ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ Καθηγητής Διοίκησης Επιχειρήσεων Πανεπιστημίου Πατρών Αναδιοργάνωση Και Μάνατζμεντ Αλλαγών Στις Επιχειρήσεις 1
Τίτλος Ηλεκτρονικού Συγγράμματος Συγγραφή Αντώνιος Γεωργόπουλος Κριτικός αναγνώστης Παναγιώτης Πολυχρονίου Συντελεστές έκδοσης ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ: Μιχάλης Φωτεινόπουλος @ Copyright τόπος και έτος έκδοσης This work is licensed under a Creative Commons Attribution-Non Commercial-Share Alike 3.0 International License ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Ηρώων Πολυτεχνείου 9, 15780 Ζωγράφου www.kallipos.gr ISBN: 2
Πίνακας περιεχομένων Πίνακας περιεχομένων... 3 Εισαγωγή... 7 Κεφάλαιο 1... 9 Θεμελιώδη στοιχεία αναδιοργάνωσης της επιχείρησης... 9 1.1 Εννοιολογική προσέγγιση... 9 1.2. Λόγοι αναδιοργάνωσης... 10 1.3 Διαδικασία αναδιοργάνωσης... 17 1.4 Στρατηγική versus λειτουργική αναδιοργάνωση... 18 1.5 Συνέπειες της αναδιοργάνωσης... 21 1.6 Εμπειρικά παραδείγματα αναδιοργάνωσης... 23 Βιβλιογραφικές Αναφορές... 27 Eλληνόγλωσση... 27 Ξενόγλωσση... 27 Κριτήρια αξιολόγησης... 28 Ερωτήσεις... 28 Απαντήσεις... 28 Κεφάλαιο 2... 30 Αποεπένδυση και αναδιοργάνωση... 30 2.1 Εννοιολογική προσέγγιση... 30 2.2 Μορφές εξόδου από την αγορά... 33 2.3 Η προσέγγιση της βιομηχανικής οργάνωσης... 34 2.4 Η διαφοροποίηση των δραστηριοτήτων... 35 2.5 Η χρηματοοικονομική προσέγγιση της αποεπένδυσης... 38 2.5.1 Αποεπένδυση και οικονομική επίδοση... 40 2.5.2 Αποεπένδυση και χρηματιστήριο... 41 2.5.3 Θεωρία της αντιπροσώπευσης και αποεπένδυση... 43 2.5.4 Άλλες προσεγγίσεις αποεπένδυσης... 44 2.6 Στοιχεία διαχείρισης αποεπένδυσης... 45 2.7 Μελέτη περίπτωσης... 47 Βιβλιογραφικές Αναφορές... 51 Κριτήρια αξιολόγησης... 54 Ερωτήσεις... 54 Απαντήσεις... 54 3
Κεφάλαιο 3... 56 Βιομηχανικό περιβάλλον, κύκλος ζωής των επιχειρήσεων και αναδιοργάνωση... 56 3.1 Ανταγωνισμός, αλλαγή και αναδιοργάνωση... 56 3.2 Καινοτομία, επιχειρηματικότητα και αναδιοργάνωση... 60 3.3 Κύκλος ζωής των κλάδων και ενδοκλαδική κινητικότητα... 63 3.4 Κύκλος ζωής των επιχειρήσεων (Corporate lifecycles)... 65 3.5 Επιχειρηματικότητα και διαδικασίες ίδρυσης νέων επιχειρήσεων... 70 3.6 Κύκλος ζωής των προϊόντων (Product lifecycles)... 72 3.6 Παράρτημα: Νέοι κλάδοι παραγωγής... 74 Βιβλιογραφικές Αναφορές... 77 Eλληνόγλωσση... 77 Ξενόγλωσση... 77 Κριτήρια αξιολόγησης... 78 Ερωτήσεις... 78 Απαντήσεις... 78 Κεφάλαιο 4... 80 Εξωτερική ανάπτυξη επιχειρήσεων και αναδιοργάνωση: συγχωνεύσεις &εξαγορές (Σ & Ε)... 80 4.1 Εννοιολογική προσέγγιση και κατηγοριοποίηση των Σ&Ε... 80 4.2 Πλεονεκτήματα συγχωνεύσεων και εξαγορών... 84 4.3 Μanagement συγχωνεύσεων και εξαγορών... 86 4.3.1 Φάσεις συγχωνεύσεων και εξαγορών... 86 4.3.2.Τα στελέχη των συγχωνεύσεων και εξαγορών... 90 4.4. Επιπτώσεις συγχωνεύσεων και εξαγορών... 94 4.4.1.Μορφές ολοκλήρωσης των Σ&Ε... 94 4.4.2. Η δημιουργία και η καταστροφή αξίας στις συγχωνεύσεις και εξαγορές... 96 4.4.3. Ταμειακές ροές στις συγχωνεύσεις και εξαγορές... 100 Βιβλιογραφικές Αναφορές... 103 Κριτήρια αξιολόγησης... 104 Ερωτήσεις... 104 Απαντήσεις... 104 Κεφάλαιο 5... 106 Διεθνοποίηση και αναδιοργάνωση... 106 5.1 Μετεγκατάσταση δραστηριοτήτων και αναδιοργάνωση... 106 5.2 Παγκόσμια ενδοεταιρική ολοκλήρωση και αναδιοργάνωση... 108 5.3 Μικτές επιχειρήσεις, αποσταθεροποίηση και αναδιοργάνωση... 113 5.4 Διαφορές ξένων και εγχώριων επιχειρήσεων... 115 5.5 Η αναδιοργάνωση μεγάλων επιχειρήσεων στην ενιαία αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης... 118 Βιβλιογραφικές Αναφορές... 121 4
Κριτήρια αξιολόγησης... 123 Ερωτήσεις... 123 Απαντήσεις... 123 Κεφάλαιο 6... 125 Απελευθέρωση των Αγορών, Ιδιωτικοποίηση Επιχειρήσεων και Αναδιοργάνωση... 125 6.1 Εισαγωγικά στοιχεία... 125 6.2 Ιδιωτικοποίηση... 130 6.3. Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των ιδιωτικοποιήσεων... 136 6.4 Η Εμπειρία των Ιδιωτικοποιήσεων... 137 Βιβλιογραφικές Αναφορές... 142 Κριτήρια αξιολόγησης... 143 Ερωτήσεις... 143 Απαντήσεις... 143 Κεφάλαιο 7... 145 Διαχείριση κρίσεων και management εξυγίανσης... 145 7.1 Εισαγωγικά στοιχεία... 145 7.2 Χαρακτηριστικά και αιτίες κρίσεων... 148 7.3 Ενδογενείς και εξωγενείς αιτίες κρίσεων... 150 7.3.1 Ενδογενείς αιτίες κρίσεων... 150 7.3.2 Εξωγενείς αιτίες κρίσεων... 152 7.4 Συμπτώματα κρίσεων... 152 7.5 Η άμεση εκτίμηση της κατάστασης σε κρίσεις... 154 7.6 Στρατηγικές διαχείρισης της κρίσης... 156 7.7 Στρατηγικές εξάλειψης των μη αποδοτικών μονάδων και τμημάτων της επιχείρησης... 161 7.8 Η προσωπικότητα του manager της εξυγίανσης... 163 Βιβλιογραφικές Αναφορές... 164 Κριτήρια αξιολόγησης... 164 Ερωτήσεις... 164 Απαντήσεις... 164 Κεφάλαιο 8... 166 Ανθρώπινος Παράγοντας και Διαχείριση Οργανωσιακών Συγκρούσεων στην Αναδιοργάνωση... 166 8.1. Μάνατζερ ή ηγέτης;... 166 8.2. Όραμα και αναδιοργάνωση... 172 8.3. Η ανθρώπινη αντίδραση στις αλλαγές... 175 8.4. Η «νεκρή κοιλάδα» (The death valley ) της αναδιοργάνωσης... 177 8.5. Η Αντίσταση των Εργαζομένων στην Αλλαγή... 178 8.6 Αλλαγές και Διαχείριση Προσωπικού... 181 5
8.7 Η Αλλαγή της Οργανωσιακής Κουλτούρας... 182 8.8 Επιχειρησιακή ηθική και αναδιοργάνωση... 183 Βιβλιογραφικές Αναφορές... 189 Κριτήρια αξιολόγησης... 190 Ερωτήσεις... 190 Απαντήσεις... 190 6
Εισαγωγή Το σύγγραμμα αυτό στοχεύει στην ανάδειξη ορισμένων κρίσιμων παραμέτρων της αναδιοργάνωσης των επιχειρήσεων και της διαχείρισης αλλαγών μέσα στο ενδοεπιχειρησιακό περιβάλλον. Η αναδιοργάνωση των επιχειρήσεων καθίσταται με την πάροδο του χρόνου όλο και περισσότερο αναγκαία, λόγω της όξυνσης του ανταγωνισμού, της παγκοσμιοποίησης των οικονομικών σχέσεων και της ραγδαίας τεχνολογικής εξέλιξης. Οι διαρκείς αλλαγές γίνονται μια σταθερά μεταβλητή για κάθε επιχείρηση. Το μόνο δηλαδή που είναι πλέον βέβαιο, είναι ότι όλα αλλάζουν και ότι η επιβίωση των επιχειρήσεων κρίνεται από την προσαρμοστική τους ικανότητα στα εκάστοτε νέα δεδομένα. Ποια είναι όμως τα χαρακτηριστικά των αλλαγών αυτών; Οι αλλαγές έχουν τα εξής βασικά γνωρίσματα: Οι αλλαγές είναι διαρκείς, επειδή τα δεδομένα του εξωτερικού περιβάλλοντος μεταβάλλονται συνεχώς. Η φύση των αλλαγών αλλάζει, επειδή ο ανταγωνισμός υλοποιείται διαρκώς με νέους όρους. Οι αλλαγές γίνονται συνήθεια (Norm) και ενσωματώνονται ως σταθερή παράμετρος στη στρατηγική των επιχειρήσεων. Οι αλλαγές επιταχύνονται, καθώς η μια επιχείρηση επιδιώκει να αποκτήσει προβάδισμα έναντι της άλλης. Οι αλλαγές προκαλούν διεύρυνση και αναδιάρθρωση της προσφερόμενης γκάμας αγαθών, νέες επενδύσεις και αποεπενδύσεις, κατάκτηση νέων αγορών και εγκατάλειψη υφισταμένων αγορών. Οι αλλαγές διαμορφώνονται άμεσα από τη διαδικασία διεθνοποίησης και ενοποίησης των αγορών, η οποία φέρνει την κάθε επιχείρηση αντιμέτωπη με περισσότερους ανταγωνιστές από το εγχώριο και το διεθνές περιβάλλον. Η επιτάχυνση των αλλαγών επιταχύνει τις τεχνολογικές αλλαγές και τις καινοτομίες. Η επιτάχυνση των τεχνολογικών αλλαγών συνεπάγεται ότι οι κύκλοι ζωής πολλών αγαθών, συστημάτων παραγωγής και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων δεν μετρώνται πια σε χρόνια αλλά σε μήνες. Έτσι, οι αλλαγές οδηγούν αναπόφευκτα στη μείωση του χρόνου ανάπτυξης και εισαγωγής νέων προϊόντων στην αγορά. Οι αλλαγές είναι τόσο μεγάλης κλίμακας που συχνά «σπρώχνουν» αρκετές επιχειρήσεις έξω από την αγορά, καθώς λαμβάνουν συνήθως χώρα έξω από τον τρέχοντα ορίζοντα προβλέψεων των επιχειρήσεων. Έτσι, σε έναν κλάδο έχουμε επιχειρήσεις που κερδίζουν μερίδια αγοράς και άλλες που συρρικνώνονται ή κλείνουν. Κυρίως οι επιχειρήσεις που έχουν προσανατολιστεί σε μια μαζική αγορά, με σταθερότητα και ανάπτυξη, αντιμετωπίζουν ανταγωνιστικές δυσχέρειες, καθώς κρίσιμοι παράμετροι όπως οι πελάτες και ο ανταγωνισμός απαιτούν υψηλή ευελιξία και υψηλή ικανότητα αντίδρασης. Σε ένα τέτοιο δυναμικό περιβάλλον, το management δεν μπορεί να επηρεάσει αρκετές μεταβλητές, καθώς αρκετές ξένες αγορές παραμένουν κλειστές [λόγω υψηλών εμποδίων εισόδου, προστατευτισμού, υψηλού κινδύνου κ.λπ.) ή είναι δύσκολα προσβάσιμες, ή αντιμετωπίζει ένα πολύ υψηλό κόστος παραγωγής και απειλείται από τον ανταγωνιστικό παραγκωνισμό ξένων παραγωγών χαμηλού κόστους που είναι εγκατεστημένοι σε αναπτυσσόμενες χώρες ή υποστηρίζονται από τις κυβερνήσεις τους με επιδοτήσεις. Σ ένα τέτοιο περιβάλλον, με τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, είναι κατανοητό ότι η σημασία του management αναδιοργάνωσης και διαχείρισης αλλαγών αυξάνει σοβαρά, έτσι ώστε να εκσυγχρονίσει την επιχείρηση, να την προσαρμόσει στις νέες συνθήκες, να την εξυγιάνει και να τις προσδώσει μακροχρόνια ανταγωνιστικότητα. Η παρούσα εργασία αποτελείται από 8 κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζονται ορισμένα θεμελιώδη στοιχεία της αναδιοργάνωσης των επιχειρήσεων. Εδώ λαμβάνεται υπόψη το εξωτερικό μάκρο - και μίκρο - περιβάλλον και οι επιδράσεις τους στις διαδικασίες επιχειρηματικής αναδιοργάνωσης. Επίσης, δείχνεται ότι η αναδιοργάνωση κινείται σε δύο επίπεδα: το στρατηγικό και το λειτουργικό. Επιπρόσθετα, το φαινόμενο της επιχειρηματικής αναδιάρθωσης συνδέεται με ζητήματα επιχειρησιακής ηθικής. 7
Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύεται η φιλοσοφία της αποεπένδυσης, ως αντιδιαστολή της επένδυσης. Επένδυση σημαίνει μεγέθυνση και ανάπτυξη. Η διαδικασία αποεπένδυσης συνεπάγεται συρρίκνωση. Συνιστά ένα βασικό εργαλείο της αναδιοργάνωσης επιχειρήσεων, καθώς μη κερδοφόρα προϊόντα, περιττές παραγωγικές διαδικασίες, ασύμφορες αγορές, δύσκαμπτη διοικητική και οργανωτική δομή, ζημιογόνες θυγατρικές μονάδες και οριακές περιφερειακές λειτουργίες θα πρέπει να εγκαταλειφθούν για να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα και η κερδοφορία της επιχείρησης. Γενικότερα, η αναδιοργάνωση συνδέεται με θέματα χρηματοοικονομικής διαχείρισης και αποτυχίας (π.χ. στο πλαίσιο της θεωρίας της «αύξησης της αξίας για τους μετόχους» - shareholder value), τις συνθήκες επιβιώσης των επιχειρήσεων (survival of enterprises) και της στρατηγικής της υπέρμετρης διαφοροποίησης (diversification) των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Η συγκεκριμένη στρατηγική οδηγεί σε διεύρυνση των δραστηριοτήτων της επιχείρησης σε επίπεδο προϊόντων, αγορών κ.λπ., και είναι στενά συνυφασμένη με λειτουργικά, παραγωγικά και γεωγραφικά χαρακτηριστικά. Η διαφοροποίηση οδηγεί σε επιχειρηματική επέκταση. Σε μια ορισμένη χρονική στιγμή η επιχείρηση φθάνει σε ένα άριστο σημείο ανάπτυξης και εξάπλωσης των δραστηριοτήτων της. Εάν ξεπεράσει αυτό το σημείο και συνεχίσει την εξάπλωσή της, τότε θα διαπιστώσει φθίνουσα αποδοτικότητα. Στο τρίτο κεφάλαιο η ανάλυση επικεντρώνεται στον κύκλο ζωής των βιομηχανικών κλάδων, των επιχειρήσεων και των προϊόντων. Ειδικότερα, η κάθε φάση ζωής μιας επιχείρησης είναι συνυφασμένη με νέα δεδομένα, οπότε συνεπάγεται μια νέα επιχειρηματική πολιτική και στρατηγική, η οποία μεταξύ άλλων μεταμορφώνει το εσωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης σε όλα τα κρίσιμα πεδία της. Με άλλα λόγια, εδώ παρουσιάζεται η δυναμική των συνεχών αλλαγών του βιομηχανικού συστήματος μέσα από την ανάλυση του κύκλου ζωής των επιχειρήσεων, ο οποίος προκαλεί σημαντικές ανακατατάξεις στις επιχειρήσεις, καθώς αυτές διέρχονται μέσα από τα διάφορα στάδιά του. Υπ αυτή την οπτική γωνία η αποτελεσματική διαχείριση αλλαγών είναι στην ημερήσια διάταξη του management. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι συγχωνεύσεις & εξαγορές (Σ & Ε) (mergers & acquisitions) και ο ρόλος τους στην αναδιοργάνωση. Ειδικότερα αναλύονται ζητήματα όπως είναι οι μορφές των Σ&Ε, τα κίνητρά τους και οι ποικίλες επιπτώσεις τους στο ενδοεταιρικό περιβάλλον, όπως για παράδειγμα είναι οι οργανωτικές αλλαγές, οι επιδράσεις στο ανθρώπινο δυναμικό, το θέμα της επίτευξης συνεργιών, οι αλλαγές της παραγωγικής εξειδίκευσης και άλλα. Πιο συγκεκριμένα κεντρικά στοιχεία της ανάλυσης είναι οι μορφές ολοκλήρωσης των εξαγοραζομένων επιχειρήσεων, η προβληματική της δημιουργίας ή της καταστροφής αξίας στο πλαίσιο μιας εξαγοράς, τα προβλήματα και οι λόγοι αποτυχίας των Σ & Ε και η υπογράμμιση της σημασίας του ανθρώπινου παράγοντα στις εξαγορές. Στο πέμπτο κεφάλαιο, αναλύεται η διεθνοποίηση των επιχειρήσεων και οι επιπτώσεις της στις στρατηγικές και λειτουργικές δράσεις τους. Ειδικότερα, το κεφάλαιο αυτό τοποθετεί το μετασχηματισμό και την αναδιοργάνωση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στο διεθνές περιβάλλον με στόχο την κατάκτηση αγορών, την αναζήτηση πλουτοπαραγωγικών πόρων κ.λπ. Εδώ η εργασία εστιάζει στη γεωγραφική διάσταση της αναδιοργάνωσης. Κεντρικό της στοιχείο είναι η προβληματική της συγκέντρωσης ή αντίθετα της επέκταση των επιχειρηματικών λειτουργιών στο πλαίσιο της ορθολογικοποίησής τους. Έμφαση δίνεται στην αναδιοργάνωση σε επίπεδο ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Στο έκτο κεφάλαιο προσεγγίζονται η απελευθέρωση των αγορών, η ανάπτυξη του ανταγωνισμού και οι αλλαγές στις ιδιοκτησιακές σχέσεις των επιχειρήσεων. Οι στρατηγικές ιδιωτικοποίησης αναπτύσσονται βήμα-βήμα με τη μείωση του δημόσιου τομέα των εθνικών οικονομιών και με την απελευθέρωση των παγκόσμιων αγορών, προκαλώντας επαναστατικές ανακατατάξεις στις εργασιακές σχέσεις, στο εσωτερικό επιχειρηματικό περιβάλλον και στον ανταγωνισμό των επιχειρήσεων. Στο έβδομο κεφάλαιο αναπτύσσονται και διερευνώνται τα χαρακτηριστικά, οι αιτίες και τα συμπτώματα των κρίσεων. Οι κρίσεις δίνουν το έναυσμα για αναδιοργάνωση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι επιχειρήσεις πρέπει πρώτα να περιέλθουν σε κρίση και μετά να κάνουν ανασχεδιασμό των δραστηριοτήτων τους. Κεντρικό στοιχείο ανάλυσης συνιστούν οι τεχνικές διαχείρισης των κρίσεων, ενώ παρουσιάζονται, ακόμη, οι εναλλακτικές στρατηγικές εξυγίανσης της επιχείρησης, οι στρατηγικές εξάλειψης των μη υγιών και μη αποδοτικών της τμημάτων και τα στοιχεία που πρέπει να διακρίνουν τα ηγετικά στελέχη που επωμίζονται το δυσχερές έργο της αναδιοργάνωσης. Στο όγδοο κεφάλαιο δίνεται έμφαση στο ρόλο και τη σημασία του ανθρώπινου παράγοντα στις αλλαγές που συντελούνται μέσα στην επιχείρηση. Συζητούνται, μεταξύ άλλων, τα χαρακτηριστικά που πρέπει να κατέχουν οι ηγέτες και τα στελέχη που αναλαμβάνουν την υλοποίηση της αναδιοργάνωσης, όπως επίσης οι μορφές της ανθρώπινης αντίδρασης στις ενδοεπιχειρησιακές αλλαγές. Επιπλέον, αναπτύσσονται οι επιπτώσεις που ασκούν οι στρατηγικές αναδιοργάνωσης στις εσωτερικές οργανωτικές δομές, σύμφωνα και με τη ρήση του Chandler η «δομή ακολουθεί την στρατηγική ( structure follows strategy ). 8