1 η ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ (ΑΛΛΗΛΟ-)ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ. ΜΟΙΡΑΖΟΜΑΣΤΕ ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΧΡΟΝΙΑΣ 2012-2013. Διοργάνωση: Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Β. Καλοκύρη Παρασκευή 14 - Σάββατο 15 Σεπτεμβρίου 2012 Ηράκλειο, Δημοτική Αίθουσα ΑΝΔΡΟΓΕΩ Η ερευνητική εργασία στο Γυμνάσιο: Ένα παράδειγμα από τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας στη Β Γυμνασίου Δρ. Γαβριέλλα Ευαγγελία Ασπράκη, Φιλόλογος 4 ο Γυμνάσιο Ηρακλείου ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα ανακοίνωση παρουσιάζεται μία εφαρμογή της μεθόδου της ερευνητικής εργασίας στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας της Β Γυμνασίου. Η ερευνητική εργασία συμπεριλήφθηκε στο πρόγραμμα μαθημάτων της Α τάξης του Λυκείου με στόχο την εμπλοκή των μαθητών στη δημιουργία της γνώσης, την ανάπτυξη κριτικής και δημιουργικής σκέψης και με βάση την πεποίθηση ότι η βιωματική γνώση αποτελεί την πιο στέρεη μορφή μάθησης. Παρά τις κάποιες αδυναμίες της, η ερευνητική εργασία αποτελεί επιπλέον τη διδακτική πρόταση που επιβάλλει την εμπλοκή του συνόλου των μαθητών στη διαδικασία παραγωγής της γνώσης και επιτρέπει την ανάπτυξη του δυναμικού κάθε μαθητή και μαθήτριας όχι μόνο ως άτομα αλλά ως μέλη μιας ομάδας. Με στόχο την αξιοποίηση αυτών ακριβώς των στοιχείων η ερευνητική εργασία αποτέλεσε κεντρική δραστηριότητα του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας σε ένα τμήμα της Β τάξης του 4 ου Γυμνασίου. Αντικείμενα διερεύνησης αποτέλεσαν η ιστορία και το παρόν του σχολείου. Για το πρώτο ζήτημα οι μαθητές χρησιμοποίησαν τη μέθοδο της συνέντευξης, ενώ για το δεύτερο την έρευνα μέσω ερωτηματολογίου που συνέταξαν και διένειμαν στους συμμαθητές τους. Συλλέχθηκε τέλος φωτογραφικό υλικό που παρήγαγαν οι μαθητές. Συνολικά, τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν αναφορές στη σχετική βιβλιογραφία, τόσο ως προς τα θετικά όσο και ως προς τις αδυναμίες της χρήσης της ερευνητικής εργασίας στην τάξη. Δικαίωσαν ωστόσο την επιλογή της μεθόδου διδασκαλίας αφού στην εργασία συμμετείχε το σύνολο των μαθητών με ενθουσιασμό, αναδείχθηκαν χαρακτηριστικά και δυνατότητες μαθητών που δεν είχαν εκδηλωθεί πριν, ενώ η τάξη λειτούργησε ομαδικά και έφερε σε πέρας μία πρωτότυπη εργασία.
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ Σκοπός διδακτικής πρότασης: Η συγκεκριμένη διδακτική πρόταση / πράξη προέκυψε από δύο παρατηρήσεις: α) ότι μέρος μόνο των μαθητών/μαθητριών συμμετέχει ενεργά στην καθημερινή διεξαγωγή του μαθήματος, β) ότι κατά κανόνα το περιεχόμενο των μαθημάτων που διδάσκονται στο σχολείο είναι μακριά από τα ενδιαφέροντα ή τα βιώματα των μαθητών/μαθητριών. Ειδικά στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας, ο εκπαιδευτικός καλείται να διδάξει ένα αντικείμενο τη γλώσσα- που οι μαθητές γνωρίζουν και χρησιμοποιούν ήδη με επάρκεια. Επομένως στην επιλογή της ερευνητικής εργασίας ως μεθόδου διδασκαλίας πρωταρχικό στόχος ήταν η κινητοποίηση και εμπλοκή του συνόλου των μαθητών/μαθητριών της τάξης σε μία διαδικασία παραγωγής του δικού τους προφορικού και γραπτού λόγου μέσω της διεξαγωγής ερευνητικής εργασίας. Επιλέχθηκε η τέταρτη ενότητα του βιβλίου της Νεοελληνικής Γλώσσας της Β Γυμνασίου, ώστε να δοθεί η δυνατότητα να εφαρμόσουν τον παραπάνω σκοπό στο δικό τους περιβάλλον: το σχολείο τους. Δεύτερον, κρίθηκε σημαντικό μέσα από τη διαδικασία αυτή οι μαθητές/μαθήτριες να κατανοήσουν τις βασικές αρχές διεξαγωγής μιας εργασίας. Τρίτον, επιλέγοντας την ομαδοσυνεργατική μέθοδο στοχεύσαμε στη δημιουργία ομαδικότητας και αλληλεγγύης στο πλαίσιο της σχολικής τάξης. Στόχοι (ειδικότεροι): Ειδικότερα οι παραπάνω σκοποί αναλύονται στους εξής διδακτικούς στόχους: Α. να γνωρίσουν το παρελθόν του σχολείου τους, να συζητήσουν για το παρόν του και να κοινοποιήσουν τη γνώση αυτή στο σύνολο της σχολικής και ευρύτερης κοινότητας μέσω της ιστοσελίδας του σχολείου Β. οι μαθητές να ασκηθούν στη σύνταξη ερωτηματολογίου, χρησιμοποιώντας το κατάλληλο λεξιλόγιο, ύφος και δομή. Γ. οι μαθητές να ασκηθούν στην παραγωγή προφορικού λόγου κατάλληλου για την επικοινωνία και επεξήγηση των στόχων της έρευνάς τους και των ερωτήσεων του ερωτηματολογίου Δ. οι μαθητές να επεξεργαστούν και να αναλύσουν τα στοιχεία που προέκυψαν αφ ενός από τη συλλογή ερωτηματολογίων και αφ ετέρου από τη διεξαγωγή συνεντεύξεων με πρόσωπα κλειδιά Ε. οι μαθητές να συνθέσουν σε ενιαίο πολυμορφικό κείμενο τα αποτελέσματα της ερευνητικής τους εργασίας, χρησιμοποιώντας το κατάλληλο λεξιλόγιο και ύφος, καθώς και κατάλληλες μορφές παρουσίασης των δεδομένων τους (π.χ. γραφήματα) Στ. οι μαθητές να αναπτύξουν ομαδικό πνεύμα και αλληλεγγύη υλοποιώντας ως ομάδα μία κοινή εργασία Ζ. μέσα από την ερευνητική διαδικασία -επιλογή κατάλληλων ερωτήσεων, ανάλυση και ερμηνεία του υλικού έρευνας- να αναπτύξουν κριτική σκέψη Η. οι μαθητές να γνωρίσουν και να εφαρμόσουν τις βασικές αρχές ηθικής πρακτικής στην ερευνητική εργασία Μέθοδος και φάσεις: Για την εκπόνηση της ερευνητικής εργασίας χρησιμοποιήθηκαν κατά κύριο λόγο στοιχεία της μεθόδου project, προσαρμοσμένα στις ανάγκες της συγκεκριμένης τάξης. Οι μαθητές/μαθήτριες δούλεψαν ομαδοσυνεργατικά και βιωματικά. Επίσης, χρησιμοποιήθηκε σε μικρότερο βαθμό ο καταιγισμός ιδεών και το παιχνίδι ρόλων.
Η εργασία υλοποιήθηκε στις εξής φάσεις: 1. Προσδιορισμός του είδους, του θέματος και των συγκεκριμένων ερωτημάτων της εργασίας. 2. Χωρισμός της τάξης σε επιμέρους ομάδες εργασίας ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τα ειδικά χαρακτηριστικά των μαθητών /μαθητριών. Κάθε ομάδα ανέλαβε συγκεκριμένο έργο που ανταποκρινόταν στα ζητούμενα της εργασίας. 3. Σύνταξη ερωτηματολογίων: α) προς τα πρόσωπα κλειδιά από τα οποία θα λαμβάνονταν συνεντεύξεις, και β) προς τους μαθητές προς διερεύνηση της άποψής τους για το σχολείο. Χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος του καταιγισμού ιδεών. 4. Πραγματοποίηση συνεντεύξεων, διανομή και συγκέντρωση ερωτηματολογίων και λήψη φωτογραφικού υλικού από τις αντίστοιχες ομάδες εργασίας. 5. Επεξεργασία του συγκεντρωθέντος υλικού. Ανακοίνωση και συζήτηση μέσα στην τάξη. 6. Συγγραφή της εργασίας. Κάθε ομάδα εργασίας εργάστηκε για τη συγγραφή συγκεκριμένου τμήματος. Δύο «αρχισυντάκτες» επέβλεπαν και συντόνιζαν το έργο των ομάδων. 7. Αξιολόγηση ανατροφοδότηση. Πραγματοποιήθηκε με ελεύθερη συζήτηση στην τάξη. 8. Ανάρτηση της εργασίας στην ιστοσελίδα του σχολείου. Εποπτικά μέσα: Στη διάρκεια της εργασίας αξιοποιούνται τα συνήθη εποπτικά μέσα που διαθέτει το σχολείο: ο πίνακας (διαδραστικός και κοινός), οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και το διαδίκτυο. Οι μαθητές τέλος, έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν φωτογραφική μηχανή (και βίντεο κάμερα σε μελλοντική ίσως εφαρμογή) για οπτική αποτύπωση του αντικειμένου της εργασίας τους. Συνολική θεώρηση: Tα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν αναφορές στη σχετική βιβλιογραφία, τόσο ως προς τα θετικά όσο και ως προς τις αδυναμίες της χρήσης της ερευνητικής εργασίας στην τάξη. Δικαίωσαν ωστόσο την επιλογή της μεθόδου διδασκαλίας, αφού στην εργασία συμμετείχε το σύνολο των μαθητών με ενθουσιασμό, αναδείχθηκαν χαρακτηριστικά και δυνατότητες μαθητών που δεν είχαν εκδηλωθεί πριν, ενώ η τάξη λειτούργησε ομαδικά και έφερε σε πέρας μία πρωτότυπη εργασία. Σχεδιάζεται συνέχιση της διερεύνησης της ιστορίας του σχολείου με χρήση της προφορικής ιστορίας για την επόμενη ακαδημαϊκή χρονιά.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Το Ερωτηματολόγιο ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΥΛΟ ΑΓΟΡΙ ΚΟΡΙΤΣΙ ΗΛΙΚΙΑ ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΕΡΩΤΗΣΗ 1: Σου αρέσει το σχολείο σου; ΕΡΩΤΗΣΗ 2: Τι σου αρέσει στο σχολείο σου; ΕΡΩΤΗΣΗ 3: Τι δεν σου αρέσει στο σχολείο σου; ΕΡΩΤΗΣΗ 4: Ποια είναι η γνώμη σου για το κτήριο που στεγάζεται το σχολείο; ΕΡΩΤΗΣΗ 5: Είσαι ευχαριστημένος από τον τρόπο που γίνονται τα μαθήματα; ΕΡΩΤΗΣΗ 6: Πιστεύεις ότι ακούγεται η γνώμη σου;
Ενδεικτική βιβλιογραφία: 1. Βαϊνά, Μ. 1996. «Μέθοδος Project: Μια Πρόκληση για το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα». Νέα Παιδεία, 80:77-88. 2. Βουδρισλής, Ν., Αυγερινού, Μ. 2004. «Πλεονεκτήματα και Μειονεκτήματα Εφαρμογής της Μεθόδου Project στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και στην Αγωγή Υγείας». Σύγχρονη Εκπαίδευση, 137: 116-120. 3. Μάγος, Κ. 2002. «Διδακτική Μεθοδολογία: Για τη Μέθοδο Project», στο Κλειδιά και Αντικλείδια Εκπαίδευση Μουσουλμανοπαίδων. Αθήνα: ΥΠΕΠΘ. (Διαδικτυακά στο http://www.kleidiakaiantikleidia.net/wardrobe.html) 4. Ματσαγγούρας, Η. Ερευνητικές Εργασίες Project (Α Λυκείου Γενικής Παιδείας): Βιβλίο Εκπαιδευτικού Α μέρος: Θεωρητικές Αρχές και Βασικές επιλογές. Ψηφιακό βιβλίο: ιστότοπος του Ψηφιακού Σχολείου του Υπουργείου Παιδείας (http://digitalschool.minedu.gov.gr/courses/dsgl-a107/). 5. Χρυσαφίδης, Κ. 2005. Βιωματική Επικοινωνιακή Διδασκαλία: Η Εισαγωγή της Μεθόδου Project στο Σχολείο. Αθήνα: Gutenberg.