ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Έλλη Ιωαννίδη Κοινωνιολόγος Ερευνήτρια Κοινωνιολογική έρευνα Στην κοινωνιολογική έρευνα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η προσπάθεια του ερευνητή δεν περιορίζεται στο να απαντήσει μόνο μερικά ερωτήματα. Πρόκειται για μια διαδικασία που ξεκινάει από κάποια κοινωνιολογική θεωρία και καταλήγει σε κάποια θεωρία. Είναι δηλαδή η σύνδεση μεταξύ του εμπειρικού υλικού που συλλέγεται με οποιαδήποτε μέθοδο (ποσοτική ή ποιοτική) και της συγκεκριμένης θεωρίας που σχετίζεται με το θέμα της έρευνας Κοινωνιολογική έρευνα Στο πλαίσιο της κοινωνιολογικής έρευνας, οι θεωρίες που προτείνονται για την εξήγηση των κοινωνικών φαινομένων αντιπαραβάλλονται με τα εμπειρικά δεδομένα με σκοπό την ανάπτυξη της κοινωνιολογικής γνώσης. Η κοινωνιολογική έρευνα εκφράζει στην ουσία το διάλογο ανάμεσα στις ισχύουσες ιδέες για την κοινωνική πραγματικότητα και τα δεδομένα που προκύπτουν από τη έρευνα. 1
Κοινωνιολογική έρευνα Η Κοινωνιολογία είναι μια επιστήμη που μεταβάλλεται όπως μεταβάλλεται και η κοινωνική πραγματικότητα στην πορεία του χρόνου. Παραδείγματα: Ορισμός γάμου Τρίτη Ηλικία Διαχείριση ελεύθερου χρόνου κλπ Στάδια της ερευνητικής διαδικασίας 1. ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ - Επιλέξτε ένα θέμα για έρευνα 2. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ - Μελετήστε τις υπάρχουσες έρευνες για το θέμα 3. ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ - Τι θέλετε να εξετάσετε; Ποιες είναι οι σχέσεις των μεταβλητών; 4. ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ Επιλέξτε μια ή περισσότερες ερευνητικές μεθόδους (Χρήση υφιστάμενων πηγών, Παρατήρηση, Ποσοτική έρευνα, Ποιοτική κλπ) 5. ΕΡΕΥΝΑ ΠΕΔΙΟΥ Συλλέξτε τα στοιχεία 6. ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Εξετάστε τι σημαίνουν τα στοιχεία που συλλέξατε 7. ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΤΕΛΙΚΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ Ποια είναι η σημασία των στοιχείων; Πώς συνδέονται με προηγούμενες έρευνες; Στάδια της ερευνητικής διαδικασίας Σκοπός: Προτού ξεκινήσει κανείς την έρευνα χρειάζεται να είναι ξεκάθαρος ο σκοπός. Τι προσπαθεί να περιγράψει / ερμηνεύσει/ κατανοήσει; Ο σκοπός, προτού ξεκινήσει η ερευνητική διαδικασία πρέπει να είναι απόλυτα συγκεκριμένος και από κάποιο γενικό ενδιαφέρον για παράδειγμα στο χώρο της δημόσιας υγείας πρέπει να οδηγηθεί σε ένα συγκεκριμένο ζήτημα (π.χ χρήση ουσιών ) και στη συνέχεια τι θέλει να μάθει ακριβώς για το ζήτημα αυτό (περιγραφή του προβλήματος, μελέτη συγκεκριμένων ομάδων, αίτια, συνέπειες κλπ). 2
Στάδια της ερευνητικής διαδικασίας Σκοπός: Χρονικά- θέλουμε να μελετήσουμε το παρόν, το παρελθόν ή μια σύγκριση των δύο; Γεωγραφικά- μας ενδιαφέρει να μελετηθεί το φαινόμενο σε μια συγκεκριμένη περιοχή ή σύγκριση περιοχών (αστικό ή αγροτικό, περιοχή Αθηνών, πανελλαδική έρευνα) Γενικό ή ειδικό μέρος - στόχος είναι η περιγραφή / ερμηνεία του φαινομένου ή συγκεκριμένων πτυχών του; Στάδια της ερευνητικής διαδικασίας Σκοπός: Περιγραφή ή σύγκριση- στόχος είναι η περιγραφή / ερμηνεία του θέματος ή η σύγκριση; Αίτιο ή αποτέλεσμα (συνέπειες) - μας ενδιαφέρει να διερευνήσουμε τις αιτίες που προκαλούν το φαινόμενο ή τις επιπτώσεις του; Για παράδειγμα, μας ενδιαφέρει τι οδηγεί στην αύξηση των διαζυγίων ή ποιες είναι οι επιπτώσεις από την αύξηση των διαζυγίων στο κοινωνικό σύνολο ή σε ειδικές ομάδες (οικογένεια, παιδιά, συζύγους κλπ) Στάδια της ερευνητικής διαδικασίας Βιβλιογραφική ανασκόπηση. Η ανασκόπηση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας για το ζήτημα που ο ερευνητής επιθυμεί να διερευνήσει, θα συμβάλλει στην ενημέρωσή του για τα θέματα που έχουν ήδη μελετηθεί σε βάθος, για πτυχές του προβλήματος που επιδέχονται περαιτέρω διερεύνησης καθώς και για τις μεθόδους που έχουν χρησιμοποιηθεί για τη μελέτη του συγκεκριμένου ζητήματος. Έτσι, θα βοηθηθεί στη διατύπωση του σκοπού της έρευνας και στη διατύπωση των υποθέσεων. 3
Στάδια της ερευνητικής διαδικασίας Διατύπωση υποθέσεων. Ξεκινώντας από μια γενική υπόθεση που ο ερευνητής θέλει να ελέγξει και η οποία σχετίζεται άμεσα με το σκοπό της έρευνας στη συνέχεια μπορεί να διατυπώσει και άλλες μικρότερης κλίμακας υποθέσεις στη διαμόρφωση των οποίων θα συμβάλλει η γνώση που απέκτησε ο ερευνητής μέσα από την βιβλιογραφική ανασκόπηση. Η γενική υπόθεση είναι πιο συγκεκριμένη από το σκοπό της έρευνας και οι υπόλοιπες υποθέσεις αποτελούν τμήματα της. Η γενική υπόθεση μπορεί να ειπωθεί ότι είναι μια δήλωση που προκύπτει από κάποια θεωρία και αναφέρεται σε αυτά που μπορεί ο ερευνητής να καταγράψει /ανακαλύψει στην κοινωνική πραγματικότητα εφόσον η θεωρία είναι σωστή. Στάδια της ερευνητικής διαδικασίας. Λειτουργικοί ορισμοί. Καθώς ο σκοπός του ερευνητή είναι ο έλεγχος συγκεκριμένων θεωρητικών υποθέσεων για το θέμα που διερευνά μέσα από τη συλλογή εμπειρικών στοιχείων, οι θεωρητικές έννοιες πρέπει να αντιστοιχούν σε λειτουργικούς ορισμούς, δηλαδή ορισμούς με αναφορά σε παρατηρήσιμες πτυχές της θεωρητικής έννοιας. Εάν για παράδειγμα, μελετήσουμε το θέμα της βίας, ο ερευνητής πρέπει να συγκεκριμενοποιήσει στο τι θεωρεί ως βία ώστε στη συνέχεια ο ερωτώμενος να έχει κατανοήσει πλήρως σε τι πρέπει να απαντήσει. Στάδια της ερευνητικής διαδικασίας. Λειτουργικοί ορισμοί. Καθώς ο σκοπός του ερευνητή είναι ο έλεγχος συγκεκριμένων θεωρητικών υποθέσεων για το θέμα που διερευνά μέσα από τη συλλογή εμπειρικών στοιχείων, οι θεωρητικές έννοιες πρέπει να αντιστοιχούν σε λειτουργικούς ορισμούς, δηλαδή ορισμούς με αναφορά σε παρατηρήσιμες πτυχές της θεωρητικής έννοιας. Εάν για παράδειγμα, μελετήσουμε το θέμα της βίας, ο ερευνητής πρέπει να συγκεκριμενοποιήσει στο τι θεωρεί ως βία ώστε στη συνέχεια ο ερωτώμενος να έχει κατανοήσει πλήρως σε τι πρέπει να απαντήσει. 4
Επιλογή θέματος Μετανάστες και υγεία??? Βία????? Η οικογενειακή βία ανδρών και γυναικών στην Ευρώπη Σκοπός Να μελετήσει και να καταγράψει Το μέγεθος και τα χαρακτηριστικά της βίας και στα 2 φύλα Να διερευνήσει τη σχέση της οικογενειακής βίας με τη ψυχική και σωματική υγεία και στα 2 φύλα Να διερευνήσει τη σχέση της οικογενειακής βίας με την ποιότητα ζωής και στα 2 φύλα Να διερευνήσει τη σχέση μεταξύ της αυτό-εκτίμησης και της κοινωνικής στήριξης ως «φραγμών» στην εκδήλωση της βίας και στα 2 φύλα. Να διερευνήσει τη σχέση μεταξύ της οικογενειακής βίας και της κυριαρχίας μεταξύ των 2 φύλων Η οικογενειακή βία ανδρών και γυναικών στην Ευρώπη Υποθέσεις έρευνας Οι γυναίκες έχουν περισσότερες πιθανότητες να είναι θύματα οικογενειακής βίας αλλά ο εξαναγκασμός πρέπει να είναι ο ίδιος και στα 2 φύλα Η αναλογία μεταξύ ψυχικής, σωματικής βίας και τρομοκρατίας πρέπει να είναι περίπου ίδια για άνδρες και γυναίκες Η χαμηλή πνευματική και σωματική υγεία αλλά και άλλοι παράγοντες όπως η ανεργία, και γενικότερα οικονομικά προβλήματα μπορεί να συμβάλλουν στην εκδήλωση της οικογενειακής βίας. Η βία μειώνει την ποιότητα ζωής στα ζευγάρια Η υψηλή αυτοεκτίμηση και η κοινωνική στήριξη αποτελούν «φραγμό» στην εκδήλωση της οικογενειακής βίας 5
Θεωρίες για την οικογενειακή βία Βιολογική θεωρία :εστιάζει στην γενετική και στην ψυχοπαθολογία αλλά και σε άλλα παθολογικά αίτια. Για παράδειγμα, ένα πρόβλημα στον εγκέφαλο μπορεί να οδηγήσει στην εκδήλωση βίας Θεωρίες ψυχοπαθολογίας : εστιάζει σε συγκεκριμένα προβλήματα ψυχικής υγείας Συστημική θεωρία: Βασίζεται στο ότι η βία στην οικογένεια είναι αποτέλεσμα του οικογενειακού συστήματος. Η συμπεριφορά ενός ατόμου στην οικογένεια επηρεάζει την συμπεριφορά και των υπόλοιπων μελών. Θεωρίες για την οικογενειακή βία Κοινωνιολογικές θεωρίες: υπάρχουν πολλές όπως η θεωρία της κοινωνικής εκμάθησης που θεωρεί ότι οι εμπειρίες βίας κατά την παιδική ηλικία στην οικογένεια προέλευσης μπορεί να συμβάλλουν στην πιθανότητα εκδήλωσης μορφών κακοποίησης στην εφηβεία. Φεμινιστικές θεωρίες :υπάρχουν πολλές, η κυρίαρχη βασίζεται στο θέμα της ανισότητας εξουσίας ανάμεσα στα δύο φύλα. Αυτές οι ανισότητες εμφανίζονται στις πατριαρχικές κοινωνίες όπου οι γυναίκες δεν έχουν ίση συμμετοχή στο κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό σύστημα. Μεταβλητές Ορίζουμε ως μεταβλητές ορισμένα χαρακτηριστικά που χωρίζονται σε περισσότερες από μια κατηγορίες (για παράδειγμα, η μεταβλητή φύλο, χωρίζεται σε δύο κατηγορίες, άνδρας-γυναίκα ενώ η μεταβλητή ηλικία σε περισσότερες κατηγορίες ανάλογα με τον τρόπο που θα τις ορίσουμε). Η συνέπεια, το αποτέλεσμα ονομάζεται εξαρτημένη μεταβλητή καθώς εξαρτάται από κάτι άλλο, ενώ η αιτία ονομάζεται ανεξάρτητη μεταβλητή. Εάν για παράδειγμα θέλουμε να μελετήσουμε εάν το εκπαιδευτικό επίπεδο επηρεάζει το εισόδημα, το εισόδημα θα είναι η εξαρτημένη μεταβλητή και το εκπαιδευτικό επίπεδο η ανεξάρτητη. 6
Για να οδηγηθεί κανείς σε έγκυρα αποτελέσματα που σχετίζονται με το θέμα που διερευνά πρέπει να συμπεριλάβει στο ερωτηματολόγιο τις κατάλληλες ερωτήσεις οι οποίες : Πρέπει να σχετίζονται με τις υποθέσεις της έρευνας Να περιλαμβάνουν τα απαραίτητα δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος ώστε στη συνέχεια μέσα από τις συσχετίσεις των μεταβλητών να είναι δυνατή η περιγραφή συγκεκριμένων ομάδων που αναδύονται μέσα από την έρευνα (για παράδειγμα, το φύλο, την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, οικονομική κατάσταση, μερικές φορές θρησκεία, τόπο κατοικίας, τόπο γέννησης κλπ) Ερωτήσεις που σχετίζονται με τους λειτουργικούς ορισμούς που έθεσε ο ερευνητής ώστε στη συνέχεια να μπορεί να ερμηνεύσει τις αντιλήψεις και τις πρακτικές του δείγματος σε σχέση με την κατανόηση του ζητήματος 7
Δημογραφικά στοιχεία Φύλο Ηλικία Μορφωτικό επίπεδο Επάγγελμα Οικογενειακή κατάσταση Προφιλ: Ποιός ( Ποια κοινωνική ομάδα) σχετίζεται με τι?? Απλή, κατανοητή γλώσσα Μικρές ερωτήσεις για να είναι ευκολονόητες. Αποφυγή διπλών ερωτήσεων π.χ «Πόσο συχνά επισκεπτόσαστε τους γονείς σας;». Κάποιος από τους ερωτώμενους μπορεί να προέρχεται από οικογένεια όπου οι γονείς δεν ζουν μαζί και μπορεί για παράδειγμα να επισκέπτεται καθημερινά τη μητέρα του αλλά μια φορά το μήνα τον πατέρα του. Έτσι, δυσκολεύεται να δώσει απάντηση Αποφυγή Ερωτήσεων που προκαλούν προκαθορισμένες απαντήσεις π.χ «Η οικογένεια είναι σημαντική στη ζωή σας?». Σε αυτή την ερώτηση αναμένεται οι περισσότεροι να συμφωνήσουν καθώς οι ερωτώμενοι τείνουν να δίνουν απαντήσεις κοινωνικά αποδεκτές. Έτσι, είναι δύσκολο να διαφωνήσουν με μια θέση που προβάλλεται ότι είναι αντιπροσωπευτική της κοινωνίας μας. Αποφυγή ερωτήσεων που περιλαμβάνουν άρνηση π.χ «Η χρήση μαριχουάνας δεν θα πρέπει να αποποινικοποιηθεί» ΝΑΙ ΟΧΙ. Εδώ είναι αρκετά δύσκολο να κατανοήσει ο ερωτώμενος και στη συνέχεια ο ερευνητής τη διαφορά μεταξύ του ναι και του όχι 8
Αποφυγή ερωτήσεων που χρειάζονται ειδικές γνώσεις για να απαντηθούν π.χ αναφορά σε συγκεκριμένους νόμους, πολιτικές που δεν είναι γνωστές, π.χ «Τι γνώμη έχετε για την πολιτική της χώρας μας στο θέμα της περίθαλψης μεταναστών με HIV/AIDS». Δεν είναι σίγουρο ότι ο γενικός πληθυσμός γνωρίζει τη συγκεκριμένη πολιτική οπότε δεν θα μπορέσει να απαντήσει και να τη σχολιάσει. Οι όροι να είναι κατανοητοί από όλες τις κοινωνικές ομαδες- π.χ, οι νέοι, οι μετανάστες, τα άτομα με χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο, αστικά κέντρα / αγροτικές περιοχές κατανοούν διαφορετικά το ίδιο ζήτημα. Όπως για παράδειγμα, «κακοποίηση» που για άλλους μπορεί να είναι και η λεκτική ενώ για άλλες ομάδες του πληθυσμού η έννοια της κακοποίησης να παραπέμπει μόνο στη σωματική και μερικές φορές τη βαριάς μορφής Αποφυγή ερωτήσεων που λόγω της αναφοράς σε ονόματα ή σύμβολα που προκαλούν συγκεκριμένες απαντήσεις- π.χ «ποια είναι η γνώμη σας για την αρνητική στάση της εκκλησίας μας στο θέμα της χρήσης προφυλακτικού;» Αυτή η ερώτηση θα έχει άλλη επιρροή σε άτομα με έντονο θρησκευτικό συναίσθημα και άλλη σε κάποιον άθεο για παράδειγμα. Έτσι, τα άτομα με υψηλό βαθμό θρησκευτικότητας θα συμφωνήσουν με αυτή τη θέση, άσχετα εάν η προσωπική τους άποψη είναι διαφορετική. 9
Αποφυγή ερωτήσεων για μη αποδεκτές συμπεριφορές- π.χ «Έχετε κακοποιήσει τον/την σύντροφό σας;» Οι πληροφορίες για τέτοιες συμπεριφορές συλλέγονται έμμεσα χωρίς να πρέπει ο ερωτώμενος να παραδεχθεί ότι έχει διαπράξει κάποια μη αποδεκτή συμπεριφορά. Σε ερωτήματα που διερευνούν τη συχνότητα πρέπει πάντα να υπάρχει χρονικά καθορισμένο διάστημα π.χ καθημερινά, εβδομάδα, μήνα κλπ ΌΧΙ «ΚΑΠΝΙΖΕΤΕ ΣΥΧΝΑ»? Πρέπει πάντοτε να δίνεται η πιθανή απάντηση «Δεν γνωρίζω» ή «Δεν απαντώ» καθώς δεν γνωρίζουν όλα τα άτομα όλα τα θέματα. Επίσης σε ορισμένα ερωτήματα πρέπει να δίνεται η δυνατότητα στον ερωτώμενο να επιλέξει ως απάντηση «Δεν είμαι σίγουρος / η». Ενικός ή Πληθυντικός; Αυτό είναι ένα ζήτημα που πρέπει να αποφασίσει η ερευνητική ομάδα και κάθε φορά, ανάλογα με το θέμα και την ομάδα στην οποία απευθύνεται μπορεί να χρησιμοποιήσει τον ενικό ή τον πληθυντικό. Για παράδειγμα, όταν η έρευνα απευθύνεται σε νέους, χρησιμοποιείται ο ενικός αριθμός. Κατηγοριοποιήσεις σε ερωτήσεις που προκαλούν αμηχανία - π.χ ηλικία, εισόδημα. Για παράδειγμα, είναι ευκολότερο για τον ερωτώμενο να απαντήσει ότι ανήκει στην ηλικιακή ομάδα 25-35 ετών από το να δηλώσει τη συγκεκριμένη ηλικία του / της. 10
Αποφυγή κοινωνικά αποδεκτών ζητημάτων με απαντήσεις, «Συμφωνώ» ή «Διαφωνώ» γιατί προκαλούν υψηλά ποσοστά αναμενόμενων απαντήσεων- π.χ «Το αλκοόλ ή το κάπνισμα κάνει κακό στην υγεία». Αυτή η απάντηση, εάν δηλαδή κάποιος συμφωνήσει ότι το κάπνισμα κάνει κακό στην υγεία δεν προσφέρει καμία νέα πληροφορία στον ερευνητή και δεν μπορεί στη συνέχεια να την αξιολογήσει στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων. Είναι κάτι που σε κοινωνικό επίπεδο είναι ήδη καταγεγραμμένο και δεν έχει νόημα να συμπεριληφθεί σε μια έρευνα. Οι ερωτήσεις χωρίζονται σε κλειστές και ανοιχτές. Οι κλειστές ερωτήσεις συνοδεύονται από προκαθορισμένες απαντήσεις και ο ερωτώμενος επιλέγει την απάντηση που ταιριάζει περισσότερο στην περίπτωσή του. Καθώς ο ερευνητής δεν μπορεί να προβλέψει όλες τις πιθανές απαντήσεις πρέπει πάντοτε να υπάρχει η επιλογή «Άλλο.» όπου ο ερωτώμενος αναφέρει την δική του απάντηση. Επίσης πρέπει να προβλέπεται η απάντηση «Δεν ξέρω» ή «Δεν είμαι σίγουρος /η» για ανάλογες περιπτώσεις. Τεχνικές συμπλήρωσης Ερωτηματολογίου Αυτό-συμπληρούμενο Ο ερευνητής διανέμει τα ερωτηματολόγια σε συγκεκριμένους χώρους ή σε ομάδες ή σε περιοχές και παραλαμβάνει συμπληρωμένο το ερωτηματολόγιο. Με αυτή τη μέθοδο μπορεί να συμπληρωθούν αρκετά ερωτηματολόγια σε μικρό χρονικό διάστημα και το άλλο θετικό στοιχείο είναι ότι ο ερωτώμενος μπορεί να εκφράσει τις όποιες απόψεις του απαλλαγμένος από το άγχος ότι κάποιος, έστω και άγνωστος, γνωρίζει τις απαντήσεις που έδωσε. Το αρνητικό σε αυτή τη μέθοδο είναι ότι αρκετά ερωτηματολόγια δεν επιστρέφονται και από αυτά που επιστρέφονται αρκετά δεν είναι πλήρως συμπληρωμένα 11
Τεχνικές συμπλήρωσης Ερωτηματολογίου Προσωπική συνέντευξη (face to face interview )- Με τη μέθοδο αυτή ο ερευνητής ρωτάει τον ερωτώμενο και συμπληρώνει τις απαντήσεις. Το θετικό σε αυτό τον τρόπο συμπλήρωσης είναι ότι θα δοθούν όλες οι απαντήσεις και δεν θα υπάρξουν κενές ερωτήσεις ούτε κενά ερωτηματολόγια. Το αρνητικό είναι ότι πρόκειται για μια χρονοβόρα μέθοδο καθώς μια συνέντευξη μπορεί να διαρκέσει από 20 λεπτά έως και μιάμιση ώρα και ότι ο ερωτώμενος, ιδιαίτερα σε ευαίσθητα θέματα όπως π.χ η σεξουαλική συμπεριφορά πρέπει να ομολογήσει προσωπικά δεδομένα σε κάποιο άγνωστο πρόσωπο. Τεχνικές συμπλήρωσης Ερωτηματολογίου Η τηλεφωνική συνέντευξη- Πρόκειται για μέθοδο αρκετά διαδεδομένη στο εξωτερικό αλλά όχι και στη χώρα μας ιδιαίτερα όταν πρόκειται για ευαίσθητα θέματα. Για παράδειγμα, στη Γαλλία και την Ιταλία, οι έρευνες για την σεξουαλική συμπεριφορά σε σχέση με την πρόληψη από τον ιό HIV έγιναν τηλεφωνικά και είχαν υψηλά ποσοστά απαντήσεων. Στη χώρα μας χρησιμοποιείται κυρίως για έρευνες αγοράς και εφαρμόζεται με περιορισμένο αριθμό ερωτήσεων ώστε να είναι σύντομη. Με αυτή τη μέθοδο ο ερευνητής κερδίζει χρόνο και το δείγμα επιλέγεται με τυχαία δειγματοληψία από τον τηλεφωνικό κατάλογο. Ποσοτική vs. Ποιοτική έρευνα Ποιες είναι οι βασικές διαφορές? Πότε είναι καλύτερη η ποιοτική και πότε η ποσοτική? Δείγμα Στόχοι Ερμηνεία Συγγραφή 12
Ποσοτική vs. Ποιοτική έρευνα Στις ποσοτικές μεθόδους τα δεδομένα εκφράζονται με αριθμούς και οι ερευνητές αναζητούν αντικειμενικές περιγραφές (δείκτες). Στις ποιοτικές μεθόδους που κυριαρχούν τα μη αριθμητικά στοιχεία, οι ερευνητές βασίζονται σε ερμηνείες και για την αποφυγή της υποκειμενικής ερμηνείας υπάρχουν συγκεκριμένα στάδια ανάλυσης. Ποσοτική vs. Ποιοτική έρευνα Στο σχεδιασμό της έρευνας και στα διάφορα στάδια της ερευνητικής διαδικασίας, οι ποιοτικές μέθοδοι επιτρέπουν μεγαλύτερη ευελιξία. Η ποσοτική έρευνα εστιάζει περισσότερο στην «πρόβλεψη» σε σύγκριση με την ποιοτική έρευνα που ενδιαφέρεται περισσότερο για τη διαδικασία κατανόησης. Ποσοτική vs. Ποιοτική έρευνα Η ποιοτική έρευνα εξαρτάται ιδιαίτερα από το τοπικό πλαίσιο της έρευνας σε αντίθεση με τις ποσοτικές μεθόδους που είναι πιο γενικευμένες. Η ποιοτική έρευνα είναι καταλληλότερη για τη δημιουργία θεωρίας σε σύγκριση με τις ποσοτικές μεθόδους που κύρια συμβάλλουν στον έλεγχο της θεωρίας. 13
Πότε επιλέγεται η Ποιοτική έρευνα Ο ερευνητής επιλέγει μία ποιοτική έρευνα με βάση το ερώτημα: εάν θέλει να απαντήσει στο «τι συμβαίνει» ή «πως συμβαίνει» ή «γιατί συμβαίνει». Εάν οι μεταβλητές δεν είναι ξεκάθαρες και δεν υπάρχουν στοιχεία για να εξηγήσουν τη συμπεριφορά του υπό μελέτη πληθυσμού και χρειάζεται να αναπτυχθεί μια νέα θεωρία. Εάν είναι απαραίτητη η παρουσίαση μιας σε βάθος μελέτης του προς εξέταση θέματος. Πότε επιλέγεται η Ποιοτική έρευνα Στην ποιοτική έρευνα ο ερευνητής μπορεί να πάει στο πεδίο της μελέτης και μέσω της συμμετοχικής παρατήρησης να συλλέξει το υλικό και να παρουσιάσει τα στοιχεία από την πλευρά των συμμετεχόντων και όχι μια καταγραφή από μια ομάδα επιστημόνων εκτός πεδίου. Η ποιοτική έρευνα χρειάζεται λιγότερο χρόνο και πόρους σε σύγκριση με την ποσοτική. Κανόνες για την Ποιοτική έρευνα Στην ποιοτική έρευνα ο ερευνητής πρέπει να ακολουθήσει συγκεκριμένους κανόνες - ανάλογα με τη μέθοδο που θα επιλέξει - ώστε να καταλήξει σε έγκυρα και επιστημονικά ευρήματα. Η ποιοτική έρευνα ξεκινά από ένα θέμα/ ζήτημα/ πρόβλημα που ο ερευνητής θέλει να κατανοήσει μελετώντας το σε βάθος. Δεν ξεκινάει από μια αιτιώδη σχέση μεταβλητών (ανεξάρτητη- εξαρτημένη όπως στην ποσοτική ή μία σύγκριση ομάδων αν και μπορεί να προκύψει στο τέλος. 14
Ποιοτική έρευνα Εθνογραφία Εθνο-μεθοδολογία Φαινομενολογία Συνέντευξη / Ανάλυση περιεχομένου Μέθοδος DELPHI Focus groups- Ομάδες εστιασμένης συζήτησης Βιογραφία Εθνογραφία Η εθνογραφία είναι η προσέγγιση που χρησιμοποιείται από ανθρωπολόγους και επικεντρώνεται στην κουλτούρα μιας ομάδας ανθρώπων. Η υπόθεση του εθνογράφου βασίζεται στο ότι κάθε ανθρώπινη ομάδα αναπτύσσει μια κουλτούρα η οποία καθοδηγεί τις απόψεις των μελών της που αφορούν τον κόσμο και τον τρόπο που αυτοί δομούν τις εμπειρίες τους. Εθνομεθοδολογία Η εθνο-μεθοδολογία συγγενεύει με την επιστήμη της κοινωνιολογίας. Ο όρος πρωτοεμφανίστηκε από τον Garfinkel (1967) και αναφέρεται στις μεθόδους που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι (έθνος) για να παρατηρούν και να ερμηνεύουν τον κόσμο μέσα στον οποίο ζουν. Η επιστήμη αυτή θεωρεί ότι δεν υπάρχει κοινωνική πραγματικότητα αλλά η αντίληψη των ατόμων για αυτήν. Φαινομενολογική μέθοδος 15
Εθνομεθοδολογία Ένας εθνο - μεθοδολόγος ερευνητής προσπαθεί να ανακαλύψει πως οι άνθρωποι νοηματοδοτούν τις καθημερινές δραστηριότητές τους και πως συμπεριφέρονται με κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους. Οι ερευνητές προσπαθούν να κατανοήσουν τα πρότυπα, τις αξίες και τα πιστεύω μιας κοινωνίας τα οποία τους συμπεριφορές. οδηγούν σε συγκεκριμένες Πχ. Συμπεριφορά θεραπευτών/θεραπευόμενων Εθνογραφία Η Εθνογραφία στηρίζεται κυρίως στη Συμμετοχική Παρατήρηση. Έρευνα σε δευτερογενείς πηγές Χρήση οπτικοακουστικών μέσων Αποδεκτή για χάραξη κοινωνικής πολιτικής Συμμετοχική παρατήρηση Μία από τις ποιοτικές μεθόδους που στηρίζεται στην παρατήρηση και ερμηνεία συμπεριφοράς συγκεκριμένων ομάδων- ποιο είναι το κίνητρο για συγκεκριμένες ενέργειες και συμπεριφορά. Μικρή ομάδα Γεωγραφικά περιορισμένη Αποδοχή ερευνητή από την ομάδα Περιορισμός παρεμβάσεων από ερευνητή Χρονοβόρα 16
Εθνογραφία TUNSURIBAN-Ανθρωπολογική μελέτη του σαμανισμού των Chepang του νοτίου και κεντρικού Νεπάλ (Ρίμπολι Ντιάνα,2008). Ogbanje / abiku and cultural conceptualizations of psychopathology in Nigeria -Sunday T. C. Ilechukwu, Mental Health, Religion & Culture, May 2007; 10(3): 239 255 Πολιτιστικές Ιδιαιτερότητες στο χώρο της Υγείας Η «ABIKU» θεωρία (Νιγηρία) - Τα όρια της ψύχωσης Το πρόβλημα της ταυτότητας Το πνεύμα ABIKU στην αντίληψη, κατανόηση και ερμηνεία των συμπτωμάτων Η συνύπαρξη δύο κόσμων - του πραγματικού και του «αόρατου» που μέσα από το πνεύμα επηρεάζει τη ζωή του ατόμου Ben Okri (anthropologist ) - The Famished Road (Abiku theory) Πολιτιστικοί Διαμεσολαβητές στις Υπηρεσίες Υγείας Οι διαμεσολαβητές είναι απαραίτητοι γιατί η έλλειψη κατανόησης δημιουργεί εμπόδια στην πρόσβαση αλλά και στην ποιότητα των υπηρεσιών υγείας Διερμηνείς translation machine Πολιτιστικοί Διαμεσολαβητές (Cultural Mediators) Ethnic Health care assistants Netherlands Παράδειγμα- «Έχει αδειάσει τελείως η ουροδόχος κύστη?»- μεταφραστής «Έχει αδειάσει τελείως η κοιλιά από νερό?» - πολιτιστικός διαμεσολαβητής. 17
Πολιτιστικοί Διαμεσολαβητές ΘΕΤΙΚΑ: Μεταφέρουν στους επαγγελματίες υγείας από τις διαφορετικές κοινωνικό - πολιτιστικές ομάδες πως αντιλαμβάνονται την έννοια της υγείας και της ασθένειας -ενδεχομένως διαθέτουν ιδιαίτερες κατηγορίες ασθενειών που δεν περιλαμβάνονται στις γνωστές δυτικές βίο-ιατρικές κατηγοριοποιήσεις τον ψυχικό και σωματικό πόνο, το παθολογικό και το φυσιολογικό καθώς και τα όριά τους. Πολιτιστικοί Διαμεσολαβητές ΑΡΝΗΤΙΚΑ: Μεταφέρουν στερεότυπα και επηρεάζουν τους επαγγελματίες υγείας που μπορεί να μην ισχύουν Παρασύρουν τους επαγγελματίες υγείας να ερμηνεύουν όλα τα συμπτώματα με βάση τις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες. Εμμονή επαγγελματιών υγείας στο πολιτιστικό (Γαλλία). ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ LEARN (Berlin and Fowkes, 1983 LISTEN Να ακούσεις το πρόβλημα του ασθενή και να το κατανοήσεις EXPLAIN- Να εξηγήσεις το πρόβλημα από τη δική σου πλευρά ACKNOWLEDGE- Να αναγνωρίσεις και να συζητήσεις διαφορές και ομοιότητες RECOMMEND- Να προτείνεις τρόπο θεραπείας NEGOTIATE Να διαπραγματευθείς τον τρόπο θεραπείας με τον ασθενή 18
Πολιτιστικά Κατάλληλη Παροχή Υπηρεσιών Πολιτιστική αντίληψη η αναγνώριση των ατομικών αξιών Πολιτιστική γνώση- η κατανόηση των αιτιών της διαφοράς Πολιτιστική Ευαισθησία Επικοινωνιακές δεξιότητες για αμοιβαία εμπιστοσύνη, αποδοχή, σεβασμός Πολιτιστική Ικανότητα- Η σύνθεση και εφαρμογή πολιτιστικής αντίληψης, γνώσης και ευαισθησίας Κατανόηση του άλλου Για την κατανόηση του άλλου / διαφορετικού ρωτάμε: ΤΙ Τι νομίζεις ότι προκαλεί αυτή την αρρώστια; ΓΙΑΤΙ Γιατί νομίζεις ότι συνέβη αυτή η αρρώστια σε σένα ΠΩΣ Πως νομίζεις ότι πρέπει να θεραπευθεί αυτή η ασθένεια. Πώς θέλεις να σε βοηθήσουμε; ΠΟΙΟΣ Σε ποιον απευθύνεσαι για βοήθεια; Ποιος πρέπει να πάρει μέρος στη λήψη αποφάσεων για το πρόβλημα υγείας σου Φαινομενολογία Η φαινομενολογία έχεις τις ρίζες της σε φιλοσοφική παράδοση που αναπτύχθηκε από τον Husserl (1859-1938). Βασίζεται στην ελληνική λέξη φαινόμενο και στο λόγο για αυτό που φαίνεται (είναι ορατό) Είναι μια προσέγγιση που χρησιμοποιείται για να σχηματιστεί μια αντίληψη για τις εμπειρίες της ζωής των ανθρώπων, πως δίνουν νόημα σε αυτό που βιώνουν και το οποίο δημιουργείται όχι σε ατομικό αλλά σε συλλογικό επίπεδο. 19
Φαινομενολογία Ο φαινομενολόγος ερευνητής κάνει την ερώτηση: «ποια είναι η ουσία αυτού του φαινομένου όπως βιώνεται από αυτή την ομάδα ατόμων;» Υποθέτει δηλαδή ότι υπάρχει ένας πυρήνας τον οποίο μπορεί να κατανοήσει με τον ίδιο τρόπο που ο εθνολόγος κατανοεί τις διαφορετικές κουλτούρες. Φαινομενολογία Δεν βασίζεται σε ποσοτικά στοιχεία αλλά σε ποιοτικά και ακόμα και η μία και μοναδική περίπτωση μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση του φαινομένου Η έμφαση δίνεται στην έννοια και την κατανόηση και όχι τα γεγονότα και την αιτιότητα. «Η πραγματικότητα είναι κοινωνικά κατασκευασμένη» (Garfinkel) Δεν θεωρείται αξιόπιστη από τους υπεύθυνους για τη χάραξη πολιτικής καθώς υπάρχει δυσκολία στην ανάλυση και ερμηνεία των στοιχείων. Βιογραφία- Βιογραφική ερμηνευτική μέθοδος Η μέθοδος αυτή βασίζεται στη συλλογή στοιχείων από την ιστορία ζωής όπου ο αφηγητής δομεί την πορεία ζωής του σύμφωνα με τις δικές του αναφορές. Η ίδια η αφηγηματική παρουσίαση της ιστορίας ζωής αποτελεί μια διαδικασία οργάνωσης των εμπειριών σε μια χρονική και θεματική σειρά, η οποία έχει νόημα σε σχέση με αυτά που αυτά που έχει βιώσει ο αφηγητής. Στη διαδικασία της βιογραφικής αφήγησης, οι εμπειρίες του παρελθόντος (lived life) είναι αλληλένδετες με τη διαδικασία κατασκευής μιας ιστορίας ζωής στο σήμερα (told life) μέσα από την επικοινωνία με το συνεντευκτή. 20
Ομάδες εστίασης- Focus groups Αποτελείται από 5-15 άτομα Βασίζεται σε συνέντευξη (μη- δομημένη, ημιδομημένη ή δομημένη) Στηρίζεται στην εμπειρία του συντονιστή ( πρέπει να έχει σημαντική εμπειρία) Επικεντρώνεται σε ένα θέμα Χρησιμοποιείται συχνά πριν τη διεξαγωγή ποσοτικής έρευνας ή για την καταγραφή προτάσεων στη χάραξη κοινωνικής πολιτικής Μέθοδος DELPHI Ο ερευνητής ξεκινάει από ένα ζήτημα που θέλει να διερευνήσει Επιλέγει τους εμπειρογνώμονες σε αυτό το θέμα Τους ζητάει να εκφέρουν τη γνώµη τους για το συγκεκριμένο ζήτηµα. Η γνώµη τους δίνεται γραπτά, ώστε στη συνέχεια να προετοιμαστεί ένα ερωτηματολόγιο. Ο ερευνητής συλλέγει τις απαντήσεις και ζητάει ξανά από την ίδια ομάδα να αξιολογήσουν το σύνολο των ιδεών (προτάσεων) που εκφράστηκαν κατά το προηγούμενο στάδιο. Η αξιολόγηση αυτή γίνεται µε κάποιο κριτήριο, π.χ. τη σηµασία τους, την πιθανότητα επιτυχίας κλπ Μέθοδος DELPHI Ο ερευνητής συγκεντρώνει τις προτάσεις τους και τις διατυπώνει ομοιόμορφα. Στη συνέχεια κάθε µέλος της οµάδας παίρνει το νέο ερωτηματολόγιο, µαζί µε την περίληψη των απαντήσεων (απόψεων) που δόθηκαν για κάθε συγκεκριμένη ερώτηση Συγκεντρώνονται και πάλι από τον ερευνητή οι προτάσεις των µελών της οµάδας και ακολουθεί νέα επεξεργασία και νέες περιλήψεις των απαντήσεων. 21
Μέθοδος DELPHI Κάθε µέλος της οµάδας παίρνει από τον ερευνητή νέο αντίγραφο του ερωτηματολογίου και όλων των απαντήσεων που διατυπώθηκαν Κάθε µέλος έχει το δικαίωµα, για µια ακόµα φορά, να αναθεωρήσει ή όχι τη γνώµη του. Τελικά, ο ερευνητής συγκεντρώνει τα αντίγραφα του ερωτηματολογίου του τελευταίου γύρου και τα ανακεφαλαιώνει για την τελική αναφορά (report). Ακολουθεί επικοινωνία του ερευνητή µε κάθε µέλος της οµάδας σε µια διαδικασία ερωτήσεων, διευκρινήσεων και ανατροφοδότησης (feedback), µε σκοπό την ελάττωση στο ελάχιστο της πιθανότητας λανθασμένης ερμηνείας διαφόρων απόψεων. Εξαγωγή συμπερασμάτων Μια έρευνα πρέπει να διαθέτει Εγκυρότητα (validity) Αξιοπιστία (reliability) Γενίκευση αποτελεσμάτων (Generalizability) Εξαγωγή συμπερασμάτων Εγκυρότητα (validity)- κατάφερε ο ερευνητής με τη μέθοδο που επέλεξε να μετρήσει αυτό που ήταν ο στόχος της έρευνας? Στην ποιοτική έρευνα, κατάφερε να λάβει υπόψη όλα τα θέματα και νοήματα που έθεσε ο ερωτώμενος? Αξιοπιστία (reliability) Εάν δεν υπάρξουν σημαντικές αλλαγές τα ίδια εργαλεία εάν χρησιμοποιηθούν θα παράξουν τα ίδια αποτελέσματα? 22
Εξαγωγή συμπερασμάτων Γενίκευση αποτελεσμάτων (Generalizability)- Τι πιθανότητα υπάρχει ώστε τα ευρήματα του δείγματος να χαρακτηρίζουν και τον πληθυσμό από τον οποίο προέκυψε το δείγμα? Στην ποιοτική έρευνα, τι πιθανότητα υπάρχει οι ιδέες και οι θεωρίες που προέκυψαν από το συγκεκριμένο δείγμα, στο συγκεκριμένο πλαίσιο να μπορούν να εφαρμοσθούν και σε άλλα διαφορετικά πλαίσια. Η έρευνα στη χάραξη κοινωνικής πολιτικής Σχεδιασμός παρέμβασης/ Προτάσεις Κοινωνικό περιβάλλον Στερεότυπα, αντιλήψεις, αναπαραστάσεις, αξίες, πιστεύω, στάσεις κλπ Προτάσεις, Μηνύματα, Εκστρατείες ενημέρωσης- κοινωνικά αποδεκτά Ευχαριστούμε! 23