ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΠΕΑΕΚ Ψυχολογία Φυσικής Αγωγής ΜΚ208, Διάλεξη 5η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Συγχρηματοδότηση Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (Ε.Κ.Τ.) Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (Ε.Τ.Π.Α) Αυτοπεποίθηση ΓΟΥΔΑΣ ΜΑΡΙΟΣ ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΠΘ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ
Θέματα Θεωρία και σχετικές έρευνες Αυτοπεποίθηση και απόδοση Προσδοκίες, αυτοπεποίθηση και απόδοση Προσωπικός έλεγχος Πως βελτιώνεται η αυτοπεποίθηση των αθλητών/τριών Αξιολόγηση της αυτοπεποίθησηςαυτοαποτελεσματικότητα
Τι είναι η αυτοπεποίθηση Θεωρία και σχετικές έρευνες Η ρεαλιστική προσδοκία του ατόμου ότι μπορεί να πετύχει, η πίστη στον εαυτό του και στις δυνάμεις του (Martens,1987). Είναι κάτι δημιουργικό, κινητοποιεί και αξιοποιεί όλο το εύρος των ικανοτήτων και των δυνάμεων. Τα άτομα κάνουν αυτό που πιστεύουν ότι μπορούν να κάνουν (Cauron, 1984). Δεν αφορά μόνο τη νίκη, είναι η προσδοκία για απόδοση σύμφωνα με τις δυνατότητες και τη δουλειά του ατόμου Διαμορφώνεται από τη συσσώρευση εμπειριών, την προηγούμενη εξάσκηση και τις προηγούμενες επιτυχίες. Είναι μια δεξιότητα που καλλιεργείται με κατάλληλη και συστηματική εξάσκηση, διατηρείται όμως με επιτυχίες.
Αυτοαποτελεσματικότητα (Self Efficacy) Η κοινωνική γνωστική θεωρία Bandura, (1997) Θεωρία και σχετικές έρευνες Τα πιστεύω του ατόμου για τις ικανότητές του να οργανώσει να εκτελέσει μια σειρά ενεργειών που απαιτούνται για την παραγωγή συγκεκριμένων επιτευγμάτων. Ο βαθμός αυτοαποτελεσματικότητας επηρεάζει: Το κατά πόσο κάποια προβλήματα ξεπερνιούνται ή όχι Πόσο το άτομο επιμένει και προσπαθεί για να πετύχει Πόσο αντέχει στην πορεία του χρόνου. Αφορά πάντα μια συγκεκριμένη κατάσταση. Η πίστη του ατόμου στις ικανότητές του επηρεάζει: Τους στόχους του Την αντιμετώπιση του στρες Τον πόνο Τη μεγιστοποίηση της αθλητικής απόδοσης.
Αυτοαποτελεσματικότητα (Self Efficacy) Θεωρία και σχετικές έρευνες Οι κρίσεις του ατόμου για τις προσωπικές του ικανότητες επηρεάζει: Την επιλογή της δραστηριότητας Το πόσο το άτομο προσπαθεί και επιμένει Το πόσο αντέχει σε στρεσογόνες καταστάσεις της δραστηριότητας Οι αθλητές με βάση την πίστη στις ικανότητές τους προσπαθούν να επηρεάσουν την πορεία των γεγονότων που οδηγούν στην επιτυχία Αν δεν πιστεύουν στη δυνατότητά τους να φέρουν ένα αποτέλεσμα, δε προετοιμάζονται, δεν παλεύουν, δεν προσπαθούν να κάνουν τα πράγματα να συμβούν (Bandura,1997)
Πηγές αυτοπεποίθησης Θεωρία και σχετικές έρευνες Προηγούμενες εμπειρίες και η διαρκής εξάσκηση. Οι ευκαιρίες για επιτυχία αυξάνουν την παρακίνηση και την αυτοπεποίθηση. Επιτυχία δεν είναι μόνο οι νίκες αλλά η προσπάθεια, ησυμμετοχή, η καλή απόδοση, το ξεπέρασμα της προηγούμενης επίδοσης. Η παρακολούθηση και η μίμηση προτύπων. Πολλές συμπεριφορές μαθαίνονται με την παρατήρηση μοντέλων, με την αντιγραφή της συμπεριφοράς άλλων (Bandura,1986). Το μοντέλο Bandura περιγράφει ένα ισχυρό τρόπο μεταφοράς αξιών, στάσεων, σκέψεων και κυρίως συμπεριφοράς Η αποτελεσματικότητα της μάθησης μέσω μοντέλου εξαρτάται από: i. Παρακίνηση αθλητή ii. Προσφερόμενα ερεθίσματα i. Αν εκτελεί ανάλογες αντιδράσεις ii. Παροχή ενίσχυσης ανατροφοδότησης
Πηγές αυτοπεποίθησης Θεωρία και σχετικές έρευνες Ηλεκτικήπειθώ θετικός αυτοδιάλογος. Ενθάρρυνση, εμπιστοσύνη και θετική ανατροφοδότηση χτίζουν την αυτοπεποίθηση. Διδασκαλία της θετικής σκέψης. Χρήση της ψευδούς ανατροφοδότησης (περιορισμένη της εφαρμογή). Η φυσιολογική διέγερση. Το άγχος, το στρες, ο γρήγορος καρδιακός παλμός και αναπνοή επηρεάζουν την αυτοπεποίθηση και την αθλητική απόδοση. Στρατηγικές i. Τεχνικές χαλάρωσης ii. Να μάθουν να εκλαμβάνουν οι αθλητές/τριες θετικά την αυξημένη διέγερση
Πηγές αυτοπεποίθησης στον αθλητισμό Θεωρία και σχετικές έρευνες Επίτευξη Εκμάθηση και βελτίωση σε νέες δεξιότητες, επίγνωση ότιμπορείνακερδίζει, να είναι ο καλύτερος. Αυτορύθμιση i. Φυσική,πνευματική προετοιμασία ii.παρουσίαση του αθλητή το χώρο: αφοσίωση στο στόχο,ψυχολογική προετοιμασία, πίστη στην προσπάθεια, να νιώθει καλά το σώμα του Περιβάλλον i. Κοινωνική υποστήριξη από συναθλητές, γονείς προπονητές, άλλους ii. Ηγεσία του προπονητή. Αναγνώριση της προσωπικότητας του προπονητή iii.εμπειρίες άλλων. Να παρακολουθεί άλλους να πετυχαίνουν iv.άνεση στο περιβάλλον v. Αίσθηση της εύνοιας. Οι συνθήκες να είναι εντάξει (Vealey, Hayashi, Garner-Holman & Giacobbi, 1986)
Αυτοπεποίθηση και απόδοση Το επίπεδο αυτοπεποίθησης καθορίζει Έρευνες δείχνουν τη θετική σχέση αυτοαποτελεσματικότητας και απόδοσης. Η διδασκαλία τεχνικών αυτοπεποίθησης πρέπει να είναι βασικό εργαλείο στην προπόνηση Συμπεριφορές Κοινωνικές Αθλητικές Κλινικές Υγείας (Treasure et al.,1996) Η αυτοαποτελεσματικότητα είναι σημαντικός παράγοντας πρόβλεψης της ενασχόλησης σε προγράμματα άσκηση (Garsia &King,1988; McAuley,1993) Υψηλή αυτοπεποίθηση Μέγιστη απόδοση
Αυτοπεποίθηση και απόδοση Απόδοση Χαμηλή Μέτρια Υψηλή Χαμηλή αυτοπεποίθηση Ιδανική αυτοπεποίθηση Υπερβολική αυτοπεποίθηση
Αυτοπεποίθηση και απόδοση Η αυτοπεποίθηση αλληλεπιδρά με πολλούς προσωπικούς παράγοντες καθορίζοντας την απόδοση. Υψηλή αυτοπεποίθηση Προκλητικοί στόχοι Μεγαλύτερη απόδοση Απογοήτευση αυτοϊκανοποίηση στην κοινωνική γνωστική θεωρία Η αποτυχία σε αυτό που επιθυμεί το άτομο δημιουργεί απογοήτευση που είναι κίνητρο για να προσπαθήσει περισσότερο. Η αυτοϊκανοποίηση από την επίτευξη των στόχων αποτελεί κίνητρο για παραπάνω προσπάθεια Οι προσωπικοί στόχοι χτίζουν τη σιγουριά και την ικανοποίηση και αυξάνουν τη δέσμευση στην καταβαλλόμενη προσπάθεια (Bandura & Jourden, 1991)
Αυτοπεποίθηση και απόδοση Αυτοπεποίθηση Αυτοϊκανοποίηση Όσο πιο σίγουροι και ευχαριστημένοι νιώθουν οι αθλητές για την απόδοσή τους τόσο μεγαλύτερο στόχο βάζουν και τόσο καλύτερα αποδίδουν (Theodorakis,1995) Προσωπικοί στόχοι Απόδοση Θεωρητικό Μοντέλο που περιγράφει την αλληλεπίδραση των παραγόντων που βοηθάνε την απόδοση. Αυτοπεποίθηση Δέσμευση Ικανότητα Αυτόαποτελεσματικότητα Προσωπικοί στόχοι Απόδοση Ικανοποίηση
Τα οφέλη της αυτοπεποίθησης Αυτοπεποίθηση και απόδοση Αναπτύσσονται θετικά συναισθήματα: ηρεμία και χαλάρωση κάτω από πίεση Διευκολύνει τη συγκέντρωση: απελευθέρωση από αμφιβολίες και αμφισβήτηση των ικανοτήτων, συγκεντρώνονται στην προσπάθεια Επηρεάζει τους στόχους: τίθενται προκλητικοί στόχοι σύμφωνοι με τις δυνατότητες του ατόμου Αυξάνει την προσπάθεια, την υπομονή και την επιμονή Επηρεάζει τις στρατηγικές στο παιχνίδι: «παίζω για να κερδίσω» -«παίζω για να μη χάσω» Επηρεάζει τη ψυχολογική ορμή: μεταίχμιο επιτυχίας ή αποτυχίας
Οι προσδοκίες του ίδιου του αθλητή/τριας Προσδοκίες, αυτοπεποίθηση και απόδοση Όταν ο αθλητής έχει θετικές προσδοκίες για επιτυχία είναι πολύ πιθανό να το καταφέρει. Όταν αμφιβάλει για τον εαυτό του πολλές φορές η απόδοση του είναι φτωχή. Οι προσδοκίες των σημαντικών άλλων Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία ή το φαινόμενο του Πυγμαλίωνα Τα άτομα τείνουν να εκτελούν, να αποδίδουν, να συμπεριφέρονται ανάλογα με τις προσδοκίες αυτών που τους καθοδηγούν οι οποίοι έχουν το κύρος, τη δύναμη, την εξουσία. (Chase et al.,1997) Όταν οι προσδοκίες είναι υψηλές, είναι αντικειμενικές και μπορούν να προσεγγισθούν, οι πιθανότητες να εκπληρωθούν είναι μεγάλες. Όταν είναι χαμηλές για την απόδοση του αθλητή τότε και η απόδοση πολύ πιθανόν να είναι ανάλογη (Singer,1986) Το πείραμα του σχολείου Oak (Rosenthal & Jacobson, 1968)
Προσδοκίες, αυτοπεποίθηση και απόδοση Η αλληλουχία των γεγονότων στον αθλητικό χώρο που εξηγεί τη σχέση προσδοκιών και απόδοσης (Horn,1986) Βήμα 1ο Βήμα 2ο Προσωπικά χαρακτηριστικά + Πληροφορίες για την απόδοση Θετικές ή αρνητικές προσδοκίες για την απόδοση του αθλητή/τριας Οι προσδοκίες του προπονητή επηρεάζουν τη συμπεριφορά του αθλητή. Αυτό εξαρτάται από: Τον τύπο και τη συχνότητα της αλληλεπίδρασης προπονητή αθλητή αφιερωμένος χρόνος θερμή ψυχρή συμπεριφορά Την ποσότητα και την ποιότητα των οδηγιών ποιες δεξιότητες θα μάθει πόσο χρόνο θα τους αφήσει να ασκηθούν Από τον τύπο και τη συχνότητα της ανατροφοδότησης διαφορετική ενίσχυση Έπαινοι οδηγίες πληροφορίες
Προσδοκίες, αυτοπεποίθηση και απόδοση Βήμα 3ο Οι προσδοκίες του προπονητή επηρεάζουν την απόδοση του αθλητή φυσικά και ψυχολογικά. Οι χαμηλών προσδοκιών αθλητές χαρακτηρίζονται για: Φτωχότερη απόδοση εξαιτίας της λιγότερο αποτελεσματικής ενίσχυσηςκαιτουχρόνουσυμμετοχής. Χαμηλότερη αυτοπεποίθηση και αντιλαμβανόμενη αθλητική ικανότητα. Αποδίδουν τα λάθη τους στην έλλειψη ικανότητας Βήμα 4ο Η απόδοση των αθλητών επιβεβαιώνει την αρχική προφητεία του προπονητή Όλοι οι αθλητές δεν είναι θύματα του φαινομένου. Όλοι οι προπονητές δεν έχουν τις ίδιες προκαταλήψεις, δε διαφοροποιούν τη συμπεριφορά
Προσδοκίες, αυτοπεποίθηση και απόδοση Αθλητές Ο προπονητής προφητεύει και διαμορφώνει προσδοκίες Ο προπονητής ασχολείται Οι αθλητές προσπαθούν Ο προπονητής κρίνει Οι αθλητές αποδίδουν Ο προπονητής επαληθεύει την προφητεία του Α Β Α Β Α Β Α Β Α Β Α Β Α Β
Η θεωρία της εστίας ελέγχου (Rotter,1966) Προσωπικός έλεγχος Είναι μια γενική προσδοκία, είναι τα πιστεύω του ατόμου, ο τρόπος που αντιλαμβάνεται τις αιτίες που ελέγχουν τη συμπεριφορά του. Που αποδίδει το άτομο ένα γεγονός. Ποιος φταίει για αυτό. Άτομα με εσωτερική εστία ελέγχου Ελέγχουν τη συμπεριφορά, τις πράξεις τους. Ικανότητα Επιδεξιότητα Εμπειρίες Στον αθλητισμό Πιστεύουν ότι μπορούν να επηρεάσουν τα γεγονότα. Αφοσίωση προσδοκία ότι η συμπεριφορά τους θα τους οδηγήσει σε ενίσχυση, επιτυχία και διάκριση Πίστη στην επίτευξη των στόχων
Η θεωρία της εστίας ελέγχου (Rotter,1966) Προσωπικός έλεγχος Άτομα με εξωτερική εστία ελέγχου Έλλειψη πίστης στον έλεγχο των πράξεών τους Ότι συμβαίνει είναι αποτέλεσμα εξωγενών δυνάμεων (τύχη, μοίρα, σημαντικοί άλλοι κ.λ.π.). Χαρακτηρίζονται για Πιστεύουνότιδενθαπετύχουνγιατί κάποιοι άλλοι δεν θα τους αφήσουν ή δεν θα τους βοηθήσουν (Lefcourt, 1976; Rothbaun et al.,1982) Παθητικότητα Απόσυρση Συμμόρφωση Προσαρμογή Κατάθλιψη
Πως βελτιώνεται η αυτοπεποίθηση αθλητών/τριών Προηγούμενες επιτυχίες: η πετυχημένη συμπεριφορά αυξάνει την αυτοπεποίθηση και οδηγεί σε περαιτέρω πετυχημένη συμπεριφορά Να δρα με αυτοπεποίθηση: να προσπαθεί να αισθάνεται, να δείχνει (με τη γλώσσα του σώματος) γεμάτος αυτοπεποίθηση ειδικά σε δύσκολες στιγμές. Να σκέφτεται με αυτοπεποίθηση: σκέψεις θετικές, παρακίνησης με περιεχόμενο οδηγιών και όχι κρίσεων. Σημασία στον αυτοδιάλογο. Χρήση της νοερής απεικόνισης: να μπορεί να βιώσει επιτυχίες που είναι πολύ δύσκολα να πραγματοποιηθούν. Καλή φυσική κατάσταση:όταν έχουν καλή φυσική κατάσταση έχουν και μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Καλή προετοιμασία: όταν προετοιμαστεί ο αθλητής/τρία σε κάθε λεπτομέρεια, έχει αναλυτικό πλάνο δράσης, έχει ασκηθεί σε προαγωνιστικές ρουτίνες τότε αισθάνεται πιο σίγουρος/η Weinberg &Gould (1995)
Τεχνικές βελτίωσης της αυτοπεποίθησης Πως βελτιώνεται η αυτοπεποίθηση αθλητών/τριών Ενθάρρυνση με θετική ανατροφοδότηση Χρήση σωστών μεθόδων προπόνησης Πίστη στις ικανότητες των αθλητών/τριών τους Αυτοπεποίθηση με τη γλώσσα του σώματος. Όχι στο αποτέλεσμα, ναι στην προσωπική βελτίωση Σωστή χρήση αμοιβών επαίνων. Δύσκολες ασκήσεις στην προπόνηση, εξομοίωση με τις συνθήκες του αγώνα. Συγκεκριμένοι προκλητικοί στόχοι Σύνδεση αποτυχίας με μειωμένη προσπάθεια και όχι ικανότητα Πετυχημένα πρότυπα του ίδιου επιπέδου. Να εκλαμβάνεται το άγχος σαν ένδειξη ετοιμότητας και όχι φόβου. Χρήση θετικών νοερών εικόνων και τεχνικών χαλάρωσης Τροποποίηση των οργάνων. Χρήση της ψευδούς ανατροφοδότησης. Feltz & Doyle (1981); Weinberg, Grove & Jackson,(1992)
Αξιολόγηση της αυτοπεποίθησης Τεστ ευστοχίας, 20 προσπάθειες (Theodorakis,1995,1996) Στοσυγκεκριμένοτεστπόσοσίγουρος/η είσαι ότι μπορείς να πετύχεις επίδοση 4 στα 20; Καθόλου Απόλυτα σίγουρος/η : 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 : σίγουρος/η Στοσυγκεκριμένοτεστπόσοσίγουρος/η είσαι ότι μπορείς να πετύχεις επίδοση 8 στα 20; Καθόλου Απόλυτα σίγουρος/η : 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 : σίγουρος/η Στοσυγκεκριμένοτεστπόσοσίγουρος/η είσαι ότι μπορείς να πετύχεις επίδοση 12 στα 20; Καθόλου Απόλυτα σίγουρος/η : 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 : σίγουρος/η Στοσυγκεκριμένοτεστπόσοσίγουρος/η είσαι ότι μπορείς να πετύχεις επίδοση 16 στα 20; Καθόλου Απόλυτα σίγουρος/η : 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 : σίγουρος/η Στοσυγκεκριμένοτεστπόσοσίγουρος/η είσαι ότι μπορείς να πετύχεις επίδοση 20 στα 20; Καθόλου Απόλυτα σίγουρος/η : 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 : σίγουρος/η
Αξιολόγηση της αυτοπεποίθησης Ερωτηματολόγιο αξιολόγησης της αυτοπεποίθησης σε διάφορους τομείς της αθλητικής δραστηριότητας, προσαρμογή από ACEP (1989) Πόση αυτοπεποίθηση έχεις για την ικανότητά σου να εκτελείς τις δεξιότητες και τις ασκήσεις του αθλήματός σου; να παίρνεις αποφάσεις στη διάρκεια του αγώνα να συγκεντρώνεσαι; να αποδίδεις κάτω από πίεση; να έχεις πετυχημένη στρατηγική; να επιδεικνύεις την απαιτούμενη για την επιτυχία προσπάθεια; να ελέγχεις τα συναισθήματά σου στη διάρκεια του αγώνα; για τη φυσική κατάσταση και την εξάσκησή σου; να έχεις πετυχημένη σχέση με τον προπονητή σου; Χαμηλή (%) Ιδανική (%) Υπερβολική (%)
Θέματα για συζήτηση Τι σημαίνει για σας η έννοια της αυτοπεποίθησης; Ποια η σημασία της στη ψυχολογική υπεροχή στον αθλητισμό. «Ο Κώστας είναι αθλητής με πολλά προσόντα, δουλεύει σκληρά αλλά στον αγώνα δεν έχει σπουδαία αποτελέσματα, δεν πιστεύει πραγματικά στον εαυτό του. Το ίδιο συμβαίνει και με τον Πέτρο και αυτός έχει πολλά προσόντα, μόνο που αυτός πάντα είναι υπερβολικά σίγουρος και αισιόδοξος». Πωςθααναλύατετουςδύο τύπους αθλητών; Μπορούν πραγματικά οι αρνητικές προσδοκίες του προπονητή για τον αθλητή του να επηρεάσουν την απόδοση του αθλητή;
Θέματα για συζήτηση «πάλι χάσαμε. Με αυτούς που παίζαμε χθες δεν μπορούσαμε να κάνουμε και τίποτε διαφορετικό. Είναι τρομερά τυχερή ομάδα, μας έβαλαν γκολ στο 91, συνεχώς κερδίζουν στα τελευταία λεπτά» Ποια είναι η άποψή σας για αυτόν τον μονόλογο; Σε ποια κατηγορία ανθρώπων θα εντάσσατε τον εαυτό σας σε σχέση με τη εστία ελέγχου;
Επίλογος Η αυτοπεποίθηση είναι κομβικό σημείο της αθλητικής επιτυχίας. Για να υπάρχει αυτοπεποίθηση πρέπει να υπάρχουν πρώτα εμπειρίες επιτυχίας, θετικό περιβάλλον και σωστή οργάνωση της προπόνησης. Η υψηλή αυτοπεποίθηση σε συνδυασμό στόχους βοηθάει την καλή απόδοση όχι όμως και η υπερβολική και μη ρεαλιστική. Οι θετικές προσδοκίες του αθλητή και των σημαντικών άλλων, ιδιαίτερα του προπονητή, συμβάλλουν στην καλή απόδοση του αθλητή. Ο αθλητής που αισθάνεται σίγουρος για τον εαυτό του πιστεύει ότι αυτός καθορίζει την τύχη του μέσα από προσπάθεια και σκληρή δουλειά.
Βιβλιογραφία Θεοδωράκης, Ι., Γούδας,Μ., Παπαϊωάνου,Α.(2001) Ψυχολογική Υπεροχή στον Αθλητισμό, Κεφάλαιο 6ο, σελ.107 132. Εκδόσεις Χριστοδουλίδη, Weinberg, R.,& Gould, D., (1995) Foundations of Sport and Exercise Psychology, Κεφάλαιο 16ο, σελ 299 316 Champaign, IL: Human Kinetics.