Επίδραση της αλατότητας και του σταδίου ανάπτυξης στην πλευστότητα των αυγών τσιπούρας (Sparus aurata, L. 1758)

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Επίδραση της αλατότητας και του σταδίου ανάπτυξης στην πλευστότητα των αυγών τσιπούρας (Sparus aurata, L. 1758) ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΛΕΟΝΤΑΡΙΤΟΥ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ - ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΑΤΡΑ 2005

2 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Κ. Κουτσικόπουλος (Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών) ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Κ. Κουτσικόπουλος (Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών) Σ. Σωμαράκης (Λέκτορας Πανεπιστημίου Πατρών) Α. Φραγκοπούλου (Επίκουρος Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Πατρών)

3 Ευχαριστίες Με την εργασία αυτή κλίνει άλλο ένα φιλόδοξο κομμάτι της ζωής μου. Η απόφασή μου να κάνω αυτό το μεταπτυχιακό, ήταν μέσα στο γενικό πλαίσιο της φιλοσοφίας μου για τη ζωή. Τι περικλείει αυτή; Τη συνεχή αναζήτηση νέων πεδίων μάθησης, την έλλειψη εφησυχασμού, την ανάγκη για προσωπική βελτίωση αλλά και επιβεβαίωση των ικανοτήτων μου. Ήταν μια πολύ ευχάριστη εμπειρία. Ανακάλυψα πεδία των οποίων την ύπαρξη αγνοούσα, και τα οποία με γοήτευσαν. Γνώρισα καινούργιους ανθρώπους, χαρακτήρες, τρόπους αντιμετώπισης των πραγμάτων, που πιστεύω ότι με έκανε πιο πλούσια. Ένας επιπλέον παράγοντας που έκανε την εμπειρία μοναδική, ήταν ότι στα τρία σχεδόν χρόνια που διάρκεσε, πέρα από την ενασχόλησή μου με αυτήν και με την κυρίως δουλειά μου στον Ιχθυογεννητικό σταθμό της Σελόντα στη Μανάγουλη, συνέπεσε με σημαντικές αλλαγές στην προσωπική μου ζωή, που ήταν οι εγκυμοσύνες των δύο γιων μου. Πρώτα από όλους λοιπόν, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον άντρα μου και τους δύο γιους μου για το χρόνο που τους έκλεψα, ο οποίος όμως ήταν πολύτιμος για εμένα και δε θα μπορούσε να ήταν αλλιώς με εμένα. Στη συνέχεια θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κύριο Κουτσικόπουλο, που δέχθηκε να αναλάβει την επίβλεψη της πτυχιακής μου εργασίας και που από την αρχή της γνωριμίας μας, μέσω των μαθημάτων του και των συνομιλιών μας, μου φανέρωσε μια διαφορετική οπτική γωνία των πραγμάτων. Ο επόμενος που θα ήθελα να ευχαριστήσω είναι ο κύριος Σωμαράκης, που παρά τον φόρτο εργασίας που είχε, δέχθηκε ευχαρίστως να με βοηθήσει στην ανάλυση των στοιχείων μου και να ξοδέψει αρκετό χρόνο δείχνοντάς μου πράγματα τα οποία δε θα μπορούσα να βρω από μόνη μου.

4 Θα ήθελα ακόμα να ευχαριστήσω τον κύριο Κουμουνδούρο, που από την αρχή ήταν ανοιχτός στις ερωτήσεις μου και πάντα εύκαιρος για συζήτηση και την κυρία Φραγκοπούλου για τη συμμετοχή της στην εξετάζουσα επιτροπή μου και τη μελέτη της εργασίας μου. Δε θα πρέπει να ξεχάσω να ευχαριστήσω τον Jon Bent Kristoffersen για την πολύτιμη βοήθειά του στο χειρισμό της ψηφιακής φωτογραφικής μηχανής και στην επεξεργασία των φωτογραφιών. Τέλος, ένα μεγάλο ευχαριστώ στη διοίκηση της Σελόντα που επέτρεψε την εκπόνηση της εργασίας στο χώρο του ιχθυογεννητικού σταθμού της Μανάγουλης. Το επόμενο κεφάλαιο που ανοίγει στην «εκπαίδευσή» μου και που θα πάρει αρκετό χρόνο από το ζωή μου είναι το μεγάλωμα των παιδιών μου. Είναι δύσκολο για κάποιον που θέλει να τα κάνει όλα, να αντιλαμβάνεται ότι τελικά δε γίνονται όλα μαζί. Θα μου άρεσε πάρα πολύ να μπορούσα να ανέβω σε ένα καράβι και να συνεχίσω την έρευνα στη θαλάσσια οικολογία. Ίσως κάποια στιγμή αργότερα, αν δεν κλέψει την προσοχή μου κάποιος άλλος τομέας.

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή 1.1. Η τσιπούρα (Sparus aurata) 1.2. Η αναπαραγωγή της τσιπούρας 1.3. Παραγωγή αυγών σε ιχθυογεννητικούς σταθμούς 1.4. Η διάμετρος και η πλευστότητα των αυγών 1.4.1. Οικολογική σημασία της διαμέτρου και της πλευστότητας των αυγών 1.4.2. Σημασία της πλευστότητας των αυγών για τις Ιχθυοκαλλιέργειες 1.4.3. Τι κάνει τα αυγά να επιπλέυουν; 1.5. Στόχοι της παρούσας μελέτης 2. Υλικά και Μέθοδοι 2.1. Περιγραφή έμβιου και άβιου υλικού 2.1.1 Εγκαταστάσεις - Περίοδος 2.1.2. Πληθυσμοί ψαριών - Γεννήτορες 2.1.3. Διατροφή γεννητόρων 2.1.4. Φυσικοχημικές παράμετροι 2.2. Πειραματική διαδικασία 2.2.1. Συλλογή των αυγών 2.2.2. Μέθοδος πλευστότητας 2.2.3. Μέτρηση διαμέτρου αυγών 2.2.4. Πλευστότητα και στάδιο εξέλιξης του αυγού 2.2.5. Προβληματικά σημεία του πειραματικού σχεδιασμού 2.3. Ανάλυση δεδομένων και στατιστική επεξεργασία 3. Αποτελέσματα 3.1. Διάμετρος 3.2. Στάδιο 3.3. Πλευστότητα 4. Συζήτηση 4.1. Διάμετρος 4.2. Στάδιο 4.3. Πλευστότητα 5. Συμπεράσματα 6. Βιβλιογραφία 6 6 7 8 9 9 11 12 14 15 15 15 16 17 18 19 20 21 24 26 27 31 32 32 41 48 63 63 67 70 76 78

6 1. Εισαγωγή 1.1. Η τσιπούρα (Sparus aurata) H τσιπούρα Sparus aurata ανήκει στην οικογένεια Sparidae (Perciformes, Actinopterygii). Στον Ατλαντικό εξαπλώνεται στη Μεγάλη Βρετανία, στις ακτές της Πορτογαλίας, από το Στενό του Γιβραλτάρ ως το Cape Verde και γύρω από τις Κανάριες νήσους, έως τη Σενεγάλη, ενώ απαντάται στη Μεσόγειο και στη Μαύρη θάλασσα. Φωτογραφία 1. Εξάπλωση του είδους Spoarus aurata (KGSMAPPER med map and North sea.htm) Είναι ψάρι ευρύθερμο και ευρύαλο. Συχνάζει σε αμμουδερούς και βραχώδεις βυθούς, σε παράκτια νερά, λιμνοθάλασσες και εκβολές ποταμών. Απαντάται σε βάθη από 1-30 μέτρα, ενώ ενήλικα έχουν βρεθεί σε βάθη ως και 150 μέτρα. Είναι σαρκοφάγο που τρέφεται στις μικρές ηλικίες κυρίως με πολύχαιτους και μικρού μεγέθους καρκινοειδή, ενώ στις μεγαλύτερες ηλικίες με μύδια, γαστερόποδα και καρκινοειδή. Είναι είδος ιδιαίτερης σημασίας για την αλιεία και τις ιχθυοκαλλιέργειες, καθώς και για την ερασιτεχνική αλιεία. Η ετήσια παγκόσμια παραγωγή εκτρεφόμενης τσιπούρας σύμφωνα με στοιχεία του FAO για το 2002 ανήλθε σε 80420 τόνους. Από αυτή την παραγωγή το 52,2% προέρχεται από την Ελλάδα. Η εντατική εκτροφή του είδους επιτυγχάνεται σήμερα σε όλα τα στάδιά της χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα.

7 Παρόλα αυτά, εξακολουθούν να υπάρχουν αρκετά κενά στη γνώση μας, ειδικά στον τομέα της αναπαραγωγής στη φύση (χώροι αναπαραγωγής, χώροι και μηχανισμοί μεταφοράς νεαρών σταδίων από το χώρο ωοτοκίας στις περιοχές ανάπτυξης) και σε φυσικά χαρακτηριστικά των πρώιμων σταδίων ανάπτυξης, τα οποία παίζουν καθοριστικό ρόλο για τη στρατολόγηση και μπορεί να αποδειχτούν χρήσιμα και για την εντατική εκτροφή. Σκοπός της εργασίας αυτής ήταν να μελετηθούν σε μια πρώτη φάση οι παράμετροι οικολογικής σημασίας των αυγών της τσιπούρας που παράχθηκαν από ψάρια εντατικής εκτροφής. 1.2. Η αναπαραγωγή της τσιπούρας Η τσιπούρα χαρακτηρίζεται από πρώτανδρο ερμαφροδιτισμό. Η αναστροφή του είδους λαμβάνει χώρα μετά το δεύτερο έτος ηλικίας και σε μέσα βάρη μεγαλύτερα των 500-700 γραμμαρίων. Αυτό που έχει παρατηρηθεί ωστόσο, όταν τα ψάρια κρατούνται σε αιχμαλωσία είναι ότι επικρατεί κάποια κοινωνική ισορροπία, κατά την οποία διατηρείται μια σταθερή αναλογία αρσενικών προς θηλυκά στην ίδια ομάδα ψαριών και πέρα από την οποία σταματά η εναλλαγή του φύλου. Έτσι σε κοινωνίες που έχουν παραμείνει αδιατάραχτες μπορεί να βρεθούν αρσενικά ψάρια με μεγάλα σωματικά βάρη (Rondrigez, 1994, Χώτος και Ρογδάκης, 1992, Zohar, 1978, 1984). Πρόσφατα σχετικά αποτελέσματα εργασιών, υποδηλώνουν την ύπαρξη μιας ενδοκρινικής απάντησης σε κοινωνικο-φυλετικά ερεθίσματα κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής διεργασίας στην τσιπούρα (Meiri, 2002). Στη Μεσόγειο η αναπαραγωγή της τσιπούρας λαμβάνει χώρα από το τέλος Οκτωβρίου - Δεκέμβριο έως Μάρτιο στους 13-17 C, ενώ στον Ατλαντικό από Ιανουάριο έως Απρίλιο (Rondrigez, 1994). Το είδος κατά την περίοδο ωοτοκίας μετοικίζει μαζικά από τα υφάλμυρα νερά προς τα βαθύτερα νερά της θάλασσας (Παπουτσόγλου, 1994), δεν υπάρχουν όμως στοιχεία για τις ακριβείς περιοχές αναπαραγωγής του.

8 Η ωρίμανση είναι ασύγχρονη κατά ομάδες ωοκυττάρων, τα οποία ωριμάζουν και απελευθερώνονται ανά 24 ώρες καθ όλη τη διάρκεια της περιόδου ωοτοκίας (Zohar, 1979). Η τελική ωρίμανση των ωοκυττάρων πραγματοποιείται με τη διαμόρφωση της σταγόνας ελαίου, τη συνένωση των μερών της λεκίθου και συγκέντρωσή τους στο φυτικό πόλο και τη μετανάστευση του κυτοπλάσματος στο ζωικό πόλο (Bone, 1996, Gothilf, 1997) Τα αυγά που παράγονται είναι πελαγικά, τελολεκιθικά, σφαιρικά και φέρουν μία σταγόνα ελαίου, η οποία τους επιτρέπει να επιπλέουν. Η διάμετρός τους κυμαίνεται μεταξύ 850-1200μm (Χώτος και Ρογδάκης, 1992). 1.3. Παραγωγή αυγών σε ιχθυογεννητικούς σταθμούς Η ωρίμανση των γονάδων των ψαριών και η αναπαραγωγική τους συμπεριφορά είναι αντιδράσεις σε περιβαλλοντικά ερεθίσματα όπως η θερμοκρασία και η διάρκεια της ημέρας (Devauchelle, 1984, Barnabe, 1994), συνεπώς είναι δυνατό με τον κατάλληλο χειρισμό αυτών των αβιοτικών παραγόντων να επιτευχθεί παραγωγή αυγών καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου (Zohar, 1995). Αυτό εκμεταλλεύονται σήμερα οι μονάδες εκτροφής της τσιπούρας. Τα ψάρια που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή αυγών στις ιχθυοκαλλιέργειες μπορεί να προέρχονται από τη φύση, ή από γόνο που έχει παραχθεί και εκτραφεί εντατικά. Τα τελευταία χρόνια κυριαρχεί η χρήση ψαριών που υφίστανται επιλογή με κριτήρια τη γρήγορη αύξηση και την ανθεκτικότητα στις ασθένειες. Στους ελληνικούς ιχθυογεννητικούς σταθμούς έχουμε δύο κύριες διαφορετικές γραμμές προέλευσης γεννητόρων. Τα ψάρια που προέρχονται από τον Ατλαντικό (Γαλλία, Ισπανία, Πορτογαλία) και τα ψάρια που προέρχονται από τη Μεσόγειο (κυρίως Ελλάδα). Βέβαια και εντός των δύο αυτών βασικών κατηγοριών, υπάρχουν διαφορές ανάλογα με την ακριβή προέλευση του πληθυσμού.

9 Υπάρχουν διάφορες πρακτικές διατήρησης γεννητόρων για εμπορική παραγωγή αυγών. Μία δυνατότητα είναι η διατήρησή τους σε πλωτούς κλωβούς και η μεταφορά τους στις εγκαταστάσεις των σταθμών λίγο πριν την περίοδο ωοτοκίας, για τη λήψη των αυγών. Η πιο συχνή όμως τακτική είναι η διατήρηση αυτών σε μόνιμες εγκαταστάσεις των ιχθυογεννητικών σταθμών. Διαφορές υπάρχουν και στον τρόπο διαχείρισης των γεννητόρων της τσιπούρας. Δύο πρακτικές είναι γνωστές. Η πρώτη ακολουθεί την ετήσια προσθήκη ψαριών μικρής ηλικίας σε υπάρχουσες ομάδες γεννητόρων, ώστε να εξασφαλίζεται η ύπαρξη αρσενικών ψαριών. Σύμφωνα με τη δεύτερη, η αρχική ομάδα γεννητόρων παραμένει ανέπαφη, με σκοπό να επιτευχθεί εσωτερικά, με κοινωνικά κριτήρια η ισορροπία του πληθυσμού. Το χρονικό διάστημα διατήρησης ενός πληθυσμού με σκοπό τη λήψη των αυγών αυτού, κυμαίνεται από 9-15 χρόνια. Η ωοτοκία κάθε πληθυσμού διαρκεί περίπου 3-4 μήνες και κατά την περίοδο αυτή μπορούν να παραχθούν 20000-30000 αυγά ανά κιλό βάρους θηλυκού και ανά ημέρα (Zohar, 1995). Τα αυγά συλλέγονται από μία υπερχείλιση της δεξαμενής των γεννητόρων μέσα σε φίλτρο με άνοιγμα ματιού 300-500μm. 1.4. Η διάμετρος και η πλευστότητα των αυγών 1.4.1. Οικολογική σημασία της διαμέτρου και της πλευστότητας των αυγών Υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον και έρευνα στο χώρο με στόχο την εξήγηση των παραγόντων που επηρεάζουν τη στρατολόγηση των νεαρών σταδίων στο αλιευτικό απόθεμα. Μια πλήρης κατανόηση των οικολογικών μηχανισμών που καθορίζουν αυτή τη διεργασία βοηθάει στην επιστημονική διαχείριση των αποθεμάτων και στην πρόβλεψη των αποδόσεων της αλιείας τα επόμενα χρόνια (Bone, 1996). Το μέγεθος του αυγού από οικολογικής απόψεως έχει φανεί να έχει θετική συσχέτιση με την επιβίωση τόσο των αυγών, όσο και των παραγόμενων νυμφών. Σχετικοί συσχετισμοί έχουν γίνει για τον μπακαλιάρο, τη ρέγκα και άλλα είδη (Nissling, 1998, Vallin, 2000).

10 Σύμφωνα με τον Bone (1996), ο ρυθμός της θνησιμότητας των αυγών κυμαίνεται από 5-30% του πληθυσμού την ημέρα και αποδίδεται κύρια στη θήρευση. Υπάρχουν όμως και άλλοι παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν σε θνησιμότητα των αυγών. Έτσι, στα πελαγικά αυγά είναι ιδιαίτερη η σημασία της πλευστότητας, γιατί αν δεν επιπλέουν στο μέσο στο οποίο θα απελευθερωθούν θα βυθιστούν και πιθανά θα βρεθούν σε ανοξικές συνθήκες ή θα θαφτούν στο υπόστρωμα (Kucera, 2002, Vallin, 2000). Αντιστρόφως, έχει διαπιστωθεί ότι η ύπαρξη ενός επιφανειακού ρεύματος χαμηλής αλατότητας, θα μπορούσε να προστατέψει τα αυγά να καταστραφούν από την επίδραση των μηχανικών δυνάμεων των κυμάτων, στα οποία θεωρούνται ευαίσθητα (Sundness et al., 1965), κρατώντας τα κάτω από την επιφάνεια εφόσον δεν επιπλέουν στην αλατότητα αυτή. Εκτός από την άμεση επίδραση της θνησιμότητας των αυγών στη στρατολόγηση, έχει σημασία και η μεταφορά αυτών στις κατάλληλες περιοχές για την εύρεση τροφής και ανάπτυξη των νυμφών. Για παράδειγμα, τo red drum (Sciaenops ocellatus), στην περιοχή του Τέξας ωοτοκεί σε θαλασσινά νερά κοντά σε περάσματα σε κολπικά συστήματα. Τα παράκτια νερά κοντά στα περάσματα χαρακτηρίζονται από ανεμοκινούμενα επιφανειακά ρεύματα, που συχνά κινούνται αντίθετα από τα αμέσως βαθύτερα ρεύματα, και μπορεί να διαφέρουν σημαντικά στην αλατότητα. Αυτά τα ευρήματα έχουν ξεκάθαρα σημαντική επίδραση στη μεταφορά των αυγών και των ιχθυονυμφών δια μέσου των περασμάτων στα κολπικά και estuary συστήματα. Η πλευστότητα των αυγών έχει άμεση επίδραση στην ταχύτητα και την κατεύθυνση προς την οποία θα μεταφερθούν, επηρεάζοντας την κατακόρυφη κατανομή τους στην υδάτινη στήλη (Ponwith, 1995). Για την τσιπούρα γνωρίζουμε ότι η ωοτοκία λαμβάνει χώρα στα βαθύτερα νερά της θάλασσας (Παπουτσόγλου, 1994), όπου μετοικίζουν τα ενήλικα άτομα το χειμώνα, αλλά ότι τα νεαρά στάδια ανιχνεύονται σε λιμνοθάλασσες ή παράκτιες περιοχές, όπου οι αλατότητες κυμαίνονται από 7,1-38psu (Mosconi, 1990). Στο Lofoten (Αρχιπέλαγος της Νορβηγίας βόρεια του αρκτικού κύκλου), οι υδρογραφικές συνθήκες σε γενικές γραμμές χαρακτηρίζονται από ένα κρύο άνω ρεύμα παραλιακών νερών, ένα βαθύτερο ρεύμα προέλευσης ατλαντικού και ένα

11 ενδιάμεσο με θερμοκρασίες περίπου 5 C. Για τον αρκτικό μπακαλιάρο (Gadus morhua) έχει φανεί να υπάρχει συσχετισμός μεταξύ του βάθους του ενδιάμεσου ρεύματος και της συγκέντρωσης των ψαριών στην περιοχή ωοτοκίας (Sundness et al., 1965). Η διαφορετική πλευστότητα σε αυγά του ίδιου είδους, θα μπορούσε να αποτελεί προσαρμογή σε διαφορετικούς βιότοπους διαφορετικών πληθυσμών του ίδιου είδους και συνεπώς χαρακτηριστικό για το διαχωρισμό τους, αλλά και τη διατήρηση της διαφορετικότητάς τους. Αυτό έχει δείξει ο Solemdal (1973), και το ίδιο συμπέρανε και ο Coombs (1985), όταν διαπίστωσε ξαφνική αλλαγή στην πλευστότητα των αυγών σαρδέλας (Sardina pilchardus) κατά τη φθινοπωρινή περίοδο. Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξε και η Kucera (2002), όταν μελέτησε την πλευστότητα των αυγών δύο πληθυσμών πέστροφας (Cynosium nebulosus), που προέρχονταν από γειτονικούς αλλά διαφορετικών φυσικοχημικών παραμέτρων κόλπους. Αυτό θα πρέπει να αποτελεί και σημαντικό κριτήριο για την επιλογή των ατόμων που χρησιμοποιούνται για τους εμπλουτισμούς άγριων πληθυσμών στη φύση και την προέλευσή τους. Τέλος, η γνώση της πλευστότητας των αυγών βοηθάει και στην ερμηνεία αποτελεσμάτων κατακόρυφων δειγματοληψιών πλαγκτού (Coombs, 1981), και πιθανά θα μπορούσε να βοηθήσει και στο διαχωρισμό αυγών συγγενικών ειδών όπως των σπαροειδών, που διαφορετικά διαχωρίζονται πολύ δύσκολα. 1.4.2. Σημασία της πλευστότητας των αυγών για τις Ιχθυοκαλλιέργειες Τα αυγά που δεν επιπλέουν δεν είναι δυνατό να συλλεχθούν και χάνονται με συνέπεια τη μικρότερη απόδοση των ψαριών που χρησιμοποιούνται ως γεννήτορες. Η χαμηλή πλευστότητα συνεπάγεται και τη διατήρηση των αυγών σε σημεία όπου οι φυσικοχημικές συνθήκες δεν είναι οι βέλτιστες με αποτέλεσμα την χειρότερη ποιότητα αυτών ή και την καταστροφή αυτών, με περαιτέρω μικροβιολογικές επιβαρύνσεις για το περιβάλλον που αναπτύσσονται τα υπόλοιπα.

12 1.4.3. Τι κάνει τα αυγά να επιπλέουν; Τα αυγά αποτελούνται από το χόριο, τον περιλεκιθικό χώρο, τη λεκιθική μεμβράνη και τη λέκιθο. Όλα αυτά παίζουν ρόλο στην πλευστότητα του αυγού. Μετά τη λεκιθογένεση το αυγό ενυδατώνεται με ωοθηκικό υγρό, το οποίο καταλαμβάνει τελικά το 80-90% του συνολικού όγκου του. Ο σημαντικότερος παράγοντας που οδηγεί στη μαζική αυτή εισροή νερού είναι η είσοδος ανόργανων ιόντων από τα μητρικά σωματικά υγρά και η αύξηση των ελευθέρων αμινοξέων από την πρωτεόλυση της πρωτεΐνης της λεκίθου (Craik, 1984). Ένας μηχανισμός που κατά τον Fyhn (1995) εξελίχθηκε 100 εκατομμύρια χρόνια πριν. Συνεπώς, η οσμωτικότητα του μητρικού ωοθηκικού υγρού και ακολούθως του κυτταροπλάσματος του αυγού, έχει πολύ σημαντική επίδραση στην πλευστότητα του αυγού, ενώ σε ένα μικρότερο ποσοστό (10%) συνεισφέρει τα υπάρχοντα λιπίδια διάχυτα ή με τη μορφή σταγόνας ελαίου. Συγκεκριμένα η συμμετοχή των λιπιδίων είναι μάλλον τυχαία, μια που ο κύριος φυσιολογικός τους ρόλος είναι αργότερα προς ενεργειακή χρήση της νύμφης και δε μεταβάλλεται καθόλου κατά τη φάση της ενυδάτωσης και επίσης καθώς βενθικά αυγά έχουν βρεθεί να έχουν ανάλογες ποσότητες λιπιδίων χωρίς να συνεισφέρουν αυτά με κανένα τρόπο στην πλευστότητα. Άρα η φάση της ενυδάτωσης αποτελεί τον κύριο φυσιολογικό μηχανισμό για τη ρύθμιση της πλευστότητας των αυγών. Τα βαρύτερα συστατικά όπως οι πρωτεΐνες και οι υδατάνθρακες, καθώς και οι δομές όπως τα νουκλεοτίδια, το χόριο, ο περιλεκιθικός χώρος και το ζυγωτό ή έμβρυο, έχουν την αντίθετη δράση στην πλευστότητα (Craik & Harvaey, 1987). Μετά τη γονιμοποίηση, ο περιλεκιθικός χώρος αναπτύσσεται και γεμίζει με νερό από το περιβάλλον μέσο, ενώ το χόριο σκληραίνει για να προστατέψει το αυγό. Μετά τη σκλήρυνση του χορίου μπορεί να συμβεί ανταλλαγή ιόντων μεταξύ του μέσου και του περιλεκιθικού χώρου. Το σημείο ωσμορύθμισης είναι η λεκιθική μεμβράνη (Ponwith,1995, Bone, 1996). Η επίδραση στην πλευστότητα του αυγού που έχει ο περιλεκιθικός χώρος εξαρτάται από το μέγεθος αυτού. Έτσι, στο red drum (Sciaenops ocellatus) όπου, ο περιλεκιθικός χώρος καταλαμβάνει το 2% της διαμέτρου του αυγού και το γαύρο

13 (Sprattus sprattus) που επίσης έχει μικρό περιλεκιθικό χώρο, η επίδραση από αλλαγές αλατότητας εξωτερικά είναι πολύ μικρή (Ponwith,1995, Coombs, 1985). Αντιθέτως, σε αυγά σαρδέλας που έχουν μεγάλο περιλεκιθικό χώρο, επηρεάστηκε πλευστότητα όταν τοποθετήθηκαν σε άλλη αλατότητα (Coombs, 1985). Στον Πίνακα 1 παρουσιάζεται η αλατότητα όπου τα αυγά διαφορετικών ειδών επιτυγχάνουν μηδενική πλευστότητα, δηλαδή έχουν πυκνότητα ίση με το νερό που τα περιβάλλει. Πίνακας 1. Μηδενική πλευστότητα αυγών σε διάφορα είδη ψαριών σε συνδυασμό με την αλατότητα ωοτοκίας Είδος Αλατότητα γεννητόρων (psu) Αλατότητα ουδέτερης πλευστότητας αυγών (psu) Πηγή Gadus morhua 34 30 Sundness, 1965 Sciaenops ocellatus 28 21 Ponwith, 1995 Sciaenops ocellatus 32 23 Ponwith, 1995 Gadus morhua 11-20 14,2 Vallin, 2000 Cynoscion nebulosus 20 15,5 Kucera, 2002 Cynoscion nebulosus 30 22,5 Kucera, 2002 Cynoscion nebulosus 40 33 Kucera, 2002

14 1.5. Στόχοι της παρούσας μελέτης Με την παρούσα εργασία γίνεται μία μελέτη της πλευστότητας των αυγών της τσιπούρας. Απώτερος στόχος είναι η κατασκευή ενός μοντέλου το οποίο με την εισαγωγή δεδομένων που αφορούν την αλατότητα, τη θερμοκρασία ωοτοκίας, το στάδιο, τη φάση της ωοτοκίας και την εποχή αυτής, καθώς και την προέλευση των πληθυσμών των γεννητόρων, να εκτιμά την πλευστότητα αυτών των αυγών. Τα αποτελέσματα αυτά μπορούν να αποτελέσουν και ένα χρήσιμο εργαλείο ως προς τη διαχείριση των γεννητόρων των ιχθυογεννητικών σταθμών. Η συλλογή των στοιχείων έγινε από τρεις διαφορετικούς πληθυσμούς γεννητόρων, δύο διαφορετικών περιοχών προέλευσης, σε μία εμπορική μονάδα παραγωγής και σε δύο διαφορετικές φωτοπεριόδους.

15 2. Υλικά και Μέθοδοι 2.1. Περιγραφή έμβιου και άβιου υλικού 2.1.1 Εγκαταστάσεις - Περίοδος Οι δειγματοληψίες διεξήχθησαν στις εγκαταστάσεις του ιχθυογεννητικού σταθμού της Σελόντα στη Μανάγουλη Φωκίδας (άνω Κορινθιακός κόλπος), από το χειμώνα του 2003-04 και έως τις αρχές του φθινοπώρου του 2004. Οι πληθυσμοί, των οποίων η ωοτοκία μελετήθηκε, ήταν τοποθετημένοι σε δεξαμενές δύο τύπων. Ο ένας τύπος αφορούσε δεξαμενές τσιμεντένιες, παραλληλεπίπεδες, όγκου 24 m 3, και σε χώρο εξωτερικό κάτω από υπόστεγο, ενώ ο άλλος δεξαμενές πολυεστερικές, κυλινδροκωνικές, όγκου 30 m 3, σε εσωτερικό χώρο. Πίνακας 2. Δεξαμενές διατήρησης γεννητόρων Δεξαμενή Υλικό Σχήμα Όγκος (m 3 ) 4Α τσιμεντένια παραλληλεπίπεδη 24 Φ3 πολυεστερική κυλινδροκωνική 30 Ν8 τσιμεντένια παραλληλεπίπεδη 30 Φ5 πολυεστερική κυλινδροκωνική 30 Φωτογραφία 2. Αριστερά: Τσιμεντένια παραλληλεπίπεδη δεξαμενή, Δεξιά: Πολυεστερική κυλινδροκωνική δεξαμενή

16 2.1.2. Πληθυσμοί ψαριών - Γεννήτορες Λήφθηκαν δείγματα αυγών από τρεις πληθυσμούς γεννητόρων. Ο πρώτος που βρισκόταν στη δεξαμενή 4Α, αποτελούνταν από 78 ψάρια Μεσογειακής προέλευσης, με μέσο βάρος 1,3 kg. Η ωοτοκία έλαβε χώρα από τα μέσα Δεκεμβρίου ως το τέλος Απριλίου. Αυτή είναι και η φυσική περίοδος ωοτοκίας της τσιπούρας. Στις 17 Μαρτίου τα ψάρια μεταφέρθηκαν σε εσωτερική, πολυεστερική, κυλινδρική δεξαμενή (Φ3). Ο δεύτερος πληθυσμός ήταν τοποθετημένος στη δεξαμενή Ν8. Αποτελούνταν από 65 ψάρια προέλευσης Ατλαντικού, με μέσο βάρος 1,8 kg. Η ωοτοκία και αυτών των ψαριών πραγματοποιήθηκε κατά τη φυσική περίοδο και διάρκεσε και σε αυτή από τέλη Δεκεμβρίου ως τέλη Απριλίου. Ο τρίτος πληθυσμός που ήταν τοποθετημένος στη δεξαμενή Φ5, περιελάμβανε 43 ψάρια προέλευσης Ατλαντικού, με μέσο βάρος 1,8 kg και βρισκόταν υπό συνθήκες τεχνητής όψιμης φωτοπεριόδου. Η ωοτοκία άρχισε αρχές Μαΐου και τελείωσε κατά τα μέσα Σεπτεμβρίου. Ο δεύτερος και τρίτος πληθυσμός προέρχονται από έναν αρχικό πληθυσμό που χωρίστηκε στα δύο στο σταθμό πριν από δύο χρόνια. Πίνακας 3. Χαρακτηριστικά των υπό μελέτη πληθυσμών τσιπούρας Δεξαμενή Προέλευση Αριθμός ψαριών Μέσο Βάρος (kg) Περίοδος Ωοτοκίας 4Α (Φ3) Μεσογείου 78 1,3 15 Δεκεμ.- 30 Απριλίου Ν8 Ατλαντικού 65 1,8 15 Δεκεμ.- 30 Απριλίου Φ5 Ατλαντικού 43 1,8 1 Μαίου - 15 Σεπτεμβ. Διάρκεια Ωοτοκίας (μήνες) 4,5 4,5 4,5

17 Η παραγωγή των αυγών από τους τρεις πειραματικούς πληθυσμούς κατά την εξεταζόμενη περίοδο, παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα: Πίνακας 4. Συνολική παραγωγή αυγών από τον κάθε μελετούμενο πληθυσμό κατά την εξεταζόμενη περίοδο, καθώς και των αυγών που επέπλεαν στην αλατότητα των 40 psu, που βρίσκονταν τα ψάρια. Δεξαμενή Σύνολο αυγών (kg) Αυγά που επέπλεαν (kg) 4Α (Φ3) 19,4 11,1 Ν8 8,2 6,2 Φ5 98,7 67,4 Η παραπάνω παραγωγή αναφέρεται μόνο στα αυγά που συγκεντρώθηκαν στους συλλεκτήρες των αυγών. Είναι άγνωστη η ποσότητα των αυγών που παράχθηκε αλλά πιθανά δε μπόρεσε να συλλεχθεί στους συλλεκτήρες των αυγών λόγω χαμηλής πλευστότητας. 2.1.3. Διατροφή γεννητόρων Η διατροφή όλων των γεννητόρων γινόταν στο 0,2-0,5% της βιομάζας τους ανά ημέρα, αποκλειστικά με εμπορική τροφή σε μορφή pellets. Η συχνότητα του ταΐσματος ήταν ανά δεύτερη ημέρα. Πίνακας 5. Σύσταση της εμπορικής τροφής που ταΐστηκε στους 3 πληθυσμούς Πρωτεΐνες (%) Λιπαρά (%) Ανόργανα (%) Ινώδεις (%) 50 20 10 1,1

18 2.1.4. Φυσικοχημικές παράμετροι Το νερό που χρησιμοποιήθηκε προέρχεται από τη θάλασσα και φθάνει στις δεξαμενές των ψαριών με σύστημα αντλιών. Πριν εισέλθει στις δεξαμενές φιλτράρεται από φίλτρα άμμου και κατόπιν απολυμαίνεται με χρήση υπεριώδους ακτινοβολίας. Υπάρχει η δυνατότητα θέρμανσης και ψύξης αυτού, ανάλογα με τις ανάγκες του ιχθυογεννητικού σταθμού. Οι μέσες τιμές της θερμοκρασίας και του οξυγόνου κατά τη διάρκεια της ωοτοκίας για τον κάθε πληθυσμό ψαριών παρουσιάζονται στον Πίνακα 6 και η εξέλιξη αναλυτικά της θερμοκρασίας για τον κάθε πληθυσμό στο Διάγραμμα 1. Η αλατότητα του θαλασσινού νερού που εισέρχεται στον ιχθυογεννητικό σταθμό είναι σταθερή (40 psu). Πρέπει να σημειωθεί ότι κατά τους μήνες Φεβρουάριο και Μάρτιο παρατηρήθηκαν ιδιαίτερα χαμηλές θερμοκρασίες (ως και 12 C), κάτι που χαρακτηρίζει τα νερά της περιοχής. Στους πληθυσμούς των δεξαμενών 4Α και Ν8 αυξήθηκε τεχνητά η θερμοκρασία με προσθήκη ζεστού νερού στις 17 και 11 Μαρτίου αντιστοίχως. Πίνακας 6 : Μέσες τιμές θερμοκρασίας και οξυγόνου όπως διαμορφώθηκαν για τους 3 πληθυσμούς κατά τις μελετούμενες περιόδους ωοτοκίας (με ± σημειώνεται η τυπική απόκλιση) Δεξαμενή Μέση Θερμοκρασία (C ) Μέση συγκέντρωση Οξυγόνου (mg/lt) 4Α (Φ3) 15,1 ± 1,6 6,5 ± 0,6 Ν8 15,3 ± 1,7 6,5 ± 0,6 Φ5 18,8 ± 1,2 5,5 ± 0,8

19 Θερμοκρασία (C ) 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10/12/03 30/12/03 19/1/04 8/2/04 28/2/04 19/3/04 8/4/04 28/4/04 Περίοδος ωοτοκίας 4Α Ν8 Φ5 Διάγραμμα 1. Εξέλιξη της θερμοκρασίας καθ όλη την περίοδο ωοτοκίας στους 3 μελετούμενους πληθυσμούς 2.2. Πειραματική διαδικασία Η δειγματοληψία από τον κάθε πληθυσμό των γεννητόρων γινόταν περίπου μια φορά την εβδομάδα, καθ όλη τη διάρκεια της ωοτοκίας και σε τυχαίες ημέρες. Στους δύο πληθυσμούς που βρίσκονταν στην ίδια περίοδο ωοτοκίας (4Α, Ν8), η κάθε δειγματοληψία γινόταν την ίδια ημέρα και για τις δύο δεξαμενές. Συγκεκριμένα έγιναν συνολικά για τον κάθε πληθυσμό ψαριών ο παρακάτω αριθμός δειγματοληψιών: 4 Α 12 δειγματοληψίες Ν8 7 δειγματοληψίες Φ5 13 δειγματοληψίες

20 Στη δεξαμενή Ν8 έγιναν λιγότερες δειγματοληψίες γιατί δεν υπήρχαν αρκετά αυγά για να ληφθεί δείγμα. Αυτό μπορεί να οφείλετε στην ισχυρή επίδραση που μπορεί να είχαν οι ιδιαίτερα χαμηλές θερμοκρασίες της περιόδου Φεβρουαρίου Μαρτίου στα συγκεκριμένα ψάρια. 2.2.1. Συλλογή των αυγών Την ημέρα της δοκιμής συλλέγονταν τα αυγά που παράχθηκαν την προηγούμενη ημέρα. Αμέσως μετά θα τοποθετούνταν πάλι ο συλλεκτήρας των αυγών για να μαζευτούν τα νέα αυγά. Η συλλογή γινόταν μέσα σε πλαστικό κουβά όγκου περίπου 10lt. Το σύνολο των αυγών που παράχθηκαν αφήνονταν να ηρεμήσει για να διαχωριστούν αυτά που επέπλεαν («καλά») από αυτά που καθίζαναν στον πάτο του κουβά («σκάρτα») και τα οποία ήταν νεκρά. Το σύνολο των αυγών ογκομετρούνταν με τη χρήση πλαστικών δοχείων του 1lt. Από το σύνολο των «καλών» αυγών λαμβάνονταν δείγμα 50-100ml αυγών, τα οποία μεταφέρονταν σε άλλο καθαρό δοχείο1lt, με νερό αλατότητας και θερμοκρασίας ίδιας με εκείνο της δεξαμενής των γεννητόρων από όπου προήλθαν τα αυγά. Με το δοχείο αυτό μεταφέρονταν στο εργαστήριο για να γίνει το τεστ πλευστότητας. Φωτογραφία 3. Αριστερά: συλλεκτήρας αυγών, Δεξιά: Δοχείο μεταφοράς και διατήρησης δείγματος αυγών στο εργαστήριο.

21 2.2.2. Μέθοδος πλευστότητας Για το τεστ της πλευστότητας χρησιμοποιήθηκαν πλαστικοί δοκιμαστικοί σωλήνες των 25ml, οι οποίοι γεμίζονταν με διαλύματα διαφορετικών αλατοτήτων έως τα 20ml, με τη βοήθεια πλαστικής σύριγγας των 60 ml. Τα διαλύματα αυτά παρασκευάστηκαν με τη χρήση του θαλασσινού νερού και απιονισμένου νερού του εμπορίου σε μεγάλες ποσότητες δύο φορές κατά τη διάρκεια της συνολικής πειραματικής περιόδου (αλλαγή 22/3/2004). Οι τελικές αλατότητες των διαλυμάτων ελέγχθηκαν με τη βοήθεια του φορητού μετρητή αλατότητας YSI 556 MPS Multi Probe System. Τα αποτελέσματα της μέτρησης παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα: Πίνακας 7. Οι πραγματικές τιμές της αλατότητας στα διαλύματα που χρησιμοποιήθηκαν για το τεστ της πλευστότητας Ονομασία Αλατότητας (psu) 1 η παρασκευή (psu) 2 η παρασκευή (psu) 32 33 34 35 36 37 38 31,78 32,74 33,75 34,73 35,69 36,69 37,51 31,77 32,83 33,76 34,68 35,64 36,58 Το διάλυμα «38» psu φτιάχτηκε σε μία μόνο μεγάλη ποσότητα. Για τον αποκλεισμό της πιθανότητας διαφοροποίησης των αποτελεσμάτων λόγω των διαφορετικών διαλυμάτων διεξήχθη δοκιμή της πλευστότητας την ίδια ημέρα, σε ίδια αυγά, παράλληλα με τα διαλύματα των δύο διαφορετικών παρασκευών και σε τεστ Ανάλυσης Διακύμανσης (ANOVA) δεν εμφανίστηκαν να υπάρχουν στατιστικώς σημαντικές διαφορές σε επίπεδο σημαντικότητας 95%. Ο κάθε δοκιμαστικός σωλήνας είχε χωριστεί σε 4 επίπεδα. Αυτά χαρακτηρίστηκαν ως: «πάνω» για τα αυγά που βρίσκονταν στην επιφάνεια, «πάνω μέση»για τα αυγά που βρίσκονταν στο επόμενο προς τα κάτω επίπεδο, «κάτω μέση» για τα αυγά που βρίσκονταν στο επόμενο προς τα κάτω επίπεδο,

22 «κάτω» για τα αυγά που βρίσκονταν στον κώνο του πυθμένα. «πάνω» «πάνω μέση» «κάτω μέση» 4,2 cm 6,7 cm «κάτω» 1,2 cm 0,0 cm Σχήμα 1. Διαχωρισμός φάσεων στη στήλη των διαλυμάτων που έγινε το τεστ αλατότητας. Η κάθε αλατότητα είχε 3 επαναλήψεις. Διαδοχικά, ξεκινώντας από τη χαμηλότερη αλατότητα και πηγαίνοντας προς τη μεγαλύτερη με διαφορά χρόνου 5-10 ανά επανάληψη, μεταφέρονταν αυγά από το δοχείο μεταφοράς των αυγών προς τους δοκιμαστικούς σωλήνες. Η μεταφορά των αυγών γινόταν με πλαστική πιπέττα των 3 ml και το δείγμα λαμβάνονταν από το στρώμα των αυγών που επέπλεαν στο δοχείο μεταφοράς. Η ποσότητα που έμπαινε στον κάθε δοκιμαστικό σωλήνα είχε καθοριστεί στις 6 σταγόνες, που αντιστοιχεί σε περίπου 0,25ml αυγών και νερού μαζί. Η ποσότητα του νερού που εισερχόταν μαζί με τα αυγά κυμαίνεται από 0-0,25ml. Οι πιθανές αποκλίσεις της αλατότητας λόγω του παραπάνω σφάλματος παρουσιάζονται στον Πίνακα 8. Πίνακας 8. Πιθανές αποκλίσεις της αλατότητας στην κάθε επανάληψη εξαιτίας του νερού (40psu) που εισέρχεται με το δείγμα των αυγών 32 33 34 35 36 37 0,05 32,02 33,02 34,02 35,01 36,01 37,01 0,15 32,06 33,05 34,04 35,04 36,03 37,02 0,25 32,10 33,09 34,07 35,06 36,05 37,04

23 Όπως είδαμε και με την παρασκευή των διαλυμάτων διαφορά μέχρι και 0,09 psu, σε τεστ Ανάλυσης Διακύμανσης (ANOVA) δεν έδωσε στατιστικά σημαντική διαφορά (σε επίπεδο σημαντικότητας 95%) στα αποτελέσματα της πλευστότητας, κάτι που μας καλύπτει ακόμα και για τις ποιο ακραίες παραπάνω διακυμάνσεις στο δείγμα μας. Μετά την εισαγωγή των αυγών, ο δοκιμαστικός σωλήνας έκλεινε με καπάκι, ανακινούνταν ελαφρά και κατόπιν τα αυγά αφήνονταν να ηρεμήσουν και να ισορροπήσουν μέσα στο διάλυμα. Η καταμέτρηση των αυγών του κάθε επιπέδου στο κάθε δείγμα γινόταν μετά την πάροδο 30 λεπτών από την εισαγωγή τους, με σταδιακή αφαίρεση των ξεχωριστών επιπέδων, με τη βοήθεια πιπέττας και καταμέτρηση τους σε τριβλίο. Η επιλογή του χρόνου των 30 λεπτών ήταν αυθαίρετη. Δοκιμή έδειξε ότι μετά την πάροδο 15 λεπτών από την εισαγωγή των αυγών και την ανακίνηση του δείγματος, η κατανομή τους στο μέσο παραμένει σταθερή ακόμα και μέχρι μετά την πάροδο 50 λεπτών στην αλατότητα των 35psu. Αυτό έρχεται σε συμφωνία και με τον Solemdal (1971) που θεωρεί ότι τα πελαγικά αυγά έχουν την ωσμωρυθμιστική ικανότητα να διατηρούν σχεδόν σταθερή την πλευστότητά τους εντός ενός εύρους εξωτερικών αλατοτήτων και με τον Coombs (1981) που διαπίστωσε ότι τα αυγά σκουμπριού (Scomber scombrus) σταθεροποιήθηκαν μετά από 30 λεπτά στο ίδιο σημείο στήλης διαφορετικών πυκνοτήτων στην οποία παρέμειναν και για μεγάλο διάστημα ακολούθως. Φωτογραφία 4. Αριστερά: οι δοκιμαστικοί σωλήνες με τις διαφορετικές αλατότητες και τις επαναλήψεις τους, Δεξιά: ο διαχωρισμός των επιπέδων σε αυτούς

24 2.2.3. Μέτρηση διαμέτρου αυγών Η διάμετρος των αυγών μετρήθηκε στη μία επανάληψη των 32psu και στις τρεις επαναλήψεις των 35psu. Ειδικά στα δείγματα των 35psu, μετρήθηκε ξεχωριστά η διάμετρος των αυγών του κάθε διαφορετικού επιπέδου. Η μέτρηση της διαμέτρου πραγματοποιούνταν μετά το πέρας του τεστ πλευστότητας. Ως τη στιγμή εκείνη τα δείγματα των αυγών παρέμεναν στο διάλυμα της αλατότητας που είχαν τοποθετηθεί. Σύμφωνα με τον Coombs, (1981), η διάμετρος του αυγού παραμένει σταθερή κατά την παραμονή του σε διάλυμα αλατότητας διαφορετικής από αυτή στην οποία απελευθερώθηκε. Μετρήθηκε η διάμετρος μόνο στα αυγά του δείγματος που ήταν ζωντανά και στα οποία ήταν ξεκάθαρη η εξέλιξη του εμβρύου. Η διάμετρος του αυγού σύμφωνα με τα αποτελέσματα του Ronnestad (1994) σε μετρήσεις αυγών τσιπούρας, δεν αλλάζει από τη γονιμοποίηση ως την εκκόλαψη. Η μέτρηση έγινε σε μέρος των δειγμάτων με τη χρήση μικροσκοπίου OLYMPUS BH-2 (BHT 247268) No OL0184 σε μεγέθυνση x40. Τα υπόλοιπα αυγά φωτογραφήθηκαν με ψηφιακή κάμερα OLYMPUS CAMEDIA DIG.CAM. C-5000 200M. Η μέτρηση της διαμέτρου έγινε σε ηλεκτρονικό υπολογιστή με τη χρήση του προγράμματος Image tool. Το καλιμπράρισμα έγινε με τη χρήση αντικειμενοφόρου που έφερε χαραγμένη τη σταθερή απόσταση του 0,01mm. Ο αριθμός των δειγματοληψιών που έγιναν με την κάθε διαφορετική μέθοδο παρουσιάζεται στον Πίνακα 9. Πίνακας 9. Αριθμός μετρήσεων διαμέτρου με το μικροσκόπιο ή τη φωτογραφική δεξαμενή για τον κάθε πληθυσμό. Δεξαμενή Μικροσκόπιο (Νο δειγματοληψιών) Φωτογράφηση (Νο δειγματοληψιών) 4Α 5 6 Ν8 4 3 Φ5 10 1

25 Κατά τη μέτρηση των αυγών με τη χρήση της ψηφιακής φωτογραφικής μηχανής πρέπει να ληφθεί υπ όψιν το ενσωματωμένο και επαναλαμβανόμενο χωρίς μεροληψία σφάλμα που προκύπτει από την καμπυλότητα του φακού στα αυγά που βρίσκονται στα άκρα της κάθε φωτογραφίας. Το σφάλμα αυτό προσδιορίστηκε ότι ήταν το ακόλουθο: Zoom 50 1010,02 ± 6,68 1010,90 ± 3,76 1000,23 ± 2,53 1011,35 ± 3,11 1017,00 ± 4,86 Zoom 70 1006,25 ± 1,81 1010,07 ± 5,09 1000,01 ± 2,15 1002,05 ± 3,60 1009,98 ± 1,84 Για να αποκλεισθεί η πιθανότητα διαφοροποίησης των αποτελεσμάτων των μετρήσεων των διαμέτρων με το μικροσκόπιο ή με τη φωτογράφηση, έγινε παράλληλη μέτρηση δείγματος αυγών και με τις δύο μεθόδους και βρέθηκε ότι δεν υπάρχει στατιστικώς σημαντική διαφορά.

26 2.2.4. Πλευστότητα και στάδιο εξέλιξης του αυγού Από τα πρώτα αποτελέσματα και την προηγούμενη εμπειρία, τέθηκε το θέμα της πιθανής επίδρασης του σταδίου εξέλιξης του αυγού στα αποτελέσματα της πλευστότητας. Η επιδίωξη ήταν το τεστ να διενεργείται πάντα στο ίδιο στάδιο, το οποίο καθορίστηκε ως το στάδιο της επιβολής, αλλά η θερμοκρασία του νερού που δε μπορούσε να είναι ελεγχόμενη οδήγησε και στη διεξαγωγή κάποιων δειγματοληψιών στο στάδιο του μοριδίου. 4Α: 14/12/2004, 12/2/2004, 30/3/2004 Ν8: 6/1/2004, 16/1/2004 Φ5: 22/6/2004, 28/8/2004 Για να ελέγξουμε το ρόλο του σταδίου στην πλευστότητα των αυγών της τσιπούρας, έγιναν δύο δειγματοληψίες. Και οι δύο διενεργήθηκαν σε αυγά που παράχθηκαν από τον πληθυσμό ψαριών της δεξαμενής Φ5. Η αναγνώριση των σταδίων έγινε σύμφωνα με τον Divanach (1985). Κατά την πρώτη δειγματοληψία (26/7/04) μελετήθηκε η εξέλιξη της πλευστότητας στην ίδια ομάδα αυγών από το στάδιο του μοριδίου ως και το στάδιο του εμβρύου μεταξύ 2/3 και ¾. Η θερμοκρασία ωοτοκίας ήταν 17,2 C την 1 η ημέρα, 18 C τη 2 η και 17,5 C την 3 η. Στο στάδιο του μοριδίου βρίσκονταν τα αυγά του 1 ου δείγματος στις 6:00 το πρωί της 1 ης ημέρας της δειγματοληψίας. Η εκκόλαψη ξεκίνησε περίπου τις 5:30 το πρωί της 3 ης ημέρας και για το λόγο αυτό δε μπόρεσε να ληφθεί το τελευταίο δείγμα πριν την εκκόλαψη. Κατά τη 2 η δειγματοληψία (3/9/04) μελετήθηκε η εξέλιξη της πλευστότητας στην ίδια ομάδα αυγών σε πιο κοντινά διαστήματα κατά τη διάρκεια της επιβολής, μια που στο στάδιο αυτό είχε διεξαχθεί ο μεγαλύτερος όγκος των δειγματοληψιών. Η θερμοκρασία ωοτοκίας ήταν 17,6 C. Λήφθηκαν 4 δείγματα. Το 1 ο δείγμα αυγών στις 6:30 το πρωί, το 2 ο στις 9:15, το 3 ο στις 12:00 και το 4 ο στις 14:30.

27 2.2.5 Προβληματικά σημεία του πειραματικού σχεδιασμού Πριν από το ξεκίνημα της κύριας πειραματικής διαδικασίας, είχαν διεξαχθεί κάποιες δοκιμαστικές σε αυγά που παράγονταν από άλλες δεξαμενές, για να στανταριστεί η διαδικασία και να προβλεφθούν τυχόν αδύναμα σημεία. Παρόλα αυτά κατά τη διάρκεια των πειραμάτων προέκυψαν κάποια θέματα τα οποία δεν είχαν προβλεφθεί. Αυτά αναφέρονται αναλυτικά παρακάτω: Η θερμοκρασία του δωματίου του εργαστηρίου επιδιωκόταν να είναι σταθερή περίπου στους 20-22 C, με τη βοήθεια κλιματιστικού, αλλά αυτό δεν ήταν πάντα εφικτό. Τη θερμοκρασία αυτή είχαν και τα διαλύματα στα οποία διεξαγόταν το τεστ πλευστότητας, μια που διατηρούνταν στο χώρο αυτό. Η μέση θερμοκρασία του χώρου για το σύνολο των δειγματοληψιών και για κάθε δεξαμενή γεννητόρων φαίνεται στον Πίνακα 10. Πίνακας 10. Μέση θερμοκρασία χώρου κατά τη διενέργεια του τεστ πλευστότητας σε κάθε ένα από τους 3 πληθυσμούς Δεξαμενή Μέση Θερμοκρασία Χώρου (C ) 4Α (Φ3) 20,4 ± 1,8 Ν8 19,9 ± 1,5 Φ5 23,5 ± 1,7 Κατόπιν βιβλιογραφικής έρευνας διαπιστώθηκε ότι η θερμοκρασία διεξαγωγής του τεστ πλευστότητας δεν επηρεάζει το αποτέλεσμα του τεστ. Θεωρείται ότι τα αυγά από τη στιγμή της ωοτοκίας ή και νωρίτερα έχουν καθορισμένη την πλευστότητά τους και αυτή φάνηκε ότι δεν επηρεάστηκε από τη θερμοκρασία διεξαγωγής σε πειράματα που διεξάχθηκαν σε αυγά μπακαλιάρου τόσο στους 2 όσο και στους 12 C (Sundness et.al,1965). Το τεστ πλευστότητας κατά τη χειμερινή περίοδο διεξαγόταν, όπως έχει ήδη αναφερθεί στα αυγά των δύο πληθυσμών που βρίσκονταν σε φυσική περίοδο ωοτοκίας (4Α, Ν8). Η συλλογή των αυγών γινόταν ταυτόχρονα και για τις δύο

28 δεξαμενές και τα αυγά μεταφέρονταν στο εργαστήριο για να γίνει το τεστ. Στην πρώτη ταυτόχρονη δειγματοληψία των 4Α και Ν8 (6/1/2004), το τεστ διεξάχθηκε εναλλάξ για την κάθε αλατότητα και τις 3 επαναλήψεις του κάθε δείγματος αυγών, με ενδιάμεσο κενό από τη μία επανάληψη στην άλλη τα 10 λεπτά, με συνέπεια η συνολική διάρκεια του τεστ να κρατήσει 5 ώρες. (Στις προηγούμενες δειγματοληψίες υπήρχαν αυγά μόνο από την 4Α και η συνολική διάρκεια του τεστ πλευστότητας ήταν 2,5-3 ώρες). Στις επόμενες τρεις δειγματοληψίες (10/1, 16/1, 31/1), η συλλογή των αυγών έγινε πάλι ταυτόχρονα για τους δύο πληθυσμούς, όμως το τεστ διεξήχθη χωριστά, πρώτα για την 4Α και μετά για τη Ν8, με συνέπεια το δείγμα της Ν8 να παραμείνει για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα σε αναμονή πριν χρησιμοποιηθούν τα αυγά για το τεστ. Αυτό μπορεί να αποτέλεσε μία μεροληψία για το αποτέλεσμα του τεστ επίπλευσης της Ν8 στις συγκεκριμένες δειγματοληψίες. Στις ακόλουθες δειγματοληψίες το τεστ διεξαγόταν ταυτόχρονα στα αυγά της 4Α και Ν8 για την κάθε επανάληψη και κάθε αλατότητα με διάστημα 10 λεπτών από την επόμενη, με συνέπεια ο συνολικός χρόνος του τεστ και για τα δύο δείγματα να είναι οι 3 ώρες. Πριν τη συλλογή των αυγών της δειγματοληψίας της 31/1/2004, έγινε διακοπή ρεύματος και σταμάτησε η παροχή του νερού στους συλλεκτήρες των αυγών για 1 ώρα. Δεν πρέπει να υπήρξε μεροληψία στα αποτελέσματα γιατί η θερμοκρασία ήταν χαμηλή και δεν υπήρξε μείωση του οξυγόνου. Στις 17/3/2004 ο πληθυσμός των ψαριών της 4Α μεταφέρθηκε σε πολυεστερική δεξαμενή (Φ3), για λόγους οργάνωσης του τμήματος. Ο χειρισμός αυτός μπορεί να στρέσαρε τα ψάρια, αλλά η επόμενη δειγματοληψία ήταν μετά από 5 ημέρες (22/3/2004) και συνεπώς δεν πιστεύω ότι μπορεί αυτό να προσέθεσε κάποια μεροληψία στα αποτελέσματα. Το πρώτο τεστ πλευστότητας (14/5/2004) των αυγών του τρίτου πληθυσμού (Φ5) έγινε με τον ίδιο τρόπο που είχαν γίνει και στις άλλες δύο δεξαμενές με διάστημα μεταξύ της κάθε επανάληψης 10λεπτών και συνολικό χρόνο τις 3 ώρες. Στα υπόλοιπα τεστ ο χρόνος μεταξύ των επαναλήψεων μειώθηκε στα 5 λεπτά, μια που υπήρχε αρκετός χρόνος για την καταμέτρηση, και ο συνολικός χρόνος του τεστ μειώθηκε στις 1,5-2 ώρες. Αυτό κρίθηκε επιπλέον

29 απαραίτητο γιατί την περίοδο αυτή άρχίζε να ανεβαίνει η θερμοκρασία του χώρου και του δείγματος και η μείωση του οξυγόνου θα ήταν γρηγορότερη. Στις δειγματοληψίες της Φ5 στις 20/5 και 29/6/2004 παρατηρήθηκε κατακρήμνιση των αυγών στο δείγμα περίπου στο στάδιο που τοποθετούνταν το υπόδειγμα στην αλατότητα 36psu. Πιθανά αποτέλεσμα με μεροληψία. Πιθανός λόγος στην 1 η περίπτωση η μεγαλύτερη από συνήθως ποσότητα αυγών στο δείγμα και θάνατος αυγών λόγω έλλειψης οξυγόνου, καθώς και η ευαισθησία του σταδίου (τέλος επιβολής) που ήταν το ίδιο και στις δύο περιπτώσεις. Στις τελικές αναλύσεις αφαιρέθηκαν αυτές οι δειγματοληψίες. Τέλος σε πολλές από τις δειγματοληψίες των πληθυσμών στις δεξαμενές 4Α και Ν8 παρατηρήθηκαν αυξημένα ποσοστά αυγών να είναι αγονιμοποίητα ή υπερώριμα. Κάτι τέτοιο δεν εμφανίστηκε στα αυγά του πληθυσμού της δεξαμενής Φ5. Από τα στοιχεία φαίνεται αυτό το φαινόμενο να σχετίζεται με τις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες που επικράτησαν κατά το Χειμώνα στις δεξαμενές των δύο αυτών πληθυσμών. Είναι ενδιαφέρον ότι τα αγονιμοποίητα ή υπερώριμα αυγά στην αλατότητα των 35psu βρίσκονταν στη φάση «κάτω», κατά ποσοστό 99-100%.Τα ποσοστά αγονιμοποίητων ή υπερώριμων αυγών στο σύνολο των αυγών ανά δειγματοληψία, όπως καταμετρήθηκαν στο 35psu, παρουσιάζονται στον Πίνακα 11.

30 Πίνακας 11. Ποσοστά αγονιμοποίητων αυγών στο δείγμα των αυγών της κάθε δειγματοληψίας του κάθε πληθυσμού, όπως αυτά υπολογίσθηκαν από τον έλεγχο των αυγών που μπήκαν στην αλατότητα 35psu Δειγματοληψία 4Α (%) Ν8 (%) Φ5 (%) 29/12/2003 14/5/2004 2-2 6/1/2004 20/5/2004 0 6 0 10/1/2004 31/5/2004 3 13 0 16/1/2004 5/6/2004 3 14 3 31/1/2004 15/6/2004 17 25 0 12/2/2004 22/6/2004 52 79 0 28/2/2004 29/6/2004 11-0 11/3/2004 17/7/2004 38-0 22/3/2004 26/7/2004 9,2-0 30/3/2004 3/8/2004 7 42 0 16/4/2004 10/8/2004 36 0 0 28/8/2004 0 3/9/2004 0

31 2.3. Ανάλυση δεδομένων και στατιστική επεξεργασία Για τη μελέτη της διαμέτρου των αυγών χρησιμοποιήθηκε ως εκτιμητής η μέση τιμή της διαμέτρου των αυγών και η τυπική απόκλιση αυτής. Τα διαστήματα εμπιστοσύνης υπολογίστηκαν στο 95% και η επίδραση των διαφορετικών παραγόντων εξετάσθηκε με τη χρήση Γενικού Γραμμικού Μοντέλου (GLM). Για τη μελέτη της πλευστότητας των αυγών χρησιμοποιήθηκαν ως εκτιμητές το μέσο βάθος αυτής (mean depth) και η τυπική του απόκλιση, και η μέση τιμή του ποσοστού του συνόλου των αυγών που επιπλέουν σε κάθε αλατότητα (up2) και η τυπική απόκλιση αυτής. Το μέσο βάθος πλευστότητας υπολογίσθηκε δίνοντας στο ποσοστό των αυγών του κάθε επιπέδου βαρύτητα ανάλογη με το μέσο βάθος του πάχους της στρώσης («πάνω»-6.7cm, «μέση πάνω» - 5.4cm, «μέση κατω» - 2.7cm, «κάτω» - 0.6cm). Επειδή η μεταβλητή up2 εκφράζει ποσοστά, ήταν απαραίτητο για την ομαλοποίηση των δεδομένων να γίνει ο παρακάτω μετασχηματισμός: trup2 = ARSIN(SQRT(up2/100)) Η επίδραση των διαφορετικών παραγόντων εξετάσθηκε με Ανάλυση Διακύμανσης (ANOVA) και τη χρήση Γενικού Γραμμικού Μοντέλου (GLM). Η σημαντικότητα των υποθέσεων εξετάσθηκε σε επίπεδο 95%. Για όλες τις επεξεργασίες χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πακέτο SPSS 10.0.

32 3. Αποτελέσματα 3.1. Διάμετρος Η μέση διάμετρος των αυγών του κάθε πληθυσμού παρουσιάζεται στον Πίνακα 11 και στο διάγραμμα 3. Τη μεγαλύτερη διάμετρο είχαν τα αυγά των δύο πληθυσμών που βρίσκονταν στη Φυσική Φωτοπερίοδο και μεταξύ αυτών τα ψάρια προέλευσης Μεσογείου. Η συνολική μέση διάμετρος που προκύπτει και από τους τρεις πληθυσμούς είναι 1029,4μm με μέση θερμοκρασία και για τους τρεις πληθυσμούς μαζί σε όλη την περίοδο 16,4 C. Ο Ronnestad (1994) σε αυγά τσιπούρας που παράχθηκαν σε φυσική φωτοπερίοδο, αλατότητα 40psu και θερμοκρασία 15 C με χρήση ορμόνης, μέτρησε διάμετρο 1020μm. Εξετάζοντας τους παράγοντες που μπορεί να επηρεάζουν τη διάμετρο των αυγών, βρέθηκε ότι ο σημαντικότερος είναι η θερμοκρασία ωοτοκίας. Κάποια μικρότερη επίδραση έχει και η περίοδος από την αρχή της ωοτοκίας, χωρίς όμως η τάση να είναι ξεκάθαρη (Πίνακας 12). Στα διαγράμματα 4,5,6 παρουσιάζεται η μεταβολή της μέσης διαμέτρου των αυγών του κάθε ενός πληθυσμού, από την αρχή ως το τέλος της ωοτοκίας. Είναι φανερή η αντιστρόφως ανάλογη σχέση των δύο παραμέτρων, η οποία παρουσιάζεται συνολικά και για τους τρεις πληθυσμούς στο διάγραμμα 7. Όσο πιο υψηλή η θερμοκρασία ωοτοκίας, τόσο πιο μικρή η διάμετρος του αυγού. Η επίδραση της θερμοκρασίας στη διάμετρο προσαρμοσμένη εφόσον αφαιρέσουμε τη μικρή επίδραση της περιόδου από την αρχή της ωοτοκίας παρουσιάζεται στο διάγραμμα 8. Σε σχέση με την επίδραση της περιόδου από την αρχή ως το τέλος της ωοτοκίας βλέπουμε στα διαγράμματα 4 και 5 τους δύο πληθυσμούς στη Φυσική Φωτοπερίοδο να παρουσιάζουν μια αύξηση της διαμέτρου κατά το μέσο της περιόδου ωοτοκίας, ενώ κάτι τέτοιο δεν παρατηρείται στον τρίτο πληθυσμό (διάγραμμα 6). Όμως αν πάρουμε τα στοιχεία συνολικά και για τους τρεις πληθυσμούς και βάλουμε μέσα και την επίδραση του παράγοντα της θερμοκρασίας βλέπουμε στο διάγραμμα 9, ότι παύει να υπάρχει αυτή η τάση για μεγαλύτερα αυγά στο μέσο της περιόδου ωοτοκίας και

33 εμφανίζεται μια μικρή τάση για αύξηση με την πάροδο της περιόδου από την αρχή της ωοτοκίας. Η συνολική μέση πλευστότητα των αυγών δεν παρουσιάζει καμία σημαντική σχέση με τη διάμετρο των αυγών στις δειγματοληψίες που έγιναν στη μελέτη αυτή. Θέτοντας τις επιδράσεις αυτές σε ένα άλλο μοντέλο, η μέση διάμετρος των αυγών του κάθε πληθυσμού των γεννητόρων που προκύπτει, κύρια λόγω της επιδράσεως της θερμοκρασίας, ανατρέπει την προηγούμενη εικόνα. Εμφανίζεται με μεγαλύτερο μέγεθος αυγών ο πληθυσμός της δεξαμενής Φ5 (1036,2) και ακολουθεί αυτός της Ν8 (1024,9), με τελευταίο και με τη μικρότερη διάμετρο αυγών αυτόν της δεξαμενής 4Α (1021,9). Στη σύγκριση της διαμέτρου των αυγών στην αλατότητα των 35 psu, μεταξύ των διαφορετικών επιπέδων πλευστότητας, φάνηκε ότι τα αυγά που έχουν ουδέτερη πλευστότητα σε αυτή την αλατότητα έχουν και τη μεγαλύτερη διάμετρο και ειδικά εκείνα που βρίσκονται στο επίπεδο «μέση πάνω». Τα αυγά που επιπλέουν σε μικρότερες αλατότητες και βρίσκονται ήδη στην επιφάνεια στις 35psu («πάνω»), καθώς και αυτά που δεν επιπλέουν σε αυτή την αλατότητα («κάτω») έχουν τη μικρότερη διάμετρο (Πίνακας 13 και Διάγραμμα 8).

34 Πίνακας 11. Η μέση διάμετρος, η τυπική απόκλιση και οι ακραίες τιμές των αυγών για τον κάθε ένα από τους πληθυσμούς που εξετάσθηκαν (όπου, 1-πληθυσμός δεξαμενής 4 Α, 2- πληθυσμός δεξαμενής Ν8, 3- πληθυσμός δεξαμενής Φ5). BROOD N Mean ± Std. Deviation Minimum Maximum 1 2920 1041,8 ± 29,2 950,0 1138,4 2 1469 1036,7 ± 35,3 961,7 1158,2 3 4070 1017,9 ± 26,7 937,5 1125,0 Total 8459 1029,4 ± 31,3 937,5 1158,2 Διάγραμμα 3. Μέση διάμετρος αυγών των 3 πληθυσμών (όπου, 1-πληθυσμός δεξαμενής 4 Α, 2- πληθυσμός δεξαμενής Ν8, 3- πληθυσμός δεξαμενής Φ5). 1200 1053 3592 3959 3985 3597 214 3942 3616 3961 3593 3110 3590 2824 3347 3395 3345 3389 3316 2864 8298 8414 1100 8282 8389 2389 8521 8428 8382 8495 8383 8393 8411 7788 7564 8265 2327 1000 DIAMETER 900 N = 4498 72 3254 56 2920 1 1469 2 2258 6924 8027 6923 4070 3 BROOD Πίνακας 12. Το GLM για τη μελέτη της επίδρασης της θερμοκρασίας και της περιόδου από την αρχή της ωοτοκίας στη διάμετρο των αυγών. Source Type III Sum of df Mean Square F Sig. Squares Corrected Model 4033546,158 23 175371,572 346,656 0,000 Intercept 754587337,395 1 754587337,395 1491588,00,000 50 TEMPERATURE 4025720,087 22 182987,277 361,710 0,000 DAYS_FROM START 31217,563 1 31217,563 61,708 0,000 Error 4267226,590 8435 505,895 Total 8972256578,182 8459 Corrected Total 8300772,749 8458 R 2 = 0,486 (Adjusted R 2 = 0,485) κρασία C 22,0 20,0 18,0 16,0 1120 1100 1080 1060 1040 ρος (μm)

35 Διάγραμμα 4. Η μεταβολή της μέσης διαμέτρου των αυγών και η τυπική απόκλιση αυτής παράλληλα με την εξέλιξη της θερμοκρασίας στον πληθυσμό της δεξαμενής 4Α από την αρχή ως το τέλος της ωοτοκίας. 22,0 1150 20,0 1100 Θερμοκρασία C 18,0 16,0 14,0 1050 1000 Διάμετρος (μm) 12,0 950 10,0 Θερμοκρασία Διάμετρος 900 Περίοδος ωοτοκίας Διάγραμμα 5. Η μεταβολή της μέσης διαμέτρου των αυγών και η τυπική απόκλιση αυτής παράλληλα με την εξέλιξη της θερμοκρασίας στον πληθυσμό της δεξαμενής Ν8 από την αρχή ως το τέλος της ωοτοκίας. ασία C 22,0 20,0 18,0 1100 1080 1060 1040 1020 ς (μm)

36 Διάγραμμα 6. Η μεταβολή της μέσης διαμέτρου των αυγών και η τυπική απόκλιση αυτής παράλληλα με την εξέλιξη της θερμοκρασίας στον πληθυσμό της δεξαμενής Φ5 από την αρχή ως το τέλος της ωοτοκίας.

37 1150 Διάμετρος (μm) 1100 1050 1000 950 12,4 14,4 16,4 18,4 20,4 Θερμοκρασία ( C) Διάγραμμα 7. Η μεταβολή της μέσης διαμέτρου των αυγών και η τυπική της απόκλιση και στους 3 πληθυσμούς σε συνάρτηση με τη θερμοκρασία. 1120 1100 Διάμετρος (μm) 1080 1060 1040 1020 1000 980 12,4 14,4 16,4 18,4 20,4 Θερμοκρασία ( C) Διάγραμμα 8. Προσαρμοσμένες μέσες τιμές και διάστημα εμπιστοσύνης 95% της διαμέτρου των αυγών σε συνάρτηση με τη θερμοκρασία.

38 Διάμετρος (μm) 1070 1060 1050 1040 1030 1020 1010 1000 990 1 51 101 Περίοδος από την αρχή της ωοτοκίας (ημ) Διάγραμμα 9. Προσαρμοσμένες τιμές και διάστημα εμπιστοσύνης 95% της διαμέτρου των αυγών σε συνάρτηση με την περίοδο από την αρχή της ωοτοκίας, λαμβάνοντας υπ όψιν την επίδραση του παράγοντα θερμοκρασία. Πίνακας 13. Μέσες τιμές διαμέτρου αυγών του κάθε πληθυσμού, όπως διαμορφώνονται μετά την αφαίρεση της επίδρασης της θερμοκρασίας και της περιόδου από την αρχή της ωοτοκίας. (Για

39 θερμοκρασία:17,0 C και μέρες από την αρχή της ωοτοκίας: 53, πληθυσμοί δεξαμενών : 1-4Α, 2 - Ν8, 3- Φ5 ) BROOD Mean ± Std. Error 1 1021,9 ± 0,6 2 1025,0 ± 0,7 3 1036,4 ± 0,5 Διάμετρος (μm) 1040 1035 1030 1025 1020 1015 1010 4Α Ν8 Φ5 Πληθυσμοί γεννητόρων Διάγραμμα 10. Προσαρμοσμένες μέσες τιμές και διάστημα εμπιστοσύνης 95% διαμέτρου αυγών των τριών πληθυσμών για τους παράγοντες θερμοκρασία και περίοδο από την αρχή της ωοτοκίας.

40 Πίνακας 14. Διαχωρισμός των επιπέδων στη στήλη του διαλύματος αλατότητας 35psu ανάλογα με τη διαφορά στη διάμετρο των αυγών (όπου, 1-«πάνω», 2-«πάνω μέση», 3-«κάτω μέση», 4-«κάτω»). Οι διαφορετικές στήλες αφορούν στάδια με στατιστικώς σημαντική διαφορά (p<0,05). up - mumd - d N Subset 1 2 3 1 3465 1028,2 4 1858 1030,4 3 406 1036,7 2 303 1044,3 Sig. 0,215 1,000 1,000 1200 1100 2721 2733 2739 2668 830 2680 1456 2734 2723 2720 2737 1111 2630 2740 1106 5812 1104 2698 2695 909 2730 2728 378 859 2708 903 2608 861 1282 1040 1333 1045 1048 2654 1509 1468 2744 2724 1473 1475 1502 1503 2741 2707 2522 1000 DIAMETER 900 N = 3465 303 4815 406 5575 4849 4436 768 4423 4303 4534 4531 3564 3535 5678 4438 4437 1858 1 2 3 4 up - mu- md - d Διάγραμμα 11. Διαμόρφωση μέσης διαμέτρου αυγών στα 4 επίπεδα πλευστότητας στην πειραματική στήλη από τα στοιχεία και των 3 πληθυσμών. (Νο 1 «πάνω», Νο 2 «πάνω μέση», Νο 3 «κάτω μέση», Νο 4 «κάτω»)

41 3.2. Στάδιο Έγιναν δύο δειγματοληψίες και διαδοχικά τεστ πλευστότητας για τον έλεγχο της επίδρασης του σταδίου εξέλιξης των αυγών στην πλευστότητα αυτών. Στην 1 η δειγματοληψία (26 η Ιουλίου) εξετάσθηκαν τα στάδια των αυγών από το σχηματισμό του μοριδίου ως και του σημείου που το έμβρυο καταλάμβανε τα 2/3 - ¾ της περιφέρειας του αυγού. Τα στάδια που μελετήθηκαν με την κωδικοποίησή τους, παρουσιάζονται στον Πίνακα 15 και κάποια από αυτά και στις Φωτογραφίες 5-9. Η αντίστοιχη παρουσίαση των σταδίων που μελετήθηκαν στη 2 η δειγματοληψία (3 η Σεπτεμβρίου) παρουσιάζονται στον Πίνακα 16. Η πλευστότητα των αυγών στην 1 η δειγματοληψία παρουσίασε μια καμπή από τη φάση της δημιουργίας του βλαστικού δίσκου και κατά τη διάρκεια της επιβολής, η οποία όμως έπαυσε κάποια στιγμή πριν το έμβρυο καταλάβει τα 2/3 της διαμέτρου του αυγού (Διαγράμματα 12,14). Ακολούθως άρχισε και πάλι λίγο πριν το έμβρυο καταλάβει τα ¾ του αυγού να παρατηρείται μείωση της πλευστότητας. Οι διαφορές αυτές είναι στατιστικώς σημαντικές (Πίνακες 17,18). Πιο έντονες παρουσιάζονται στις αλατότητες 33, 34, 35 και 36psu, ενώ στις ακραίες τιμές των 32 και 37,38psu η διαφορά αμβλύνεται μια που η επίδραση της αλατότητας είναι πολύ ισχυρότερη. Στις αλατότητες 37 και 38 psu παρατηρούμε όμως μια έντονη πτώση της πλευστότητας στα πιο προχωρημένα στάδια, που έρχεται σε αντίθεση με την υπόλοιπη συμπεριφορά των δειγμάτων (Διάγραμμα 12). Αφαιρώντας τις προβληματικές αυτές μετρήσεις και λαμβάνοντας υπ όψιν την επίδραση της αλατότητας, η μορφή της συνολικής επίδρασης του σταδίου στην επίπλευση των αυγών παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 15. Στη 2 η δειγματοληψία σημειώθηκε και πάλι έντονη πτώση της πλευστότητας στις αλατότητες των 37, 38psu κατά το τέλος της επιβολής, που και πάλι δεν είναι λογικό αποτέλεσμα κρίνοντας από τα αποτελέσματα στις υπόλοιπες αλατότητες επιβολής (Διάγραμμα 13). Έτσι αφαιρέθηκαν από την ανάλυση οι μετρήσεις στις αλατότητες αυτές. Η Ανάλυση Διακύμανσης σε επίπεδο σημαντικότητας 95%, δεν έδωσε στατιστικώς σημαντικές διαφορές στην πλευστότητα των αυγών κατά την εξέλιξη αυτών μεταξύ των σταδίων του τέλους του βλαστικού δίσκου και της επιβολής (Πίνακες 19, 20, Διάγραμμα 16).