ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΙΝΗΤΡΩΝ Θεματική Ενότητα 2: Βιολογική και φυσιολογική βάση των κινήτρων
Θεματική Ενότητα 2 Στόχοι: Η κατανόηση, εκ μέρους των φοιτητών, της βιολογικής και φυσιολογικής βάσης των κινήτρων, καθώς και η εξοικείωσή τους με τους μηχανισμούς λειτουργίας ειδικών φυσιολογικών κινήτρων. Λέξεις κλειδιά: Βιολογικά κίνητρα, Δίψα, Ένστικτα, Πείνα, Σύνθετα αντανακλαστικά, Ύπνος, Φυσιολογικά κίνητρα.
Ενδεικτικές συμπεριφορές εγγενών φυσιολογικών ή βιολογικών κινήτρων Ο όρος: «ένστικτα», όταν αναφερόμαστε σε ζώα. Οι όροι: «σύνθετα αντανακλαστικά», «ορμή», «ανάγκη», «εσωτερικά κίνητρα», όταν αναφερόμαστε στον άνθρωπο.
Θεωρητικές κατευθύνσεις όπου η έννοια του «ενστίκτου» κατέχει πρωτεύουσα θέση Ηθολογία (η οποία μελετά τη συμπεριφορά των ζώων στο φυσικό τους περιβάλλον) Ψυχαναλυτική θεωρία (βιολογικές ανάγκες: σεξουαλικότητα, επιθετικότητα) Νεώτερες ουμανιστικές θεωρίες (εγγενής τάση για ολοκλήρωση του δυναμικού του ατόμου)
Φυσιολογικά κίνητρα Το φυσιολογικό υπόβαθρο των κινήτρων δεν είναι πλήρως γνωστό. Όταν λέμε φυσιολογικό υπόβαθρο εννοούμε τη νευρολογική και την ορμονική βάση των κινήτρων, καθώς και τις χημικού τύπου διεργασίες, οι οποίες είναι υπεύθυνες για τη λειτουργία τους.
Φυσιολογικά κίνητρα Η πείνα Η δίψα Ο ύπνος Η σεξουαλικότητα Η αναπνοή
Πείνα Είναι η παρόρμηση για φαγητό, προκειμένου να ικανοποιηθούν οι θρεπτικές ανάγκες του οργανισμού. Τοπικές θεωρίες της πείνας vs. κεντρικών θεωριών
Τοπικές θεωρίες της πείνας Πρόκειται για θεωρίες που εντόπιζαν το κέντρο που ελέγχει το αίσθημα της πείνας και του κορεσμού σε περιφερειακά όργανα, όπως: το στόμα, και το στομάχι (θεωρία του Γαληνού).
Κεντρικές θεωρίες της πείνας Πρόκειται για θεωρίες που υπέθεταν ότι το αίσθημα της πείνας αναπτύσσεται λόγω μεταβολών που παρατηρούνται στον εγκέφαλο. Αναπτύχθηκαν από το 19 ο αιώνα και εξής.
Πληροφορίες από τα περιφερειακά όργανα από τους υποδοχείς & την ένταση των μυών στο στομάχι, από τα έντερα, από το ήπαρ, μέσω των ανιχνευτών της γλυκόζης, από το πάγκρεας, μέσω της ινσουλίνης. Η επεξεργασία όλων αυτών των πληροφοριών γίνεται τελικά στον εγκέφαλο, στον υποθάλαμο.
Ρύθμιση της πείνας στον εγκέφαλο Το κέντρο κορεσμού εντοπίζεται στην κοιλιόμεση περιοχή του υποθαλάμου. Βλάβη στο κέντρο κορεσμού αυξάνει το σημείο εκκίνησης και, επομένως, αυξάνει την πείνα προκειμένου να ικανοποιηθούν τα νέα επίπεδα εκκίνησης. Το κέντρο διέγερσης της πείνας εντοπίζεται στην πλάγια περιοχή του υποθαλάμου. Βλάβη στο κέντρο πείνας χαμηλώνει το σημείο εκκίνησης και, επομένως, μειώνει την ανάγκη πρόσληψης φαγητού.
Ρύθμιση της πείνας στον εγκέφαλο Τα δύο κέντρα αποτελούν μέρος ενός συνθετότερου μηχανισμού που έχει σχέση με την ομοιόσταση του οργανισμού, δηλαδή με τη διατήρηση ενός συγκεκριμένου επιπέδου λειτουργίας του. Τα δύο κέντρα λειτουργούν συμπληρωματικά προκειμένου να συντηρείται το βάρος του σώματος σταθερό: Αυτό είναι το σημείο εκκίνησης.
Παχυσαρκία Το πιο διαδεδομένο πρόβλημα διατροφικής διαταραχής στην Αμερική είναι η παχυσαρκία. Ορίζεται όταν ο δείκτης μάζας σώματος είναι 30 και πάνω. Περίπου τρία εκατομμύρια Αμερικανοί πεθαίνουν κάθε χρόνο από ασθένειες σχετικές με την παχυσαρκία.
Παχυσαρκία Οι παχύσαρκοι έχουν: χαμηλή αυτοεκτίμηση, χειρότερη ποιότητα ζωής, και oι άλλοι τους βλέπουν αρνητικά. Το στίγμα της παχυσαρκίας είναι εξαιρετικά ισχυρό: Ακόμη και άτομα με κανονικό βάρος υφίστανται κοινωνικό ρατσισμό αν διατηρούν σχέση με παχύσαρκο άτομο.
Πιθανές αιτίες της παχυσαρκίας Ψυχολογικοί παράγοντες: Τα άτομα με κανονικό βάρος δείχνουν ευαισθησία μόνο στα εσωτερικά σήματα πείνας, ενώ τα υπέρβαρα άτομα στα εξωτερικά (περιβαλλοντικά), όπως η γεύση, η οσμή και η εμφάνιση των τροφών. Η έντονη συναισθηματική διέγερση, το στρες, η υπερευαισθησία, και, ειδικότερα, τα αρνητικά συναισθήματα (θυμός, πλήξη, άγχος, κατάθλιψη) μπορούν να οδηγήσουν σε πολυφαγία.
Πιθανές αιτίες της παχυσαρκίας Τα παχύσαρκα άτομα ξεκινούν με υψηλότερο επίπεδο εκκίνησης, που μπορεί να συνδέεται με τις πρώιμες συνήθειες φαγητού. Στα υπέρβαρα άτομα ο ρυθμός καύσης των θερμίδων είναι αργός. Ο μεταβολικός ρυθμός του οργανισμού προσδιορίζεται κληρονομικά.
Διαταραχές φαγητού Νευρική ανορεξία (Anorexia nervosa) Νευρική βουλιμία (Bulimia Nervosa) Εμφανίζονται κυρίως σε γυναίκες και είναι απόρροια της υπερβολικής τους προσπάθειας να ελέγχουν το φαγητό τους.
Δίψα Οι περιφερειακές θεωρίες συνέδεσαν το αίσθημα της δίψας με την ξηρότητα του στόματος. Οι κεντρικές θεωρίες εντοπίζουν το κέντρο της δίψας στον υποθάλαμο. Ο οργανισμός έχει δύο πηγές για τη λήψη υγρών: την πόση, και τα νεφρά.
Μηχανισμός της δίψας Ο υποθάλαμος ανιχνεύει δύο ειδών σήματα σχετικά με τα υγρά του σώματος: 1. σήματα για την αλλαγή στην κατάσταση των υγρών των κυττάρων (οσμωτική πίεση στα κύτταρα λόγω αφυδάτωσης), και 2. σήματα ως προς τον όγκο των υγρών του σώματος, π.χ. απώλεια αίματος.
Ύπνος Ο ύπνος είναι σημαντικός διότι βοηθά: στην ξεκούραση των μυών, στη σχετική αποκοπή από τα εξωτερικά ερεθίσματα, στην πτώση της δραστηριότητας του οργανισμού, αλλά και στην ανάπτυξη των ονείρων (ενεργητική φύση του ύπνου), η οποία συνδέεται συνήθως με το ύπνο Rapid Eye Movement (REM).
Σεξουαλικότητα Διαφέρει από τις υπόλοιπες ορμές (πείνα, δίψα) διότι επηρεάζεται πολύ από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Γι αυτό μιλάμε περισσότερο για επιθυμία.
Φυσιολογικοί μηχανισμοί ελέγχου της σεξουαλικής συμπεριφοράς Περιφερειακοί: τα γεννητικά όργανα Κεντρικοί: ο υποθάλαμος, ο οποίος ρυθμίζει την έκκριση γοναδοτροπικών ορμονών από την υπόφυση.
Περιβαλλοντικοί μηχανισμοί ελέγχου της σεξουαλικής συμπεριφοράς Παράγοντες μάθησης και εμπειρίας, ιδιαίτερα της πρώιμης κοινωνικής μάθησης κατά την παιδική ηλικία Ο πολιτισμός, ο οποίος ορίζει π.χ. τις αποδεκτές μορφές σεξουαλικότητας, ανά τόπο και εποχή, και Η πορνογραφία
Λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι εμπλέκονται, κατ αρχάς, σε σεξουαλική δραστηριότητα: για βίωση της ευχαρίστησης, για επιτυχή αντιμετώπιση αρνητικών συναισθημάτων, για την αύξηση της συναισθηματικής οικειότητας μεταξύ των συντρόφων, για την ικανοποίηση του συντρόφου, για τον εντυπωσιασμό των φίλων, και για την επιβεβαίωση του εαυτού ως προς την ελκυστικότητά του.
Συναισθήματα σχετικά με τη σεξουαλική συμπεριφορά Ο έρωτας: δηλαδή τα αισθήματα διέγερσης και ευχαρίστησης όταν είναι παρόν το άτομο με το οποίο είναι κανείς ερωτευμένος, και τα αισθήματα δυστυχίας και απόγνωσης όταν αυτό είναι απόν. Παράγοντες που χαρακτηρίζουν στο μηχανισμό του έρωτα: η αποτύπωση, η διάρκειά του (2-3 χρόνια), και η προσκόλληση στο αντικείμενο του έρωτα.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία Βοσνιάδου, Σ. (2001). Εισαγωγή στην ψυχολογία: Βιολογικές αναπτυξιακές και συμπεριφοριστικές προσεγγίσεις Γνωστική ψυχολογία, τόμος Α. Αθήνα: Gutenberg. Κυρκούλη, Σ. (2004). Υποθάλαμος και συμπεριφορά πρόσληψης τροφής: Γαλανίνη και λεπτίνη. Hellenic Journal of Psychology, 1(1), 22-33. Κυρκούλη, Σ. (2006). Νευροπεπτίδιο Υ και συμπεριφορά πρόσληψης τροφής. Hellenic Journal of Psychology, 3(1), 79-91. Κωσταρίδου-Ευκλείδη, Α. (2011). Ψυχολογία κινήτρων. Αθήνα: Πεδίο. Schacter, D. L., Gilbert, D. T., & Wegner, D. M. (2012). Ψυχολογία (Επιμ. Έκδ. Σ. Βοσνιάδου). Αθήνα: Gutenberg.