ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Τρώγοντας 1
Νόστιμα φαγητά, άφθονο κέφι μα και ενδιαφέρουσες συζητήσεις δημιουργούσαν τις καλύτερες προϋποθέσεις για μια απολαυστική βραδιά σε ένα συμπόσιο στην αρχαία Αθήνα. Πραγματοποιώντας ένα φανταστικό ταξίδι πίσω στο χρόνο πάρε μέρος στο συμπόσιο που διοργανώνει ο Αθηνογένης στο σπίτι του και ανακάλυψε τις νόστιμες πτυχές του! Ο οικοδεσποτης μας, ο Αθηνογένης Ο μάγειρας Γλύκων Αθήνα, Άνοιξη του 332 π.χ. Έχει περάσει λίγη ώρα αφότου έδυσε ο ήλιος. Τα λυχνάρια έχουν ήδη ανάψει και όλοι στο σπίτι του Αθηνογένη ετοιμάζονται για το μεγάλο φαγοπότι! Απόψε ο οικοδεσπότης έχει καλέσει κάποιους φίλους του στο σπίτι για να φάνε και να διασκεδάσουν. Η γυναίκα του Δημαρέτη και η κόρη του Ευρυδάμεια δεν επιτρέπεται να γιορτάσουν μαζί τους και είναι στο γυναικωνίτη μαζί με φίλες τους συζητώντας, τραγουδώντας και παίζοντας μουσική. Ο Αθηνογένης βρίσκεται μέσα στον ανδρώνα, τον χώρο όπου θα γίνει το αποψινό συμπόσιο. 2
Χαίρε... Καλώς ήρθες! Πέρασε μέσα, είσαι ευπρόσδεκτος στην οικία μου! Ο δούλος μου, ο Ωφέλιμος, θα σου πλύνει τα πόδια και θα σε περιποιηθεί. Έπειτα θα σε οδηγήσει στον ανδρώνα, το χώρο του συμποσίου. 1 Σημείωσε το ανάκλιντρο που προτιμάς να ξαπλώσεις! 3
Αφού ο Ωφέλιμος πλύνει τα χέρια σου ώστε να είναι καθαρά θα ξεκινήσει το φαγοπότι μας! Η σπονδή μας προς τιμήν του Διονύσου, του θεού του κρασιού, είναι απαραίτητη. Ευχαριστούμε τον γενναιόδωρο θεό που μας προσφέρει απλόχερα το μέγιστο αγαθό του, τον οίνο! Υγιαίνετε! Το γεύμα μας, όπως, άλλωστε, πάντα θα έχει το δικό του συμποσίαρχο. Αυτός θα ορίσει την αναλογία του κρασιού και νερού που θα ρίξει ο οινοχόος στον κρατήρα, καθώς και τον αριθμό των ποτηριών που μπορεί να πιει ο κάθε συμποσιαστής. Έτσι, δεν θα πιει κάποιος παραπάνω από το κανονικό με κίνδυνο να χαλάσει τη γιορτή Αθηνογένης Η κλήρωση που έγινε ήταν με το μέρος σου. Είσαι ο βασιλιάς του συμποσίου! Ποια είναι η αναλογία ανάμειξης κρασιού με νερό; Διάλεξε αυτήν που θεωρείς καλύτερη! 2 3 Σε ποιο αγγείο θα γίνει η ανάμειξη του οίνου με το νερό; 1/3 1/2 Kαθόλου νερό Στην κύλικα Στον κρατήρα Στην οινοχόη 4
Το πρώτο μέρος του συμποσίου είναι το «δείπνον». Ας δούμε τι έχει μαγειρέψει ο μάγειρας Γλύκων... Χαίρε! Είμαι ο Γλύκων, ο ξακουστός μάγειρας! Όλοι εκτιμούν και θαυμάζουν τις μαγειρικές μου ικανότητες! Ελπίζω, λοιπόν, να εντυπωσιαστείς από τις λιχουδιές που έχω ετοιμάσει 5
4 Φαγητά κάθε είδους ετοιμάστηκαν και βρίσκονται πάνω στο τραπέζι. Κάποια από αυτά όμως είναι σύγχρονα και δεν ανήκουν στα αρχαία χρόνια. Εντόπισέ τα και διάγραψέ τα! Οι εικόνες θα σε βοηθήσουν να καταλάβεις ποια φαγητά ανήκουν στα αρχαία χρόνια. Ριζότο με γαρίδες Ρεβύθια με πατζάρια και σκόρδο Φακές με σαρδέλες Αλμυρό κέικ τυριών Μακαρόνια με κιμά Γαρίδες γλασαρισμένες με μέλι Φιλέτα τόνου Αρνάκι με αγκινάρες Μουσακάς Κοτόπουλο γεμιστό με ελιές Ορεκτικά Πατάτες φούρνου με μπέικον και τυριά Τυρί με σάλτσα από μούρα Χέλι καπνιστό με σπαράγγια, κόλιανδρο και ρίγανη Κυρίως πιάτα Γαλέος με σάλτσα από μούρα Μοσχάρι κοκκινιστό με πατάτες Συκώτι σε σκέπη Πέρκα με πουρέ και ρεβίθια Χυλός από βολβούς και φακές Σαλάτες Άρτος τυρόεντας (τυρόπιτα) Κρέπα Σουφλέ μανιταριών Φτερούγες κοτόπουλου με σάλτσα μπάρμπεκιου Σαργός με κρούστα από βότανα Θαλασσινά με κριθάρι και κρόκο Καλαμάρι γεμιστό με λαχανικά και τυρί Γαρίδες με πράσα Ρόκα με κατσικίσιο τυρί Μακαρονοσαλάτα Σπανάκι, κρεμμύδι, κάππαρη, θαλασσινά Πιστεύω ότι σίγουρα θα έχεις εντυπωσιαστεί από τη μαγειρική μου τέχνη! Έβαλα όλη μου τη μαεστρία. Η βραδιά όμως δεν έχει τελειώσει Άλλωστε, ένα συμπόσιο μπορεί να διαρκέσει ακόμα και 6-7 ώρες! Μουσικοί, αυλητρίδες και χορεύτριες θα διασκεδάσουν τους προσκεκλημένους. Το δωμάτιο θα γεμίσει από όμορφες μελωδίες και τραγούδια. Ο οινοχόος συνεχίζει να σερβίρει τον «κεκραμένο οίνο», νερωμένο κρασί δηλαδή, μαζί με γευστικά «τραγήματα», τα επιδόρπια. 6
5 Διάγραψε τα δύο «τραγήματα», δηλαδή μεζέδες, που δεν υπήρχαν στα αρχαία χρόνια! Ποικιλία ξηρών καρπών Σουφλέ σοκολάτας Γαλατόπιτα Μυττωτός (κάτι σαν σκορδαλιά με πράσα, σκόρδα, τυρί και μέλι) Κρέμα καραμελέ Σύκα με καρύδια και μέλι Γλύκισμα από τυρί και σουσάμι 7
6 Ο Αθηνογένης έρχεται κοντά σου και σου δίνει ένα κλαδί μυρτιάς! Εσύ το κοιτάς με απορία! «Τι σημαίνει αυτό; Τι πρέπει να κάνω τώρα;», αναρωτιέσαι σαστισμένος Να φύγω τρέχοντας! Έχει γούστο να πρέπει να πληρώσω τώρα για όλα αυτά που έφαγα. Δεν με συμφέρει καθόλου αυτό... Να συμμετάσχω στο γλέντι! Ήρθε η ώρα να πω και εγώ ένα τραγουδάκι! 7 Οι συμποσιαστές είναι ενθουσιασμένοι! Η διασκέδαση συνεχίζεται με πειράγματα, αστεϊσμούς, ανέκδοτα, αλλά και γρίφους! Όλοι ανυπομονούν να παίξουν τον κότταβο, ένα αγαπημένο παιχνίδι της εποχής που παίζεται από άντρες και γυναίκες. Τι είδους παιχνίδι όμως είναι ακριβώς; Σημείωσε τι πιστεύεις ότι ήταν! 8
Λύσεις 2. 1/3 Στην αρχαιότητα πάντα ανακάτευαν τον οίνο με νερό προκειμένου να αραιωθεί κι έτσι να μην είναι τόσο βαρύ και μεθύσουν οι συμποσιαστές. Αυτή ήταν και η πιο συνηθισμένη αναλογία ανάμειξης. 3. Στον κρατήρα. Στο αγγείο αυτό γινόταν η ανάμιξη, η κράση, δηλαδή, του οίνου με το νερό. 4. Ορεκτικά: Κρέπα, σουφλέ μανιταριών, αλμυρό κέικ τυριών, ριζότο με γαρίδες, φτερούγες κοτόπουλου με σάλτσα μπάρμπεκιου, πατάτες φούρνου με μπέικον και τυριά. Κυρίως πιάτα: Μακαρόνια με κιμά, μουσακάς, μοσχάρι κοκκινιστό με πατάτες. Σαλάτες: Μακαρονοσαλάτα 5. Στην αρχαιότητα δεν υπήρχαν το σουφλέ σοκολάτας και η κρέμα καραμελέ, καθώς δεν υπήρχαν η σοκολάτα και η καραμέλα. 6. Ο Αθηνογένης προσφέρει το κλαδί μυρτιάς για να σε ενθαρρύνει να συμμετάσχεις πιο ενεργητικά στο γλέντι λέγοντας π.χ. ένα τραγουδάκι ή ένα ανέκδοτο. 7. Σκοπός του παιχνιδιού ήταν να σημαδεύσει ο παίκτης με τις τελευταίες σταγόνες του κρασιού του ένα πιάτο που ήταν τοποθετημένο λίγο πιο πέρα. Ένα αρκετά δύσκολο παιχνίδι που απαιτούσε δεξιοτεχνία και φυσικά καλό σημάδι. Κάθε συμμετέχοντας μπορούσε να αφιερώσει τη βολή του στο αγαπημένο του πρόσωπο. Αν το κρασί πέσει μέσα στην πιατέλα προκαλώντας έναν καθαρό ήχο, τότε αυτό είναι καλός οιωνός για αυτό που έχει ευχηθεί! Ο νικητής κέρδιζε διάφορα τρόφιμα όπως αυγά, μήλα, γλυκά, καθώς και σανδάλια, κύπελλα, κοσμήματα και άλλα χρήσιμα αντικείμενα. 9
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Αθήνα, 2015 Γενικός συντονισμός έργου: Μαρία Λαγογιάννη, Δρ Αρχαιολόγος Σουζάνα Χούλια - Καπελώνη, αρχαιολόγος Γενική επιμέλεια: Τόνια Κουτσουράκη, αρχαιολόγος Αλεξάνδρα Σέλελη, αρχαιολόγος - μουσειολόγος Κείμενα: Ελένη Φραγκάκη, αρχαιολόγος - σύμβουλος διαχείρισης πολιτιστικής κληρονομιάς Γραφιστική/καλλιτεχνική επιμέλεια: Σπήλιος Πίστας, γραφίστας Εικονογράφηση: Ηλίας Καρράς, ζωγράφος Διορθώσεις κειμένων: Βιολέττα Ζεύκη, αρχαιολόγος - μεταφράστρια Copyright 2015, ΥΠ.ΠΟ.Α. ΙSBN ηλεκτρονικής έκδοσης: 978-960-386-203-1 Το έντυπο «Τρώγοντας» της θεματικής ενότητας «Αρχαίων και Βυζαντινών γεύσεις» ψηφιοποιήθηκε το 2015 γιατην Πράξη με κωδικό MIS 339815 «Επικαιροποίηση και ψηφιοποίηση πολιτιστικού εκπαιδευτικού υλικού για την ενίσχυση της εκπαιδευτικής διαδικασίας», που υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.