Ας εκδράμουμε... με Google+ Κουφού Κωνσταντίνα Ειρήνη Μ.Δ.Ε. στη Συγκριτική Γλωσσολογία, Φιλόλογος 3 ου Γυμνασίου Ναυπάκτου irenekoufou@gmail.com Εισαγωγή Η συγκεκριμένη διδακτική πρόταση αφορά την άτυπη εκπαιδευτική πρακτική των σχολικών εκδρομών και την μαθησιακή αξιοποίηση των κοινωνικών δικτύων. Αφορμάται από την πανελλήνια εκστρατεία «Αγαπώ και Προβάλλω τον τόπο μου» στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://schools-go-greece.gr/ και προωθεί το αίτημα «Παιδιά, πάμε Ελλάδα και στις σχολικές εκδρομές!». Αποκτά διαθεματικό χαρακτήρα, καθώς συνδυάζει τα γνωστικά αντικείμενα της Ιστορίας, της Γεωγραφίας, των Θρησκευτικών, της Πληροφορικής και της Νεοελληνικής Γλώσσας. Απευθύνεται σε εφήβους μαθητές της Γ Γυμνασίου, τα ενδιαφέροντα και οι εμπειρίες των οποίων παραπέμπουν και σε θέματα τουρισμού (βλ. πρώτη διδακτική ενότητα σχολικού εγχειριδίου Νεοελληνικής Γλώσσας) (Χρυσαφίδης, 2000). Μεθοδολογία Οι θεωρίες του κοινωνικού εποικοδομισμού πρεσβεύουν ότι η μάθηση επιτυγχάνεται σε συγκεκριμένα κοινωνικά πολιτισμικά πλαίσια μέσω της αλληλεπίδρασης των μαθητών, οι οποίοι υλοποιούν κοινές δραστηριότητες σε αυθεντικές επικοινωνιακές περιστάσεις, σύμφωνα με την υπόθεση της ζώνης επικείμενης ανάπτυξης του Vygotsky (Ράπτης & Ράπτη, 2006). Οι σύγχρονες ηλεκτρονικές κοινότητες πρακτικής στηρίζονται στην ψηφιακά διαμεσολαβημένη επικοινωνία κάθε ομάδας ή μαθητή με το εκπαιδευτικό περιβάλλον, τους συμμαθητές και την εκπαιδευτικό και ευνοούν την ομαδοσυνεργατική μάθηση μέσω της κοινωνικής δικτύωσης των εφαρμογών του Ιστού 2.0 (Kahney, 1997). Η «μάθηση με τη μέθοδο Project» εστιάζει στις παιδαγωγικές αρχές του «μαθαίνω πράττοντας» και «μαθαίνω πώς να μαθαίνω» του Dewey και συνδέεται με τα προσωπικά βιώματα των μαθητών (Ματσαγγούρας, 2011). Ως μαθησιακή μέθοδος η επίλυση προβλημάτων αποσκοπεί στην αναζήτηση των τρόπων και των μεθόδων που θα επιλέξει και θα εφαρμόσει ο μαθητής προκειμένου να επιτύχει τον σκοπό του, την προβολή άλλων τόπων ως θελκτικών ταξιδιωτικών προορισμών σχολικής εκδρομής. Το μοντέλο θέτει στο επίκεντρο των μαθησιακών διεργασιών τους μαθητές περιορίζοντας τις δασκαλοκεντρικές τάσεις. Στοχοθεσία Οι στόχοι της συγκεκριμένης πρότασης διαμορφώνονται σε τρία επίπεδα: το επίπεδο γνώσεων, το επίπεδο δεξιοτήτων και στάσεων που οι μαθητές καλούνται να αποκτήσουν, να αναπτύξουν και να μετασχηματίσουν αντίστοιχα (Courau, 2000). Αναλυτικά, στο πλαίσιο της άτυπης εκπαιδευτικής πρακτικής επιδιώκεται οι μαθητές
2 να γνωρίσουν την ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά άλλων τόπων, να προβάλουν τις φυσικές ομορφιές και πτυχές της σύγχρονης ζωής των περιοχών αυτών, να αναπτύξουν δεξιότητες ομαδοσυνεργατικής μάθησης, να εθιστούν στην κριτική διερεύνηση των πηγών, να οικοδομήσουν νέα γνώση αυτενεργά, να υποστηρίξουν τις απόψεις τους με πειστική επιχειρηματολογία, να εξοικειωθούν με τη χρήση των ΤΠΕ ως εργαλείων προώθησης της μάθησης αποσκοπώντας στον ψηφιακό γραμματισμό (Κουτσογιάννης, 2010), να ασκηθούν στην παραγωγή πολυμεσικών ψηφιακών κειμένων, να εξοικειωθούν με το κοινωνικό δίκτυο Google+ ως εκπαιδευτικό περιβάλλον εργασίας, να εκτιμήσουν τις δραστηριότητες αυτό-αξιολόγησης και ετερο-αξιολόγησης από την εκπαιδευτικό και τους συμμαθητές τους στο πλαίσιο της ανατροφοδότησης. Το περιβάλλον του Google+ Οι Ιστόχωροι Κοινωνικής Δικτύωσης αποτελούν αδιαμφισβήτητα μια από τις πλέον προσφιλείς δραστηριότητες των χρηστών ως δρώντων ενεργών υποκειμένων. Στα πλέον διαδεδομένα κοινωνικά δίκτυα εντάσσονται, ενδεικτικά, το Facebook, το Twitter, το LinkedIn και το Google+. Τα νέα δεδομένα καθιστούν αναγκαία την αναδιαμόρφωση των εκπαιδευτικών πρακτικών. Το Google+ παρέχει στους χρήστες πολλές δυνατότητες, οι οποίες μπορούν να αξιοποιηθούν παιδαγωγικά, όπως: η δημιουργία λογαριασμών ηλεκτρονικού ταχυδρομείου gmail, η ένταξη επαφών σε κύκλους, η δημιουργία κλειστής ή ανοικτής κοινότητας πρακτικής, η δημιουργία ανοικτής σελίδας για ανακοίνωση εργασιών, οι ατομικές και ομαδικές ειδοποιήσεις για την πραγματοποίηση εκδηλώσεων σε συνδυασμό με το ημερολόγιο της Google, η σύγχρονη συνομιλία μέσω μηνυμάτων ή τηλεδιάσκεψης, η ασύγχρονη ανταλλαγή μηνυμάτων και επισημάνσεων +1, ο ψηφιακός διαμοιρασμός αρχείων ( ανάρτηση κειμένου, συνδέσμων, φωτογραφιών και video), η κατηγοριοποίηση και ο σχολιασμός αναρτήσεων. Το Google+ επιλέχθηκε ως ψηφιακό περιβάλλον εργασίας έναντι των υπολοίπων κοινωνικών δικτύων καθώς και εναρμονίζεται με τις επιλεγμένες θεωρίες μάθησης και παράλληλα αποτελεί έναν ευχάριστο για τους χρήστες ιστόχωρο, παρέχει τη δυνατότητα διαμοιρασμού ποικίλων ψηφιακών πόρων, καθιστά εφικτή την εξ αποστάσεως εργασία σε ομάδες και, τέλος, αξιοποιεί δεξιότητες των μαθητών από την ενασχόλησή τους με το πλέον οικείο περιβάλλον κοινωνικής δικτύωσης, το facebook. 2
3 Σχεδιασμός, Υλοποίηση και Αξιολόγηση της Παρέμβασης Η παρέμβαση συνδυάζει δια ζώσης και εξ αποστάσεως μάθηση και υλοποιείται σε 4 φάσεις στο εργαστήριο Πληροφορικής του σχολείου και στη σχολική τάξη αξιοποιώντας παράλληλα και το διαδραστικό πίνακα. Η γνώση των δυνατοτήτων του περιβάλλοντος Google+ και συγκεκριμένων λογισμικών καθώς και η εξοικείωση με την ομαδοσυνεργατική μέθοδο λειτουργούν ως προαπαιτούμενα για την ταχεία και επιτυχή έκβαση της διαδικασίας. Στην πρώτη φάση διάρκειας δυο μεμονωμένων ή διαδοχικών διδακτικών ωρών στην τάξη και αξιοποιώντας δυνατότητες του διαδραστικού πίνακα αρχικά προσδιορίζεται αδρομερώς το θέμα προκειμένου να προκληθεί η έγερση του ενδιαφέροντος των μαθητών. Ως αφόρμηση λειτουργεί η περιήγηση στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://schools-go-greece.gr/ με στόχο την προώθηση του αιτήματος «Παιδιά, πάμε Ελλάδα και στις σχολικές εκδρομές!». Μέσω του καταιγισμού ιδεών οι μαθητές στο σύνολό τους ενθαρρύνονται να διατυπώνουν τις αρχικές προτάσεις τους για τους προορισμούς που θα επιλέξουν. Ακολουθεί μια σύντομη εισαγωγή από την καθηγήτρια για τον τρόπο εργασίας. Καθορίζονται οι στόχοι, τίθενται τα ερωτήματα που θα απαντηθούν, προσδιορίζονται η διάρκεια των εργασιών και το τελικό προϊόν μέσω συζήτησης με συμμετοχή όλων. Στη συνέχεια, οι 20 μαθητές της τάξης χωρίζονται σε 4 πενταμελείς υποομάδες ανομοιογενείς ως προς το γνωστικό επίπεδο, το φύλο, το βαθμό εξοικείωσής τους με τον ΗΥ και τα κίνητρα μάθησης των μελών. Προκειμένου να εμπεδωθεί κλίμα αμοιβαίας εμπιστοσύνης, προβαίνουν συνεργατικά στη διαμόρφωση όρων συμβολαίου συνεργασίας με ρητά διατυπωμένες τις υποχρεώσεις τους απέναντι στην ευρύτερη ομάδα. Η τελική επιλογή του προορισμού για κάθε ομάδα πραγματοποιείται ηλεκτρονικά μέσω καταγραφής των προτάσεων στα έγγραφα Google και ατομικής ψηφοφορίας +1. Η δυνατότητα για σύγχρονη επικοινωνία μεταξύ των μελών κάθε ομάδας μέσω ανταλλαγής μηνυμάτων ή τηλεδιάσκεψης αξιοποιείται για να κατανεμηθούν οι αρμοδιότητες του συντονιστή, του χειριστή Η/Υ, του εκπροσώπου «Τύπου» και των αρθρογράφων φωτογράφων, με ευελιξία και δυνατότητα εναλλαγής ρόλων. Η δεύτερη φάση διάρκειας τριών μεμονωμένων διδακτικών ωρών μπορεί να ενταχθεί στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος της Πληροφορικής στο σχολικό εργαστήριο, καθώς οι μαθησιακές διεργασίες εναρμονίζονται με τους στόχους των ΑΠΣ και ΔΕΠΠΣ για το συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο. Η διδάσκουσα επιχειρεί μια σύντομη εισαγωγή στο περιβάλλον εργασίας Google+. Δημιουργούνται λογαριασμοί gmail για όλους τους μαθητές οι οποίοι εντάσσονται σε έναν κύκλο για να διευκολύνεται η μεταξύ τους επικοινωνία. Δημιουργείται μια «κλειστή» - ιδιωτική κοινότητα πρακτικής ως προς τη δυνατότητα ένταξης μελών μετά από πρόσκληση και ως προς τη μη δημοσιοποίηση των επιμέρους εργασιών της στο ευρύ κοινό. Για λόγους διασφάλισης των προσωπικών δεδομένων των μαθητών έχει προηγηθεί ενημέρωση και έχει δοθεί η ενυπόγραφη συναίνεση των κηδεμόνων των συμμετεχόντων. Στη συνέχεια δημιουργείται μια «ανοικτή» στη διαδικτυακή 3
4 κοινότητα σελίδα όπου θα αναρτηθούν οι τελικές εργασίες των ομάδων σε σύνδεση με την ιστοσελίδα του σχολείου. Κρίνεται αναγκαίο να διατεθεί επαρκής χρόνος για την παρουσίαση των ψηφιακών εργαλείων που θα αξιοποιηθούν διδακτικά και για την πρακτική εξάσκηση των μαθητών στο Wordle για δημιουργία σύννεφου λέξεων, του edu.glogster για τις διαδραστικές πολυμεσικές αφίσες και του vuvox για το κολάζ φωτογραφιών. Στην τρίτη φάση διάρκειας δυο εβδομάδων υλοποιούνται οι εργασίες των υποομάδων εξ αποστάσεως. Οι εκφωνήσεις, οι οδηγίες, τα βίντεο εκμάθησης και το χρονοδιάγραμμα εργασιών αναρτώνται στις αντίστοιχες θεματικές κατηγορίες του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος. Οι υποομάδες με κριτήριο τον προορισμό της επιλογής τους καλούνται να εκπονήσουν τρεις εργασίες: Δημιουργία ενός σύννεφου λέξεων μέσω της ιστοσελίδας http://www.wordle.net/ ώστε να κινητοποιήσουν το ενδιαφέρον των υπολοίπων μαθητών. Προκύπτει ύστερα από διερεύνηση σε έγκυρες ιστοσελίδες ή και έντυπες πηγές, συνεργατική καταγραφή βασικών όρων σε κοινόχρηστα έγγραφα Google, επιλογή των λέξεων - κλειδιών με ψηφοφορία +1, αντιγραφή τους στο περιβάλλον Wordle, μορφοποίηση του σύννεφου λέξεων και ανάρτησή του στο Google+. Δημιουργία διαδραστικής αφίσας μέσω της ιστοσελίδας Edu Glogster (http://edu.glogster.com/) με θέμα «Σημεία που δεν πρέπει να χάσετε». Η εκπαιδευτικός αποστέλλει στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο κωδικούς ανά ομάδα τους οποίους δημιούργησε στον καθηγητικό λογαριασμό της ιστοσελίδας, ώστε τα παιδιά να μπορούν να αλληλεπιδρούν συνεργατικά αλλά ασύγχρονα. Διευκρινίζει τις δυνατότητες ενσωμάτωσης εικόνων, ήχου και βίντεο. Κάθε μαθητής πρέπει να αναρτήσει σε ένα σχόλιο στην κατηγορία συζητήσεων τις προτάσεις του για σύνδεσμο, βίντεο και κείμενο. Στη συνέχεια και κάνοντας χρήση του της δυνατότητας σύγχρονης επικοινωνίας με το hang out, τα μέλη κάθε ομάδας αποφασίζουν οι μαθητές ποια στοιχεία από τα προτεινόμενα θα αξιοποιήσουν. Το τελικό προϊόν ως σύνδεσμος του glogster αναρτάται στη σχετική κατηγορία. Δημιουργία βίντεο με εικόνες από τον τόπο προορισμού στη διεύθυνση www.vuvox.com. Οι μαθητές καλούνται να ανεβάσουν εικόνες που βρίσκουν από το διαδίκτυο ή έχουν τραβήξει μόνοι τους σε προσωπικές αναρτήσεις στην αντίστοιχη θεματική κατηγορία. Ακολουθεί ψηφοφορία +1, σχολιασμός για τις επιλεγμένες φωτογραφίες, υλοποίηση του κολάζ και ανάρτησή του. Κατά τη διάρκεια της φάσης αυτής ο συντονιστής - μαθητής κάθε ομάδας δημιουργεί αντίστοιχες εκδηλώσεις με της ημερομηνίες λήξης των εργασιών, ώστε να τηρούνται τα χρονοδιαγράμματα και οι υποχρεώσεις των ομάδων. Οι αρθρογράφοι φωτογράφοι συλλέγουν το υλικό και το καταγράφουν σε κοινόχρηστα έγγραφα Google. Ο χειριστής μαθητής, διαφορετικός για κάθε δραστηριότητα, αναλαμβάνει την υλοποίηση της εκάστοτε εργασίας και την κοινοποίησή της. 4
5 Η τέταρτη φάση υλοποιείται και δια ζώσης και εξ αποστάσεως. Αρχικά σε δυο διδακτικές ώρες οι εκπρόσωποι «τύπου» κάθε ομάδας αναλαμβάνουν να παρουσιάσουν τις αναρτημένες στην κοινότητα εργασίες στην ολομέλεια της τρίτης τάξης προκειμένου να επιλέξουν από κοινού τον τελικό προορισμό της εκδρομής τους. Ακολουθεί συζήτηση και μετά από ενδεχόμενες τροποποιήσεις όλες οι εργασίες των ομάδων στην τελική τους μορφή δημοσιοποιούνται στην αντίστοιχη σελίδα του κοινωνικού δικτύου. Το τελευταίο στάδιο αυτής της φάσης ολοκληρώνεται με την αξιολόγηση. Σε όλη τη διάρκεια ήταν διαμορφωτική από την εκπαιδευτικό υπό τη διακριτική καθοδήγηση και εμψύχωση της οποίας ολοκληρώθηκαν οι μαθησιακές δραστηριότητες στο πλαίσιο της παροχής φθίνουσας καθοδήγησης. Η τελική αξιολόγηση της μαθησιακής διαδικασίας και της λειτουργικότητας της παρέμβασης αλλά και η ψηφοφορία για την πρόκριση του τόπου που θα επισκεφτούν γίνεται εξ αποστάσεως μέσω ανώνυμης συμπλήρωσης σχετικής φόρμας του google. Docs για κάθε περίπτωση. Ως εργαλείο συλλογής δεδομένων πέραν της παρατήρησης από την πλευρά της εκπαιδευτικού και της προφορικής συζήτησης και έκθεσης των απόψεων από τα μέλη των ομάδων αξιοποιείται ένα γραπτό ερωτηματολόγιο με ερωτήσεις κλειστού και ανοικτού τύπου, το οποίο οι μαθητές συμπληρώνουν ανώνυμα, ώστε να διασφαλιστεί η μεγαλύτερη δυνατή ειλικρίνεια στις απαντήσεις τους. Οι μαθητές με τον τρόπο αυτό προβαίνουν σε αυτο-αξιολόγηση και ετερο-αξιολόγηση της τελικής εργασίας και της μαθησιακής πορείας, ώστε να γίνουν οι αναγκαίες βελτιώσεις και τα αποτελέσματα να ανταποκρίνονται στους αρχικούς τιθέμενους στόχους. Αναμενόμενα αποτελέσματα Οι μαθητές αναμένεται να επιδείξουν ενδιαφέρον, καθώς ο θεματικός άξονας ανταποκρίνεται σε αυθεντικά βιώματα της καθημερινής σχολικής τους πραγματικότητας και προσδίδει στη μάθηση έναν παιγνιώδη και ελκυστικό τρόπο. Η συμμετοχή τους και σε άλλες δραστηριότητες τύπου Project και η εξοικείωσή τους με την ομαδοσυνεργατική μέθοδο εργασίας ενδέχεται να λειτουργήσει θετικά, ώστε να αποφευχθούν προβλήματα. Αναμενόμενες ενδεχόμενες δυσκολίες οφείλονται κυρίως στην ελλιπή εξοικείωση ορισμένων μαθητών με τις ΤΠΕ, στη δυστοκία οργάνωσης των ομάδων, στη δυσανασχέτηση «καλών» κυρίως μαθητών, επειδή επωμίζονται περισσότερους ρόλους, στην φυγόπονη τάση ορισμένων μαθητών και στην αδυναμία τήρησης χρονοδιαγράμματος και υποχρεώσεων. Η επίλυση των όποιων προβλημάτων επιτυγχάνεται με την κατά μέτωπο αντιμετώπιση τους από όλη την ομάδα, μέλος της οποίας είναι και η εκπαιδευτικός, με επίκληση των όρων του κοινά αποδεκτού συμβολαίου συνεργασίας, συζήτηση και συμβιβαστικό πνεύμα. Η συγκεκριμένη παρέμβαση μπορεί να εφαρμοστεί με μικρές τροποποιήσεις σε οποιαδήποτε βαθμίδα εκπαίδευσης στο πλαίσιο ακόμα και τυπικών ή ημιτυπικών εκπαιδευτικών πρακτικών σε σύνδεση με αντίστοιχα γνωστικά αντικείμενα και διαθεματικό χαρακτήρα. 5
6 Βιβλιογραφία 1. Courau, S. (2000). Τα βασικά «εργαλεία» του εκπαιδευτή ενηλίκων (μετάφραση: Ε. Μουτσοπούλου). Αθήνα: Μεταίχμιο. 2. Kahney, H. (1997). Επίλυση προβλημάτων (μετάφραση: Π. Ρούσσος). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. 3. Κουτσογιάννης, Δ. (2010) «Τ.Π.Ε. και γραμματισμός», στο Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα Κέντρα Στήριξης Επιμόρφωσης, τχ. 3: κλάδος ΠΕ02, β έκδοση, αναθεωρημένη και εμπλουτισμένη, 29-48. Πάτρα: ΙΤΥ. 4. Ματσαγγούρας, Ηλ. (2011). Η Καινοτομία των Ερευνητικών Εργασιών στο Νέο Λύκειο. Βιβλίο Εκπαιδευτικού. Πρώτο μέρος. Αθήνα: Ο.ΕΠ.ΕΚ. 5. Ράπτης, Α. & Α. Ράπτη (2006). Μάθηση και Διδασκαλία στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Τόμος α. Ολική Προσέγγιση. Αθήνα: Έκδοση Συγγραφέων. 6. Χρυσαφίδης, Κ. (2000). Βιωματική-επικοινωνιακή διδασκαλία, Η εισαγωγή της μεθόδου project στο σχολείο. Αθήνα: Gutenberg. 6