ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΣΤΙΚΟΥ, ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ ΣΙΑΜΕΤΗ ΑΕΜ: 524 ΘΕΜΑ: Η ΕΚΤΑΚΤΗ ΧΡΗΣΙΚΤΗΣΙΑ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΜΕΤΑΓΡΑΦΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΓΙΑΝΝΑ ΚΑΡΥΜΠΑΛΗ-ΤΣΙΠΤΣΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012-2013

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Συντομογραφίες... σελ. 8 Εισαγωγή... σελ. 10 Ι. Προδιάθεση..... σελ. 10 ΙΙ. Αντικείμενο έρευνας και διάγραμμα μελέτης.... σελ. 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α : ΚΤΗΣΗ ΕΜΠΡΑΓΜΑΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΜΕ ΕΚΤΑΚΤΗ ΧΡΗΣΙΚΤΗΣΙΑ 1. Η χρησικτησία ως πρωτότυπος τρόπος κτήσης εμπράγματου δικαιώματος... σελ. 13 Ι. Εμπράγματα δικαιώματα δυνάμενα κτήσης με χρησικτησία... σελ. 13 ΙΙ. Δικαιολογητικός λόγος της χρησικτησίας... σελ. 14 ΙΙΙ. Τα συγκρουόμενα συμφέροντα στο πλαίσιο της χρησικτησίας και η αξιολογική στάθμισή τους... σελ. 16 ΙV. Η πρακτική σημασία της χρησικτησίας... σελ. 18 V. Συσχέτιση της χρησικτησίας με την κατάχρηση δικαιώματος... σελ. 19 2. Προϋποθέσεις και έννομες συνέπειες έκτακτης χρησικτησίας με έμφαση στο αντικείμενο... σελ. 21 Ι. Εισαγωγικά... σελ. 21 ΙΙ. Προϋποθέσεις κτήσης εμπράγματου δικαιώματος με έκτακτη χρησικτησία... σελ. 21 Α. Πράγματα δεκτικά χρησικτησίας... σελ. 21 1. Ανεπίδεκτα χρησικτησίας πράγματα... σελ. 22 1

2. Εξαιρούμενα από τη χρησικτησία πράγματα... σελ. 24 3. Μη δυνάμενα από τη φύση τους ως αντικείμενα χρησικτησίας πράγματα... σελ. 25 4. Άλλες περιπτώσεις ανεπίδεκτων χρησικτησίας πραγμάτων... σελ. 26 Β. Νομή του πράγματος... σελ. 27 Γ. Πάροδος ορισμένου χρόνου... σελ. 28 1. Γενικά... σελ. 28 2. Προσαύξηση χρόνου... σελ. 29 α. Η ρύθμιση της ΑΚ 1051... σελ. 29 β. Η ρύθμιση της ΑΚ 1052... σελ. 30 3. Αναστολή χρησικτησίας... σελ. 32 4. Διακοπή χρησικτησίας... σελ. 33 α. Γενικά... σελ. 33 β. Διακοπή χρησικτησίας λόγω απώλειας της νομής... σελ. 34 γ. Διακοπή χρησικτησίας λόγω άσκησης διεκδικητικής αγωγής... σελ. 36 δ. Έννομες συνέπειες διακοπής χρησικτησίας... σελ. 38 ΙII. Έννομες συνέπειες κτήσης εμπράγματου δικαιώματος με έκτακτη χρησικτησία... σελ. 39 Α. Κτήση κυριότητας... σελ. 39 Β. Απώλεια κυριότητας... σελ. 40 2

Γ. Απόσβεση περιορισμένων εμπράγματων δικαιωμάτων τρίτων... σελ. 40 1. Προϋποθέσεις χρησικτησίας ελευθέρωσης... σελ. 40 2. Αποτελέσματα χρησικτησίας ελευθέρωσης... σελ. 41 Δ. Έκτακτη χρησικτησία και αδικαιολόγητος πλουτισμός... σελ. 42 Ε. Έκτακτη χρησικτησία και φορολογία... σελ. 43 IV. Δικονομικά ζητήματα... σελ. 44 Α. Βάρος απόδειξης... σελ. 44 Β. Στοιχεία της δικαστικής απόφασης... σελ. 45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β : ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΧΡΗΣΙΚΤΗΣΊΑΣ 3. Ειδικές περιπτώσεις έκτακτης χρησικτησίας με δημόσιο ενδιαφέρον... σελ. 47 Ι. Έκτακτη χρησικτησία σε δημόσιο κτήμα... σελ. 47 II. Έκτακτη χρησικτησία σε ακίνητα των δήμων και των κοινοτήτων... σελ. 50 III. Έκτακτη χρησικτησία σε ακίνητα της εκκλησίας... σελ. 51 IV. Έκτακτη χρησικτησία σε αγροτικό κλήρο... σελ. 52 V. Έκτακτη χρησικτησία σε δάση... σελ. 54 VI. Έκτακτη χρησικτησία σε μη άρτια οικόπεδα... σελ. 57 4. Λοιπές ειδικές περιπτώσεις έκτακτης χρησικτησίας... σελ. 58 I. Έκτακτη χρησικτησία σε κοινό ακίνητο από τον εξ αδιαιρέτου συννομέα ή συγκύριο... σελ. 58 IΙ. Έκτακτη χρησικτησία σε συστατικό μέρος πράγματος... σελ. 60 3

ΙΙI. Έκτακτη χρησικτησία επί οριζόντιας ιδιοκτησίας... σελ. 62 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ : Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΧΡΗΣΙΚΤΗΣΙΑΣ ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΓΡΑΦΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟΘΗΚΩΝ 5. Ο προσωποκεντρικός χαρακτήρας του συστήματος μεταγραφών... σελ. 65 Ι. Γενικά... σελ. 65 II. Δυσχέρειες στην ταυτοποίηση του ακινήτου... σελ. 67 ΙΙΙ. Η δημόσια πίστη του συστήματος μεταγραφών και υποθηκών... σελ. 69 6. Η δικονομική διάσταση της έκτακτης χρησικτησίας... σελ. 72 Ι. Εισαγωγικά... σελ. 72 ΙΙ. Κυριότητα του ενάγοντος... σελ. 72 ΙΙΙ. Απόδειξη κυριότητας σε ακίνητο πράγμα... σελ. 73 ΙV. Διαβολική απόδειξη (probatio diabolica)... σελ. 74 V. Η αναγνώριση εμπράγματου δικαιώματος με έκτακτη χρησικτησία μετά από τελεσίδικη δικαστική απόφαση (ΑΚ 1192 αριθ. 5)... σελ. 75 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ : Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΧΡΗΣΙΚΤΗΣΙΑΣ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ 7. Η έκτακτη χρησικτησία κατά το στάδιο της κτηματογράφησης... σελ. 81 Ι. Η δήλωση εγγραπτέου δικαιώματος στα κτηματολογικά βιβλία (άρθρο 2 1 του ν. 2308/1995)... σελ. 81 Α. Το επιτρεπτό δήλωσης εγγραπτέου δικαιώματος με λόγο κτήσης την έκτακτη χρησικτησία... σελ. 81 1. Γενικά... σελ. 81 4

2. Η προσκομιδή αποδεικτικών εγγράφων της έκτακτης χρησικτησίας... σελ. 82 Β. Η νομή ως εγγραπτέο δικαίωμα... σελ. 85 Γ. Η εξαίρεση του άρθρου 2 9 του ν. 2308/1995... σελ. 89 1. Οι έννομες συνέπειες από την παράλειψη υποβολής αρχικής ή συμπληρωματικής δήλωσης... σελ. 89 2. Η εξαίρεση του άρθρο 2 9 του ν. 2308/1995 ειδικότερα... σελ. 91 8. Η έκτακτη χρησικτησία μέχρι και την οριστικοποίηση των πρώτων εγγραφών... σελ. 94 Ι. Η έκτακτη χρησικτησία πριν την οριστικοποίηση των πρώτων εγγραφών σελ. 94 Α. Οι πρώτες εγγραφές... σελ. 94 Β. Η αγωγή διόρθωσης της ανακριβούς πρώτης εγγραφής (άρθρο 6 2 του ν. 2664/1998) με νόμιμη βάση την έκτακτη χρησικτησία... σελ. 96 1. Η αγωγή διόρθωσης της ανακριβούς πρώτης εγγραφής (άρθρο 6 2 του ν. 2664/1998) με νόμιμη βάση την έκτακτη χρησικτησία ειδικότερα σελ. 96 2. Δικονομικά ζητήματα... σελ. 98 3. Τα συγκρουόμενα συμφέροντα του χρησιδεσπόσαντος νομέα και του καλόπιστου ειδικού διαδόχου του αναγραφομένου στις πρώτες εγγραφές ως δικαιούχου (άρθρο 8 του ν. 2664/1998)... σελ. 101 Γ. Η αίτηση διόρθωσης της ανακριβούς πρώτης εγγραφής (άρθρο 6 3 περ. α του ν. 2664/1998) με νόμιμη βάση την έκτακτη χρησικτησία... σελ. 103 Δ. Η αίτηση διόρθωσης της εκκρεμούς δήλωσης εγγραπτέου δικαιώματος λόγω αμετάγραφου τίτλου (άρθρο 6 3 περ. β του ν. 2664/1998)... σελ. 105 5

ΙΙ. Η έκτακτη χρησικτησία κατά την οριστικοποίηση των πρώτων εγγραφών (άρθρο 7 του ν. 2664/1998)... σελ. 107 Α. Τρόποι οριστικοποίησης των πρώτων εγγραφών (άρθρο 7 του ν. 2664/1998)... σελ. 107 Β. Οι ενοχικές αξιώσεις του αμελήσαντος χρησιδεσπόσαντος επί του ακινήτου κατά την οριστικοποίηση των πρώτων εγγραφών (άρθρο 7 2 του ν. 2664/1998)... σελ. 108 Γ. Μη πρωτότυπη κτήση εμπράγματου δικαιώματος από τον ανακριβώς εγγεγραμμένο κατά την οριστικοποίηση των πρώτων εγγραφών... σελ. 109 9. Η έκτακτη χρησικτησία μετά την οριστικοποίηση των πρώτων εγγραφών... σελ. 111 Ι. Το μαχητό τεκμήριο ακρίβειας των κτηματολογικών εγγραφών και η δημόσια πίστη (άρθρο 13 1 του ν. 2664/1998)... σελ. 111 ΙΙ. Η αγωγή του άρθρου 13 2 του ν. 2664/1998 από τον χρησιδεσπόσαντα νομέα με τα προσόντα έκτακτης χρησικτησίας... σελ. 112 Α. Η αγωγή του άρθρου 13 2 του ν. 2664/1998 από τον χρησιδεσπόσαντα νομέα με τα προσόντα έκτακτης χρησικτησίας ειδικότερα... σελ. 112 Β. Δικονομικά ζητήματα... σελ. 114 Γ. Τα συγκρουόμενα συμφέροντα του χρησιδεσπόσαντος νομέα, του φερομένου ως δικαιούχου και του τυχόν τρίτου... σελ. 116 Δ. Η έννοια της καλής πίστης ειδικότερα... σελ. 118 ΙΙΙ. Η νομική σημασία της αναγνωριστικής δικαστικής απόφασης του δικαιώματος του χρησιδεσπόσαντος νομέα... σελ. 121 6

Επίλογος Συμπεράσματα... σελ. 126 Βιβλιογραφία Αρθρογραφία... σελ. 129 7

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ αδημ. AK ΑΠ Αρμ. ΑρχΝ βλ. ΔΕΕ Δ ΔΣΡοδ Δικογρ Ειρ. ΕΕΝ εδ. ΕλλΔνη ΕπΕπετΝομ επ. Εφ ΕφΑΔ ΙόνΕπιθΔ : αδημοσίευτη : Αστικός Κώδικας : Άρειος Πάγος : Αρμενόπουλος : Αρχείον Νομολογίας : βλέπε : Δίκαιο Επιχειρήσεων & Εταιρειών : Δίκη : Δικηγορικός Σύλλογος Ρόδου (συλλογή νομολογίας) : Δικογραφία : Ειρηνοδικείο : Εφημερίς Ελλήνων Νομικών : εδάφιο : Ελληνική Δικαιοσύνη : Επιστημονική Επετηρίδα Νομικής : επόμενα : Εφετείο : Εφαρμογές Αστικού Δικαίου : Ιόνιος Επιθεώρηση του Δικαίου 8

κεφ. ΚριτΕ ΚΠολΔ ΜονΠρωτ ΝοΒ ΝομΦυσ ΟλΑΠ ΠK ΠολΠρωτ πρβλ. συνδ. Σ ΤΝΠ υποσημ. ΧρΙΔ : κεφάλαιο : Κριτική Επιθεώρηση Νομικής Θεωρίας & Πράξης : Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας : Μονομελές Πρωτοδικείο : Νομικό Βήμα : Νόμος και Φύση : Ολομέλεια Αρείου Πάγου : Ποινικός Κώδικας : Πολυμελές Πρωτοδικείο : παράβαλε : συνδυαστικά : Σύνταγμα : Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών : υποσημείωση : Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου 9

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ι. ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΗ Η κτήση εμπράγματου δικαιώματος (ΑΚ 973) λαμβάνει χώρα με διάφορους τρόπους και μάλιστα ανάλογα με το αν πρόκειται για ακίνητο (ΑΚ 948 εδ. α ) ή κινητό (ΑΚ 948 εδ. β ) πράγμα 1. Συγκεκριμένα, το εμπράγματο δικαίωμα αποκτάται είτε παράγωγα, όπου απαιτείται η μεταβίβαση από τον μέχρι τώρα εμπράγματο δικαιούχο του ήδη υφιστάμενου πράγματος, όπως λόγου χάριν από τον κύριο, είτε πρωτότυπα, δηλαδή για πρώτη φορά δίχως να έχει προϋπάρξει σε άλλο πρόσωπο 2. Μάλιστα, στην τελευταία περίπτωση η κτήση μπορεί να λάβει χώρα όχι μόνο σε υφιστάμενα πράγματα, αλλά και σε νέα, ανεξάρτητα από το αν αυτά παράχθηκαν από ανθρώπινη ενέργεια ή από τη φύση 3. Όπως γίνεται κατανοητό, υφιστάμενο εμπράγματο δικαίωμα μπορεί να αποκτηθεί με τη θέληση του έως τώρα δικαιούχου ή και χωρίς αυτή. Αν και ξενίζει η κτήση υφιστάμενου εμπράγματου δικαιώματος χωρίς τη βούληση του έως τώρα δικαιούχου, υφίστανται διάφοροι λόγοι που υπαγορεύουν μια τέτοια ρύθμιση. Σημειώνεται πως στις περιπτώσεις αυτές δεν πρόκειται νομικά για κτήση υφιστάμενου εμπράγματου δικαιώματος, αλλά για κατάργηση του ήδη υφιστάμενου και γένεση, κτήση νέου εμπράγματου δικαιώματος στο πρόσωπο του αποκτώντος 4. Το εν λόγω, νέο εμπράγματο δικαίωμα μπορεί να είναι ανάλογο προς προϋπάρχον εμπράγματο δικαίωμα άλλου προσώπου, δίχως όμως να ταυτίζεται με 1 Βαβούσκος, Εμπράγματον Δίκαιον, στ έκδοση, 1986, αρ. 158, σελ. 156. 2 Βαβούσκος, ΕμπρΔ, αρ. 159, σελ. 157. 3 Βαβούσκος, ΕμπρΔ, αρ. 159, σελ. 157. 4 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, 1998, αρ. 1.3, σελ. 3. 10

αυτό 5, μπορεί να αποτελεί τμήμα του περιεχομένου προϋπάρχοντος εμπράγματου δικαιώματος άλλου προσώπου 6, μπορεί να είναι νέο δικαίωμα σε αντικείμενο, στο οποίο κατά τη δημιουργία του νέου αυτού εμπράγματου δικαιώματος δεν υπήρχε δικαίωμα 7 ή τέλος, η πρωτότυπη κτήση δύναται να είναι ανεξάρτητη και από τη βούληση του αποκτώντος 8. 9 ΙΙ. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΕΛΕΤΗΣ Η χρησικτησία, τόσο η τακτική όσο και η έκτακτη, αποτελεί πρωτότυπο τρόπο κτήσης κυριότητας ή άλλου εμπράγματου δικαιώματος υπό την έννοια ότι το εν λόγω εμπράγματο δικαίωμα γεννιέται στο πρόσωπο του δικαιούχου και είναι ανεξάρτητο από προϋπάρχον δικαίωμα άλλου προσώπου. Αυτή προβλέπεται τόσο επί κινητών όσο και επί ακινήτων πραγμάτων. Παρά ταύτα, η πρακτική σημασία της χρησικτησίας και ιδίως της τακτικής επί κινητών κρίνεται ιδιαίτερα περιορισμένη βάσει της ρύθμισης του άρθρου ΑΚ 1036, που προβλέπει την κτήση κινητού παρά μη κυρίου με μόνο προαπαιτούμενο την καλή πίστη του αποκτώντος χωρίς να απαιτείται η άσκηση πράξεων νομής για ορισμένο χρονικό διάστημα 10. Η πρακτική χρησιμότητα της χρησικτησίας στα ακίνητα, υπερέχουσα αυτής των κινητών, ποικίλλει και είναι σε μεγάλο βαθμό συνάρτηση του προκρινόμενου συστήματος δημοσιότητας των εμπραγμάτων σχέσεων. 5 Όπως λόγου χάριν στο άρθρο ΑΚ 1036 (κτήση κινητού από μη κύριο). 6 Όπως λόγου χάριν στα άρθρα ΑΚ 1121 και 1143 (κτήση πραγματικής και προσωπικής δουλείας με χρησικτησία αντίστοιχα). 7 Όπως λόγου χάριν στο άρθρο ΑΚ 1075 (κατάληψη αδεσπότων). 8 Όπως λόγου χάριν στο άρθρο ΑΚ 1069 (πρόσχωση). 9 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 1.4, σελ. 4. 10 Πρβλ. Γεωργιάδη Απ., Εμπράγματο Δίκαιο, β έκδοση, 2010, 44, αρ. 2, σελ. 516-517. Παπαστερίου, Εμπράγματο Δίκαιο, τόμος ΙΙ, 2008, 48, αρ. 3, σελ. 319. 11

Η προσωποκεντρική οργάνωση του συστήματος μεταγραφών και υποθηκών και οι δυσχέρειες περί την ταυτοποίηση του περιγραφέντος σε ορισμένο τίτλο ακινήτου αποτελούν εγγενή ελαττώματα του συστήματος αυτού, τα οποία οδηγούν στη συχνή επίκληση των διατάξεων της χρησικτησίας, προκειμένου να θεμελιωθεί η απόκτηση εμπραγμάτου δικαιώματος 11. Αντίθετα, ενόψει των αρχών της κτηματοκεντρικής οργάνωσης και της δημόσιας πίστης, οι οποίες αποτυπώνονται στο άρθρο 2 του ν. 2664/1998 για το Εθνικό Κτηματολόγιο, μειώνεται η πρακτική σπουδαιότητα του θεσμού της χρησικτησίας και ιδίως της τακτικής 12. Αντικείμενο της παρούσας εργασίας θα αποτελέσει η αναφορά των προϋποθέσεων και των εννόμων συνεπειών της κτήσης εμπραγμάτου δικαιώματος με έκτακτη χρησικτησία, η περιπτωσιολογική παρουσίαση ειδικών περιπτώσεων έκτακτης χρησικτησίας, καθώς και η συγκριτική ανάλυση του ρόλου της έκτακτης χρησικτησίας στα δύο συστήματα δημοσιότητας. 11 Πρβλ. Γεωργιάδη Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 3, σελ. 516-517. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 2, σελ. 319. 12 Πρβλ. Γεωργιάδη Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 3, σελ. 516-517. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 2, σελ. 319. 12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΚΤΗΣΗ ΕΜΠΡΑΓΜΑΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΜΕ ΕΚΤΑΚΤΗ ΧΡΗΣΙΚΤΗΣΙΑ 1. Η ΧΡΗΣΙΚΤΗΣΙΑ ΩΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΚΤΗΣΗΣ ΕΜΠΡΑΓΜΑΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ Ι. ΕΜΠΡΑΓΜΑΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΔΥΝΑΜΕΝΑ ΚΤΗΣΗΣ ΜΕ ΧΡΗΣΙΚΤΗΣΙΑ Η χρησικτησία αποτελεί πρωτότυπο τρόπο κτήσης κυριότητας 13 (ΑΚ 1041-1055) ή δουλείας, πραγματικής 14 (ΑΚ 1121, 1123) ή προσωπικής (ΑΚ 1143, 1187, 1191) 15, καθώς και «αποκαταστατικής κτήσης», απόσβεσης περιορισμένου εμπράγματου δικαιώματος (ΑΚ 1053) υπέρ του προσώπου (χρησιδεσπόζοντα), που έχει για ορισμένο χρονικό διάστημα τη νομή ή την οιονεί νομή του κινητού ή ακίνητου πράγματος 16. Περαιτέρω, η χρησικτησία πέρα από τη «δημιουργία» νέας κυριότητας ή δουλείας, πραγματικής ή προσωπικής επί του κινητού ή ακίνητου πράγματος, συνεπάγεται ταυτόχρονα και την απόσβεση της υπάρχουσας κυριότητας επί αυτού 17. Πρόκειται για κτητική παραγραφή της κυριότητας ή της δουλείας και όχι αποσβεστική, καθώς επέρχεται υπέρ του εκάστοτε νομέα ή οιονεί νομέα του πράγματος 18. 13 ΕφΘεσ 993/1989, Αρμ 44 (1990), σελ. 549. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 1, σελ. 319. 14 ΑΠ 1484/2001, ΕλλΔνη 44 (2003), σελ. 984. ΑΠ 1444/1999, ΕλλΔνη 41 (2000), σελ. 984. 15 Πρβλ. Κούσουλα Χ., Εμπράγματο Δίκαιο - Πανεπιστημιακές παραδόσεις, β έκδοση, 2007, 45, σελ. 313. 16 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 2.1, σελ. 7-8. 17 Πρβλ. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, αρ. 6, σελ. 320. 18 Βαβούσκος, ΕμπρΔ, αρ. 173, σελ. 173. 13

Όπως γίνεται αντιληπτό, από το σύνολο των περιορισμένων εμπράγματων δικαιωμάτων μόνο η δουλεία, πραγματική ή προσωπική, δύναται να αποκτηθεί με χρησικτησία 19. Αντίθετα, κτήση υποθήκης με χρησικτησία δεν είναι δυνατό να λάβει χώρα, διότι εκ των πραγμάτων ο ενυπόθηκος δανειστής δεν μπορεί να έχει οιονεί νομή σε αυτήν (εξ αντιδιαστολής ΑΚ 975). Ακόμη, αν και θα μπορούσε να υποστηριχθεί το δυνατό κτήσης ενεχύρου με χρησικτησία, αφού επί αυτού μπορεί να υπάρξει οιονεί νομή (ΑΚ 975), δεν φαίνεται αυτή να έχει κάποια πρακτική σκοπιμότητα 20. ΙΙ. ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΙΚΤΗΣΙΑΣ Ο Αστικός Κώδικας ακολουθώντας το προϊσχύσαν βυζαντινορωμαϊκό δίκαιο δέχεται πως ο νομέας κινητού ή ακίνητου πράγματος μπορεί να αποκτήσει την κυριότητα αυτού, εφόσον συντρέξουν ορισμένες προϋποθέσεις 21. Με τον τρόπο αυτό, παρέχεται δικαιολογημένη ενθάρρυνση στον επιμελή νομέα κινητού ή ακίνητου πράγματος και αποδοκιμάζεται η πολυετής εγκατάλειψη από τον κύριο αυτού 22. Βασικός σκοπός της τακτικής χρησικτησίας αποτελεί η εκκαθάριση της πολυετούς αβεβαιότητας για την κυριότητα ορισμένων πραγμάτων με την επικύρωση των πραγματικών καταστάσεων, που δημιουργήθηκαν με την οικονομική εκμετάλλευση πραγμάτων από μη κυρίους 23. Περαιτέρω, η τακτική χρησικτησία στοχεύει στην προστασία αυτού, που απέκτησε καλόπιστα τη νομή του 19 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 2.1, σελ. 8. 20 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 2.1, σελ. 8. 21 Βαβούσκος, ΕμπρΔ, αρ. 173, σελ. 173. 22 Βαβούσκος, ΕμπρΔ,, αρ. 173, σελ. 173. 23 Βαβούσκος, ΕμπρΔ, αρ. 173, σελ. 173. Κούσουλας Χ., ΕμπρΔ,, 45, σελ. 313. Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 8, σελ. 516-517. 14

πράγματος, όταν ο τίτλος κτήσης του παρουσιάζει κάποιο ελάττωμα και στη διευκόλυνση της απόδειξης της κυριότητας, καθώς ακόμη και αν αυτή έχει αποκτηθεί έγκυρα με σύμβαση, ο κύριος δύναται να αποδείξει ευκολότερα τη συνδρομή των όρων της χρησικτησίας (ΑΚ 1041, 1112) παρά της κυριότητας (ΑΚ 1033, 1094), διότι στην τελευταία περίπτωση απαιτείται και η απόδειξη της κυριότητας των δικαιοπαρόχων, αποφεύγοντας έτσι τη λεγόμενη διαβολική απόδειξη (probatio diabolica) 24. Ο δικαιολογητικός λόγος της έκτακτης χρησικτησίας συμπίπτει μερικώς με τον αντίστοιχο της τακτικής. Συγκεκριμένα, μέσω αυτής επιδιώκεται η εκκαθάριση των σχέσεων του προσώπου με το πράγμα, διευκολύνεται η απόδειξη της κυριότητας επί του πράγματος, αίρεται η αβεβαιότητα για το νομικό καθεστώς του πράγματος και επικυρώνεται η μακροχρόνια οικονομική εκμετάλλευση αυτού, ενώ δεν αποτελεί σκοπό της η προστασία του καλόπιστου νομέα, όπως με την τακτική χρησικτησία 25. Τέλος, στο πλαίσιο της οικονομικής αξιοποίησης του πράγματος 26, το δημόσιο συμφέρον επιβάλλει την υπεροχή του επιμελή νομέα έναντι του αμελούς κυρίου, καθώς το πράγμα πρέπει και νομικά να περιέλθει σε αυτόν που το νέμεται εδώ και καιρό και το αξιοποιεί οικονομικά, προκειμένου να μην διακοπεί η οικονομική του εκμετάλλευση 27. Με το θεσμό της έκτακτης χρησικτησίας ουσιαστικά συμπληρώνεται η παραγραφή (ΑΚ 247-278) και ως εκ τούτου ικανοποιούνται πληρέστερα οι ως άνω σκοποί. Πράγματι, χωρίς την έκτακτη χρησικτησία, μετά από είκοσι χρόνια, θα παραγραφόταν η διεκδικητική αγωγή (ΑΚ 1094) του κυρίου κατά του νομέα και των 24 Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 8, σελ. 516-517. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 11, σελ. 322. 25 Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 45, αρ. 2, σελ. 553-554. Παπαστερίου, ΕμπρΔ,, ΙΙ, 49, αρ. 2, σελ. 369. 26 Βλ. αναλυτικότερα σε Παπαστερίου, ΕμπρΔ, Ι, 2, αρ. 24-25, σελ. 39-40. Σπυριδάκη Ι., Η χρησικτησία, αρ. 5.3, σελ. 23. Αθανασόπουλο, Εμπράγματο Δίκαιο, ερμηνεία κατ άρθρο, νομολογία - βιβλιογραφία, τόμος Ι, 2010, σελ. 439. 27 Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 45, αρ. 3, σελ. 554. 15

διαδόχων του, καθολικών ή ειδικών (ΑΚ 249, ΑΚ 271), αλλά θα παρέμενε η κυριότητα στον κύριο σε «λανθάνουσα κατάσταση» (dominium sine re) 28. Έτσι, ο νομέας και οι διάδοχοί του θα μπορούσαν μεν να επικαλεστούν επιτυχώς την ένσταση της παραγραφής (ΑΚ 272 1, ΑΚ 271) στη διεκδικητική αγωγή (ΑΚ 1094) του κυρίου, αλλά αν τρίτος αποκτούσε τη νομή του πράγματος χωρίς τη βούληση του νομέα, αυτός ως μη διάδοχος του τελευταίου, δεν θα μπορούσε να αποκρούσει τη διεκδικητική αγωγή (ΑΚ 1094) του κυρίου. Γίνεται λοιπόν κατανοητό πως ο χρησιδεσπόσας του πράγματος, κινητού ή ακίνητου, για περισσότερα από είκοσι χρόνια θα προστατευόταν, μόνο εφόσον δεν είχε απωλέσει τη νομή αυτού 29. Αυτό το άτοπο αποφεύγεται με τις διατάξεις της έκτακτης χρησικτησίας. Παράλληλα με την παραγραφή της διεκδικητικής αγωγής (ΑΚ 1094) ο νομέας αποκτά την κυριότητα του πράγματος, οπότε μπορεί να προστατευθεί έναντι οποιουδήποτε προσβολέα 30. Συνολικά, η αναγνώριση, μέσω του θεσμού της χρησικτησίας των πραγματικών καταστάσεων επί του πράγματος, εξυπηρετεί την ασφάλεια δικαίου και εδραιώνει την ασφάλεια των συναλλαγών 31. ΙIΙ. ΤΑ ΣΥΓΚΡΟΥΟΜΕΝΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΧΡΗΣΙΚΤΗΣΙΑΣ ΚΑΙ Η ΑΞΙΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΑΘΜΙΣΗ ΤΟΥΣ Στο πλαίσιο της χρησικτησίας συγκρούονται τα συμφέροντα του πραγματικού δικαιούχου του πράγματος, του χρησιδεσπόζοντος, αλλά και τρίτων 32. 28 Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 45, αρ. 4, σελ. 554. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 49, αρ. 2, σελ. 369-370. 29 Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 45, αρ. 4, σελ. 554. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 49, αρ. 2, σελ. 370. 30 Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 45, αρ. 5, σελ. 554. 31 Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ,, 44, αρ. 8, σελ. 517. Κούσουλας Χ., ΕμπρΔ, 45, σελ. 314. πρβλ. Σπυριδάκη Ι., Η χρησικτησία, αρ. 2.2, σελ. 9. 32 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 4.1, σελ. 15. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 6, σελ. 320. 16

Το συμφέρον του πραγματικού δικαιούχου του πράγματος έγκειται στη διατήρηση του εμπράγματου δικαιώματος επί του κινητού ή ακίνητου πράγματος παρά την αδράνειά του. Το εν λόγω συμφέρον στην απολυτότητά του δεν μπορεί να κριθεί προστατετεύο. Η έμπρακτη αδιαφορία του εμπράγματου δικαιούχου στην άσκηση του δικαιώματός του για μεγάλο χρονικό διάστημα κατά τρόπο, που να επιτρέπει σε άλλο πρόσωπο, το χρησιδεσπόζοντα, να αποκτά και να διατηρεί τη νομή στο ίδιο κινητό ή ακίνητο πράγμα οδηγούν στην προστασία του τελευταίου σε βάρος του πραγματικού δικαιούχου του πράγματος. Με τον τρόπο αναδεικνύεται το περιεχόμενο της γενικής αρχής του δικαίου σχετικά με την καταλυτική επίδραση του χρόνου στα δικαιώματα 33. Το συμφέρον του χρησιδεσπόζοντος αναφέρεται στην απόκτηση της κυριότητας ή της δουλείας, πραγματικής ή προσωπικής, στο κατά το δυνατό συντομότερο χρονικό διάστημα. Όταν ο χρησιδεσπόζων ασκεί το σύνολο των εξουσιών που αρμόζουν στο νομέα ή στον οιονεί νομέα για μεγάλο χρονικό διάστημα δίχως την εναντίωση ή με την ανοχή του μέχρι τότε, πραγματικού δικαιούχου, έχει συμφέρον να αποκτήσει την κυριότητα ή τη δουλεία 34. Πέρα από το συμφέρον του πραγματικού δικαιούχου του πράγματος και το συμφέρον του χρησιδεσπόζοντος υφίστανται και τα συμφέροντα των τρίτων. Οι τελευταίοι διακρίνονται αφενός σε αυτούς που συναλλάσσονται με τον πραγματικό δικαιούχο του πράγματος 35 ή το χρησιδεσπόζοντα 36, αφετέρου σε άλλα πρόσωπα, 33 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 4.2, σελ. 15. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 7, σελ. 320-321. 34 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 4.3, σελ. 16. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 7, σελ. 321. 35 Όπως λόγου χάριν ο δανειστής του πραγματικού δικαιούχου, ο οποίος μπορεί να ασκήσει με πλαγιαστική αγωγή (72 ΚΠολΔ) διεκδικητική αγωγή (ΑΚ 1094) κατά του χρησιδεσπόζοντος (Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 7, σελ. 321). 36 Όπως λόγου χάριν ο καθολικός ή ο ειδικός διάδοχος του χρησιδεσπόζοντος, οι οποίοι δύνανται να συνυπολογίσουν στο δικό τους χρόνο χρησικτησίας το χρόνο χρησικτησίας του (ΑΚ 1051). 17

που δεν έχουν συναλλαγές με τους ανωτέρω. Όπως είναι αντιληπτό, τα συμφέροντα των πρώτων ταυτίζονται με το αντίστοιχο του εκάστοτε συναλλαχθέντος 37. Ο Αστικός Κώδικας προκρίνει ως υπέρτερο το συμφέρον του χρησιδεσπόζοντος έναντι εκείνου του πραγματικού δικαιούχου του πράγματος, εφόσον υφίστανται οι όροι της τακτικής ή έκτακτης χρησικτησίας, ιδιαίτερα η μακροχρόνια άσκηση νομής ή ο οιονεί νομής 38. ΙV. Η ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΧΡΗΣΙΚΤΗΣΙΑΣ Όπως προαναφέρθηκε, η χρησικτησία αποτελεί πρωτότυπο τρόπο κτήσης κυριότητας τόσο επί κινητών όσο και επί ακίνητων πραγμάτων. Όμως, η πρακτική της σπουδαιότητα, ιδιαίτερα της τακτικής χρησικτησίας επί κινητών κρίνεται περιορισμένη 39, διότι σε αυτά υφίσταται η δυνατότητα κτήσης κινητού πράγματος από μη κύριο (ΑΚ 1036) με μόνη προϋπόθεση την καλή πίστη του αποκτώντος, χωρίς να απαιτείται η άσκηση πράξεων νομής για ορισμένο χρονικό διάστημα. Η χρησιμότητά της περιορίζεται μονάχα στα κλοπιμαία και τα απολωλότα, καθώς επί αυτών δεν είναι δυνατή η καλόπιστη κτήση (ΑΚ 1038) 40. Η πρακτική χρησιμότητα της χρησικτησίας στα ακίνητα σε μεγάλο βαθμό συναρτάται με το εκάστοτε ισχύον σύστημα δημοσιότητας των εμπραγμάτων σχέσεων 41. Έτσι, στο προσωποκεντρικό σύστημα των βιβλίων μεταγραφών και υποθηκών, που ισχύει ακόμη σε αρκετές περιοχές της χώρας, υφίσταται συχνή επίκληση των διατάξεων της χρησικτησίας, προκειμένου να θεμελιωθεί η απόκτηση κυριότητας ή δουλείας. Αυτό δε, καθώς στο πλαίσιο του εν λόγω συστήματος δεν 37 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 4.4, σελ. 17. 38 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 4.6, σελ. 19-20. 39 Πρβλ. Κούσουλα Χ., ΕμπρΔ, 45, σελ. 313. Παπαστερίου, ΕμπρΔ,, ΙΙ, 48, αρ. 3, σελ. 319. 40 Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 2, σελ. 514. 41 Πρβλ. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 2, σελ. 319. 18

διασφαλίζεται η ταυτότητα των ακινήτων ούτε η ύπαρξη αντίστοιχων τίτλων ιδιοκτησίας επί αυτών 42. Αντίθετα, στο κτηματοκεντρικό σύστημα του Κτηματολογίου, που εισάγεται σταδιακά στη χώρα, μετά τη θέση σε ισχύ των ν. 2308/1995 και ν. 2664/1998, μειώνεται η πρακτική σπουδαιότητα του θεσμού της χρησικτησίας και ιδίως της τακτικής. Μάλιστα, από την εισηγητική έκθεση του ν. 2664/1998 για το Εθνικό Κτηματολόγιο προκύπτει πως η σημασία της τακτικής χρησικτησίας θα είναι περιορισμένη, δεδομένου ότι ο καλόπιστος συναλλασσόμενος, που εμπιστεύεται την έστω ανακριβή κτηματολογική εγγραφή, θα αποκτά αμέσως κυριότητα, αν στηρίζει την κτήση σε επαχθή αιτία, όπως ακριβώς συμβαίνει και στα κινητά (1036 AK), δίχως να χρειάζεται να αναμείνει την πάροδο οποιουδήποτε χρόνου 43. Με τον τρόπο αυτό, διασφαλίζεται η δημόσια πίστη (άρθρο 2 περ. 5 ν. 2664/1998), η οποία αποτελεί μία από τις αρχές του Κτηματολογίου. Πάντως, και μετά την εισαγωγή του συστήματος του Κτηματολογίου ο θεσμός της χρησικτησίας θα συνεχίζει να λειτουργεί, καθώς σύμφωνα με το άρθρο 13 2 εδ. στ του ν. 2664/1998 44 η ανακριβής εγγραφή του αναγραφόμενου στο κτηματολογικό φύλλο δικαιούχου αποτελεί «νόμιμο τίτλο» κατά τα άρθρα ΑΚ 1041 και ΑΚ 1043, μόλις συντρέξουν στο πρόσωπο αυτού ή των διαδόχων του και οι υπόλοιπες προϋποθέσεις της τακτικής χρησικτησίας 45. V. ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΙΚΤΗΣΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ Ο χρόνος στο δίκαιο επιδρά, μεταξύ άλλων, και στη δυνατότητα του δικαιούχου να ασκήσει το δικαίωμά του. Η αδράνεια του δικαιούχου επί ορισμένο 42 Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 3, σελ. 515. Κούσουλας Χ., ΕμπρΔ, 45, σελ. 313. 43 Εισηγητική Έκθεση του ν. 2664/1998 - άρθρο 13, Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 3, σελ. 515. 44 Το ελάττωμα της εγγραφής, η οποία θεωρείται τίτλος κατά την έννοια των άρθρων 1041 και 1043 του Αστικού Κώδικα, θεραπεύεται μόλις συντρέξουν στο πρόσωπο του ανακριβώς αναγραφόμενου δικαιούχου και των διαδόχων του και οι λοιπές τυχόν προϋποθέσεις τακτικής χρησικτησίας. 45 Πρβλ. Κούσουλα Χ., ΕμπρΔ, 45, σελ. 313. 19

χρόνο, μακρότερο ή βραχύτερο, στην άσκηση του δικαιώματος οδηγεί σε απόσβεση του τελευταίου. Δικαιολογία της ρύθμισης αποτελεί η παγίωση της κατάστασης μη άσκησης του δικαιώματος και ο κίνδυνος απώλειας των αποδεικτικών στοιχείων για την ύπαρξη ή μη του δικαιώματος 46. Ειδικότερα, ο χρόνος στη χρησικτησία, επειδή δεν είναι απλώς χρόνος αδράνειας του δικαιούχου, αλλά και χρόνος νομής, δηλαδή δράσης, του χρησιδεσπόζοντος, συμβάλλει όχι μόνο στην απόσβεση του εμπράγματου δικαιώματος του αδρανήσαντος, πραγματικού δικαιούχου του πράγματος, αλλά και στην απόκτηση εμπράγματου δικαιώματος από τον δρώντα χρησιδεσπόζοντα 47. Όπως γίνεται αντιληπτό, πρόκειται για εκδήλωση της θεμελιώδους αρχής του Εμπράγματου Δικαίου περί οικονομικής αξιοποίησης του πράγματος 48. Από τα ανωτέρω καταδεικνύεται η ύπαρξη σχέσης ανάμεσα στη χρησικτησία και την κατάχρηση δικαιώματος (ΑΚ 281). Εντούτοις, εν μέρει μόνο αληθεύει πως η χρησικτησία αποτελεί εξειδίκευση της κατάχρησης δικαιώματος. Η ρύθμιση του άρθρου ΑΚ 281 είτε ως κατάχρηση δικαιώματος είτε ως αποδυνάμωση αυτού μπορεί να οδηγήσει μόνο σε κατάργηση του δικαιώματος, όπως συμβαίνει και στη χρησικτησία ως προς το σκέλος της απόσβεσης του εμπράγματου δικαιώματος του αδρανήσαντος, πραγματικού δικαιούχου του πράγματος. Όμως, η ενεργοποίηση του άρθρου ΑΚ 281 δε δύναται να οδηγήσει σε απόκτηση εμπράγματου δικαιώματος, όπως η χρησικτησία ως κτητική παραγραφή υπέρ του χρησιδεσπόζοντος. Επομένως, μπορεί να χωρεί εφαρμογής η κατάχρηση δικαιώματος (ΑΚ 281), χωρίς να πληρούνται οι όροι της χρησικτησίας και το αντίστροφο 49. 46 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 2.3, σελ. 9. 47 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 2.3, σελ. 9-10. 48 Βλ. αναλυτικότερα σε Παπαστερίου, ΕμπρΔ, Ι, 2, αρ. 25, σελ. 39-40. Σπυριδάκη Ι., Η χρησικτησία, αρ. 5.3, σελ. 23. Αθανασόπουλο, ΕμπρΔ, Ι, 2010, σελ. 439. 49 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 2.4, σελ. 10-11. 20

2. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΝΝΟΜΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΕΚΤΑΚΤΗΣ ΧΡΗΣΙΚΤΗΣΙΑΣ ΜΕ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω, η χρησικτησία πέραν από την απόσβεση της ήδη υπάρχουσας κυριότητας επί κινητού ή ακίνητου πράγματος, συνεπάγεται ταυτόχρονα και τη «δημιουργία» νέας κυριότητας επί του κινητού ή ακίνητου πράγματος 50. Όπως είναι γνωστό, αυτή διακρίνεται σε τακτική και έκτακτη. Η διαφορά των δύο ειδών χρησικτησίας έγκειται στο ότι η έκτακτη (ΑΚ 1045) θέτει ως στοιχεία της νομοτυπικής της μορφής περισσότερο χρόνο νομής, διάρκειας είκοσι ετών 51, ενιαία για τα κινητά και τα ακίνητα πράγματα, ενώ δεν απαιτείται η ύπαρξη νόμιμου τίτλου ή έστω νομιζόμενου, καθώς και καλή πίστη στο πρόσωπο του χρησιδεσπόζοντος. Επομένως, και ο κακόπιστος νομέας, όπως λόγου χάριν ο κλέπτης κινητού πράγματος (ΠΚ 372), μπορεί να αποκτήσει κυριότητα με έκτακτη χρησικτησία 52. ΙΙ. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΤΗΣΗΣ ΕΜΠΡΑΓΜΑΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΜΕ ΕΚΤΑΚΤΗ ΧΡΗΣΙΚΤΗΣΙΑ Α. Πράγματα δεκτικά χρησικτησίας Κάθε πράγμα, κινητό ή ακίνητο, μπορεί να αποκτηθεί κατ αρχάς με χρησικτησία, εφόσον είναι δεκτικό χρησικτησίας. Αναφορικά με την προϋπόθεση αυτή ο Αστικός Κώδικας ακολουθεί αρνητική διατύπωση ορίζοντας ποια πράγματα δεν είναι δεκτικά χρησικτησίας. Τα τελευταία διακρίνονται σε ανεπίδεκτα 50 Πρβλ. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 6, σελ. 320. 51 Αντίθετα, στο προϊσχύσαν δίκαιο ο χρόνος νομής ή οιονεί νομής ως όρος για την στοιχειοθέτηση της έκτακτης χρησικτησίας οριζόταν στα τριάντα έτη (Βαβούσκος, ΕμπρΔ, αρ. 193, σελ. 191). 52 Βαβούσκος, ΕμπρΔ, αρ. 193, σελ. 191. 21

χρησικτησίας πράγματα, σε εξαιρούμενα από τη χρησικτησία και σε πράγματα, που δεν προσφέρονται, από τη φύση τους, ως αντικείμενο χρησικτησίας. Εξάλλου, υφίστανται και ειδικές περιπτώσεις ανεπίδεκτων χρησικτησίας πραγμάτων. 1. Ανεπίδεκτα χρησικτησίας πράγματα Ανεπίδεκτα χρησικτησίας είναι τα εκτός συναλλαγής πράγματα (ΑΚ 1054), δηλαδή τα κοινά σε όλους, τα κοινόχρηστα και τα προορισμένα για την εξυπηρέτηση δημόσιων, δημοτικών, κοινοτικών ή θρησκευτικών σκοπών (ΑΚ 966). Τα κοινά σε όλους πράγματα, δηλαδή ο ατμοσφαιρικός αέρας και η ανοικτή θάλασσα δεν είναι δεκτικά ανθρώπινης εξουσίασης 53. Σε αυτά δεν είναι δυνατή η κτήση κυριότητας ή δουλείας, πραγματικής ή προσωπικής, με χρησικτησία, διότι κατά το νόμο δεν είναι πράγματα ως μη δεκτικά ανθρώπινης εξουσίασης 54. Ως πράγματα κοινής χρήσης το άρθρο ΑΚ 966 ορίζει ιδίως τα νερά με ελεύθερη και αέναη ροή, τους δρόμους, τις πλατείες, τους αιγιαλούς 55, τα λιμάνια και τους όρμους, τις όχθες πλεύσιμων ποταμών, τις μεγάλες λίμνες και τις όχθες τους 56. Τα τελευταία είναι κατά το νόμο πράγματα σε αντίθεση με τα κοινά σε όλους πράγματα 57. Τα κοινόχρηστα πράγματα, κατά κύριο λόγο ακίνητα, τελούν υπό τη διοίκηση της αρχής και η χρήση τους από το ανώνυμο κοινό αποτελεί άσκηση του δικαιώματος της προσωπικότητας και όχι φυσικής εξουσίας με την έννοια της νομής 53 Παπαστερίου, ΕμπρΔ, Ι, 11, αρ. 52-53, σελ. 205-206. Κατά το Σπυριδάκη Ι. (Η χρησικτησία, αρ. 9.2, σελ. 30-31) οι «ελεύθερες» φυσικές δυνάμεις ή ενέργειες εντάσσονται στα κοινά σε όλους πράγματα. 54 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 9.2, σελ. 30-31. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 15, σελ. 324. 55 ΕιρΣπαρτ 145/1972, ΕλλΔνη 14 (1973), σελ. 211. 56 ΑΠ 872/2001, ΕλλΔνη 43 (2002), σελ. 762. 57 Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 15, σελ. 324. 22

ή της κατοχής 58. Για αυτό ο νόμος τα εντάσσει στα ανεπίδεκτα από τη χρησικτησία πράγματα. Ανεπίδεκτα χρησικτησίας είναι και τα πράγματα, κινητά ή ακίνητα, που προορίζονται για την εξυπηρέτηση δημόσιων, δημοτικών, κοινοτικών ή θρησκευτικών σκοπών. Αυτά τελούν υπό τη διοίκηση νομικών προσώπων και η χρήση τους από το κοινό αποτελεί άσκηση του δικαιώματος της προσωπικότητας ή δικαιώματος δημοσίου δικαίου, όχι όμως φυσικής εξουσίας με την έννοια της νομής ή της κατοχής 59. Αν και συνήθως τα κοινόχρηστα πράγματα και τα προορισμένα για την εξυπηρέτηση δημόσιων, δημοτικών, κοινοτικών ή θρησκευτικών σκοπών ανήκουν κατά κυριότητα στο δημόσιο ή σε νομικό πρόσωπο με δημόσιο, κοινοτικό ή θρησκευτικό σκοπό, οπότε είναι ανεπίδεκτα χρησικτησίας υπέρ του δημοσίου συμφέροντος, κύριος τους δύναται να είναι και φυσικό ή νομικό πρόσωπο 60. Στην τελευταία περίπτωση, αν το φυσικό ή νομικό πρόσωπο παραχωρήσει τη χρήση του πράγματος στο δημόσιο ή σε νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου με δημόσιο, δημοτικό, κοινοτικό ή θρησκευτικό σκοπό όπως λόγου χάριν με μίσθωση χώρου από το δήμο για την εγκατάσταση παιδικής χαράς, σωστά προτείνεται η συσταλτική ερμηνεία του άρθρου ΑΚ 1054 και ως εκ τούτου το πράγμα αυτό είναι δεκτικό χρησικτησίας. Δικαιολογητικός λόγος επί αυτού είναι ότι με τη χρησικτησία αλλάζει μόνο ο φορέας της κυριότητας ή της δουλείας και όχι η ιδιότητα του πράγματος ως κοινόχρηστου ή προορισμένου για την εξυπηρέτηση δημόσιων, δημοτικών, κοινοτικών ή θρησκευτικών σκοπών 61. 58 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 9.2, σελ. 31. 59 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 9.2, σελ. 31. 60 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 9.3, σελ. 31-32. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 18, σελ. 325. 61 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 9.3, σελ. 32-33. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 18, σελ. 325. 23

2. Εξαιρούμενα από τη χρησικτησία πράγματα Τα εξαιρούμενα από τη χρησικτησία πράγματα, κινητά ή ακίνητα, είναι κατ αρχήν δεκτικά χρησικτησίας, αλλά ο νόμος για ειδικούς λόγους τα εξαιρεί από αυτή 62. Κατά το άρθρο ΑΚ 1055 63 εξαιρούνται από τη χρησικτησία τα πράγματα που ανήκουν σε φυσικά πρόσωπα, τα οποία τελούν υπό γονική μέριμνα (ΑΚ 1510), επιτροπεία (ΑΚ 1589-1654) ή δικαστική συμπαράσταση (ΑΚ 1666-1668), ενόσω διαρκούν αυτές οι καταστάσεις 64. Ενόψει της ανάγκης προστασίας των ανωτέρω προσώπων η ρύθμιση κρίνεται εύλογη, ανταποκρινόμενη στην αξιολογική στάθμιση των αντιτιθέμενων συμφερόντων 65. Σκοπός της διάταξης αυτής είναι η προστασία των ως άνω φυσικών προσώπων από τον κίνδυνο να χάσουν την κυριότητα ή τη δουλεία τους λόγω χρησικτησίας από κάποιον άλλο τρίτο και όχι το γονέα, τον επίτροπο ή το συμπαραστάτη, καθώς τα πρόσωπα αυτά εξαιτίας της κατάστασης που διανύουν δεν είναι σε θέση να ασκούν προσωπικά τις εξουσίες, που απορρέουν από το εμπράγματο τους δικαίωμα επί του πράγματος 66. Αντίθετα, κατά των προσώπων, που ασκούν τις εν λόγω εξουσίες προστασία παρέχει η συνδυασμένη εφαρμογή των άρθρων ΑΚ 1047 και 256 αριθ. 2, 3, κατά τις οποίες για όσο χρόνο διαρκεί η ανηλικότητα και η επιτροπεία αναστέλλεται η παραγραφή της διεκδικητικής αγωγής και άρα η χρησικτησία 67. 62 Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 14, σελ. 518. 63 Όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 22 του ν. 2447/1996, κατά το οποίο η δικαστική συμπαράσταση αντικατέστησε τη δικαστική αντίληψη. 64 ΟλΑΠ 7/2004, ΕλλΔνη 45 (2004), σελ. 838. 65 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 10.1, σελ. 34. 66 Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 15, σελ. 519. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 19, σελ. 326. 67 Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 15, σελ. 519. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 19, υποσημ. 33, σελ. 326. 24

3. Μη δυνάμενα από τη φύση τους ως αντικείμενα χρησικτησίας πράγματα Δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο χρησικτησίας λόγω της φύσης του το συστατικό μέρος άλλου πράγματος, καθώς αυτό δεν μπορεί να είναι χωριστά αντικείμενο κυριότητας ή άλλου εμπράγματου δικαιώματος (ΑΚ 953), αν και είναι δεκτικό χωριστής νομής (ΑΚ 993) 68. Όπως προκύπτει από το άρθρο ΑΚ 953, αναγκαία προϋπόθεση για τη μη χωριστή κτήση κυριότητας ή άλλου εμπράγματου δικαιώματος σε συστατικό μέρος πράγματος αποτελεί η μη δυνατότητα αποχωρισμού του τελευταίου από το κύριο πράγμα χωρίς βλάβη αυτού του ίδιου ή του κυρίου πράγματος ή χωρίς αλλοίωση της ουσίας ή του προορισμού τους. Πρόκειται για το λεγόμενο ουσιώδες (αναποχώριστο ή μη αυτοτελές) συστατικό 69. Πάντως, το συστατικό δύναται να είναι αντικείμενο χρησικτησίας μαζί με το κύριο πράγμα 70. Ακόμη, αντικείμενο χρησικτησίας δεν μπορούν να αποτελέσουν και τα σύνολα αντικειμένων, δηλαδή η ομάδα πραγμάτων, η ομάδα δικαίου, η περιουσία και η επιχείρηση 71, ενώ, αντίθετα, χρησιδεσπόζονται χωριστά τα επιμέρους πράγματα της ομάδας 72. 68 ΕφΠειρ 566/1987, ΕλλΔνη 29 (1988), σελ. 738. ΕφΑθ 7483/1978, ΝοΒ 28 (1980), σελ. 76. Βαβούσκος, ΕμπρΔ, αρ. 174, σελ. 175-176. Γεωργιάδης Απ., στον ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλου, αρθρ. 993, αρ.5. Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 20, σελ. 520. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 22, σελ. 328. Αντίθετος ο Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 11.6, σελ. 41. 69 Παπαστερίου, ΕμπρΔ, Ι, 12, αρ. 8, σελ. 229. 70 Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 22, σελ. 328. 71 Παπαστερίου, ΕμπρΔ, Ι, 10, αρ. 25 επ., σελ. 176 επ. 72 Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 22, σελ. 329, πρβλ. Βαβούσκο, ΕμπρΔ, αρ. 174, σελ. 175. Σπυριδάκη Ι., Η χρησικτησία, αρ. 11.7, σελ. 41. Γεωργιάδη Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 20, σελ. 520. 25

4. Άλλες περιπτώσεις ανεπίδεκτων χρησικτησίας πραγμάτων Ο όροφος οικοδομής και το διαμέρισμα αυτού, ο αγροτικός κλήρος, τα μη άρτια οικόπεδα, τα δάση, οι ισραηλίτικες περιουσίες και τα κατασχεμένα πράγματα αποτελούν ειδικές περιπτώσεις, για τις οποίες προβλέπονται συγκεκριμένες διατάξεις και υφίσταται διχογνωμία σχετικά με το αν είναι πράγματα δεκτικά ή ανεπίδεκτα χρησικτησίας 73. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ζήτημα κατά πόσο είναι δυνατή χρησικτησία σε πράγματα, που απαγορεύεται η διάθεσή τους. Συγκεκριμένα, γίνεται δεκτό πως τα ακίνητα, τα οποία έχουν κατασχεθεί, δεν εξαιρούνται της χρησικτησίας, καθώς δεν περιλαμβάνονται στο κανονιστικό εύρος των άρθρων ΑΚ 1054 και 1055. Η κατάσχεση δεν διακόπτει ούτε τη χρησικτησία, που είχε αρχίσει πριν από αυτήν, διότι η κατάσχεση δεν επιφέρει απώλεια της νομής για τον χρησιδεσπόζοντα 74. Αντίθετα, απαγορεύεται η με οποιοδήποτε τρόπο απόκτηση από αλλοδαπό κυριότητας σε ακίνητο παραμεθόριας περιοχής όχι μόνο με εν ζωή δικαιοπραξία, αλλά και με χρησικτησία 75. Επίσης, ανεπίδεκτο χρησικτησίας είναι το ακίνητο, που μέχρι την άρση της μεσεγγύησης τελεί υπό την κατοχή του Ελληνικού Δημοσίου ως θεματοφύλακα των εχθρικών περιουσιών 76. Τέλος, η επίταξη ως μονομερής πολιτειακή πράξη, που δεσμεύει προσωρινά τη χρήση και κάρπωση του πράγματος, δεν επιφέρει απώλεια της κυριότητας. Κατά το χρονικό διάστημα που αυτή διαρκεί δεν μπορεί να ληφθεί ως χρόνος 73 Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 21-27, σελ. 520-523. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 23, σελ. 329. 74 ΑΠ 1484/1984, ΝοΒ 33 (1985), σελ. 1008. Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 27, σελ. 523. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 28, σελ. 331. 75 Παπαστερίου, ΕμπρΔ, τόμος ΙΙ, 48, αρ. 29, σελ. 331. 76 ΑΠ 1274/1997, ΕλλΔνη 39 (1998), σελ. 860. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 30, σελ. 331. 26

χρησικτησίας τρίτου, ο οποίος αυθαίρετα κατέχει το πράγμα 77. Επομένως, μόνο μετά τη σύννομη ανάκληση της επίταξης μπορεί να τρέχει χρόνος χρησικτησίας 78. Β. Νομή του πράγματος Η νομή ή η οιονεί νομή επί κινητού ή ακίνητου πράγματος αποτελεί αναγκαίο στοιχείο για την απόκτηση, αντιστοίχως, κυριότητας ή δουλείας, με έκτακτη χρησικτησία. Αντίθετα, δεν αρκεί η κατοχή για τη σχετική κτήση 79. Η νομή ή η οιονεί νομή δεν απαιτείται να είναι ανεπίληπτη 80 ούτε χρειάζεται καλή πίστη στο πρόσωπο του νομέα, όπως στην τακτική χρησικτησία 81. Αυτό σημαίνει πως και ο κλέπτης κινητού πράγματος (ΠΚ 372) ή αυτός που απέβαλε βίαια τον κύριο από το ακίνητο αποκτά κυριότητα με έκτακτη χρησικτησία, αν συμπληρώσει το απαιτούμενο χρονικό διάστημα στη νομή του πράγματος 82. Μάλιστα, ο ενάγων πρέπει να επικαλείται στο δικόγραφο της αγωγής, προκειμένου να είναι αυτή νόμω βάσιμη, τις μερικότερες υλικές και εμφανείς πράξεις του ή του αντιπροσώπου του από τις οποίες συνάγεται η φυσική εξουσίαση του πράγματος και η βούληση του να κατέχει το πράγμα διανοία κυρίου ή δικαιούχου δουλείας 83. 77 ΑΠ 723/2003, ΕλλΔνη 45 (2004), σελ. 137. 78 Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 31, σελ. 331. 79 ΕφΘεσ 1440/1984, Αρμ 39 (1985), σελ. 559. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 34, σελ. 332. 80 ΑΠ 36/1985, ΕλλΔνη 26 (1985), σελ. 444. Βαβούσκος, ΕμπρΔ, αρ. 193, σελ. 192. Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 45, αρ. 9, σελ. 556. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 44, αρ. 6, σελ. 372. 81 ΑΠ 1525/2006, ΧρΙΔ 7 (2007), σελ. 436. ΑΠ 1448/1997, ΕλλΔνη 39 (1998), σελ. 384. ΑΠ 36/1985, ΕλλΔνη 26 (1985), σελ. 444. 82 ΑΠ 1310/2000, ΕλλΔνη 43 (2002), σελ. 461. Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 45, αρ. 9, σελ. 556. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 49, αρ. 6, σελ. 372. 83 ΑΠ 1402/2003, ΧρΙΔ 4 (2004), σελ. 605. ΑΠ 1128/1977, ΝοΒ 26 (1978), σελ. 934. Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 45, αρ. 10, σελ. 556. 27

Η νομολογία έχει δεχθεί ότι πράξεις νομής ή η οιονεί νομής, στο πεδίο των ακινήτων, συνιστούν η περίφραξη οικοπέδου, η φύτευση δένδρων και η περισυλλογή των καρπών 84, η επισκευή παλαιωμένης ή κατεστραμμένης λόγω σεισμού οικίας, η λήψη κρατικής επιχορήγησης για τις ως άνω επισκευές, η καλλιέργεια κηπευτικών για τις οικογενειακές ανάγκες 85, η πώληση σε τρίτους τμημάτων του ακινήτου, η εκμίσθωση για βοσκή 86, η οριοθέτηση, η καταμέτρηση και η αποτύπωση του ακινήτου σε σχεδιάγραμμα 87. Για την κτήση κυριότητας ή δουλείας ο χρησιδεσπόζων πρέπει να έχει τη νομή ή την οιονεί νομή του πράγματος για είκοσι χρόνια. Ενόψει, όμως, του απαιτούμενου, μεγάλου χρόνου και των τυχών αποδεικτικών δυσκολιών ο Αστικός Κώδικας αρκείται αυτός να βρίκεται στη νομή του πράγματος κατά την έναρξη και τη λήξη χρονικής αυτής περιόδου, οπότε τεκμαίρεται ότι το νέμεται και κατά τον ενδιάμεσο χρόνο (ΑΚ 1046). Πάντως, ο μέχρι τότε, πραγματικός δικαιούχος του πράγματος δύναται να ανατρέψει το μαχητό αυτό τεκμήριο, μόνο αν αποδείξει πως ο χρησιδεσπόζων δεν είχε διαρκή νομή ή οιονεί νομή επί του πράγματος και όχι ότι την είχε απωλέσει στον ενδιάμεσο χρόνο 88. Γ. Πάροδος ορισμένου χρόνου 1. Γενικά Τελευταίος όρος για την έκτακτη χρησικτησία είναι η πάροδος είκοσι ετών στη νομή ή οιονεί νομή του πράγματος, κινητού ή ακίνητου. Αυτό το χρονικό διάστημα 84 ΑΠ 425/2001, ΝΟΜΟΣ. 85 ΑΠ 603/1992, ΕλλΔνη 35 (1994), σελ. 81. 86 ΑΠ 87/1979, ΝοΒ 27 (1979), σελ. 1081. 87 ΑΠ 175/1974, ΝοΒ 22 (1974), σελ. 1057. 88 Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 73, σελ. 350 και 48, αρ. 104, 367, πρβλ. Σπυριδάκη Ι., Η χρησικτησία, σελ. 50-51. 28

συμπίπτει με το αντίστοιχο της παραγραφής της διεκδικητικής αγωγής (ΑΚ 1094 συνδ. 249) για τον μέχρι τότε, πραγματικό δικαιούχο του πράγματος. Ο Αστικός Κώδικας έκρινε σκόπιμο να συνδέσει το πέρας ορισμένου χρόνου με την κτήση κυριότητας ή δουλείας, πραγματικής ή προσωπικής, για το χρησιδεσπόζοντα. Και αυτό, διότι η εν τοις πράγμασι, παγιωμένη κατάσταση στη νομή ή οιονεί νομή ως φαινόμενο δικαίου πρέπει να συμπίπτει με τη νομική, τυπική πραγματικότητα και ως εκ τούτου να διασφαλισθεί ασφάλεια στις συναλλαγές ή να προστατευτούν τα ενδεχόμενα γενικότερα συμφέροντα από την πραγματική, οικονομική αξιοποίηση του πράγματος 89. Η έναρξη του χρόνου επέρχεται την επόμενη ημέρα από την απόκτηση της νομής ή της οιονεί νομής του πράγματος (ΑΚ 241 1) από το χρησιδεσπόζοντα, ενώ η λήξη του λαμβάνει χώρα με την παρέλευση της αντίστοιχης ημερομηνίας του τελευταίου έτους (ΑΚ 243 3, ΚΠολΔ 145 1). 2. Προσάυξηση χρόνου α. Η ρύθμιση της ΑΚ 1051 Ενόψει της εικοσαετίας που απαιτείται για την κτήση κυριότητας με έκτακτη χρησικτησία, δεν αποκλείεται να παρεμβληθεί καθολική ή ειδική διαδοχή στη νομή του πράγματος μέχρι τη συμπλήρωση του χρονικού αυτού διαστήματος. Ο Aστικός Kώδικας για το ενδεχόμενο αυτό όρισε πως ο καθολικός ή ο ειδικός διάδοχος δύναται να συνυπολογίσει το δικό του χρόνο χρησικτησίας στο χρόνο χρησικτησίας του δικαιοπαρόχου (ΑΚ 1051). Στην έκτακτη χρησικτησία ισχύει διαδοχή στη χρησικτησία (successio in usucapionem). Αυτό σημαίνει πως τόσο ο καθολικός όσο και ο ειδικός διάδοχος 89 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 14.1, σελ. 49-50. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 71, σελ. 349. 29

μπορεί να συνυπολογίσει στη δική του νομή, το χρόνο όμοιας 90 νομής του δικαιοπαρόχου του, χωρίς να χρειάζεται να είναι καλόπιστος 91. Συγκεκριμένα, στην καθολική διαδοχή ακινήτων δεν είναι απαραίτητη η αποδοχή της κληρονομίας με συμβολαιογραφικό έγγραφο (ΑΚ 1193 εδ. α ) ή η έκδοση κληρονομητηρίου (ΑΚ 1195 εδ. β ) και η μεταγραφή τους, προκειμένου να επέλθει διαδοχή στην έκτακτη χρησικτησία 92. Επί ειδικής διαδοχής για τον συνυπολογισμό του χρησιδεσπόζοντος στη νομή του πράγματος αρκεί απλώς η διαδοχή στη νομή και δεν απαιτείται διαδοχή στην κυριότητα 93. Κατά το άρθρο ΑΚ 976 η διαδοχή στη νομή επέρχεται με άτυπη και αφηρημένη ή αναιτιώδη σύμβαση 94, ακόμη και για ακίνητο, όπου στον αποκτώντα μεταβιβάζεται η ίδια νομή που είχε αυτός που μεταβιβάζει και παραδίδει το πράγμα 95. β. Η ρύθμιση της ΑΚ 1052 Η ρύθμιση του άρθρου ΑΚ 1051 συμπληρώνεται από το άρθρο ΑΚ 1052, κατά το οποίο ο χρόνος χρησικτησίας που διανύθηκε υπέρ του νομέα κληρονομίας (βλ. 90 ΑΠ 1255/2004, ΕλλΔνη 46 (2005), σελ. 88. ΑΠ 165/2004, ΕλλΔνη 45 (2004), σελ. 816. ΑΠ 85/2003, ΕλλΔνη 44 (2003), σελ. 1290. ΑΠ 353/2002, ΕλλΔνη 44 (2003), σελ. 194. ΑΠ 1082/2000, ΕλλΔνη 42 (2001), σελ. 429. 91 Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 45, αρ. 14, σελ. 557-558. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 49, αρ. 10, σελ. 373. 92 ΑΠ 1004/1983, ΝοΒ 32 (1984), σελ. 650. ΕφΑθ 1579/1986, ΕλλΔνη 27 (1986), σελ. 658. Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 45, αρ. 18, σελ. 559. 93 ΑΠ 1415/2003, ΕλλΔνη 45 (2004), σελ. 1442-1443. ΑΠ 353/2002, ΕλλΔνη 44 (2003), σελ. 194. ΑΠ 666/1998, ΕλλΔνη 40 (1999), σελ. 1572. ΑΠ 1268/1997, ΕλλΔνη 39 (1998), σελ. 859-860. ΑΠ 650/1995, ΕΕΝ 63 (1996), σελ. 563. Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 45, αρ. 15, σελ. 558. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 49, αρ. 10, σελ. 374. 94 Γεωργιάδης Απ., στον ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλου, αρθρ. 976-977, αρ.43. 95 ΑΠ 353/2002, ΕλλΔνη 44 (2003), σελ. 194. ΑΠ 650/1995, ΕΕΝ 63 (1996), σελ. 563. Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 45, αρ. 15, σελ. 558. 30

ΑΚ 1871) 96 υπολογίζεται υπέρ του πραγματικού κληρονόμου 97. Το άρθρο αυτό εφαρμόζεται τόσο στην τακτική όσο και στην έκτακτη χρησικτησία 98. Σκοπός της διάταξης είναι να αποφευχθούν δυσμενή αποτελέσματα σε βάρος του πραγματικού κληρονόμου για τα κληρονομιαία αντικείμενα, που καταλήφθηκαν προσωρινά από το νομέα κληρονομίας. Αν και ο κληρονόμος δεν είναι, βέβαια, διάδοχος του νομέα κληρονομίας, ο Aστικός Kώδικας τον μεταχειρίζεται στο σημείο αυτό ως διάδοχο, ώστε να αποκτήσει τα κληρονομιαία αντικείμενα με χρησικτησία συνυπολογίζοντας το χρονικό διάστημα της νομής του νομέα κληρονομίας 99. Συγκεκριμένα, αν ο πραγματικός κληρονόμος εγείρει την αγωγή περί κλήρου (ΑΚ 1871 επ.), πριν αυτή παραγραφεί, κατά του νομέα κληρονομίας, που συγκεντρώνει τα προσόντα της έκτακτης χρησικτησίας, ο πρώτος αποκτά τη νομή των αντικειμένων της κληρονομίας από τον εναγόμενο και δύναται να αποκτήσει την κυριότητα αυτών με έκτακτη χρησικτησία, καθώς ο χρόνος χρησικτησίας του νομέα κληρονομίας υπολογίζεται υπέρ του πραγματικού κληρονόμου 100. Αντίθετα, ο νομέας κληρονομίας μόνο υπό όρους δύναται να αποκτήσει κληρονομιαίο αντικείμενο, που δεν ανήκε στον κληρονομούμενο, διότι, όπως προαναφέρθηκε, ο χρόνος χρησικτησίας του νομέα κληρονομίας υπολογίζεται υπέρ του πραγματικού κληρονόμου. Αυτό είναι εφικτό μετά την παραγραφή της αγωγής περί κλήρου (ΑΚ 1879), δηλαδή μετά την πάροδο εικοσαετίας 101. 96 Νομέας κληρονομίας είναι το πρόσωπο, το οποίο παρακρατεί ως κληρονόμος αντικείμενα της κληρονομίας, αντιποιούμενος κληρονομικό δικαίωμα (ΑΚ 1871) και αυτός, που απέκτησε με σύμβαση αντικείμενα της κληρονομίας από το νομέα της (ΑΚ 1882), Βαβούσκος, ΕμπρΔ, αρ. 187, σελ. 185. 97 Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 69, σελ. 539-540. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 78, σελ. 353. 98 Ψούνη, Κληρονομικό Δίκαιο, τόμος ΙΙ, 20, 2004, σελ. 373. Γεωργιάδης Απ. ΕμπρΔ, 44, αρ. 69, υποσημ. 125, σελ. 540. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 78, σελ. 353. 99 Ψούνη, ΚληρΔ, ΙΙ, σελ. 373. Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 69, σελ. 540. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 78, σελ. 353. 100 Βαβούσκος, ΕμπρΔ,, αρ.187, σελ. 185-186. 101 Βαβούσκος, ΕμπρΔ, αρ. 187, σελ. 185. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 78, σελ. 354. Ψούνη, ΚληρΔ, ΙΙ, σελ. 373-374. 31

3. Αναστολή χρησικτησίας Η χρησικτησία, επιτελώντας εν μέρει παραπλήσια λειτουργία με την παραγραφή 102, αποτελεί κύρωση κατά του μέχρι τώρα κυρίου του πράγματος, ο οποίος αμελεί να ασκήσει τη διεκδικητική αγωγή (ΑΚ 1094) κατά του χρησιδεσπόζοντος. Όμως, θα ήταν άδικο ο μέχρι τώρα κύριος να χάνει την κυριότητα επί του πράγματος, αν υπάρχουν πραγματικοί ή νομικοί λόγοι, που τον εμποδίζουν να στραφεί κατά του χρησιδεσπόζοντος δικαστικά 103. Γι αυτό το λόγο, το άρθρο ΑΚ 1047 ορίζει πως «η χρησικτησία δεν αρχίζει και, αν έχει αρχίσει, δεν συνεχίζεται κατά το διάστημα που αναστέλλεται η παραγραφή της διεκδικητικής αγωγής, ή εμποδίζεται σύμφωνα με το νόμο η συμπλήρωση της παραγραφής αυτής». Η ανωτέρω ρύθμιση παραπέμπει στα άρθρα ΑΚ 255-259, δηλαδή εισάγει στη χρησικτησία την απόλυτη αναστολή (ΑΚ 256) και την αναστολή συμπλήρωσης (ΑΚ 255, 259). Έτσι, η διαδρομή της χρησικτησίας επηρεάζεται τόσο κατά την έναρξη ή τη συνέχιση της χρησικτησίας όσο και κατά το στάδιο της συμπλήρωσής της 104. Κατά το διάστημα της αναστολής δεν υπολογίζεται ο χρόνος της χρησικτησίας (ΑΚ 1047 συνδ. 257 1), όμως αν πάψει αυτή, ο χρόνος της χρησικτησίας που διανύθηκε μέχρι την αναστολή δεν χάνεται, αλλά συνεχίζεται (ΑΚ 1047 συνδ. 257 2). Πάντως, αν η αναστολή επέλθει κατά την έναρξη της χρησικτησίας, ο χρόνος έναρξής της απλά μετατίθεται 105. 102 ΑΠ 1253/1996, ΕλλΔνη 38 (1997), σελ. 1850. 103 Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 72, σελ. 541. 104 Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 44, αρ. 80, σελ. 355. 105 Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 73, σελ. 541. 32

4. Διακοπή χρησικτησίας α. Γενικά Για την κτήση κυριότητας με χρησικτησία είναι αναγκαία η συνεχής και αδιάκοπη άσκηση νομής από τον χρησιδεσπόζοντα επί του πράγματος 106. Για το λόγο αυτό ο χρόνος της χρησικτησίας πρέπει να συμπληρωθεί χωρίς να μεσολαβήσει διακοπή. Κατά το άρθρο ΑΚ 1050 αν η χρησικτησία διακόπηκε, ο χρόνος που πέρασε έως τη διακοπή δεν υπολογίζεται, ενώ νέα χρησικτησία μπορεί να αρχίσει μόνο μετά τη λήξη της διακοπής. Οι λόγοι διακοπής της χρησικτησίας καθορίζονται περιοριστικά στα άρθρα ΑΚ 1048, 1049. Πρόκειται για την απώλεια της νομής και την έγερση της διεκδικητικής αγωγής, αντιστοίχως. Η τυχόν αναγνώριση από τον χρησιδεσπόζοντα της κυριότητας του πραγματικού κυρίου του πράγματος δεν επιφέρει διακοπή της χρησικτησίας, αλλά μόνο διακοπή της παραγραφής της διεκδικητικής αγωγής (ΑΚ 1094) κατά του χρησιδεσπόζοντος (ΑΚ 260) 107. Ο Αστικός Κώδικας δεν όρισε μεταξύ των λόγων διακοπής της χρησικτησίας και την αναγνώριση από τον χρησιδεσπόζοντα της κυριότητας του πραγματικού κυρίου του πράγματος, αλλά ούτε καν προέβλεψε ανάλογη εφαρμογή του άρθρου ΑΚ 260 και στη χρησικτησία, όπως έπραξε για άλλους κανόνες της παραγραφής 108, οπότε σωστά δεν μπορεί να γίνει δεκτή η αντίθετη άποψη. Πάντως, η εκ μέρους του τελευταίου αναγνώριση της κυριότητας του μέχρι τότε πραγματικού κυρίου συνδέεται συνήθως και με την αναγνώρισή του ως νομέα εξαιτίας απώλειας του 106 Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 44, αρ. 82, σελ. 356. 107 ΑΠ 302/1982, ΝοΒ 30 (1982), σελ. 1450. ΑΠ 1692/1981, ΕΕΝ 49 (1982), σελ. 876. Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 76, σελ. 542. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 82, σελ. 356. Αντίθετος ο Σπυριδάκης Ι. (Η χρησικτησία, αρ. 35.3, σελ. 131), ο οποίος θεωρεί την αναγνώριση από τον χρησιδεσπόζοντα της κυριότητας ή δουλείας (ΑΚ 260) στο υπό χρησικτησία πράγμα ως λόγο για τη διακοπή της χρησικτησίας. 108 Όπως σωστά παρατηρεί ο Σπυριδάκης Ι. (Η χρησικτησία, αρ. 35.1, σελ. 130). 33

πνευματικού στοιχείου (animus) της νομής (ΑΚ 1048 εδ. α ), οπότε επέρχεται και διακοπή της χρησικτησίας (ΑΚ 1050) 109. Ακόμη, υποστηρίζεται 110 πως η χρησικτησία διακόπτεται, αν το υπό χρησικτησία πράγμα υπαχθεί εκ των υστέρων στην κατηγορία των ανεπίδεκτων χρησικτησίας πραγμάτων (ΑΚ 1054), καθώς δεν υφίσταται πλέον το αντικείμενο της χρησικτησίας. Στην περίπτωση αυτή, επέρχεται διακοπή της παραγραφής και λόγω απώλειας της νομής 111. β. Διακοπή χρησικτησίας λόγω απώλειας της νομής Κατά το άρθρο ΑΚ 1048 εδ. α η χρησικτησία διακόπτεται με την απώλεια της νομής. Αυτή χάνεται, μόλις πάψει η φυσική εξουσία πάνω στο πράγμα ή εκδηλωθεί αντίθετη διάνοια του νομέα ή και τα δύο (ΑΚ 981 εδ. α ) 112. Η απώλεια της νομής μπορεί να είναι εκούσια ή ακούσια, αυτοπρόσωπη ή μέσω αντιπροσώπου, ενώ είναι αδιάφορο αν η νομή περιέρχεται στον αληθή κύριο ή όχι 113. Στην περίπτωση αυτή, η διακοπή της χρησικτησίας είναι απόλυτη, δηλαδή ενεργεί κατά οποιουδήποτε τρίτου 114. Όμως, με το θάνατο του χρησιδεσπόζοντος δεν επέρχεται απώλεια της νομής, αφού αυτή περιέρχεται στον κληρονόμο του (ΑΚ 983), εκτός αν τρίτος καταλάβει τη νομή του πράγματος αποκλείοντας τον κληρονόμο 115. 109 ΑΠ 302/1982, ΝοΒ 30 (1982), σελ. 1450. ΑΠ 1692/1981, ΕΕΝ 49 (1982), σελ. 876. Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 76, υποσημ. 138, σελ. 542. 110 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 33.4, σελ. 125 και αρ. 36, 131-132. 111 Σπυριδάκης Ι., Η χρησικτησία, αρ. 33.4, σελ. 125 και αρ. 36, σελ. 132. 112 ΑΠ 1548/2001, ΕλλΔνη 44 (2003), σελ. 1650. ΑΠ 1056/1996, ΕλλΔνη 38 (1997), σελ. 1144. ΑΠ 663/1995, ΕλλΔνη 38 (1997), σελ. 1572. Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 77, σελ. 542. 113 Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 77, σελ. 542-543. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 83, σελ. 356-357. 114 Βαβούσκος, ΕμπρΔ, αρ. 190, σελ. 189. Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 77, υποσημ. 140, σελ. 543. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 83, σελ. 357. 115 Γεωργιάδης Απ., ΕμπρΔ, 44, αρ. 77, σελ. 543. Παπαστερίου, ΕμπρΔ, ΙΙ, 48, αρ. 83, υποσημ. 149, σελ. 357. 34