Γλωςςικζσ αλλθλεπιδράςεισ : Ο ρόλοσ τθσ ερώτθςθσ ςτισ διαδικαςίεσ μάκθςθσ

Γλωςςικζσ αλλθλεπιδράςεισ : Ο ρόλοσ τθσ ερώτθςθσ ςτισ διαδικαςίεσ μάκθςθσ

Ποια ςχζςθ ζχουν οι ερωτιςεισ που μποροφμε να απευκφνουμε ςτα παιδιά ςτο πλαίςιο μιασ μακθςιακισ διαδικαςίασ με τθν αντίλθψι μασ για τθ μάκθςθ και τθ διδαςκαλία;

Aν κεωροφμε ότι θ μάκθςθ επζρχεται με τθν επανάλθψθ τότε θ ερϊτθςθ αποβλζπει ςτον ζλεγχο ςυγκεκριμζνθσ γνϊςθσ «Σιμερα κα μιλιςουμε για τισ εποχζσ Οι εποχζσ του χρόνου είναι 4 : θ άνοιξθ, το καλοκαίρι, το φκινόπωρο και ο χειμϊνασ. Ρόςεσ είναι παιδιά οι εποχζσ;» «4!» «Ροιεσ είναι οι 4 εποχζσ;»

` Αν κεωροφμε ότι θ μάκθςθ είναι αλλαγι νοθτικϊν δομϊν, ςχθμάτων, αλλαγι τρόπου ςκζψθσ, αν είμαςτε πειςμζνοι ότι θ γνϊςθ οικοδομείται και δεν μεταβιβάηεται τότε θ ερϊτθςθ αποςκοπεί να ςυμβάλει ςτθν ενεργοποίθςθ τθσ ςκζψθσ, επιδιϊκει τθ διατφπωςθ υποκζςεων, ενκαρρφνει τθν εμπλοκι ςτθν επίλυςθ προβλιματοσ

Α. Παραδοςιακζσ προςεγγίςεισ Ποιοσ ρωτάει;- Ο εκπαιδευτικόσ Γιατί; - Α) Για να ελζγξει το διδαγμζνο - αξιολογικι διαδικαςία. «Ρόςουσ μινεσ ζχει κάκε χρόνοσ;» «Ροιοσ πλανιτθσ είναι πιο κοντά ςτον ιλιο;» Β) Για να διαχειριςτεί τθ διδακτικι διαδικαςία «Τι ςου είπα πριν;» «Ροιοσ κζλει να μασ πει;» «Δεν το κυμάςτε;»

Συχνά είδθ ερωτιςεων του εκπαιδευτικοφ ςτισ παραδοςιακζσ προςεγγίςεισ: α) Ερωτιςεισ που θ απάντθςι τουσ είναι ναι ι όχι (και οι οποίεσ δεν ενκαρρφνουν τα παιδιά ςε κριτικι ςκζψθ/ ανάλυςθ ςφνκεςθ κλπ) «Η κοκκινοςκουφίτςα φοβικθκε τον λφκο;» «Τελικά ο κυνθγόσ ζςωςε τθν Κοκκινοςκουφίτςα;»

β) Κλειςτζσ ερωτιςεισ που επιδζχονται μία ςωςτι απάντθςθ, π.χ. «Ρόςεσ είναι οι μζρεσ τθσ εβδομάδασ;» «Ροια υλικά ζλκει ο μαγνιτθσ;» «Από τι είναι φτιαγμζνοι οι πλανιτεσ;» «Τι είχε ςτο καλάκι τθσ θ Κοκκινοςκουφίτςα;»

Ανάλογα με το κλίμα που ζχει διαμορφωκεί ςτθ ςχολικι τάξθ, οι κλειςτοφ τφπου ερωτιςεισ, που επιδζχονται μία και μόνθ ςωςτι απάντθςθ, μπορεί να γίνουν αντιλθπτζσ ωσ «απειλθτικζσ» για τα παιδιά ι/και χωρίσ νόθμα γι αυτά.

Ωσ «απειλθτικζσ» ενδζχεται να τισ βιϊςουν τα παιδιά όταν ςυνοδεφονται από παραδοςιακι διαχείριςθ του λάκουσ.: «Πχι! Δεν απάντθςεσ ςωςτά! Δεν ρϊτθςα αυτό. Μάλλον δεν πρόςεξεσ τθν ερϊτθςθ. Ροιοσ μπορεί να απαντιςει ςωςτά;» Ωσ «χωρίσ νόθμα» όταν δεν εντάςςονται ςε ζνα πλαίςιο που κατανοοφν, που ζχει νόθμα για τα παιδιά.

Στο πλαίςιο των παραδοςιακϊν προςεγγίςεων Οι μακθτζσ ζχουν το ρόλο αυτοφ που απαντά και όχι αυτοφ που ρωτά, «παίηουν το δεφτερο ρόλο» ςτθν επικοινωνία τουσ με τουσ ενιλικεσ. Όταν ρωτοφν, ςυνικωσ ρωτοφν για να διευκρινίςουν αυτό που τουσ ηθτικθκε να κάνουν ι για να επιβεβαιϊςουν το ςωςτό. «πϊσ να το κολλιςω; Τι χρϊμα να το κάνω; Το ζκανα ςωςτά;»

Για ποιουσ λόγουσ ενδζχεται τα παιδιά να μθν κάνουν ανοιχτζσ ερωτιςεισ; Γιατί ζχουν ειςπράξει τθν αξιολογικι πλευρά τθσ ερϊτθςθσ (ρωτά αυτόσ που ξζρει αυτόν που δεν ξζρει). Γιατί οι ανοιχτζσ και παραγωγικζσ ερωτιςεισ που πραγματικά κα ςχετίηονταν με τθ δικι τουσ περιζργεια να μάκουν δεν ενκαρρφνονται Γιατί ζχουν το φόβο τθσ λανκαςμζνθσ ι «χαηισ» ερϊτθςθσ. Γιατί ζχουν οικειοποιθκεί τον δεφτερο ρόλο κατά τθν αλλθλεπίδραςθ ςτθν τάξθ

Το κατά πόςο ζνα παιδί μζςα ςτθν τάξθ φανερϊνει τισ ιδζεσ του και ηθτά να μάκει είναι αντιςτρόφωσ ανάλογο προσ τθ ςυχνότθτα των ερωτιςεων κλειςτοφ και αξιολογικοφ τφπου που διατυπϊνει ο/θ εκπαιδευτικόσ. Wood, aπό το βιβλίο του Ν.Mercer «Η ςυγκρότθςθ τθσ γνϊςθσ γλωςςικι αλλθλεπίδραςθ μεταξφ εκπαιδευτικϊν και εκπαιδευομζνων»

Στο πλαίςιο τθσ ςφγχρονθσ ςυηιτθςθσ κεωρείται ότι οι γλωςςικζσ αλλθλεπιδράςεισ είναι εξαιρετικά ςθμαντικζσ ςτθ διαδικαςία τθσ μάκθςθσ.

Α) Ο εκπαιδευτικόσ ρωτάει για. να κινθτοποιιςει τθ ςκζψθ, να καλλιεργιςει περιζργειεσ, να ενκαρρφνει διερευνθτικζσ προςεγγίςεισ (Τι λζτε να ςυμβεί αν φζρουμε το χιόνι μζςα ςτθν τάξθ; Αν αφιςουμε το ςαποφνι για πολλζσ μζρεσ μζςα ςτο νερό;)

να οδθγιςει ςε επανεκτίμθςθ πεποικιςεων, (Είςαι ςίγουροσ για αυτό;) να οδθγιςει ςε ςυγκρίςεισ ι γενικεφςεισ; (Τι παρατθρείτε; Σε τι μοιάηουν; Σε τι διαφζρουν; ) να οδθγιςει ςε διατφπωςθ υποκζςεων (Γιατί λζτε ο Χ ιρωασ ζκανε. Τι κα γινόταν αν ςτο ςπίτι τθσ γιαγιάσ ζφτανε πρϊτοσ ο κυνθγόσ; ) να ςυνδζςει βίωμα με νζα γνϊςθ/ πλθροφορία, (Σασ κάνει να ςκεφτείτε κάτι που ξζρετε αυτι θ εικόνα.;)

να ενκαρρφνει τθν αξιολογικι κρίςθ (Τι ςκζφτεςτε ότι κα μποροφςαμε να κάνουμε για να μθν τςακωνόμαςτε μεταξφ μασ; - Ποιο κεωρείσ ότι είναι το καλφτερο; για ποιο λόγο;) να οδθγιςει το παιδί ςτο να αποκτιςει ςτρατθγικζσ μάκθςθσ (Πϊσ το βρικεσ; Πϊσ ςκζφτθκεσ να το κάνεισ ζτςι;) (Μπορείσ να μου δϊςεισ ζνα παράδειγμα;) κ.λπ.

Αξιοποιϊντασ ερωτιςεισ αυτοφ του χαρακτιρα ο εκπαιδευτικόσ καταφζρνει να κατανοιςει καλφτερα τον τρόπο ςκζψθσ του παιδιοφ.

Β) Στο πλαίςιο των ςφγχρονων προςεγγίςεων, ο μακθτισ ρωτάει για: να μάκει, να αξιολογιςει, να κατανοιςει, να αςκιςει κριτικι ςε ζνα πλαίςιο αλλθλεπίδραςθσ με ενιλικεσ ι ςυνομιλικουσ κλπ Ουςιαςτικά, τα παιδιά μακαίνουν να κάνουν ερωτιςεισ και διατυπϊνουν ανοιχτζσ ερωτιςεισ όταν θ διαδικαςία ανοιχτϊν ερωτιςεων και ανοιχτϊν απαντιςεων, ςτισ οποίεσ δίνεται αξία, ζχει νόθμα για τα ίδια.

Ο εκπαιδευτικόσ λειτουργεί ωσ διαμεςολαβθτισ και μεταςχθματίηει τισ ερωτιςεισ διδαςκαλίασ ςε ερωτιςεισ που ςυμβάλουν ςτθν ανάπτυξθ ςτρατθγικϊν μάκθςθσ με διαφόρουσ τρόπουσ. Ζνασ από αυτοφσ είναι όταν «ςκζφτεται φωναχτά»: «Αναρωτιζμαι αν μποροφμε να φτιάξουμε ζναν μικρό κιπο μζςα ςτθν τάξθ Άραγε ζχουμε αρκετό χϊρο; Και ποφ κα μποροφςαμε να τον βάλουμε για να είμαςτε ςίγουροι ότι κα ζχουν αρκετό ιλιο τα φυτά;..»

Κατά ςυνζπεια, ςτο πλαίςιο των ςφγχρονων προςεγγίςεων αξιοποιοφνται κυρίωσ ανοιχτζσ ερωτιςεισ που ενεργοποιοφν ανϊτερεσ διαδικαςίεσ ςκζψθσ

Σχολιαςμόσ παραδείγματοσ Σε ποιο πλαίςιο τοποκετείται αυτι θ ερϊτθςθ; Ρϊσ χειρίηεται τθν απάντθςθ του παιδιοφ ο εκπαιδευτικόσ; Εκπ: Ποια ηώα κα μποροφςαν να γίνουν ηώα του ςπιτιοφ; Παιδί: Οι ελζφαντεσ γιατί μποροφν να πατιςουν πάνω ςτουσ κλζφτεσ όταν ζρκουν ςτο ςπίτι. Εκπ: Τι άλλο κάνουν οι ελζφαντεσ;

Επομζνωσ: Εκείνο που είναι ςθμαντικό δεν είναι μόνο θ ίδια θ ερϊτθςθ και ο τρόποσ διατφπωςισ τθσ, αλλά και θ εκπαιδευτικι ςυνκικθ αλλθλεπίδραςθσ μζςα ςτθν οποία θ ερϊτθςθ διατυπϊνεται. Ο ςεβαςμόσ ςε οποιαδιποτε απάντθςθ είναι αυτό που δίνει αξία ςτισ ανοιχτζσ ερωτιςεισ και ενκαρρφνει τθ διατφπωςι τουσ. Επίςθσ ο τρόποσ αξιοποίθςθσ τθσ απάντθςθσ των παιδιϊν ςε μια ανοιχτι ερϊτθςθ ι τθσ διατφπωςθσ μιασ διαπίςτωςθσ είναι κάτι που προςδίδει ι όχι αξία ςε αυτι τθ διαδικαςία.

Οι ερωτιςεισ που ςυνικωσ χρθςιμοποιοφν οι εκπαιδευτικοί ςτθν τάξθ. Διαπιςτϊςεισ από ζρευνεσ: Οι εκπαιδευτικοί παιδιϊν προςχολικισ θλικίασ χρθςιμοποιοφν περιςςότερο κλειςτζσ ερωτιςεισ, ςυχνά ανάκλθςθσ πλθροφοριϊν, με μία ςωςτι απάντθςθ, με αξιολογικό χαρακτιρα που ςτοχεφουν ςτθ διδαςκαλία. Συχνά δεν αξιοποιοφνται οι απαντιςεισ των παιδιϊν. Γιατί;

Εφκολεσ, ςφντομεσ, απθχοφν αντιλιψεισ για ζμφαςθ ςτο περιεχόμενο και όχι ςτισ διαδικαςίεσ μάκθςθσ, αποκαλφπτουν άγχοσ για τθν προβλζψιμθ ροι και διεξαγωγι μιασ δραςτθριότθτασ.

Η αλλθλεπίδραςθ μζςω ερωτιςεων ςτο πλαίςιο των ςφγχρονων προςεγγίςεων: - οδθγεί ςτθν ενεργι ςυμμετοχι του παιδιοφ, - βελτιϊνει τθν αυτοαντίλθψθ και τθν αυτοεκτίμθςθ, - δθμιουργεί όρουσ ιςότιμθσ ςυνεργαςίασ, - βοθκά ςτθν κριτικι ανάγνωςθ του περιβάλλοντοσ (τα παιδιά μακαίνουν να «ρωτάνε» για το περιβάλλον τουσ), - δθμιουργεί εν δυνάμει προχποκζςεισ παρζμβαςθσ ςτο κοινωνικό πλαίςιο

Για τισ επόμενεσ παρατθριςεισ Θα παρατθριςετε και κα καταγράψετε τισ ερωτιςεισ που διατυπϊνονται: - Σε ποιο πλαίςιο διατυπϊνονται; - Ποιοσ ρωτάει ςτο πλαίςιο τθσ εκπαιδευτικισ διαδικαςίασ (εκπαιδευτικόσ, παιδιά) και γιατί; - Πόςο ςυχνά; Πόςεσ ερωτιςεισ καταγράψατε; - Πϊσ αντιδροφν οι ερωτϊμενοι ςτθν ερϊτθςθ;

Σχολιάςτε τισ ερωτιςεισ ςτα ςτιγμιότυπα επεξεργαςίασ βιβλίων που ακολουκοφν

Δφο παραδείγματα από Αϋ δθμοτικοφ: - τι επιδιϊκει κατά τθ γνϊμθ ςασ κάκε εκπαιδευτικόσ; - οι ερωτιςεισ που διατυπϊνει θ εκπ/κόσ ςε ποια υπόκεςθ ςασ οδθγοφν ςχετικά με τθν αντίλθψι τθσ για τθ διδαςκαλία και τθ μάκθςθ;

A1 Εκπ: Ροιοσ κα ζρκει να μου διαβάςει τον τίτλο; Ζρβιν, μπορείσ να ζρκεισ να μου διαβάςεισ τον τίτλο; Ζρβιν: Ο, ο μι, ο μιιικρόσ πρ, πρα, πραςινοσ βα, βατρρρ, βάτραχοσ. Εκπ: Ο μικρόσ πράςινοσ βάτραχοσ. Και ποιοσ μπορεί να μου πει τι παρατθρεί ςτισ λζξεισ του τίτλου;[τα παιδιά ςθκϊνουν χζρια] Ελζνθ. Ελζνθ: Ξεκινοφν με κεφαλαίο γράμμα. Εκπ: Σωςτά. Ροφ κα βροφμε το ςυγγραφζα του βιβλίου; Μπορεί κάποιοσ πρϊτα απ όλα να μασ κυμίςει τι είναι ο ςυγγραφζασ; [Τα παιδιά ςθκϊνουν χζρια] Ναι, Γιϊργο. Γιϊργοσ: Είναι κάποιοσ που γράφει παραμφκια. Εκπ: Κάποιοσ που γράφει ιςτορίεσ ι [Τα παιδιά ςθκϊνουν χζρια] Ο Γιϊργοσ ςωπαίνει Αλίκθ: Ή κείμενα. Εκπ: Σωςτά. Κάποιοσ που γράφει ιςτορίεσ ι άλλα κείμενα ςε βιβλία. Ροιοσ μπορεί να μου πει ποιον άλλον μποροφμε να βροφμε ςτο εξϊφυλλο του βιβλίου; [Τα παιδιά ςθκϊνουν χζρια]. Ναι Αλεξ. Άλεξ: Τον εικονογράφο Εκπ: Τον εικονογράφο.

Α2 Τι λζτε να ζχει ςυμβεί εδϊ, ςτθν εικόνα που βλζπουμε; Εκπ: Σπφρο. Σπφροσ: Είναι όλο λάςπεσ, ζβρεξε πολφ. Μπορεί και να πλθμμφριςε. Εκπ: Νομίηεισ ότι βρζχει εδϊ, ςτθν εικόνα που βλζπουμε; Σπφροσ: Πχι, ζχει πλθμμυρίςει. Εκπ: Τι ςκζφτεςτε οι άλλοι; Ο Σπφροσ ςκζφτεται ότι ζβρεξε πολφ και μπορεί να πλθμμφριςε. Εςφ τι νομίηεισ Μαρίνα; Μαρίνα: Νομίηω ότι ζχει χιονίςει. Εκπ: Κι εγϊ ζκανα τθ ςκζψθ ότι μπορεί να χιόνιςε. Ρζτρο, ςικωνεσ το χζρι ςου Ρζτροσ: Ο Μουςταφά κάνει ανοθςίεσ. Εκπ: Είμαι πολφ χαροφμενθ που τϊρα ςταμάτθςε. Σε ευχαριςτϊ Μουςταφά. Ναι, Ντάρι Ντάρι: Πμωσ το νερό κα άφθνε να φαίνονται τα αποτυπϊματα από τα παποφτςια των ανκρϊπων; Εκπ: Μμμ, Σωςτά! Αν υπάρχουν αποτυπϊματα δεν μπορεί να ζχει βρζξει πολφ, ζτςι δεν είναι; Τι λζτε και οι υπόλοιποι; Μάλλον ζχουν δίκιο όςοι ςκζφτθκαν ότι χιόνιςε..

Ενδεικτικι Βιβλιογραφία Βαϊνάσ Κ. (1998). Η ερϊτθςθ ωσ μζςο αγωγισ τθσ ςκζψθσ, Ακινα: Gutenberg Δαφζρμου Χ. κ. ά (2006). Οδθγόσ Νθπιαγωγοφ. Εκπαιδευτικοί ςχεδιαςμοί, Δθμιουργικά Ρεριβάλλοντα Μάκθςθσ, Ακινα: ΟΕΔΒ Friedrich H. (2000). Επικοινωνία ςτο Νθπιαγωγείο. Τα παιδιά ωσ ακροατζσ και ομιλθτζσ, Ακινα: Τυποκιτω Mercer N. (2000). Η ςυγκρότθςθ τθσ γνϊςθσ. Γλωςςικι αλλθλεπίδραςθ μεταξφ εκπαιδευτικϊν και εκπαιδευόμενων, Ακινα: Μεταίχμιο Μπιρμπίλθ Μ. (2008). Ρροσ μία παιδαγωγικι του διαλόγου. Η ςθμαςία και ο ρόλοσ των ερωτιςεων ςτθν προςχολικι εκπαίδευςθ, Ακινα: Gutenberg Σφυρόερα Μ., (2004). Το λάκοσ ωσ εργαλείο μάκθςθσ και διδαςκαλίασ, Κλειδιά και Αντικλείδια, επιςτ. Υπευκ. Α. Ανδροφςου. Ακινα: ΥΠΕΠΥΘ, Πανεπιςτιμιο Ακθνϊν- Πρόγραμμα Εκπαίδευςθσ Μουςουλμανοπαίδων www.kleidiakaiantikleidia.net

Επιπλζον δείτε τα ςχετικά υποκεφάλαια από τουσ τόμουσ 2 (ςς. 85-88) και 3 (ςελ. 157-171) ςτο Αυγθτίδου, Σ., Τηεκάκθ, Μ. & Τςάφοσ, Β. (2016). Οι υποψιφιοι εκπαιδευτικοί παρατθροφν, παρεμβαίνουν και αναςτοχάηονται. Ρροτάςεισ υποςτιριξθσ τθσ Ρρακτικισ τουσ Άςκθςθσ. Ακινα: Gutenberg