ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Πάνος Τσακλόγλου
Εισαγωγή Κύριος σκοπός της κοινωνικής πολιτικής είναι να παρέχει ένα δίχτυ κοινωνικής προστασίας (welfare safety net) στους πολίτες μίας χώρας ώστε η ευημερία τους - προσδιορισμένη τόσο σε όρους χρηματικούς όσο και, κυρίως, σε όρους συνθηκών διαβίωσης και εργασίας - να μην πέφτει κάτω από ένα ελάχιστο κοινωνικά αποδεκτό επίπεδο.
Περιοχές δράσης Κοινωνικής Πολιτικής Στο πεδίο της εργασίας: (α) Στον τομέα της μακροοικονομικής πολιτικής, τις παρεμβάσεις που σχετίζονται με την αγορά εργασίας και το σχεδιασμό πολιτικών προώθησης της απασχόλησης και επιμόρφωσης των εργαζομένων, (β) Στον τομέα των συνθηκών απασχόλησης, τις παρεμβάσεις που σχετίζονται με τον κατώτατο μισθό και τα σχετικά δικαιώματα των εργαζομένων, τη διάρκεια του χρόνου εργασίας και τις συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας στο χώρο εργασίας, (γ) Στον τομέα των σχέσεων εργοδοτών και εργαζομένων, τις παρεμβάσεις που σχετίζονται με το πλαίσιο των συλλογικών διαπραγματεύσεων και τον κοινωνικό διάλογο, και (δ) Στον τομέα της καταπολέμησης των διακρίσεων, τις παρεμβάσεις που αφορούν θέματα ίσης μεταχείρισης των εργαζομένων ανεξαρτήτως φύλου, φυλής ή ειδικών αναγκών.
Περιοχές δράσης Κοινωνικής Πολιτικής Στο πεδίο της κοινωνικής προστασίας (α) Στον τομέα των άμεσων κοινωνικών παροχών, τις παρεμβάσεις σε θέματα κοινωνικής ασφάλισης και κοινωνικής βοήθειας, (β) Στον τομέα των έμμεσων κοινωνικών παροχών τις παρεμβάσεις που αφορούν φορολογικές απαλλαγές και επιδοτήσεις, και (γ) Στον τομέα των κοινωνικών υπηρεσιών, παρεμβάσεις στους τομείς της εκπαίδευσης, της υγείας, της στέγης και της κοινωνικής εργασίας.
Συστήματα Κοινωνικής Πολιτικής στις χώρες της ΕΕ Φιλελεύθερο-ατομιστικό Μικρή κρατική παρέμβαση κυρίως γιά ενθάρρυνση συμμετοχής στην αγορά εργασίας / βοηθήματα πολύ επικεντρωμένα, ελεγχόμενα ως προς το εισόδημα, με κοινωνικό στίγμα / στόχος η παροχή δωρεάν εκπαίδευσης, υγείας, ασφάλισης κλπ μόνο στους φτωχούς - παρότρυνση στους πλουσιότερους πολίτες να αναλάβουν αυτοί την αγορά των αντιστοίχων υπηρεσιών. Συντηρητικό-συντεχνιακό (παράδοση Bismarck) Κρατική παρέμβαση και παροχή κοινωνικών βοηθημάτων αλλά αυτά διαφοροποιημένα ως προς τις κατηγορίες πολιτών (χειρώνακτες - μη χειρώνακτες, άνδρες - γυναίκες, παντρεμένοι - ανύπανδροι κοκ).
Συστήματα Κοινωνικής Πολιτικής στις χώρες της ΕΕ Σοσιαλδημοκρατικό Μεγάλη κρατική παρέμβαση / ενιαία συστήματα (κοινωνικής ασφάλισης, υγείας κλπ) / συνεισφορές και βοηθήματα σχετιζόμενα με το επίπεδο αμοιβής Παραδοσιακό (Μεσογειακές χώρες ) Υποτυπώδες σε σχέση με τα υπόλοιπα / αγροτικός τομέας / παραοικονομία / Εκκλησία / οικογένεια / μη οργανωμένη κρατική παρέμβαση / πελατειακές πολιτικές σχέσεις / διαφθορά στην κρατική μηχανή. Κανένα σύστημα "καθαρό««νέα» κράτη-μέλη σταδιακή προσέγγιση σε κάποιο από τα παραπάνω
Εναλλακτικές κατηγοριοποιήσεις κράτους πρόνοιας
Λειτουργίες κράτους πρόνοιας Λειτουργίες σύγχρονου κράτους πρόνοιας: (α) ρυθμιστικές (β) παρεμβατικές-αναδιανεμητικές.
Προϋποθέσεις κράτους πρόνοιας Τρεις αναγκαίες προϋποθέσεις: α) Ενιαία κεντρική εξουσία β) Κεντρικός δημοσιονομικός μηχανισμός συγκέντρωσης και ανακατανομής πόρων γ) Ενιαία αγορά εργασίας Οι προϋποθέσεις αυτές σήμερα απουσιάζουν από την ΕΕ και επομένως ενιαίο Ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτος (κράτος πρόνοιας) δεν υφίσταται. Αλλά «ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο» Λίγες κεντρικές εξουσίες, χαμηλοί πόροι, μεγάλα εμπόδια κινητικότητας στην ενιαία αγορά εργασίας - γλωσσικά κλπ.
Εξέλιξη κοινωνικών δαπανών στην ΕΕ Δαπάνες κράτους πρόνοιας: Μεγάλες διαφορές μεταξύ κρατών-μελών ΕΕ, όμως σημαντικότατη αύξηση κατά τη μεταπολεμική περίοδο. 1950ς: 5-15% AEΠ Εισοδηματική ελαστικότητα δαπανών κοινωνικής προστασίας μεγαλύτερη της μονάδας. 30 Γράφημα 4.21. Ποσοστό δαπανών κοινωνικής προστασίας στα κράτη-μέλη της ΕΕ (ως ποσοστό του ΑΕΠ, 2012) Λόγοι: Ως τα μέσα της δεκαετίας του 1970, κοινωνική πίεση γιά δικαιότερη διανομή. Κατόπιν, αντίθετες τάσεις αλλά ανεργία και δημογραφική γήρανση. 25 20 15 10
Εξέλιξη κοινωνικών δαπανών στην ΕΕ Όμως, πολλοί ισχυρίζονται ότι αυτή η αύξηση δαπανών έχει επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα της οικονομίας Αντίλογος: Οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας ή, τουλάχιστον, σημαντικό τμήμα από αυτές αποτελούν «κοινωνική επένδυση» και, επιπρόσθετα, παρέχουν «πολιτική νομιμοποίηση» στη διαδικασία της Ευρωπαϊκής ενοποίησης Η ΕΕ αποτελεί το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού, παράγει το 25% του παγκόσμιου ΑΕΠ και πραγματοποιεί το 50% των δαπανών κοινωνικής προστασίας παγκοσμίως. Είναι αυτό διατηρήσιμο; Angela Merkel
Ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική: Ιστορική αναδρομή Συνθήκη της Ρώμης: Κυρίως ελεύθερες συναλλαγές & αγροτικός τομέας Άρθρα 117-128: προβλέψεις για εναρμόνιση και συντονισμό κοινωνικών πολιτικών (όχι κοινή πολιτική) ομοφωνία απαραίτητη Περιοχές ενδιαφέροντος: απασχόληση, επαγγελματική κατάρτιση, συνθήκες εργασίας, υγιεινή και ασφάλεια εργασίας, συνδικαλιστικά δικαιώματα, κοινωνική ασφάλιση, Πρόβλεψη δημιουργίας Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου Όμως, εξ αρχής, κυρίως ρυθμιστικός και όχι αναδιανεμητικός ρόλος Αναφορές σε εργαζόμενους (όχι πολίτες) Κυρίως προώθηση απασχόλησης και υποστήριξη γεωγραφικής και επαγγελματικής κινητικότητας Ιταλοί μετανάστες, επανεκπαίδευση εργατών άνθρακα & χάλυβα, κλπ
Ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική: Ιστορική αναδρομή Στην πράξη, μάλλον πενιχρά αποτελέσματα Ανεπαρκείς πόροι Πόρισμα επιτροπής Spaak : κοινωνική πολιτική σε εθνικό επίπεδο Όχι μεταφορά πόρων σε λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές / όχι εναρμόνιση συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης (πολύ διαφορετικά) Λόγω εθνικής συμμετοχής (συγχρηματοδότηση δράσεων): Γερμανία, Ολλανδία καθαρά οφέλη Σημαντικά επιτεύγματα στο τομέα ίσης εργασιακής μεταχείρισης των δύο φύλων Υπόθεση Sabena Όμως επίτευξη στόχων κοινής κοινωνικής πολιτικής μέσω περιφερειακής, βιομηχανικής, & αγροτικής (διαρθρωτικής) πολιτικής Επιδοτήσεις, αναδιαρθρώσεις κλπ
Ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική: Ιστορική αναδρομή Ελπίδες μεγάλης ώθησης: Μεταρρύθμιση λειτουργίας και ενίσχυση πόρων Κοινωνικού Ταμείου (Παρίσι 1972) Πρώτο Πρόγραμμα Κοινωνικής Δράσης (1974) Η οικονομική πρόοδος δεν αποτελεί αυτοσκοπό αλλά οφείλει να οδηγήσει στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης Μικρή σταδιακή σύγκλιση, όμως πολλές απογοητεύσεις και πισωγυρίσματα. Κάποια εναρμόνιση σε θέματα σχετιζόμενα με συνθήκες εργασίας. Ο Όμως μικρή πρόοδος σε θέματα εναρμόνισης πολλών πολιτικών χωρίς μεταφορά πόρων από τις πλουσιότερες χώρες τα μέτρα αυτά ήταν πολύ ακριβά για τις τελευταίες και δεν τα ψήφιζαν Ή θέματα συμμετοχής εργαζομένων στη διοίκηση των επιχειρήσεων διαφορετικές εθνικές παραδόσεις/πολιτικές
Ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική: Ιστορική αναδρομή Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980: Βαθμιαία σύγκλιση αρχικού πυρήνα κρατών ΕΟΚ, αλλά νέες Μεσογειακές χώρες πολύ ανόμοιες προς τον αρχικό πυρήνα, άρα απόκλιση αν και αυτές σταδιακά άρχισαν να συγκλίνουν Εν πολλοίς, παρόμοια προβλήματα στις περισσότερες χώρες Όχι πάντα κοινές αντιμετωπίσεις.
Ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική: Ιστορική αναδρομή Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1987): προώθηση κοινωνικής και οικονομικής συνοχής Εισαγωγή της έννοιας του «Ενιαίου Κοινωνικού Χώρου» Απαραίτητο συμπλήρωμα της Ενιαίας Αγοράς (Jacques Delors) Αναφορά σε ανάγκη διασφάλισης δικαιωμάτων ισότητας, ελευθερίας και κοινωνικής δικαιοσύνης μέσα από ένα Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη Άρθρο 118: Αντικατάσταση ομοφωνίας από ενισχυμένη πλειοψηφία σε ζητήματα: (α) Βελτίωσης και εναρμόνισης κοινωνικών πολιτικών σχετικά με την προστασία, την υγιεινή και την ασφάλεια των εργαζομένων στον εργασιακό τους χώρο (β) Ανάπτυξης του κοινωνικού διαλόγου (εργαζόμενοι - εργοδότες) σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Περιορισμένος ρόλος ΕΕ στην άσκηση της κοινωνικής πολιτικής Επικουρικότητα + Αναλογικότητα
Ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική: Ιστορική αναδρομή Συνθήκη Maastricht (1993): Κοινωνικό Πρωτόκολλο + Κοινοτικός Χάρτης των Θεμελιωδών Κοινωνικών Δικαιωμάτων των Εργαζομένων Κυρίως διακήρυξη προθέσεων, όχι δεσμευτικό κείμενο Πρόβλεψη για κοινές πολιτικές σε θέματα ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων, απασχόλησης, αμοιβών, συνθηκών εργασίας, επαγγελματικής κατάρτισης, συλλογικών διαπραγματεύσεων και κοινωνικής προστασίας καθιερώνοντας κάποια ελάχιστα πρότυπα και χωρίς να προβλέπει πλήρη εναρμόνιση των αντιστοίχων νομοθεσιών των κρατών-μελών (συντονισμός πολιτικών κρατών-μελών) Εξαιρούνται ρητά από την Κοινοτική δικαιοδοσία θέματα αμοιβών εργασίας, συνδικαλιστικών δικαιωμάτων, απεργίας και ανταπεργίας Ορισμένες αποφάσεις ομοφωνία, άλλες με ειδική πλειοψηφία
Ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική: Ιστορική αναδρομή Ενθουσιώδης υποδοχή από εργατικά συνδικάτα (ETUC) Μεγάλη αντίδραση από Μεγ. Βρετανία (εξαίρεση) και Συνομοσπονδία των Ευρωπαϊκών Βιομηχανιών (UNICE) Εξαίρεση Μεγ. Βρετανίας, πρώτη φορά Ευρώπη a-la-catre Σημαντική εναρμόνιση σε συγκεκριμένους τομείς Ιδίως συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας στους χώρους εργασίας
Ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική: Ιστορική αναδρομή Συνθήκη Άμστερνταμ (1997) Δέσμευση (πολιτική) κρατών-μελών για κοινωνική διάσταση ΕΕ Ενσωμάτωση Κοινωνικού Πρωτοκόλλου στο κυρίως σώμα της Συνθήκης Άρση Βρετανικής εξαίρεσης Νέο κεφάλαιο για την απασχόληση (άρθρα 125-130) Ανταλλαγή πληροφοριών και βέλτιστων πρακτικών Συνθήκη Νίκαιας (2001) Θέσπιση Επιτροπής Κοινωνικής Προστασίας
Ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική: Ιστορική αναδρομή Συνθήκη Λισαβόνας (2009) «Κοινωνική Ρήτρα» Κατά τον καθορισμό και την εφαρμογή και δράσεων η ΕΕ οφείλει να συνεκτιμά την προαγωγή υψηλού επιπέδου απασχόλησης, τη διασφάλιση της κοινωνικής προστασίας, την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού, την παροχή υψηλού επιπέδου εκπαίδευσης και κατάρτισης και την προστασία της ανθρώπινης υγείας Όχι νέες κοινοτικές αρμοδιότητες Αλλά βάση για προσφυγή στα ευρωπαϊκά δικαστήρια Ανοιχτή Μέθοδος Συντονισμού (Open Method of Coordination) Κρίση Soft Law Συντονισμός προαιρετικός Έλλειψη κυρώσεων σε περίπτωση μη ικανοποιητικής απόδοσης Σκεπτικό Σαφής οπισθοχώρηση κοινωνικών προτεραιοτήτων Πολλοί θεωρούν τις δαπάνες κοινωνικής προστασίας κόστος χωρίς ουσιαστική επένδυση
Οικονομική αιτιολόγηση Κοινωνικό dumping Χωρίς κοινή κοινωνική πολιτική μεταφορά επενδυτικών κεφαλαίων από κέντρο (υψηλές αμοιβές, υψηλό επίπεδο κοινωνικής προστασίας και εκτεταμένο νομοθετικό πλέγμα προστασίας των εργαζομένων => υψηλό μισθολογικό και μη μισθολογικό κόστος εργασίας) στην περιφέρεια όπου αυτό το κόστος είναι χαμηλότερο. Πίεση σε χώρες κέντρου για μείωση κόστους (κυρίως μη μισθολογικού) => γενικευμένη χειροτέρευση της θέσης των εργαζομένων στις χώρες αυτές Επομένως, υιοθέτηση κοινής κοινωνικής πολιτικής θα συμβάλει στη βελτίωση της θέσης των εργαζομένων (και στις χώρες της περιφέρειας)
Οικονομική αιτιολόγηση Όμως, αυτή είναι η λογική της κοινής αγοράς Χαμηλότερο εργατικό κόστος, αποτέλεσμα χαμηλότερης παραγωγικότητας Υιοθέτηση κοινής κοινωνικής πολιτικής => αύξηση κόστους και επιδείνωση θέσης εργαζομένων σε χώρες πςεριφέρειας Κυρίως σε όρους υψηλότερης ανεργίας Επίσης, επιλογή τόπου εγκατάστασης επιχειρήσεων συνάρτηση πολλών άλλων παραγόντων Μόνο αν παραγωγικότητα κέντρου και περιφέρειας πλησιάσουν πολύ έχει νόημα η ύπαρξη κοινής κοινωνικής πολιτικής
Οικονομική αιτιολόγηση Δεύτερη εκδοχή θεωρίας του κοινωνικού dumping Αν δεν υπάρξει κοινή κοινωνική πολιτική, δικαιούχοι μη ανταποδοτικών επιδομάτων κοινωνικής προστασίας από χώρες με χαμηλά ή ανύπαρκτα επιδόματα θα μετακινηθούν προς τις χώρες που παρέχουν υψηλά επιδόματα Αντίθετα οι πλουσιότεροι θα τραπούν σε φυγή προς χώρες με χαμηλότερους φορολογικούς συντελεστές. Έχει κάποια βάση, όμως μικρής σημασίας Χαμηλός βαθμός μεταναστευτικών ροών ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ Πάντως, μακροπρόθεσμα αυτή η συλλογιστική υποδεικνύει και τις περιοχές όπου θα υπάρξουν πιέσεις για εναρμόνιση πολιτικής: κοινωνική (επιδόματα) φορολογική (άμεση φορολογία)
Οικονομική αιτιολόγηση Επιπρόσθετα, κοινή κοινωνική πολιτική για την αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της οικονομικής ολοκλήρωσης Κυρίως πολιτικές για την επανένταξη στην αγορά εργασίας την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού Πάντα υπό την αίρεση της αποφυγής της παγίδας φτώχειας Σημείο ισορροπίας με εργασία C Επίδομα ανεργίας ΟΒ οδηγεί σε παγίδα ανεργίας / φτώχειας (U 2 > U 0 ) Το αντίθετο συμβαίνει με επίδομα ανεργίας ΟA (U 1 < U 0 )
Υλοποίηση Ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική κυρίως ρυθμιστική Αναδιανεμητική δραστηριότητα μέσω Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (European Social Fund) Περίπου το 1/5 των πόρων των διαρθρωτικών ταμείων 10% προϋπολογισμού ΕΕ Κριτήρια κατανομής παρόμοια με αυτά των περιφερειακών πολιτικών Δημόσια / Ιδιωτικά Υψηλότερη κοινοτική συνεισφορά σε φτωχότερες περιφέρειες
Δράσεις (2007-2013) Περίπου 75 δις ευρώ από ευρωπαϊκούς πόρους Προσαυξημένα κατά περίπου 50% από εθνικούς πόρους
Κατανομή μεταξύ χωρών(2007-2013)
Ωφελημένοι (2007-2013)
2014-2020 Δράσεις Strengthening employment and mobility Better education Giving a chance to all Better public services Προϋπολογισμός: 83 δις από κοινοτικούς πόρους και 37 δις από εθνικούς πόρους
Τρεις κοινές προκλήσεις στα κράτη-μέλη της ΕΕ Συνταξιοδοτικό Ανεργία Φτώχεια
Συνταξιοδοτικό
στόχοι πολιτικής αναδιανομή (redistribution) μεταβίβαση εισοδήματος...... προς τους διά βίου φτωχούς αποταμίευση ή εξομάλυνση εισοδηματικών διακυμάνσεων (income smoothing) χρονική ανακατανομή του διά βίου εισοδήματος...... από την εργάσιμη ηλικία στη συνταξιοδότηση ασφάλιση (insurance)... έναντι διαφόρων κινδύνων: μακροβιότητα αναπηρία πληθωρισμός επενδυτικοί κίνδυνοι
διλήμματα πολιτικής (1): υπολογισμός σύνταξης σύστημα «καθορισμένης παροχής» (defined benefit)... το ύψος της σύνταξης είναι συνάρτηση των εξής μεταβλητών: ιστορικό εισφορών ηλικία συνταξιοδότησης αποδοχές αναφοράς ποσοστό αναπλήρωσης
διλήμματα πολιτικής (2): υπολογισμός σύνταξης... ή σύστημα «καθορισμένης εισφοράς» (defined contributions); το ύψος της σύνταξης είναι συνάρτηση των εξής μεταβλητών: διάρκεια της περιόδου ασφάλισης διάρκεια της περιόδου συνταξιοδότησης ύψος συσσωρευμένων εισφορών απόδοση επενδυμένων εισφορών
διλήμματα πολιτικής (3): χρηματοδότηση σύστημα «κεφαλαιοποιητικό» (funded)... οι εργαζόμενοι αποταμιεύουν για τη συνταξιοδότησή τους ανακατανομή του διά βίου εισοδήματος (όχι μεταξύ ατόμων) ατομικοί συνταξιοδοτικοί λογαριασμοί διά βίου εισφορές + καθαρές αποδόσεις επένδυσης = διά βίου συντάξεις
διλήμματα πολιτικής (4): χρηματοδότηση ή σύστημα «διανεμητικό» (pay-as-you-go); οι εργαζόμενοι πληρώνουν τις συντάξεις των συνταξιούχων «κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ των γενεών» καμία συστηματική δημιουργία αποθεματικών παρά μόνο βραχυπρόθεσμα (στην αρχική φάση)... ή για την κάλυψη τρεχουσών πληρωμών
Συνταξιοδοτική δαπάνη ως ποσοστό του ΑΕΠ στα κράτη-μέλη της ΕΕ 2012 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
Φτώχεια ηλικιωμένων στην ΕΕ Μέχρι πριν λίγες δεκαετίες, βιοτικό επίπεδο ηλικιωμένων, χαμηλότερο εθνικού μέσου όρου Και κίνδυνος φτώχειας υψηλότερος Σημερινή εικόνα διαφορετική 35,0 Poverty rates in EU countries (All & 65+, 2014) 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 All 65+
Ανάγκη για μεταρρυθμίσεις Όμως, για μία σειρά λόγων που σχετίζονται κυρίως με τις προβλεπόμενες δημογραφικές μεταβολές Συνταξιοδοτικά συστήματα μη διαχειρίσιμα Μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα Μεταρρυθμίσεις, συνήθως σταδιακές, εδώ και αρκετά χρόνια σε όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ
Γιατί μεταρρύθμιση; Η Ευρώπη γερνά λιγότερες γεννήσεις
Η Ευρώπη γερνά Υψηλότερο προσδόκιμο της επιβίωσης κατά τη γέννηση
Η Ευρώπη γερνά Υψηλότερο προσδόκιμο της επιβίωσης στα 65
Παρά την αναμενόμενη αύξηση της μετανάστευσης
Αντιστροφή της «ηλικιακής πυραμίδας»
Αλλαγή στη δομή του πληθυσμού
Και χειροτέρευση των λόγων εξάρτησης
Πρόβλημα όχι αποκλειστικά Ευρωπαϊκό, αλλά πολύ πιο σοβαρό από άλλες περιοχές της υφηλίου (εκτός Ιαπωνίας)
Παρά τις μεταρρυθμίσεις που έχουν υιοθετηθεί και αναμένεται να έχουν σαν αποτέλεσμα την αύξηση των ποσοστών συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό, ειδικά στις μεγαλύτερες ηλικίες
και την πραγματική ηλικία συνταξιοδότησης
Λόγω της μείωσης του πληθυσμού, αναμένεται μείωση της συνολικής προσφοράς εργασίας ατόμων ηλικίας 20-64
Παρά την αναμενόμενη μείωση της μέσης δημόσιας σύνταξης προς τις μέσες αποδοχές
Η συνταξιοδοτική δαπάνη ως ποσοστό του ΑΕΠ αναμένεται να συγκρατηθεί σε ανεκτά επίπεδα, αλλά οι σχετιζόμενες με την τρίτη ηλικία δαπάνες αναμένεται να αυξηθούν (υγεία και μακροχρόνια περίθαλψη)
Συνοπτική εικόνα των υφισταμένων συνταξιοδοτικών συστημάτων στα κράτη-μέλη της ΕΕ
Κύριοι τομείς παρεμβάσεων συνταξιοδοτικών μεταρρυθμίσεων: (α) Αποδοχές αναφοράς (β) Συντελεστές ωρίμανσης εισφορών (γ) Συντελεστές προσαρμογής συντάξεων
αλλά και εισαγωγή αυτόματων σταθεροποιητών και σύνδεση ηλικίας συνταξιοδότησης με προσδόκιμο επιβίωσης
Σαν αποτέλεσμα των προηγουμένων, αναμένεται σταδιακή μείωση του πραγματικού ποσοστού απόδοσης των ασφαλιστικών εισφορών
και διατήρηση της δημόσιας συνταξιοδοτικής δαπάνης ως ποσοστού του ΑΕΠ σε διαχειρίσιμα επίπεδα
Ρόλος ΕΕ Κυρίως εξασφάλιση ομαλής μεταφοράς συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων / εισφορών Για ομαλή λειτουργία ενιαίας αγοράς εργασίας
Ανεργία
Austria Germany Luxembourg Malta Netherlands Czech Republic Denmark Romania UK Sweden Finland Belgium Estonia France Slovenia Hungary Poland EU28 Lithuania Euro area Latvia Italy Bulgaria Ireland Slovakia Cyprus Portugal Croatia Spain Greece Ανεργία στην ΕΕ Ποσοστά ανεργίας πριν και στη διάρκεια της κρίσης (2007 και 2013) Σημαντικές διαφορές μεταξύ χωρών Διαφορετικές εμπειρίες κατά τη διάρκεια της κρίσης 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 Total 2007 Total 2013 5,0 0,0
Ανεργία στην ΕΕ Ποσοστά ανεργίας νέων ηλικίας 15-24 ετών πριν και στη διάρκεια της κρίσης (2007 και 2013) 60,0 Ανεργία νέων (πολύ) υψηλότερη από εθνικό μέσο όρο Κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις Σημαντικές διαφορές μεταξύ χωρών Διαφορετικές εμπειρίες κατά τη διάρκεια της κρίσης 50,0 40,0 30,0 20,0 2007 2013 10,0 0,0
Συμμετοχή ανδρών και γυναικών στο εργατικό δυναμικό στα κράτη-μέλη της ΕΕ (2013) Σε όλες τις χώρες, υψηλότερη συμμετοχή ανδρών Μικρές διαφορές μεταξύ χωρών Μεγάλες διαφορές στα ποσοστά συμμετοχής γυναικών Βορράς-Νότος (;) 85,0 80,0 75,0 70,0 65,0 60,0 55,0 Males Females 50,0 45,0
Ανεργία στην ΕΕ Ποσοστά ανεργίας ανδρών-γυναικών (2013) Σε λίγες μόνο χώρες σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο φύλων Όχι πάντα στην ίδια κατεύθυνση 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 Male 2013 Female 2013 5,0 0,0
Ανεργία στην ΕΕ Ποσοστά ανεργίας ανά εκπαιδευτικό επίπεδο (2013) Σε όλες τις χώρες, υψηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο -> χαμηλότερη ανεργία Διαφορές μεταξύ εκπαιδευτικών ομάδων πολύ σημαντικές σε μερικές χώρες Ρόλος κατάρτισης
Ανεργία στην ΕΕ Μηνιαία μεταβολή του αριθμού των ανέργων (σε χιλιάδες, εποχικά διορθωμένα στοιχεία, Ιαν. 2006- Αυγ. 2014) Στενά συνδεδεμένη με τον οικονομικό κύκλο Κυκλική δομική
Ανεργία στην ΕΕ Δομή ανεργίας (μακροχρόνια / βραχυχρόνια, 2013) Πολύ μεγάλες διαφορές μεταξύ-κρατών μελών Ρόλος κρίσης Κοινωνικο-οικονομικές συνέπειες
στήριξη εισοδήματος ανέργων Ιδιωτική ασφάλιση ανεργίας μη εφικτή (ηθικός κίνδυνος) Επιδίωξη: να μην υπάρξει σημαντική πτώση του βιοτικού επιπέδου του ανέργου Αλλά και αποφυγή παγίδας ανεργίας/φτώχειας Σημείο ισορροπίας με εργασία C Επίδομα ανεργίας ΟΒ οδηγεί σε παγίδα ανεργίας / φτώχειας (U 2 > U 0 ) Το αντίθετο συμβαίνει με επίδομα ανεργίας ΟA (U 1 < U 0 )
στήριξη εισοδήματος ανέργων κοινωνική ασφάλιση ανεργίας χρηματοδοτείται από εισφορές εργαζομένων και εργοδοτών χορηγεί επιδόματα είτε ενιαία είτε ανάλογα με τις αποδοχές τα επιδόματα καταβάλλονται για περιορισμένο χρονικό διάστημα... σε ανέργους που διαθέτουν το απαραίτητο ιστορικό εισφορών κοινωνική πρόνοια ανεργίας χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό τα επιδόματα καταβάλλονται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα... σε μακροχρόνια ανέργους ή νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας... υπό τον όρο ότι πληρούν τα εισοδηματικά κριτήρια... συχνά σε συνδυασμό με γενικότερα προνοιακά προγράμματα
στήριξη εισοδήματος ανέργων Μεγάλες διαφορές μεταξύ κρατών-μελών Διάρκεια ασφάλισης ανεργίας Ύψος επιδόματος ανεργίας (+ μειούμενο ή όχι) Διάρκεια πρόνοιας ανεργίας και σχέση της με γενικότερα προνοιακά προγράμματα (κυρίως) ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα
Flexicurity Σύγχρονη τάση σε αρκετά κράτη-μέλη της ΕΕ: Flexicurity (ευελιξία με ασφάλεια) Ευέλικτη αγορά εργασίας Ελάχιστοι περιορισμοί σε προσλήψεις/απολύσεις (hiring and firing) Γενναιόδωρα επιδόματα (και βοηθήματα) ανεργίας Αλλά μειούμενα με το χρόνο Ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης Ειδικά επανεκπαίδευση για διατήρηση/βελτίωση δεξιοτήτων
Δαπάνες για ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης στα κράτη μέλη της ΕΕ (2010, % ΑΕΠ) 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 Σημαντικές διαφορές μεταξύ κρατών-μελών Απόρροια διαφορών στα ποσοστά ανεργίας (;) Εν μέρει Ceteris paribus, βόρειες χώρες «πρωταθλητές»
Ρόλος ΕΕ Στο βαθμό που η αύξηση της ανεργίας είναι απόρροια της διαδικασίας οικονομικής ενοποίησης, ενίσχυση πολιτικών που αποβλέπουν στη βελτίωση του ανθρωπίνου κεφαλαίου και την επανένταξη στην αγορά εργασίας
Φτώχεια
Φτώχεια: αιτιολόγηση της δημόσιας παρέμβασης αποτροπή της (ακραίας) φτώχειας βασικός στόχος της κοινωνικής πολιτικής (παντού) εξαρτάται από παράγοντες όπως: οικογενειακά προβλήματα / απουσία οικογένειας προβλήματα «απασχολησιμότητας» ανεργία (χρόνια) προβλήματα υγείας ή/και αναπηρίας μη ασφαλίσιμοι κίνδυνοι ιδιωτική ασφάλιση αδύνατη κοινωνική ασφάλιση μερική απάντηση οι εισοδηματικές μεταβιβάσεις δεν μπορούν να είναι ανταποδοτικές
ορισμοί: (1) απόλυτη φτώχεια απόλυτη φτώχεια «ένα νοικοκυριό θεωρείται (απόλυτα) φτωχό εάν το εισόδημά του δεν επαρκεί για τη στοιχειώδη αυτοσυντήρησή του» όριο φτώχειας: κόστος αγοράς «καλαθιού» ζωτικών αγαθών δεν χρησιμοποιείται πλέον συχνά στη Δυτική Ευρώπη...... επανήλθε στις ανατολικοευρωπαϊκές χώρες μετά το 1990...... και είναι ξανά επίκαιρο στη διάρκεια της σημερινής κρίσης!
ορισμοί: (2) σχετική φτώχεια σχετική φτώχεια «ένα νοικοκυριό θεωρείται (σχετικά) φτωχό εάν το βιοτικό του επίπεδο απέχει τόσο πολύ από το γενικό βιοτικό επίπεδο της κοινωνίας στην οποία ανήκει, ώστε να μην είναι σε θέση να συμμετέχει σε συνηθισμένες καθημερινές δραστηριότητες» όριο φτώχειας: ποσοστό μέσου (ή διαμέσου) εισοδήματος αυξάνεται (μειώνεται) καθώς το μέσο βιοτικό επίπεδο ανεβαίνει (πέφτει) μετά το 1999 η Eurostat χρησιμοποιεί ως όριο σχετικής φτώχειας το 60% του διαμέσου εισοδήματος (παλαιότερα χρησιμοποιούσε το 50% του μέσου εισοδήματος όπως κάνει ακόμη η Βρετανική κυβέρνηση) οι δείκτες του Laeken περιλαμβάνουν 4 όρια φτώχειας 40% / 50% / 60% / 70% του διαμέσου εισοδήματος
ορισμοί: (3) εισοδηματική βάση ιδεώδες: πλήρες εισόδημα χρηματικό εισόδημα (Y m ) Υ f = Y m + Y n το άθροισμα όλων των εισοδημάτων από οποιαδήποτε πηγή μη χρηματικό εισόδημα (Y n ) η συνολική αξία των εισοδημάτων σε είδος (ίδια παραγωγή, ιδιοκατοίκηση), αγαθών και υπηρεσιών που παρέχονται δωρεάν, του ελεύθερου χρόνου, της ικανοποίησης από την εργασία κ.ά. μεθοδολογικές και πρακτικές δυσκολίες το μη χρηματικό εισόδημα συνήθως δεν είναι παρατηρήσιμο η έννοια του πλήρους εισοδήματος έχει μικρή πρακτική αξία...... υπενθυμίζει όμως ότι το χρήμα δεν είναι ορθό μέτρο της ευημερίας!
δείκτες ποσοστό φτώχειας ο πλέον δημοφιλής - είναι το ποσοστό του πληθυσμού με (ισοδύναμο) εισόδημα χαμηλότερο από το όριο της φτώχειας Όμως, καμία ευαισθησία στο πόσο φτωχοί είναι οι φτωχοί Κατανομή εισοδήματος μεταξύ των φτωχών Σύνθετοι δείκτες φτώχιας Κοινωνικός αποκλεισμός ευρύτερη έννοια Μη χρηματική πολυδιάστατη ννοια Αποκοπή από την κοινωνία Δυσκολίες μέτρησης
At risk of poverty rate (cut-off point: 60% of median equivalised income after social transfers) 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 2007 2013
Poverty in relative terms and anchored in time (2013) 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Poverty line anchored in 2005 60% relative poverty line (2013)
At-risk-of-poverty rate before and after social transfers (2013) 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Before all social transfers Before non-pension social transfers After social transfers
Poverty, material deprivation and their overlap (2013) 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Poor Materially Deprived Poor and Materially Deprived
πολιτικές Παροχές: χρήμα ή είδος Παροχές: επιλεκτικές ή καθολικές Ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα (όλες οι χώρες εκτός Ελλάδας και Ιταλίας) Κίνδυνος παγίδας φτώχειας Συνδυασμός με πολιτικές επενένταξης στην αγορά εργασίας Αλλά και, γενικότερα, κοινωνικής επενένταξης
ελάχιστο εισόδημα διαγραμματική απεικόνιση εισόδημα επίδομα χάσμα σχετικής φτώχειας όριο σχετικής φτώχειας όριο ακραίας φτώχειας εγγυημένο ποσό γραμμή εισοδήματος νοικοκυριά κάτω από το όριο νοικοκυριά (ανάλογα με το εισόδημα)
Ρόλος ΕΕ Στο βαθμό που η φτώχεια μπορεί να αποδοθεί στη διαδικασίας οικονομικής ενοποίησης, ενίσχυση πολιτικών που αποβλέπουν στην κοινωνική επανένταξη και την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού