Ο πόλορ σψν υτσικών ςσεπολών ςση μείψςη σηρ φοληςσεπόληρ: Νεόσεπα δεδομένα Γιάννης Α. Ευθυμιάδης Καοδιξλόγξπ Διδάκςωο Ιαςοικήπ χξλήπ ΑΠΘ Τπεύθσμξπ Ιαςοείξσ Αθηοξρκλήοωρηπ Β Καοδιξλξγικήπ Κλιμικήπ ΑΠΘ Μεςεκπαιδεσςήπ ρςξ Νξρξκξμείξ Hammersmith ςξσ Λξμδίμξσ
Σση βπευική ηλικία σο αγγείο είναι τγιέρ Από σην παιδική ηλικία απφίζοτν οι εξεπγαςίερ σηρ αθηπψμάσψςηρ πποκαλώνσαρ αλλοιώςειρ σοτ ενδοθηλίοτ, δημιοτπγία αθηπψμασψδών πλακών, οπόσε πποκαλείσαι άλλοσε άλλοτ βαθμού ςσένψςη σοτ ατλού, ή πήξη πλάκαρ (αν η πλάκα είναι αςσαθήρ), με ςτνέπεια οξύ ςσευανιαίο επειςόδιο
Συνέπειες της αθηροσκλήρωσης Α.Ε.Ε. Ασταθής στηθάγχη Έμφραγμα μυοκαρδίου Στένωση νεφρικής αρτηρίας και νεφρική δυσλειτουργία Περιφερική αγγειοπάθεια Οι επιπλοκές της αθηροσκλήρωσης είναι η κύρια αιτία πρόωρης θνησιμότητας και χρόνιας αναπηρίας στην Ευρώπη και είναι επίσης όλο και πιο διαδεδομένη στις αναπτυσσόμενες χώρες. Glagov S, et al. N Engl J Med. 1987;316:1371-1375 Hackett D. Eur Heart J. 1988;9:1317-1323 Libby P. Lancet. 1996;348:S4-S7
Καρδιαγγειακοί παράγοντες κινδύνου Σοξπξπξιήριμξι Υ π έ ρ τ α σ η Κάπμιρμα Δυσλιπιδαιμία. διαβήςηπ Παχσραοκία Έλλειψη άρκηρηπ Τπεοβξλική καςαμάλωρη ξιμξπμεσμαςωδώμ Θοξμβξγόμξπ ποξδιάθερη Μη ςοξπξπξιήριμξι Ηλικία Υύλξ Οικξγεμειακό ιρςξοικό Αςξμικό ιρςξοικό Νεόςεοξι αμς. ρςημ ιμρξσλίμη Ομξκσρςείμη Υλεγμξμή, λξίμωνη Απξλιπξποωςείμη Ε και C-III Λιπξποωςείμη (α) Παοάγξμςεπ VII και VIII Παοάγξμςαπ Von Willebrand Αμ. ςξσ εμ. ςξσ πλαρμιμξγόμξσ (ΡΑΙ) Εμ. ςξσ ιρςικξύ πλαρμιμξγόμξσ (tρα) Μόοια ποξρκόλληρηπ
10 10-year CHD death rate year CHD death rate (Deaths/1000) CHD indications per 1000 Όσαν η φοληςσεπίνη είναι ατξημένη Η σχέση χοληστερόλης και Στεφανιαίου κινδύνου Επιδημιολογικές μελέτες Multiple Risk Factor Intervention Trial ( MRFIT ) ( n =361,662 ) 50 40 30 20 10 0 150 200 250 300 Χοληστερόλη στο πλάσμα (mg/dl) Mείωση της ολικής χοληστερόλης 1% επέφερε κατα 2% μείωση του στεφανιαίου κινδύνου Gotto AM Jr, et al. Circulation. 1990;81:1721-1733. Castelli WP. Am J Med. 1984;76:4-12. 150 125 100 75 50 25 0 Framingham Study ( n=5209 ) 204 205-234 235-264 265-294 295 Χοληστερόλη στο πλάσμα (mg/dl) Κάθε αύξηση κατα 1% των επιπέδων ολικής χοληστερόλης συσχετίσθηκε με την κατα 2% αύξηση του στεφανιαίου κινδύνου
Ανηιμεηώπιζη σπερλιπιδαιμίας Πρωηογενής πρόληψη Δεσηερογενής πρόληψη Χωρίς εκδηλώζεις Σ.Ν ή άλλης επιπλοκής Όηαμ ήδη πάζτει από Σ.Ν ή έτει σποζηεί επέμβαζη, ή πάζτει από ιζοδύμαμο ηης ζηηθάγτης
Υγιεινοδιαισησική ανσιμεσώπιςη μείωζη βάροσς άζκηζη διακοπή ηοσ ηζιγάροσ μικρή τρήζη οιμοπμεύμαηος Με δίαιηα και άζκηζη βεληίωζη 8-15%
Υπολιπιδαιμικά φάρμακα 1. Φάπμακα ποτ ατξάνοτν σοτρ LDL τποδοφείρ 1. - Σσασίνερ - Ιονσοανσαλλακσικέρ πησίνερ (φολεςστπαμίνη, κολεςσιπόλη) 2. Φιμππάσερ 3. Φάπμακο ποτ εμποδίζει σην αποππόυηςη σηρ φοληςσεπίνηρ από σο ένσεπο (εζεσιμίμπη) 4. Νικοσινικό οξύ 5. Ανσιοξειδψσικά (Πποβοτκόλη, Βισαμίνερ C και B) 6. Ω-3 λιπαπά οξέα 7. Φτσικέρ ςσεπόλερ (σπουή με τπολιπιδαιμική δπάςη)
Στη Μελέτη των 7 Χωρών, η Φινλανδία βρισκόταν στα υψηλότερα επίπεδα θνησιμότητας από ΣΝ, γιατί ο λαός της είχε αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης Στη 10/ετία του 80 προτάθηκε από την κυβέρνηση να χρησιμοποιηθούν οι φυτόλες και οι στανόλες ως τροφή-βούτυρο που μειώνει τη χοληστερόλη Το 1995 κυκλοφόρησε εκεί η 1 μαργαρίνη με στανόλες
Οι φυτοστερόλες είναι στερόλες με 28 ή 29 άτομα άνθρακα Διαφέρουν δομικά από τη χοληστερόλη (27 άτομα C) γιατί περιέχουν μία επιπλέον αιθυλική ή μεθυλική ομάδα στο μόριό τους Είναι φυσικά συστατικά των βρώσιμων φυτικών ελαίων (σπορέλαια), των μαργαρινών που προέρχονται από τα φυτικά έλαια, των δημητριακών, των ξηρών καρπών, των φρούτων και των λαχανικών
Οι κύριες φυτικές στερόλες που συναντώνται στη φύση είναι η σιτοστερόλη, η καμπεστερόλη και η στιγμαστερόλη Η πιο συχνή στανόλη είναι η σιτοστανόλη, που είναι κεκορεσμένο παράγωγο της σιτοστερόλης Είναι δομικά παρόμοιες με τη χοληστερόλη και στο φυτικό βασίλειο ο ρόλος είναι εφάμιλλος με της χοληστερίνης στον άνθρωπο
HO Cholesterol HO Plant sterol- Campesterol HO Plant sterol- -Sitosterol HO Plant stanol- -Sitostanol
Λειτουργικά τρόφιμα χαρακτηρίζονται τα τρόφιμα που περιέχουν βιολογικά ενεργά συστατικά που δυνητικά ενισχύουν την υγεία ή μειώνουν τον κίνδυνο ασθενειών (π.χ καρότα, πράσινο τσάι, βατόμουρα, ξηροί καρποί) Πέρα από τα θρεπτικά συστατικά που ούτως ή άλλως περιέχουν συμβάλλοντας στη θρέψη, έχουν το χαρακτηριστικό να επιδρούν θετικά στην υγεία μας Πρέπει να αποδεικνύεται επιστημονικά ότι η εκάστοτε «ενεργή» ουσία απορροφάται από τον οργανισμό, φτάνει στο σημείο που μπορεί να δράσει και έχει μετρήσιμη θετική επίδραση σε βιοχημικό δείκτη * Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πληροφόρησης για τα Τρόφιμα (EUFIC), 2003
Καλαμποκέλαιο 715 952 mg/100g Σογιέλαιο 221 328 mg/100g Ελαιόλαδο 144 150 mg/100g Φοινικέλαιο 49 61 mg/100g Trautwein and Duchateau, Phytosterols: Sources and Metabolism in Nutrition and Cancer Prevention 2005
Μήλο (ένα μικρό, 100g): 13 mg1 Πορτοκάλι (ένα μικρό, 100g): 24 mg1 Μπρόκολο (100g): 39 mg1 Καρότο (100g): 16 mg1 Τομάτα (μία μέτρια,100g): 4.7 mg1 Ψωμί ολικής άλεσης (3 φέτες,100g): 86 mg2 Φιστίκια (100g): 119 mg3 1. Normen, et al. Eur J Nutr 1999 2. Normen, et al. J Food Comp and Analysis 2002 3. Weilhrauch, et al. Am Diet Assoc 1978
Σε μία δίαιτα Δυτικού τύπου η πρόσληψη των στανολών είναι 20-50mg και της φυτικής στερόλης ~0.2 0.4 gr/ημέρα1 Σε μία τυπική χορτοφαγική δίαιτα, η πρόσληψη της φυτικής στερόλης είναι ~0.6 gr/ημέρα2 Για τον έλεγχο της χοληστερόλης προτείνεται καθημερινά πρόσληψη φυτικής στερόλης 2 gr/ημέρα 3, 4 Η αποτελεσματικότητα στην μείωση της χοληστερόλης έχει αναφερθεί ευρέως σε περισσότερες από 600 βιβλιογραφικές αναφορές, από την αρχή της δεκαετίας του 50 1. Hirai et al. J Nutr Sci Vitaminol 1986 2. Vuoristo et al. Am J Clin Nutr 1994 3. International Atherosclerosis Society, 2003 4. NCEP III Expert Panel, 2001
ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ AMERICAN HEART NUTRITION COMMITTEE Ππόςληχη 2g/ημέπα ςσεπολών/ςσανολών ςε αςθενείρ με τπεπφοληςσεπολαιμία ςση δετσεπογενή ππόληχη
Κορεσμένα λιπαρά: <7% της συνολικής ενέργειας Trans λιπαρά οξέα: χαμηλά ω-3 λιπαρά οξέα: >1% της συνολικής ενέργειας (2 3 g/ημέρα) Διαιτητική χοληστερόλη: <200 mg/ημέρα Διαλυτές φυτικές ίνες: ~10 g/ημέρα Φρούτα & λαχανικά: 5 μερίδες/ ημέρα Φολικό οξύ: 400 1000 µg/ημέρα Αλκοόλ: <20 30 g/ημέρα(άνδρες) &10 20 g/ημέρα (γυναίκες) Μείωση ή αποφυγή του Νατρίου (αλατιού) Φυτικές στερόλες: 2 g/ημέρα Clinical Guidelines, International Atherosclerosis Society, 2003
2011
150 μήλα (σο ένα ζτγίζει 100 gr) 83 ποπσοκάλια (σο ένα ζτγίζει100 gr) 210 καπόσα (σο ένα ζτγίζει 60 gr) 425 σομάσερ (η μια ζτγίζει100 gr) 11 υλισζάνια υιςσίκια 70 υέσερ χψμί ολικήρ άλεςηρ
εστεποποίηση Η εστεροποίηση των φυτικών στερολών με λιπαρά οξέα, αυξάνει τη διαλυτότητά τους στα τρόφιμα στεπόλη Λιπαπό οξύ HO εστέπαρ στεπόληρ O C O
Μηχανισμός δράσης φυτικών στερολών Με υτσικέρ ςσεπόλερ Χψπίρ υτσικέρ ςσεπόλερ Οι στερόλες που λαμβάνονται από την τροφή διασπώνται στο έντερο σε λιπαρά οξέα και ελεύθερες στερόλες μαζί την χοληστερίνη καθιζάνουν και σχηματίζουν αδιάλυτα μόρια, τα οποία αποβάλλονται Trautwein EA et al. Proposed mechanisms of cholesterol-lowering action of plant sterols. Eur J Lipid Sci Tech 2003; 105: 171 185
Αποτελεσματικότητα
Επίδπαςη υτσικών ςσεπολών και ςσανολών ςσην μείψςη σψν επιπέδψν σηρ φοληςσεπόληρ Study Jones et al, J. Lipid Res. 2000 Mussner et al, Metabolism 2001 Temme et al, Acta Cardiol. 2002 Judd et al, Lipids 2002 Noakes et al, Am. J. Clin. Nutr. 2002 Ntanios and Homma, J Nutr. 2002 Sterol intake TC reduction LDL-C reduction g/day 1.8-9% -13% 1.8-3.4% -5.4% -11.6% (subgroup) 2.0-7% -10% 3.6-6.8% -9.8% 2.3 2.3-6.4% -6.1% -9.6% -7.7% 1.8-5.8% -9.3% Lee et al Eur J Nutr 2003 1.6-5.2% diabetics -6.8% diabetics
LDL-χολ (% change) Επιςκόπηςη σψν κλινικών δοκιμών αξιολόγηςηρ σηρ αποσελεςμασικόσησαρ σψν υτσικών ςσεπολών 0-4 φυτοστερόλες (g/d) 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 2 2.5 g υτσικών ςσεπολών/μέπα μειώνει ςημανσικά σην LDL-φολ μέφπι ~10% -8-12 -16 41 μελέτες με φυτικές στερόλες & στανόλες: 95% από μεσα-αναλύςειρ LDL χοληστεπόλη Katan, et al. Mayo Clin Proc 2003
% μείψςη φοληςσεπόληρ 0-2 Βούστπο Control 25 g/d 0 0 0 0 Βούστπο με ςσεπόλερ 25 g/d = 2 g ςσεπόλερ/d 0-4 -6-8 -7* -6-10 -12 44 άσομα με ήπια τπεπφοληςσεπολαιμία 4 εβδ. -10* Ολική χοληστεπόλη LDL-φολ HDL-φολ Τπιγλτκεπίδια *Significantly different from control. Temme, et al. Acta Cardiol 2002
% μείψςη φοληςσεπόληρ 0-2 Βούστπο 20 g/d 0 0 Βούστπο με PUFA 25 g/d Βούστπο με ςσεπόλερ 25 g/d 2 g/d ςσεπόλερ -4-6 -8-4.6* -5.5* -10-12 -14 50 άσομα με ήπια τπεπφοληςσεπολαιμία, 4 εβδ. *Significantly different from butter -8.9* -12.3* Ολική χοληστεπόλη LDL-χολ.Cleghorn, et al. Eur J Clin Nutr 2003
0 18 g βοτσύποτ με 1.6 g/μέπα υτσοςσεπόλερ ένανσι βοτσύποτ control -2 % αλλαγή1-4 -6-8 -7.4% 38 παιδιά με FH, 8 εβδ -10-12 -10.2% Ολική χοληστεπόλη LDL-χολ 1. Significantly different compared to control spread with no plant sterols Amundsen, et al. AJCN 2002
Η προσθήκη φυτικών στερολών στη διατροφή ασθενών που βρίσκονται σε θεραπεία με στατίνη, προκαλεί επιπλέον μείωση της LDL χοληστερόλης κατά 6-8%, αποτέλεσμα ισοδύναμο τους διπλασιασμού της δόσης της στατίνης American Journal of Cardiology, October 2002
58 άσομα με τπεπφοληςσεπολαιμία, ομάδα ποτ λάμβανε ςσασίνη και ομάδα ποτ ακολοτθούςε τγιεινοδιαισησικά μέσπα Φτσοςσεπόλερ 2.5 g/d, 4 8 εβδ. 10 14% LDL-φολ και ςσιρ 2 ομάδερ Neil et al. Atherosclerosis 2001 Πολτκενσπική μελέση n = 152, 4 εβδ 32% in LDL-φολ με ςσασίνη 8% in LDL -φολ με 2 g/d υτσοςσεπόλερ 39% in LDL -φολ με ςσασίνη + 2 g/d υτσοςσεπόλερ Simons, et al. Am J Cardiol 2002
Επιπλέον όυελορ από σην κασανάλψςη υτσικών ςσεπολών Επιππόςθεσο σηρ τγιεινήρ διασπουήρ & σψν ςσασινών
2 ομάδερ αςθενών (ςύνολο 53) με ή φψπίρ αγψγή με υιμππάσερ Η πποςθήκη υτσικών ςσεπολών (1.6 g/day) επέυεπε ολικήρ φοληςσεπόληρ 6,4% και LDL-φολ 8,8% Η πποςθήκη υιμππάσηρ ςση μία ομάδα πποκάλεςε ςτνολική ολικήρ φοληςσεπόληρ 8,5% και LDL-φολ 11,1%, ένανσι 5,5% και 7,7% σηρ ομάδαρ ποτ δεν λάμβανε υιμππάση Nigon F et al., Clin. Chem. Lab. Med. 2001; 39(7): 634-40
Η ππόςληχη 6,6 gr/ ημέπα υτσικών ςσεπολών για διάςσημα 12 εβδομάδψν πποκάλεςε : Μείψςη α και β καποσενίοτ κασά 19-23% Λτκοπένιοτ κασά 11% Λοτσεΐνη κασά 14% Η μείψςη ατσή, ανσιςσαθμίςσηκε πλήπψρ με ση πποςθήκη επιπλέον υπούσψν και λαφανικών ςση διασπουή, εκσόρ από σο λτκοπένιο. Clifton PM et al, Journal Of Lipid Research 2004;45: 8: 1493-1499
Sitosterolemia (phytosterolaemia) : ςπάνια γενεσική διασαπαφή ποτ φαπακσηπίζεσαι από τχηλά επίπεδα υτσικών ςσεπολών ςσον οπγανιςμό (μεσαλλάξειρ σψν μεσαυοπέψν ABCG5/G8) Πιθανή μείψςη αποππόυηςηρ λιποδιαλτσών βισαμινών, κτπίψρ σηρ βισαμίνηρ Ε και σοτ β-καποσένιοτ (ππόδπομη οτςία σηρ βισαμίνηρ Α) Εγκτμοςύνη: πιθανόν να εμποδίςοτν σην μεσασποπή σηρ σεςσοςσεπόνηρ ςε DHT (διτδποσεςσοςσεπόνη), μειώνονσαρ έσςι σο ποςό σηρ DHT ςσο ςώμα
Μείωση των επιπέδων χοληστερόλης - τρόφιμα εμπλουτισμένα σε φυτικές στερόλες Ισχυρή επαναληψιμότητα Αποτελέσματα ανεξάρτητα από τον τρόπο διατροφής Προσαρμόζονται εύκολα και αποτελεσματικά σε κάθε τρόπο ζωής Επιπρόσθετη βοήθεια σε δίαιτες χαμηλές σε κορεσμένα λιπαρά και χοληστερόλη Επιπρόσθετη βοήθεια στη χρήση φαρμακευτικής αγωγής. Δεν επηρεάζουν αρνητικά τα επίπεδα HDL-C Mayo Clin Proc, Aug 2003, Vol 78
Plant sterol ester-enriched milk and yoghurt effectively reduce serum cholesterol in modestly hypercholesterolemic subjects. Noakes M et al., Eur J Nutr 2005; 44(4): 214-222 Intake occasion affects the serum cholesterol lowering of a plant sterol-enriched single-dose yoghurt drink in mildly hypercholesterolemic subjects. Doornbos A et al., Eur J Clin Nutr 2006; 60(3): 325-333 Independent and interactive effects of plant sterols and fish oil n-3 long-chain polyunsaturated fatty acids on the plasma lipid profile of mildly hyperlipidaemic Indian adults. Khandelwal S et al., Br J Nutr 2009; 102(5): 722-732 Evaluation of cardiovascular risk and oxidative stress parameters in hypercholesterolemic subjects on a standard healthy diet including low-fat milk enriched with plant sterols. Bañuls C et al., J Nutr Biochem 2010; 21(9): 881-886 Effects of phytosterol ester-enriched low-fat milk on serum lipoprotein profile in mildly hypercholsterolaemic patients are not related to dietary cholesterol or saturated fat intake. Hernández-Mijares A et al., Br J Nutr 2010; 104(7): 1018-1025 Serum lipid responses to phytosterol-enriched milk in a moderate hypercholesterolemic population is not affected by apolipoprotein E polymorphism or diameter of low-density lipoprotein particles. Bañuls C et al., Eur J Clin Nutr 2011; 65(2): 255-261 Low intestinal cholesterol absorption is associated with a reduced efficacy of phytosterol esters as hypolipemic agents in patients with metabolic syndrome Hernández-Mijares A et al., Clin Nutr 2011; doi:10.1016/j.clnu.2011.03.005 Plant sterol-enriched milk tea decreases blood cholesterol concentrations in Chinese adults: a randomized controlled trial. Li NY et al., Br J Nutr 2007; 98(5): 978-983
Οι εςσέπερ σψν ςσανολών είναι μία εσεπογενήρ ομάδα φημικών οτςιών, ποτ δημιοτπγούνσαι με ππώση ύλη σιρ υτσικέρ ςσεπόλερ Οι υτσικέρ ςσεπόλερ είναι σα ππώσα τδπογονψμένα παπάγψγα ποτ θα δώςοτν σιρ ςσανόλερ μεσά από εςσεποποίηςη σοτρ με λιπαπά οξέα Οι Φτσικέρ Σσανόλερ δεν παποτςιάζοτν ςσασιςσικά ςημανσική διαυοπά ένανσι σψν Φτσικών Σσεπολών όςον αυοπά σην επίδπαςη ςση μείψςη σηρ ολικήρ φοληςσεπόληρ και σηρ LDL-C Gupta A.K et al, Role of phytosterols in lipid-lowering:current perspective, 2011
Η κασανάλψςη υτσικών ςσεπολών και ςσανολών αποσελεί ένα πολύ ςημανσικό επικοτπικό μέςο ςσην ανσιμεσώπιςη σηρ δτςλιπιδιαμίαρ Δεν επηπεάζει σα επίπεδα σψν TGs και σηρ HDL-x Ο εμπλοτσιςμόρ σηρ διασπουήρ με επιπλέον υπούσα και λαφανικά, ςφεδόν εξαλείυει σην πιθανόσησα μείψςηρ ςημανσικών ςσοιφείψν, όπψρ σα καποσενοειδή Από καμία κλινική μελέση δεν πποέκτχαν ανεπιθύμησερ ενέπγειερ ή μεσαβολέρ ςε βιοφημικέρ παπαμέσποτρ Η κασανάλψςη αν και είναι αςυαλήρ, δεν ππέπει να τπεπβαίνει σα 2 γπ. και να μη φπηςιμοποιείσαι ςσην εγκτμοςύνη
Ετφαπιςσώ