ΜΟΝΟΠΩΛΙΟ Κεφάλαιο 12 Τα χαρακτηριστικά των µονοπωλιακών αγορών! Μονοπώλιο είναι η κατάσταση στην οποία µια µόνο επιχείρηση εξυπηρετεί ολόκληρη την αγορά! Ο µονοπωλητής σε αντίθεση µε την ανταγωνιστική επιχείρηση είναι διαµορφωτής τιµών! Η έλλειψη ανταγωνισµού επιτρέπει στον µονοπωλητή να χρεώνει πάνω από το οριακό του κόστος Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 2 1
Τα χαρακτηριστικά των µονοπωλιακών αγορών! Ο µονοπωλητής αυξάνει την τιµή όσο η αύξηση των εσόδων του είναι µεγαλύτερη από την µείωση τους λόγο της εξόδου κάποιων καταναλωτών από την αγορά Έχει απεριόριστη δύναµη ο µονοπωλητής; Μπορεί να επιλέξει και την τιµή και την ποσότητα; Όχι Μόλις επιλέξει ο µονοπωλητής την τιµή (ποσότητα), οι καταναλωτές επιλέγουν την ποσότητα (τιµή) που θα διακινηθεί στην αγορά Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης Πως δηµιουργούνται τα µονοπώλια! Ο βασικός λόγος ύπαρξης µονοπωλίων είναι τα εµπόδια εισόδου νέων επιχειρήσεων σε µία αγορά! Είδη εµποδίων εισόδου: " Φυσικά εµπόδια " Αποκλειστική κατοχή ενός φυσικού πόρου " Οικονοµίες κλίµακας (Φυσικό µονοπώλιο) " Νοµικά εµπόδια εισόδου " ικαιώµατα ευρεσιτεχνίας και δικαιώµατα δηµιουργών " Κρατικά µονοπώλια " Ελεγχόµενες άδειες εξασκήσεως επαγγέλµατος (δικηγόροι, γιατροί, λογιστές,. κλπ) Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 4 2
Πως δηµιουργούνται τα µονοπώλια! Φυσικό µονοπώλιο έχουµε όταν µία επιχείρηση µπορεί να προσφέρει το αγαθό σε χαµηλότερο κόστος από ότι δύο ή περισσότερες επιχειρήσεις AC D AC Q Έχουµε φυσικό µονοπώλιο όταν υπάρχουν οικονοµίες κλίµακας στα επίπεδα παραγωγής που καλύπτουν την ζήτηση Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 5 Τα χαρακτηριστικά των µονοπωλιακών αγορών Μονοπώλιο!Μία επιχείρηση Ανταγωνισµός!Πολλές επιχειρήσεις! ιαµορφωτής τιµών!μειώνει την παραγωγή για να αυξήσει την τιµή P!Αποδέκτης τιµών!παράγει όσο µπορεί στην δεδοµένη τιµή P D Q D Q Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 6
Ισορροπία µε µονοπώλιο (ενιαία τιµή) Τιµή (P) 10 Ζητούµενη Ποσότητα (Q)( 0 Συνολικό έσοδο (TR=PQ)( 0 Οριακό έσοδο (MR= MR= TR/ TR/ Q) 1 8 2 16 7 7 21 5 6 4 24 5 5 25 1 4 6 24-1 7 21 - -5 2 8 16-7 1-0 10 0 Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 7 Ισορροπία µε µονοπώλιο! Η καµπύλη ζήτησης και MR Η καµπύλη ζήτησης δίνει το AR δηλαδή την P του µονοπωλητή. Η αύξηση της παραγωγής κατά µία µονάδα, αυξάνει τα έσοδα του µονοπωλητή (κατά $7) (επίπτωση παραγωγής), και µειώνει τα έσοδα από τους υπάρχοντες αγοραστές (κατά $2) (επίπτωση τιµής). Το οριακό έσοδο από την αλλαγή της τιµής από $8 σε $7 είναι $7-$2=$5. Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 8 4
Ισορροπία µε µονοπώλιο! Ελαστικότητα ζήτησης και TR Καθώς συνεχίζεται η µείωση της τιµής, η MR µειώνεται πιο γρήγορα από την P. Ο µονοπωλητής δεν θα µειώσει την τιµή κάτω από $5 όπου MR=0. Ο µονοπωλητής έχει κίνητρο να µειώσει (αυξήσει) την τιµή στο ελαστικό (ανελαστικό) µέρος της καµπύλης ζήτησης Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης Ισορροπία µε µονοπώλιο Τιµή (P) Ζητούµενη Ποσότητα (Q) Συνολικό έσοδο (TR=PQ) Οριακό έσοδο (MR= MR= TR/ TR/ Q) Συνολικό κόστος Οριακό κόστος (MR= MR= TR/ TR/ Q) Κέρδος TR-TC TC 10 8 7 6 5 0 1 2 4 5 0 16 21 24 25 7 5 1 10 12 15 20 2 1 2 5 8 - -1 4 6-4! Έχοντας αποκλείσει το ανελαστικό τµήµα της καµπύλης ζήτησης αναζητούµε το σηµείο που µεγιστοποιεί το κέρδος του µονοπωλητή εισάγοντας και το κόστος παραγωγής στην διαδικασία λήψης αποφάσεων Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 10 5
Ισορροπία µε µονοπώλιο! Το κέρδος του µονοπωλητή µεγιστοποιείται όταν το οριακό έσοδο είναι ίσο µε το οριακό κόστος Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 11 Ισορροπία µε µονοπώλιο! Το οριακό έσοδο του µονοπωλητή δεν ισούται µε την τιµή, καθώς ό µονοπωλητής δεν είναι αποδέκτης της τιµής, δηλαδή, ο µονοπωλητής λαµβάνει υπόψη του την σχέση τιµής και ποσότητας max Π = TR TC = q p() q q MCq Η συνθήκη πρώτου βαθµού µας δίνει Π = q p q + q p MC = 0 p q + q p = MC Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 12 6
Ισορροπία µε µονοπώλιο! Το οριακό έσοδο του µονοπωλητή είναι µεγαλύτερο από την τιµή, p MR = q + p < p q καθώς η καµπύλη ζήτησης έχει αρνητική κλίση! Επίσης καλό είναι να θυµηθούµε την σχέση MR και ελαστικότητας της ζήτησης p p MR = q + p = p q q 1 + 1 = p 1 ε Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 1 q p Ισορροπία µε µονοπώλιο! Τα κέρδη του µονοπωλητή είναι: Π = TR TC = [ p() q ATC]q! Τα οποία στο παράδειγµά µας είναι: Π = [ p() q ATC] q = ( 7 5) = $ 6! Ο µονοπωλητής λοιπόν έχει κέρδος όταν p > ATC Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 14 7
Ισορροπία µε µονοπώλιο! Υπάρχουν όµως περιπτώσεις που βραχυχρόνια δεν έχουµε κέρδη ή ακόµη παρατηρούνται ζηµίες Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 15 Μονοπώλιο και τέλειος ανταγωνισµός P P M P C M MR C S, MC D! Ο µονοπωλητής µπορεί να πουλάει σε p>mc. Εποµένως µειώνει την ποσότητα που πουλά έτσι ώστε να µεγαλώνει η διαφορά µεταξύ p και MC. Q M Q C Q Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 16 8
Μονοπώλιο και τέλειος ανταγωνισµός! Παρόµοια µε την περίπτωση επιβολής φόρου έχουµε µία αναδιανοµή από τους καταναλωτές στον µονοπωλητή (αντί της κυβέρνησης) και απώλειες για την κοινωνία σαν σύνολο P P M P C Αναδιανοµή από τους καταναλωτές στον µονοπωλητή Μη αντισταθµιζόµενη Πλεόνασµα απώλεια Καταναλωτών M Πλεόνασµα καταναλωτών Κέρδη µονοπωλητή Πλεόνασµα παραγωγών MR C S, MC D Q M Q C Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 17 Μονοπώλιο και τέλειος ανταγωνισµός! Καθώς το µονοπώλιο είναι πολύ πιο επικερδές από µια ανταγωνιστική επιχείρηση, υπάρχουν µεγάλα κίνητρα να δαπανηθούν µεγάλα ποσά για την δηµιουργία ή εκµετάλλευση µονοπωλίων (rentseeking activities)! Εποµένως µέρος των αναµενόµενων κερδών από το µονοπώλιο, µπορεί να δαπανηθούν σε δραστηριότητες κατάκτησης µονοπωλιακών δικαιωµάτων, δραστηριότητες ι οποίες ελάχιστα παραγωγικές είναι. Εποµένως, ένα µέρος των αναδιανεµόµενων πλεονασµάτων µπορεί να χαρακτηριστεί σαν µη αντισταθµιζόµενη απώλεια Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 18
Μονοπώλιο και τέλειος ανταγωνισµός! Τα θετικά στοιχεία του µονοπωλίου Μείωση κόστους Ισορροπία µε τέλειο ανταγωνισµό Ισορροπία µε µονοπώλιο Τα θετικά από την λειτουργία ενός µονοπωλίου µπορούν να προκύψουν εάν υπάρχουν οικονοµίες κλίµακας που µπορεί να εκµεταλλευτεί το µονοπώλιο, ή εάν γίνουν σηµαντικές επενδύσεις σε έρευνα που να οδηγήσει στη µείωση του κόστους Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 1 Κρατική πολιτική απέναντι στα µονοπώλια! Καθώς το µονοπώλιο οδηγεί σε µη αντισταθµιζόµενες απώλειες (δηλαδή σε µη άριστη κατανοµή των παραγωγικών συντελεστών) χρειάζεται η κρατική παρέµβαση! Η κρατική παρέµβαση παίρνει τη µορφή: " Βελτίωση / υποστήριξη του ανταγωνισµού µέσω της Επιτροπής Ανταγωνισµού " Ρυθµιστικές παρεµβάσεις στα µονοπώλια " Κρατικοποιήσεις µονοπωλίων Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 20 10
Κρατική πολιτική απέναντι στα µονοπώλια! Βελτίωση / υποστήριξη του ανταγωνισµού Η αντιµονοπωλιακή δίνει τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να περιορίσει την δύναµη των µονοπωλίων " Αποτρέποντας µη κοινωνικά ωφέλιµες συγχωνεύσεις " ιαχωρίζοντας υπάρχουσες επιχειρήσεις σε µικρότερες " Αποτρέποντας τις επιχειρήσεις να δρουν µε τρόπους που µειώνουν τον ανταγωνισµό στην αγορά Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 21 P Κρατική πολιτική απέναντι στα µονοπώλια! Ρυθµιστικές παρεµβάσεις στα µονοπώλια Στην περίπτωση των φυσικών µονοπωλίων η κυβέρνηση µπορεί να παρέµβει και να καθορίσει τα όρια και το πλαίσιο των τιµολογιακών πολιτικών για να προστατεύσει τους καταναλωτές Τέτοιες τιµολογιακές πολιτικές είναι: ζηµιά o o o Τιµολόγηση σύµφωνα µε το οριακό κόστος Τιµολόγηση σύµφωνα µε το µέσο κόστος Ελεγχόµενο κέρδος (σαν ποσοστό επί του κεφαλαίου;) ATC D MC Q Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 22 11
Κρατική πολιτική απέναντι στα µονοπώλια! Κρατικοποιήσεις µονοπωλίων Αντί το κράτος να παρεµβαίνει µε ρυθµιστικό ρόλο, µπορεί να αναλάβει τη διαχείριση του φυσικού µονοπωλίου Παραδείγµατα: " Οργανισµοί κοινής ωφέλειας " Ταχυδροµεία " Τηλεπικοινωνίες " Ηλεκτρισµός " Εθνικά σηµαντικοί κλάδοι Προβλήµατα αποδοτικότητας και γραφειοκρατίας Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 2 Ισορροπία µε µονοπώλιο (διακριτή τιµή)! Ως τώρα εξετάσαµε τη συµπεριφορά του µονοπωλίου υποθέτοντας ότι διαθέτει το προϊόν του µε ενιαία τιµή, αλλά αυτή δεν είναι η πιο κερδοφόρα τιµολογιακή πολιτική! Το µονοπώλιο µπορεί να αυξήσει τα κέρδη του χρεώνοντας διαφορετικές τιµές στους καταναλωτές ανάλογα µε την προθυµία τους να πληρώσουν, δηλαδή ακολουθώντας διακριτή πολιτική τιµών Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 24 12
Ισορροπία µε µονοπώλιο (διακριτή τιµή)! Όσο περισσότερο µπορεί να διαφοροποιεί την τιµή που χρεώνει ο µονοπωλητής τόσο µεγαλώνει τα συνολικά του έσοδα 8 7 6 Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 25 P + + 1 2 + Συνολικά έσοδα = $0 + Συνολικά έσοδα = $28 4 Συνολικά έσοδα = $24 D Μεγιστοποίηση εσόδων µε ενιαία τιµή Q Ισορροπία µε µονοπώλιο (διακριτή τιµή)! Είδη διακριτικής πολιτικής τιµών " Βασισµένη στην ποσότητα που πωλείται " Τιµές συνδροµών αντί µεµονωµένων αγορών εισιτηρίων, περιοδικών κλπ " Βασισµένη στον τύπο του αγοραστή " ιαφοροποίηση τιµών αεροπορικών εισιτηρίων " Κουπόνια εκπτώσεων " Βασισµένη και σε ποσότητα αλλά και χαρακτηριστικά καταναλωτή " Φτηνότερα αεροπορικά εισιτήρια και λόγο έγκυρης κράτησης αλλά και χρήσης κάρτας συχνών πτήσεων Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 26 1
Ισορροπία µε µονοπώλιο (διακριτή τιµή)! Τα όρια της χρέωσης διακριτών τιµών Ο µονοπωλητής µπορεί να χρεώνει διαφορετικές τιµές εάν: " Μπορεί να διακρίνει µεταξύ διαφορετικών οµάδων καταναλωτών µε διαφορετική ελαστικότητα ζήτησης " Εάν το αγαθό που πουλά σε διαφορετικές τιµές δεν µπορεί να µεταπωληθεί σε µια δευτερογενή αγορά " Πολύ δύσκολο να χρεωθούν διαφορετικές τιµές σε διαρκή αγαθά Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 27 Ισορροπία µε µονοπώλιο (διακριτή τιµή)! Στην περίπτωση της χρέωσης τέλεια διακριτών τιµών ο µονοπωλητής µπορεί να καρπωθεί το σύνολο του πλεονάσµατος των καταναλωτών.! Στην περίπτωση αυτή δεν έχουµε µη αντισταθµιζόµενη απώλεια, ο µονοπωλητής παράγει το άριστο µέγεθος P Μονοπωλιακή ισορροπία MC AC Ισορροπία τέλειου ανταγωνισµού D Q Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 28 14
Περίληψη! Μονοπώλιο είναι η µορφή αγοράς στην οποία υπάρχει µόνο µία επιχείρηση! «Βλέπει» την συνολική ζήτηση της αγοράς! Το οριακό έσοδο του µονοπωλητή είναι πάντα µικρότερο της τιµής, MR>AR=P! Παράγει όπου MR=MC! Εποµένως, P>MC! Εποµένως, Q C >Q M! Ως εκ τούτου έχουµε µη αντισταθµιζόµενες απώλειες Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 2 Περίληψη! Η κρατική παρέµβαση για την προστασία των καταναλωτών µπορεί να πάρει τις εξής µορφές " Βελτίωση / υποστήριξη του ανταγωνισµού µέσω της Επιτροπής Ανταγωνισµού " Ρυθµιστικές παρεµβάσεις στα µονοπώλια " Κρατικοποιήσεις µονοπωλίων! Η παρέµβαση δικαιώνεται εάν τα οφέλη είναι µεγαλύτερα από τις πιθανές µειώσεις κόστους και το κόστος της παρέµβασης Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 0 15
Περίληψη! Ο µονοπωλητής µπορεί να αυξήσει τα κέρδη του παραπάνω χρεώνοντας διαφορετικές τιµές για το ίδιο προϊόν. Προϋποθέσεις: " Ικανότητα διαχωρισµού καταναλωτών σε οµάδες " Απουσία δευτερογενούς αγοράς! Η πολιτική διακριτών τιµών αυξάνει την ανισότητα αλλά µειώνει την µη αντισταθµιζόµενη απώλεια Μικροοικονοµική Ε. Σαρτζετάκης 1 ΜΟΝΟΠΩΛΙΟ Τέλος Κεφαλαίου 12 16