The official launch of the Open Method of Coordination (OMC) during the Lisbon European

Βιβλιοκριτικές Βook Reviews Κοινωνική Συνοχή και Ανάπτυξη 2007 2 (1), 93-99 Social Cohesion and Development 2007 2 (1), 93-99 Th. Sakellaropoulos & J. Berghman (eds), Connecting Welfare Diversity within the European Social Model, Intersentia, Antwerpen-Oxford-New York, 2004 The official launch of the Open Method of Coordination (OMC) during the Lisbon European Council in 2000 has given new impetus to the debate on European governance which started in the mid-1990s with the publication of the Commission s White Paper on European Governance. This has also signaled a shift of the research focus from analyzing the European integration process to analyzing the EU as a system of governance. Against this background, the book edited by Th. Sakellaropoulos and J. Berghman constitutes an insightful contribution to the growing literature on new modes of governance in social policy and its application in specific policy sectors by providing information about the gradual development and implementation of the OMC and its prospects. The book is the revised Report prepared by an international team of experts in the context of the Greek Presidency of the EU (2003) and presented during the International Conference The Modernization of the European Social Model. EU Policies and Practices, held at Ioannina, Greece. The principal aim of the book is to examine and determine the interrelations between the instruments of European social policy and the development of the European Social Model by focusing on the potential of the Open Method of Coordination. It therefore provides a much needed, in-depth and comprehensive analysis of the Open Method of Coordination and its interrelations with the European Social Model. The approaches adopted vary, depending on the scientific background of the authors, yet there is consensus about the fact that the launch of the OMC as a tool supporting the modernization of welfare states has presented member states with the opportunity to clarify their social options. The introductory chapter by A. Hemerijck and J. Berghman provides an overview of the various definitions of the European Social Model, highlighting not only the shared patrimony of social Europe, but also the diversity among the various welfare regimes. Within this framework, the adoption of the OMC provides significant potential to the common challenges faced by European welfare states. The second chapter, elaborated by Th. Sakellaropoulos, examines the potential of the OMC by focusing on the learning and participation elements of this new policy tool and highlighting the conditions under which it can contribute to the convergence of social protection systems (necessity for a streamlined approach, incorporation of OMC in the Constitution, clarification of the theoretical context of its implementation). The potential of the OMC as an instrument promoting policy learning has attracted the attention of other scholars as well [Trubek D. & Mosher J., (2003), Alternative Approaches to Governance in the EU: EU Social Policy and the European Employment Strategy, JCMS, vol. 41, no 1, p.p. 63-88; Casey B. & Gold M., (2005), Peer review of labor market programs in the European Union: what can countries really learn from one another, Journal of European Public Policy, vol. 12, no 1, p.p. 23-43; Eckhardt M., (2005), The open method of coordination on pensions: an economic analysis of its effect on pension reforms, Journal of European Social Policy, vol. 15, no 3, p.p. 247-267; Kerber W. & Eckhardt M., (2007), Policy learning in Europe: the Open Method of Coordination and Laboratory Federalism, Journal of European Public Policy, vol. 12, no 2, p.p. 227-247]. The weakness of the participatory element, on the other hand, has also been highlighted in the work of among others Chalmers issue3.indd 93 15/5/08 12:51:48

[94] ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ D. & Lodge M., (2003), The Open Method of Coordination and the European Welfare State, ESRC Centre for Analysis and Risk Regulation, DP 11, LSE; De la Porte C. & Nanz P., (2004), The OMC- a deliberative-democratic mode of governance? The cases of employment and pensions, Journal of European Public Policy, vol. 11, no 2, p.p. 267-88; Jacobsson K. & Vifell A., (2004), New governance structures in employment policy-making? Taking stock of the European Employment Strategy in: W. Linsenmann, W. Meyer and W. Wessels (eds) Economic Governance in the EU, Basingstoke, Palgrave, Macmillan; De la Porte C. & Pochet P., (2005), Participation in the Open Method of Coordination, in: J. Zeitlin and P. Pochet (eds) The Open Method of Coordination in Action, Brussels/Bern: Peter Lang, p.p. 351-89. In terms of the future prospects of the OMC, Sakellaropoulos makes reference to the scenarios developed by De la Porte and Pochet (Building Social Europe through the Open Method of Coordination, PIE-Peter Lang, Brussels, 2002), yet, at the same time, he expresses some reservations relating to the application of the OMC (possible violation of the principle of subsidiarity, substitution of legislation, OMC seen as simply supporting the Community method, danger of multiple split of the European sphere in separate fields of welfare). However, as pointed out by Trubek D. and Trubek L., ( Hard and Soft Law in the Construction of Social Europe: the Role of the Open Method of Co-ordination, European Law Journal, vol. 11, no 3, 2005, p.p. 343-364), the application of hard law should not preclude the use of soft law, or vice versa. On the contrary as they point out we should focus on the capacities of different modes and their possible combination as evidenced in the framework of the European Employment Strategy. The following two chapters analyze the application of the OMC in two specific policy fields; pensions and social inclusion. Given the cautious stance of member states towards the application of the OMC in the field of pensions and the weakness of the participatory element in the process of elaborating the National Strategy Reports, the third chapter by Y. Stevens focuses firstly on the interpretation of the integrated approach on pensions adopted by the European Commission and, secondly, proceeds to an examination of that pillar within the European Social Model and the development of the second pillar within the OMC. The novel element in this chapter is that, whereas studies on the OMC in the field of pensions have thus far focused on the first pillar, Stevens moves a step forward by incorporating in his analysis the second pillar through ideas on how to strengthen an instrumental approach of the OMC on occupational pensions. The fourth chapter, written by G. Amitsis, is based on the first round of the application of the OMC in social inclusion and aims at identifying the best practices and weaknesses that could be taken into account during the second round of NAPs/incl. The elaboration of new ideas and perspectives related to the development of the EU in the social agenda is also examined through two different scenarios, based on the hard and soft intervention of the European bodies concerned. The fifth chapter, elaborated by A. Stergiou, discusses the legal aspects involved in the search for the necessary institutional remedies for the so-called social deficit of the EU by examining the role of social rights and social citizenship as normative machinery for the development of social policies. The final chapter concludes by pointing out a number of issues that merit further research, i.e., the overall efficiency of the OMC and the need for streamlining the process, questions of political legitimacy and support and the ways to enhance it and, finally, the way OMC is ultimately viewed; either as a new and challenging policy making procedure or as a tool that will give a more precise meaning to the so far vague notion of the European Social Model. The events that followed the book s publication have only partly addressed some of the points mentioned above. The Commission proposed in 2003 the streamlining of the social issue3.indd 94 15/5/08 12:51:48

SOCIAL COHESION AND DEVELOPMENT [95] dimension of the Lisbon strategy, so as to strengthen and complement the Treaty-based processes of employment and macroeconomic policies through the creation of an integrated framework (Communication. Strengthening the Social Dimension of the Lisbon Strategy: Streamlining the Open Method of Coordination in the field of Social Protection, COM (2003) 261 final). This involved the establishment of a single set of common objectives, comprising three pillars (social inclusion, pensions and health and long-term care) fully consistent and interconnected with the employment guidelines and the broad economic policy guidelines, adopted in 2006. Even though this new streamlined approach seemed as a positive step towards the strengthening of the social dimension, the renewed Lisbon strategy launched in 2005 has downplayed the social aspects and has ultimately subordinated the OMC in the field of social protection and inclusion to the goals of economic policy. As stated by the Commission: Satellite OMC and other sectoral processes can feed into the national Lisbon programs to the extent that they directly relate to growth and jobs (Delivering on growth and jobs: a new and integrated economic and employment coordination cycle in the EU, SEC(2005) 193 final). In terms of the EU Constitution, the OMC is only mentioned indirectly, thus failing to acquire the constitutional status some had hoped for. Overall, the book contributes to the growing debate concerning the potential of soft regulatory mechanisms such as the OMC and its application in specific policy fields. In this respect, it could be considered as the continuation of the book edited by Pochet P. and De la Porte C. (eds) (2002), Building Social Europe through the Open Method of Coordination, PIE-Peter Lang, Brussels. At the same time, it could be a good starting point for those wishing to read the book by Zeitlin J. and Pochet P. with L. Magnuson (2005), The Open Method of Coordination in Action: The European Employment and Social Inclusion Strategies, PIE-Peter Lang, Brussels, providing also national case studies on the application of the OMC. Whereas all these studies have contributed to a more in depth understanding of the OMC, research needs to be complemented by national case studies on the implementation of the OMC in specific policy fields, as the latter are still scarce. Marina Aggelaki Panteion University, Athens Σοφία Βιδάλη Έλεγχος του Εγκλήματος και Δημόσια Αστυνομία - Τομές και Συνέχειες στην Αντεγκληματική Πολιτική Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, 2007 Το δίτομο έργο της επίκουρης καθηγήτριας Εγκληματολογίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, κ. Σοφίας Βιδάλη, «Έλεγχος του Εγκλήματος και Δημόσια Αστυνομία - Τομές και Συνέχειες στην Αντεγκληματική Πολιτική», αποτελεί αφενός μια περιγραφή της ιστορικής πορείας της δημόσιας Αστυνομίας και αφετέρου μια προσέγγιση της αστυνόμευσης ως μορφής κοινωνικού ελέγχου στην Ελλάδα. Η συγγραφέας τοποθετείται επίσης ερμηνευτικά απέναντι σε μια μακρά πορεία εξελίξεων των λεγόμενων δυτικών κοινωνιών καπιταλιστικού τύπου, οι οποίες αφορούν στα κορυφαία ζητήματα που απασχολούν την Εγκληματολογία, δηλαδή εκείνα του κοινωνικού ελέγχου, της ασφάλειας, του κοινωνικού αποκλεισμού, των λόγων και των πρακτικών των εξουσιαστικών μηχανισμών, στη διαλεκτική τους με τις οικονομικές, κοινωνικές και ιστορικές εξελίξεις που παρουσιάζονται, εννοιο- issue3.indd 95 15/5/08 12:51:49

[96] ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ λογούνται και ερμηνεύονται. Στο πλαίσιο αυτό, αναζητούνται οι συσχετισμοί και οι αλληλεπιδράσεις των ραγδαίων δομικών αλλαγών που επέφεραν στις εν γένει οικονομικές σχέσεις, στο πολιτικό σύστημα και στη δομή και αντίληψη των κοινωνιών οι μετασχηματισμοί των τελευταίων, από τον δέκατο έβδομο αιώνα έως τις μέρες μας, σε συνάρτηση με τους μετασχηματισμούς της μορφής και του περιεχομένου της εγκληματικότητας, της αντεγκληματικής πολιτικής και των φορέων αστυνόμευσης που αναπτύχθηκαν σε διαλεκτική σχέση με τις παραπάνω εξελίξεις. Έτσι, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι κεντρικό άξονα στην επιχειρηματολογία του βιβλίου αποτελεί μια εξίσωση, βασικοί όροι της οποίας είναι η αλληλεπίδραση μεταξύ των δομικών αλλαγών στους τρόπους ανάπτυξης της οικονομίας και στη σχέση οικονομίας- εξουσίας (κράτους) και η μετάβαση από μια συγκεκριμένη διάρθρωση και λειτουργία της πολιτικής εξουσίας σε μια άλλη. Η προβληματική που αρθρώνεται γύρω από τη σχέση οικονομίας και εξουσίας αφορά στις δομικές αλλαγές του κοινωνικού συστήματος που συνδέονται με τη μετάβαση από τον έναν τύπο οικονομίας στον άλλο (αλλαγές στην ιδιοκτησία, στην οργάνωση των σχέσεων παραγωγής και στην παραγωγική διαδικασία). Σύμφωνα με το παραπάνω μοντέλο, θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε εξαρτημένες μεταβλητές αυτής της εξίσωσης την ποιοτική και ποσοτική μεταβολή της εγκληματικότητας και της πρόσληψής της από την κοινωνία και την εξουσία, τον επαναπροσδιορισμό της αστυνόμευσης και των φορέων της και τις διαρθρωτικές αλλαγές στα αστυνομικά συστήματα. Από άποψη δομής, κάθε τόμος του έργου χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος του πρώτου τόμου αφορά στο εγκληματικό ζήτημα, στη δημόσια Αστυνομία και στην πορεία προς και τη μετάβαση στην καπιταλιστική κοινωνία στις δυτικοευρωπαϊκές κοινωνίες από το δέκατο έβδομο αιώνα έως τις μέρες μας, και το δεύτερο στην Ελλάδα, στην Αστυνομία, στον κοινωνικό έλεγχο και στην εθνική ολοκλήρωση από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους έως τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Το τρίτο και τέταρτο μέρος, που βρίσκονται στον δεύτερο τόμο, ασχολούνται αντίστοιχα με τις εξελίξεις στα προαναφερθέντα ζητήματα στον ελλαδικό χώρο κατά την περίοδο από το 1940 έως το 1974 («κράτος ασφάλειας») και από το 1974 και εντεύθεν («δημοκρατικό κράτος»). Ειδικότερα, στο πρώτο μέρος του πρώτου τόμου, η εξέλιξη της Αστυνομίας και της αστυνόμευσης διερευνώνται σε άμεση συνάρτηση προς τις κοινωνικοϊστορικές εξελίξεις των δυτικών κοινωνιών, όπως αυτές προέκυψαν από τον δέκατο έβδομο αιώνα μέχρι σήμερα. Ως σημεία τομής που σηματοδοτούν τις αλλαγές τόσο στις συνθήκες, τα μέσα παραγωγής και την οικονομία εν γένει, όσο και στα πολιτικά συστήματα και τις δομές της εξουσίας στη Δυτική Ευρώπη, αναδεικνύονται η μετάβαση από τη φεουδαρχία στο κράτος-έθνος, η βιομηχανική επανάσταση του δέκατου όγδοου αιώνα, η μετάβαση στην πρώιμη καπιταλιστική οικονομία των αρχών του εικοστού αιώνα, οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι και οι συνέπειές τους, καθώς και η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και οι συναφείς εξελίξεις στη σημερινή, μετανεωτερική εποχή. Η μελέτη αυτή, διατρέχοντας το πλέγμα των εξελίξεων τόσο στα παραπάνω σημεία τομής, όσο και στα ενδιάμεσά τους συνεχή, αναδεικνύει τα συναφή ζητήματα του κοινωνικού ελέγχου, της τάξης, της ασφάλειας, της εγκληματικότητας, της αστυνόμευσης και της Αστυνομίας, στη διαλεκτική τους με την ιστορική πραγματικότητα κάθε εποχής. Επίσης, ανιχνεύονται οι αντίστοιχες επιστημονικές και επιστημολογικές στροφές και νοηματοδοτήσεις της ευρωπαϊκής σκέψης, τόσο όσον αφορά στο επίπεδο της νομικής και πολιτικής επιστήμης όσο και της Εγκληματολογίας από τη θεμελίωσή της ως «εγκληματολογικής ανθρωπολογίας» μέχρι σήμερα, και συνδέονται με το ευρύτερο κλίμα κάθε εποχής και με τις συνέπειές τους στα προαναφερθέντα ζητήματα. Στο δεύτερο μέρος του πρώτου τόμου σκιαγραφείται η πολιτική και κοινωνικοοικονομική πορεία της Ελλάδας κατά την περίοδο από τη συγκρότηση του ελληνικού βασιλείου και εντεύθεν, με στόχο τη συγκριτική μελέτη μεταξύ των εξελίξεων στα πεδία του συστήματος καταστολής και του issue3.indd 96 15/5/08 12:51:49

SOCIAL COHESION AND DEVELOPMENT [97] εγκληματικού ζητήματος στον ελλαδικό χώρο και τις δυτικοευρωπαϊκές χώρες. Επισημαίνονται οι χαρακτηριστικές ιδιομορφίες της ελληνικής οικονομίας της εποχής Χδιάφορης των αντίστοιχων δυτικοευρωπαϊκών προτύπων οι ιδιομορφίες στις κοινωνικές σχέσεις και στις σχέσεις κοινωνίας-εξουσίας, με την αντίστοιχη επίδρασή τους στα ζητήματα που εξετάζει το παρόν βιβλίο. Αναδεικνύονται οι ανατροπές, τα προβλήματα και οι δυσκολίες προσαρμογής εκ μέρους των κοινωνιών σε ένα σύστημα που δεν προέκυψε, όπως τονίζει η συγγραφέας, από τις κοινωνικοπολιτικές και ιστορικές ζυμώσεις εντός του τόπου, παρά επιβλήθηκε σε μεγάλο βαθμό έξωθεν. Ο δεύτερος τόμος είναι αφιερωμένος στις περιόδους 1940 και εντεύθεν. Στο πρώτο μέρος που αφορά στη δεκαετία 1940-1950, παρουσιάζονται και αναλύονται οι επιδράσεις των δύο πολέμων, του Β Παγκοσμίου Πολέμου και της κατοχής, και του εμφύλιου πολέμου στην Ελλάδα, ως προς τα ζητήματα της εγκληματικότητας, της ασφάλειας και της αστυνόμευσης-αστυνομίας. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται οι εξελίξεις από το 1950 έως τη μεταπολίτευση και τις μέρες μας. Η συγγραφέας επιχειρεί να απαντήσει στο ερώτημα «σε ποιο βαθμό οι κοινωνικοοικονομικές ανατροπές και οι πολιτικές συγκρούσεις της περιόδου 1940-1974 επέδρασαν στις κοινωνικές σχέσεις, στη λειτουργία του νόμου, στην αντεγκληματική πολιτική, στη λειτουργία και εξέλιξη των ποινικοκατασταλτικών μηχανισμών (ειδικά του αστυνομικού συστήματος) και συνολικά του ποινικού φαινομένου;». Τα εγκλήματα του κράτους (state crimes) που διαπλέκoνται με τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις αποτελούν κεντρική έννοια από τη σκοπιά της εγκληματολογικής θεωρίας και αναδεικνύονται ως ένα ερμηνευτικό πλαίσιο για τις στάσεις και αντιλήψεις των φορέων του επίσημου κοινωνικού ελέγχου κατά τις υπό εξέταση περιόδους. Το τελευταίο τμήμα του δεύτερου μέρους εξετάζει αναλογίες και συνέχειες μεταξύ εξελίξεων που έχουν αναλυθεί ως προς προγενέστερες (ανώμαλες πολιτικά) περιόδους και της σημερινής κατάστασης, στο πλαίσιο της «κοινωνίας της διακινδύνευσης», αναδεικνύοντας τους κινδύνους που ενέχει για τη δημοκρατία και τη νομιμότητα η πρόταξη της «τάξης και της ασφάλειας» σε υπέρτατο αγαθό προς προστασία. Η σύνθεση αυτή αποτελεί και την κατακλείδα του βιβλίου, το οποίο συμπληρώνεται από πλούσια βιβλιογραφία και παράρτημα, στο οποίο περιλαμβάνονται πίνακες στατιστικών της Ελληνικής Αστυνομίας και της Χωροφυλακής σχετικά με την εγκληματικότητα. Χριστίνα Φλώρου, Πάντειο Πανεπιστήμιο Λυδία Σαπουνάκη-Δρακάκη Οικονομική Ανάπτυξη και Κοινωνική Προστασία. Η Γέννηση των Υπηρεσιών Υγείας και το Τζάνειο Νοσοκομείο Εκδόσεις Διόνικος, Αθήνα, 2005 διερεύνηση θεμάτων που σχετίζονται με την υγεία προσελκύει όλο και πιο πολύ τους ιστορικούς του αστικού φαινομένου. Πρωτοπόροι σε αυτό αναδείχθηκαν οι Βρετανοί (βλ. Richard Η Evans, Death in Hamburg: society and politics in the cholera years, Λονδίνο, 1990, Robert Morris και Richard Rodger (επιμ.), The Victorian city. A reader in British urban history, 1820-1914, Λονδίνο, 1993). Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 ξεκίνησε και η εκπόνηση συγκριτικών μελετών (Jόrg Vόgele, Urban Mortality change in England and Germany, 1870-1913, Liverpool, 1998). Στην Ελλάδα αντίστοιχες μελέτες είναι τα βιβλία των Κώστα Κωστή, Στον καιρό της πανώλης. Εικόνες από τις κοινωνίες της ελληνικής χερσονήσου, 14ος-19ος αιώνας, Ηράκλειο, 1995 και Χρήστου Λούκου, issue3.indd 97 15/5/08 12:51:49

[98] ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Πεθαίνοντας στη Σύρο τον 19ο αιώνα. Οι μαρτυρίες των διαθηκών, Ηράκλειο, 2000. Λιγότερο έχουν διερευνηθεί η δημοτική πολιτική σε θέματα υγείας και η λειτουργία των νοσοκομειακών θεσμών σε τοπικό επίπεδο. Στην πρώτη περίπτωση, ένα καλό παράδειγμα από τη διεθνή βιβλιογραφία είναι το βιβλίο της Marjaana Niemi, Public health and municipal policy making in Britain and Sweden, 1900-1940, Λονδίνο, 2005 και στη δεύτερη περίπτωση η μελέτη του Pierre-Yves Donzé, «L hopital bourgeois de Porrentruy (1760-1870). Gestion du patrimoine, médicalisation des soins et assistance aux pauvres», Cahiers d études historiques, 4, Porrentruy, 2000. Στην Ελλάδα οι αναλυτικές μελέτες που αναφέρονται στα νοσοκομεία σε συνδυασμό με τον αστικό τους περίγυρο δεν είναι πολλές. Στις περισσότερες περιπτώσεις, πρόκειται για λευκώματα επ ευκαιρία μιας επετειακής εκδήλωσης, που αναφέρονται στην εξέλιξη της λειτουργίας κάποιου νοσοκομείου. Μεταξύ των εξαιρέσεων είναι το βιβλίο του Δημήτρη Πλουμπίδη, Ιστορία της Ψυχιατρικής στην Ελλάδα, Θεσμοί, Ιδρύματα και Κοινωνικό πλαίσιο, 1850-1920, Aθήνα 1995 καθώς και οι γενικότερες μελέτες των Marion Maria Ruisinger, Das griechische Gesundheitswesen unter König Otto, 1833-1862, Philhellenische Stundien Band 5, Φρανκφούρτη, 1997, και της Μαρίας Κορασίδου, Όταν η αρρώστια απειλεί. Επιτήρηση και έλεγχος της υγείας του πληθυσμού στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, Αθήνα, 2002. Το υπό κρίση βιβλίο της Λ. Δρακάκη έρχεται να καλύψει ένα σημαντικό κενό στην αντίστοιχη ελληνική βιβλιογραφία. Κινείται στο πλαίσιο της ιστορίας των πόλεων, αναφέρεται στο θέμα της Δημόσιας Υγείας και εξετάζει τις συνθήκες ίδρυσης και την πορεία του Τζάνειου Νοσοκομείου κατά τον 19ο και 20ο αιώνα. Η κεντρική υπόθεση εργασίας δομείται γύρω από τις νέες προκλήσεις στη δημόσια υγεία, που δημιουργούνται εξαιτίας της γοργής αστικοποίησης της πόλης του Πειραιά. Η συγγραφέας αποδεικνύει με την εργασία της ότι οι συνεπαγόμενοι κοινωνικοί κίνδυνοι που εμφανίζονται στον τοπικό πληθυσμό με τη μορφή ασθενειών απαιτούσαν επείγοντα και ολοκληρωμένα μέτρα στον χώρο της δημόσιας υγείας. Η ίδρυση και η σταδιακή επέκταση του Τζάνειου Νοσοκομείου ήλθε να καλύψει αυτή την ανάγκη. Στο πρώτο κεφάλαιο της μελέτης αποτυπώνεται το νέο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον που διαμορφώνεται στον Πειραιά. Δηλαδή εξετάζεται η πορεία αστικοποίησης και εκβιομηχάνισης κατά τα χρόνια 1834-1914. Παράλληλα, διαγράφονται με πολλή ενάργεια οι νέοι κοινωνικοί κίνδυνοι που προκύπτουν για τους εργαζόμενους των πόλεων στο νέο αυτό περιβάλλον, όπως οι συνθήκες στέγασης, καθαριότητας, υγιεινής της πόλης, μεταβολής του διατροφικού προτύπου και της ποιότητας των τροφίμων. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύεται διεξοδικά ο τρόπος αντιμετώπισης των παραπάνω προβλημάτων από το κράτος και την τοπική κοινωνία του Πειραιά, συνήθως με πρακτικές και θεσμούς εμπνευσμένους και προερχόμενους από το εξωτερικό, κυρίως τη Γαλλία. Διαπιστώνεται ότι σημαντικός ήταν ο ρόλος των δημοτικών γιατρών και αστυνόμων που επέβλεπαν την υγεία και υγιεινή της πόλης. Παράλληλα, για την καταπολέμηση των επιδημιών ιδρύθηκαν χώροι απομόνωσης και λοιμοκαθαρτήρια. Τέλος, ο δήμος με δικούς του πόρους συμμετείχε ενεργά στην προστασία της υγείας των δημοτών του. Όπως επισημαίνει μάλιστα η συγγραφέας, με βάση τη θνησιμότητα στην πόλη, στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού, η κατάσταση της υγείας του πληθυσμού του Πειραιά ήταν η καλύτερη από τις περισσότερες ελληνικές πόλεις, όχι μόνο λόγω των επιτευγμάτων στον τομέα της ιατρικής, αλλά και λόγω της «ιατρικοποίησης» του τοπικού πληθυσμού και της πολιτικής υγείας του δήμου. Το τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο αναφέρεται στην αποκορύφωση της δημοτικής δραστηριότητας στο πεδίο της δημόσιας υγείας, που ήταν η ίδρυση του Τζάνειου Νοσοκομείου. Η έρευνα της συγγραφέως επισημαίνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο των Πειραιωτών αστών στην οργάνωση, χρηματοδότηση και λειτουργία του νοσοκομείου. Αλλά και ένα άλλο κοινωνικό στρώμα, το ιατρικό σώμα, issue3.indd 98 15/5/08 12:51:50

SOCIAL COHESION AND DEVELOPMENT [99] σε συνεργασία με τους αστούς, δημιούργησε ευνοϊκές συνθήκες για την αποδοχή των νέων ιατρικών θεσμών από την προκατειλημμένη και επιφυλακτική τοπική κοινωνία. Σε σχέση με τη χρησιμοποίηση των υπηρεσιών του νοσοκομείου, η συγγραφέας αποδεικνύει ότι, ενώ θεωρητικά προβλεπόταν ισότητα πρόσβασης και δωρεάν παροχή υπηρεσιών στους ασθενείς, στην πράξη η νοσηλεία εντασσόταν στην πελατειακή λογική των εκάστοτε δημοτικών Αρχών. Τέλος, όσον αφορά την αποτελεσματικότητα και τη συμβολή του νοσοκομείου στην προαγωγή της δημόσιας υγείας, από τα διάσπαρτα και σποραδικά στοιχεία που κατάφερε να βρει η συγγραφέας διαπιστώνεται ότι το νοσοκομείο, τη μεγαλύτερη περίοδο της λειτουργίας του, δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί πλήρως στις αυξανόμενες ανάγκες ενός συνεχώς διευρυνόμενου πληθυσμού. Το βιβλίο της κυρίας Δρακάκη αποτελεί μια πρωτότυπη πραγματεία, που συμβάλλει σημαντικά στη σφαιρική αποτύπωση της οικονομικής και κοινωνικής πορείας του ελληνικού αστικού χώρου. Αναδεικνύει ένα νέο πεδίο επιστημονικής έρευνας και αποπειράται να συνθέσει, με αρκετή επιτυχία, την οικονομική και αστική ανάπτυξη με την εμφάνιση των σύγχρονων μορφών κοινωνικής προστασίας, όπως είναι η δημόσια υγεία. Για την ιστορία της κοινωνικής πολιτικής στην Ελλάδα, τα ευρήματα του βιβλίου είναι πολύτιμα, καθώς θεμελιώνουν πειστικά την άποψη της «από τα κάτω», δηλαδή από πρωτοβουλίες της τοπικής κοινωνίας, δημιουργίας των σύγχρονων θεσμών κοινωνικής προστασίας. Το κράτος και οι κρατικές πολιτικές ακολούθησαν. Η συγγραφέας προσεγγίζει το αντικείμενό της στη βάση της ιστορικής μεθόδου, αντλώντας υλικό από πρωτογενείς αρχειακές πηγές, όπως το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Πειραιά. Τα ευρήματα της έρευνας αξιοποιούνται ερμηνευτικά για πρώτη φορά στην ελληνική βιβλιογραφία, επιτρέποντας πολύτιμα συμπεράσματα για την ανάπτυξη υπηρεσιών υγείας στη νεότερη Ελλάδα. Η σχετικότητα και η αξιοπιστία αυτών των συμπερασμάτων ελέγχονται στη συνέχεια με την εφαρμογή της συγκριτικής μεθόδου και στη βάση της διεθνούς εμπειρίας. Ωστόσο, παρά την ολοκληρωμένη θεωρητική πλαισίωση και μεθοδολογική επάρκεια της έρευνας, οι αντιφατικές πληροφορίες για την ποιότητα των υπηρεσιών υγείας, καθώς και η έλλειψη αξιόπιστων στατιστικών στοιχείων δεν επέτρεψαν στη συγγραφέα κάποια πιο συγκεκριμένα συμπεράσματα. Οι επιμέρους υποθέσεις εργασίας που με τόλμη διατυπώνονται απαιτούν μεγαλύτερη τεκμηρίωση και στήριξη. Αυτό το κενό πρέπει να καλύψει η μελλοντική έρευνα. Θεόδωρος Σακελλαρόπουλος Πάντειο Πανεπιστήμιο issue3.indd 99 15/5/08 12:51:50