ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Κάθε αντίτυπο φέρει την υπογραφή της συγγραφέα Σειρά: Γυμνάσιο Θεωρητικές Επιστήμες Νεοελληνική γλώσσα, Α Γυμνασίου Μαρία Συνοδινού Βαλλιάνου Επιμέλεια κειμένου: Κυριάκος Εμμανουηλίδης Στοιχειοθεσία-σελιδοποίηση, εξώφυλλο: Γεωργία Λαμπροπούλου Σχεδιασμός layout: Γεωργία Λαμπροπούλου, Ιωάννα Ιωαννίδου Υπεύθυνος έκδοσης: Αποστόλης Αντωνόπουλος e-mail συγγραφέα: maria_vallianou@yahoo.gr Copyright 2011 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ, Μαρία Συνοδινού Βαλλιάνου για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσμο ISBN: 978-960-6881-27-5 Απαγορεύεται η με οποιονδήποτε τρόπο, μέσο και μέθοδο αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, θέση σε κυκλοφορία, παρουσίαση, διανομή και η εν γένει πάσης φύσεως χρήση και εκμετάλλευση του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμηματικά, καθώς και της ολικής αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου (στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης κ.λπ.) και του εξωφύλλου του, σύμφωνα με τις διατάξεις της υπάρχουσας νομοθεσίας περί προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων περιλαμβανομένων και των σχετικών διεθνών συμβάσεων. Σωτήρος και Αλκιβιάδου 132, Τ.Κ. 185 35 Πειραιάς τηλ.: 210 4112507, fax: 210 4116752 url: www.poukamisas.gr, e-mail: publications@poukamisas.gr

ΜΑΡΙΑ ΣΥΝΟΔΙΝΟΥ ΒΑΛΛΙΑΝΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Στους γονείς μου, που με βοήθησαν να γίνω αυτό που είμαι σήμερα.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το παρόν σχολικό βοήθημα για την Α Γυμνασίου είναι απολύτως προσαρμοσμένο στην αναμορφωμένη ύλη, όπως αυτή έχει οριστεί από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Απευθύνεται τόσο σε μαθητές όσο και σε εκπαιδευτικούς, καθώς καλύπτει εξίσου τις ανάγκες και των δύο. Ο μαθητής μπορεί να ανατρέξει σε αυτό για την αναζήτηση οποιασδήποτε απάντησης του σχολικού βιβλίου, ενώ ο εκπαιδευτικός να αντλήσει επιπλέον πληροφοριακό υλικό για την ανάθεση εργασιών και κριτηρίων αξιολόγησης. Το βιβλίο έχει δομηθεί με ιδιαίτερο τρόπο, ώστε να είναι εύχρηστο για κάθε αναγνώστη. Περιλαμβάνει δέκα ενότητες, στις οποίες αρχικά απαντώνται οι ερωτήσεις των εισαγωγικών κειμένων. Στη συνέχεια, υπάρχει συγκεντρωμένη η θεωρία της κάθε ενότητας, σε αντίθεση με την κατακερματισμένη και δύσχρηστη παρουσίασή της στο σχολικό εγχειρίδιο. Έπειτα, ακολουθούν οι απαντήσεις των αντίστοιχων ερωτήσεων. Για κάθε ενότητα και για σημεία που αφορούν τόσο στη γραμματική όσο και στο λεξιλόγιο ή στην οργάνωση του λόγου, υπάρχουν πρόσθετες εφαρμογές για περαιτέρω εξάσκηση του μαθητή μέσα από ποικίλα διασκευασμένα κείμενα. Η διαθεματική εργασία κάθε ενότητας απαντάται άλλοτε σχεδιαγραμματικά και άλλοτε υπό μορφή καθοδήγησης με παραπομπές κυρίως σε διαδικτυακούς τόπους. Το κριτήριο αξιολόγησης αποτελείται από ένα σύντομο κείμενο με ερωτήσεις κατανόησης, ασκήσεις που σχετίζονται με την ύλη της αντίστοιχης ενότητας και παραγωγή λόγου. Στο τέλος κάθε ενότητας υπάρχουν οι απαντήσεις στις πρόσθετες εφαρμογές και το κριτήριο αξιολόγησης. Στο τέλος του βιβλίου, ο αναγνώστης μπορεί να βρει τις απαντήσεις του τετραδίου εργασιών. Ευελπιστώ ότι το παρόν βοήθημα θα καταστεί χρήσιμο εργαλείο τόσο για τους νέους μαθητές της Α τάξης του Γυμνασίου όσο και για τους συναδέλφους εκπαιδευτικούς, που θα διδάξουν το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας. Η συγγραφέας Οκτώβριος 2011

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1η ενότητα: Οι πρώτες μέρες σ ένα νέο σχολείο 11 2η ενότητα: Επικοινωνία στο σχολείο 53 3η ενότητα: Ταξίδι στον κόσμο της φύσης 97 4η ενότητα: Φροντίζω για τη διατροφή και την υγεία μου 163 5η ενότητα: Γνωρίζω το μαγικό κόσμο του θεάτρου και του κινηματογράφου 221 6η ενότητα: Οι δημιουργικές δραστηριότητες στη ζωή μου 265 7η ενότητα: Ο κόσμος μέσα από την οθόνη-εικόνα 307 8η ενότητα: Αθλητισμός και Ολυμπιακοί Αγώνες: Παρακολουθώ και συμμετέχω 341 9η ενότητα: Ανακαλύπτω τη μαγεία της γνώσης 379 10η ενότητα: Γνωρίζω τον τόπο μου και τον πολιτισμό του 409 Απαντήσεις τετραδίου εργασιών 447

1H ΕΝΟΤΗΤΑ Οι πρώτες μέρες σ ένα νέο σχολείο

1 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ Κείμενο 1 [Πρώτη μέρα στο Γυμνάσιο] Ερώτηση κατανόησης (σελ. 11) Πώς νιώθει η Άννα, η κύρια ηρωίδα του αποσπάσματος, μόλις μπαίνει για πρώτη φορά στο χώρο του Γυμνασίου; Από πού καταλαβαίνουμε τα συναισθήματά της; Ηρωίδα του αποσπάσματος: Η Άννα, ένα μικρό κορίτσι που θα φοιτήσει στην Α Γυμνασίου. Τόπος: Το προαύλιο ενός σχολείου. Χρόνος: Η έναρξη της σχολικής χρονιάς. Συναισθήματα: Η Άννα βαδίζει σοβαρή και βιαστική στο δρόμο που οδηγεί στο σχολείο της. Δε ρίχνει ούτε μία ματιά δεξιά και αριστερά. Καταλαβαίνουμε λοιπόν πως είναι αγχωμένη και ανήσυχη, γεγονός φυσιολογικό, αφού το νέο σχολικό περιβάλλον του Γυμνασίου τής είναι ολότελα άγνωστο. Μπαίνοντας στον προαύλιο χώρο εκπλήσσεται. Όλα τής φαίνονται μεγάλα και καθόλου οικεία. Νιώθει σαν νάνος, ενώ τα άλλα παιδιά μοιάζουν τεράστια. Δέος κατακλύζει τη μικρή Άννα για τη νέα σχολική πραγματικότητα. Η εμφάνιση του Γιώργου τής προξενεί ανακούφιση, καθώς της εξηγεί πως βρίσκεται σε λάθος σημείο, αφού ο χώρος του προαύλιου που αναλογεί στις μικρότερες τάξεις βρίσκεται αλλού. Κατά τη διάρκεια του αγιασμού, η αυστηρή παρουσία του γυμνασιάρχη εντείνει την ανησυχία της Άννας. Άλλωστε, τον συνοδεύει η φήμη του σκληρού και αγέλαστου ανθρώπου. Όμως, η ένταση που προκάλεσε η πρώτη μέρα στο σχολείο μοιάζει να υποχωρεί χάρη στην αυθόρμητη παρουσία της Αγγέλας. Η Άννα και η Αγγέλα επικοινωνούν με χιούμορ. Κείμενο 2 [Μιλώ, ζωγραφίζω, γράφω] Ερωτήσεις κατανόησης (σελ. 11) 1. Ποιοι ήταν οι πρώτοι τρόποι με τους οποίους επικοινωνούσαν οι άνθρωποι; Οι άνθρωποι επικοινωνούσαν με τις κινήσεις των χεριών και τις γκριμάτσες, τους μορφασμούς του προσώπου. Δεν είχαν εφεύρει ακόμα τις 12 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ

Οι πρώτες μέρες σ ένα νέο σχολείο λέξεις. Όσο για τις γνώσεις που αποκόμιζαν, τις μετέφεραν από τη μία γενιά στην άλλη μέσω του προφορικού λόγου. 2. Πότε και πού εμφανίστηκαν οι πρώτες μορφές γραφής; Ως πρώτες μορφές γραφής μπορούμε να θεωρήσουμε τις ζωγραφιές, τις εικόνες. Οι ζωγραφιές σταδιακά εξελίχτηκαν και ενέπνευσαν του ανθρώπους να δημιουργήσουν τα γράμματα. 3. Γιατί η επινόηση του αλφάβητου θεωρείται επανάσταση στην ιστορία του ανθρώπου; Καταγράφονται πληροφορίες που αποκτούν οι άνθρωποι στο πέρασμα του χρόνου. Αυτές οι πληροφορίες δε χάνονται, ούτε ξεχνιούνται, αλλά μεταφέρονται από γενιά σε γενιά και από τόπο σε τόπο. Έτσι, η ανθρώπινη επικοινωνία δεν εμποδίζεται από το χρόνο και την απόσταση. Κείμενο 3 [Διάφοροι κώδικες στη ζωή μου] Ερωτήσεις κατανόησης (σελ. 12) 1. Πόσοι διαφορετικοί κώδικες παρουσιάζονται στο κείμενο 3; Το κείμενο μας εξηγεί διαφορετικούς και ποικίλους κώδικες επικοινωνίας. Σήματα τροχαίας: Μέσω αυτών επικοινωνούν οδηγοί και πεζοί, ώστε να είναι εφικτή η κυκλοφορία στους δρόμους. Χωρίς αυτά θα προξενούνταν συνεχώς παρεξηγήσεις και ακόμα χειρότερα ατυχήματα. Ας σκεφτούμε, για παράδειγμα, ότι πολλά από τα ατυχήματα στους δρόμους οφείλονται σε παραβίαση του κώδικα οδικής κυκλοφορίας. Τα σήματα της τροχαίας συμβάλλουν στην τήρηση του κώδικα αυτού. Φανάρια: Επιτελούν παρόμοιο ρόλο. Αριθμοί: Κάνουμε με αυτούς αναγκαίες πράξεις. Σκεφτείτε, όμως, ότι μέσω αυτών κάνουμε και σκέψεις χωρίς ίσως να το αντιλαμβανόμαστε. Νότες: Με τη βοήθειά τους φτιάχνουμε μουσική. Οι νότες είναι ένας κώδικας που παράγει μουσικούς ήχους. Διαβάζοντας τις νότες, όπως διαβάζουμε τα γράμματα, κατανοούμε τη μουσική. Με τον ίδιο τρόπο γράφουμε και μουσική. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ 13

1 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ Αρχαία ελληνικά: Γράμματα και λέξεις η ελληνική γλώσσα σε παλαιότερη μορφή. Διαφέρουν τα σημεία στίξης, οι γραμματικοί τύποι, η σύνταξη. Κατανοώντας αυτές τις διαφορές, διαβάζουμε τα αρχαία ελληνικά και καταλαβαίνουμε το νόημά τους. 2. Προσπαθήστε να μεταφέρετε στα νέα ελληνικά την παραπάνω φράση του Πλάτωνα. Η πατρίδα είναι τιμιότερη, σεμνότερη και αγιότερη από τη μητέρα, τον πατέρα και όλους γενικά τους προγόνους. 14 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ

2 Θεωρία 1ης ενότητας Β ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Β1 Παράγοντες της επικοινωνίας Τι είναι η επικοινωνία και ποια τα συστατικά της; Επικοινωνία είναι η ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων. Για να επιτευχθεί επικοινωνία πρέπει να υπάρχει: ένας πομπός, ένας δέκτης, ένας κώδικας. Πομπός είναι αυτός που γράφει ή μιλάει. Δέκτης είναι αυτός που ακούει ή διαβάζει. Κώδικας είναι ένα σύστημα σημείων ή σημάτων ή συμβόλων με αρχές και κανόνες. Ο κώδικας χρησιμοποιείται από τον πομπό για να κωδικοποιήσει ένα μήνυμα, να εκφράσει μία επιθυμία, να διατυπώσει μία ερώτηση, να ζητήσει ή να δώσει μία πληροφορία, να πει κάτι που σκέφτεται ή που νιώθει κτλ. Από τον πομπό μεταβιβάζεται το μήνυμα με κάποιον τρόπο φυσικό ή τεχνητό στο δέκτη, που αποκωδικοποιεί το μήνυμα. Το μέσο που χρησιμοποιούμε για να επικοινωνήσουμε επηρεάζει τη μορφή και το ύφος του μηνύματος. Μέσο μπορούμε να θεωρήσουμε το τηλέφωνο, τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, το κινητό τηλέφωνο, την επιστολή, την επικοινωνία πρόσωπο με πρόσωπο κ.ά. Υπάρχουν δύο είδη επικοινωνίας: η γραπτή και η προφορική. Β2 Κώδικες επικοινωνίας Τι σημαίνει ότι ένα κείμενο είναι πολυτροπικό; Εκτός από τη γλώσσα, επικοινωνούμε με πολλά άλλα σήματα που ανήκουν σε διάφορους κώδικες. Ιδιαίτερη σημασία για την επικοινωνία των ανθρώπων έχει ο γλωσσικός κώδικας. Πολλά κείμενα δε χρησιμοποιούν μόνο τη γλώσσα για να μεταδώσουν το μήνυμά τους, αλλά και άλλους τρόπους, που μπορεί να είναι σήματα από άλλους κώδικες. Επειδή, λοιπόν, χρησιμοποιούν πολλούς τρόπους λέγονται πολυτροπικά κείμενα. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ 15

2 Θεωρία 1ης ενότητας Γ Γ1 ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ Είδη προτάσεων ανάλογα με τα συστατικά τους Τι είναι η πρόταση και ποια είδη υπάρχουν; Είναι το μεγαλύτερο, γραμματικά οργανωμένο, σύνολο λέξεων. Ανάλογα με τους όρους που περιλαμβάνει, μία πρόταση μπορεί να διακριθεί σε: Απλή: Έχει ολοκληρωμένο νόημα και απαντά στην ερώτηση «ποιος» και «τι». Όλοι οι όροι της είναι απαραίτητοι και τίποτε δεν μπορεί να παραληφθεί. π.χ. Ο Γιώργος σπούδασε δικηγόρος. Επαυξημένη: Εκτός από τους βασικούς της όρους, η πρόταση μπορεί να περιέχει και πρόσθετα στοιχεία. π.χ. Η θεία μου η Άννα έφυγε για το εξωτερικό. Ελλειπτική: Ορισμένες συνθήκες επικοινωνίας μάς επιβάλλουν ή μας δίνουν τη δυνατότητα να παραλείψουμε κάποια στοιχεία-λέξεις της πρότασης. π.χ. Βρέχει. Γ2 Είδη προτάσεων, σημασίες τους και σημεία στίξης Ποια άλλα είδη προτάσεων υπάρχουν; 1. Ανάλογα με τις επικοινωνιακές ανάγκες του ομιλητή, η πρόταση μπορεί να διακριθεί σε: Αποφαντική: Ο ομιλητής παρέχει πληροφορίες για γεγονότα που πιστεύει ότι είναι αληθή. Σημείο στίξης τελεία π.χ. Η πτήση αναχωρεί σε λίγη ώρα. Ερωτηματική: Ο ομιλητής δηλώνει την άγνοιά του σχετικά με ορισμένες πληροφορίες. Σημείο στίξης ερωτηματικό π.χ. Θα πραγματοποιηθεί η εκδρομή; Προστακτική: Ο ομιλητής ζητά από κάποιον να κάνει κάτι με τη μορφή προτροπής ή διαταγής (όταν οι συνθήκες το επιβάλλουν). 16 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ