ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ... ΙΧ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Ι. ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ... ΧVII II. ΞΕΝΕΣ... XVII 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 1.1. Δικαστική Ψυχολογία και Ψυχολογία... 1 1.2. Ιδιαίτερη προβληματική της Δικαστικής Ψυχολογίας... 4 1.3. Δυνατότητες και όρια της Δικαστικής Ψυχολογίας ως κλάδου της Ψυχολογίας του Δικαίου... 6 2. Ο ΔΙΚΑΣΤΙΚΟΣ ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ-ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩ- ΜΟΝΑΣ... 9 2.1. Νομικές βάσεις και γενικά ερωτήματα για τη λειτουργία του ψυχολόγου-πραγματογνώμονα... 9 2.2. Συγκρούσεις ρόλων του ψυχολόγου-πραγματογνώμονα 20 2.2.1. Εμπιστοσύνη και αντικειμενικότητα... 20 2.2.2. Διεξοδική έρευνα της προσωπικότητας και προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας... 23 2.2.3. Ναρκοανάλυση, ανιχνευτής ψεύδους, προβολικά τεστ (δοκιμασίες)... 26 2.2.4. Υποκειμενική αντίληψη και αντικειμενική έκδοση γνωμοδοτήσεων... 32 2.2.5. Ευθύνες για τις συνέπειες της γνωμοδότησης... 34 2.2.6. Πίστη στην επιστημονική άποψη και αναγκαία ευλυγισία... 36 2.2.7. Επιστημονικοί εμπειρογνώμονες και χρήσιμος δικαστικός βοηθός... 37
XII Λεωνίδας Κοτσαλής 2.3. Γενικά μεθοδολογικά προβλήματα της δικαστικήςψυχολογικής γνωμοδότησης... 39 2.3.1. Η έλλειψη μιας συνολικής θεωρίας... 39 2.3.2. Νομοθετική γνώση και ιδιογραφική εφαρμογή. 43 2.3.3. Διαφορετική θέση δικαστών και πραγματογνωμόνων... 44 2.4. Η διενέργεια της δικαστικής-ψυχολογικής γνωμοδότησης 45 2.4.1. Η διαδρομή της γνωμοδότησης... 45 2.4.2. Η ψυχοδιαγνωστική συνομιλία και η δικαστικήψυχολογική διερεύνηση... 55 2.4.3. Η εφαρμογή ψυχολογικών τεστ... 60 2.4.4. Διαδικασίες ερωτηματολογίου και τεστ αντίληψης. 63 2.4.5. Η παρατήρηση συμπεριφοράς... 64 2.4.6. Status praesens, αναδρομή και πρόγνωση... 66 3. Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗ- ΤΑΣ ΓΙΑ ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΜΟ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ 34 ΚΑΙ 36 Π.Κ.... 69 3.1. Το κείμενο του νόμου... 69 3.2. Επεξηγήσεις στις νομικές διατάξεις... 69 3.2.1. Τα όρια ηλικίας... 69 3.2.2. Η διώροφη διαδικασία... 72 3.2.3. Οι ικανότητες για διάκριση και συμμόρφωση... 73 3.2.4. Οι διαφορές ανάμεσα στα άρθρα 34 και 36 Π.Κ. και η δικαστική απόφαση... 78 3.3. Η ικανότητα του δράστη για καταλογισμό (ενοχή) ως γενική προϋπόθεση... 80 3.4. Τα στοιχεία που αποκλείουν την ενοχή (ικανότητα για καταλογισμό) και αντίστοιχα μειώνουν την ενοχή (ικανότητα για καταλογισμό)... 90 3.4.1. Η δυνατότητα της αναλογίας... 90 3.4.2. Η νοσηρή διατάραξη των πνευματικών (ψυχικών) λειτουργιών... 92
Περιεχόμενα XIII 3.4.3. Η διατάραξη της συνείδησης... 94 3.4.3.1. Η μεταφορά του μοντέλου των στρωμάτων... 94 3.4.3.2. Το φαινόμενο της εξαρτώμενης από πάθος διατάραξης της συνείδησης... 97 3.4.3.3. Η απουσία παθολογικών αιτίων... 100 3.4.3.4. Το πρόβλημα του εννοιολογικού καθορισμού: βαθιά (βλ. 20 και 21 γερμ. Π.Κ.) διατάραξη της συνείδησης... 103 3.4.3.5. Η γνωμοδότηση της (βαθιάς) διατάραξης της συνείδησης... 105 3.5. Η αγνωστικιστική συζήτηση... 109 3.6. Ειδικά προβλήματα σε σχέση με γνωμοδοτήσεις ως προς τα άρθρα 34 και 36 Π.Κ.... 115 3.6.1. Πραγματογνώμονας και δικαστής... 115 3.6.2. Τάσεις για αποψυχολογικοποίηση... 119 4. Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΜΑΡΤΥΡΩΝ... 123 (Μιχ. Π. Μαργαρίτη) 4.1. Εισαγωγή... 123 4.1.1. Ο μάρτυρας και το αντικείμενο της κατάθεσής του... 123 4.1.2. Κριτήριο αλήθειας στη μαρτυρική κατάθεση... 124 4.2. Η μη ηθελημένη ανακριβής μαρτυρία... 126 4.2.1. Γενικά... 126 4.2.2. Οι τρεις φάσεις της διαδρομής της κατάθεσης... 128 4.2.2.1. Γενικά... 128 4.2.2.2. Πρώτη φάση: η αντίληψη... 128 4.2.2.3. Δεύτερη φάση: η μνήμη... 133 4.2.2.4. Τρίτη φάση: η ανάπλαση (αναπαραγωγή) του συμβάντος... 139 4.3. Η εκ προθέσεως ψευδής κατάθεση... 145 4.3.1. Γενικά... 145
XIV Λεωνίδας Κοτσαλής 4.3.2. Κίνητρα ψευδών καταθέσεων... 147 4.4. Προβλήματα της προσφορότητας των καταθέσεων... 152 4.4.1. Γενικά... 152 4.4.2. Η ηλικία του μάρτυρα... 152 4.4.2.1. Οι ανήλικοι μάρτυρες... 152 4.4.2.2. Οι υπερήλικες μάρτυρες... 155 4.4.3. Το φύλο του μάρτυρα... 156 4.4.4. Το επάγγελμα και η μόρφωση του μάρτυρα... 158 4.4.5. Η ιδιαίτερη σχέση του μάρτυρα με τον κατηγορούμενο... 158 4.4.6. Η ειδική μαρτυρική προσφορότητα... 159 4.4.6.1. Γενικά... 159 4.4.6.2. Οι χαρακτηρολογικοί τύποι μαρτύρων... 159 4.4.7. Οι μάρτυρες εξ ακοής... 163 4.4.8. Ειδικά: οι μάρτυρες- θύματα στα εγκλήματα της γενετήσιας σφαίρας... 164 4.4.9. Ειδικά: οι αναγνωρίσεις προσώπων... 166 4.5. Οι μέθοδοι της αξιολόγησης καταθέσεων... 169 4.5.1. Γενικά... 169 4.5.2. Τα εμπειρικά κριτήρια του δικαστή... 170 4.5.3. Η ψυχολογική πραγματογνωμοσύνη... 171 4.5.3.1. Η ανάγκη ψυχολογικής πραγματογνωμοσύνης... 171 4.5.3.2. Η επιστημονική βάση της ψυχολογικής πραγματογνωμοσύνης... 173 4.5.3.3. Οι διάφορες μέθοδοι αξιολόγησης των καταθέσεων... 175 4.5.3.4. Η πρακτική της γνωμοδότησης της κατάθεσης... 182 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ι. ΕΛΛΗΝΙΚΗ... 189 ΙΙ. ΞΕΝΗ... 193
Περιεχόμενα XV ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ Ι. ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΩΝ ΟΡΩΝ... 201 ΙΙ. ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΩΝ ΟΡΩΝ... 217