Επιχειρηματικό Σχέδιο

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ Πτυχιακή εργασία Επιχειρηματικό Σχέδιο ίδρυσης οινοποιείου Καθηγητής : Μπογάς Χρήστος Σπουδαστές :Ιωαννίδης Σπύρος - Βαβατζιάνη Χριστίνα Σέρρες, Μάιος 2014

Περιεχόμενα Πρόλογος...3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ...4 1. ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ...4 1.1 Τι είναι η βιολογική γεωργία...4 1.2 Στόχοι της βιολογικής γεωργίας...4 1.3 Η βιολογική γεωργία στην Ελλάδα...5 1.3.1. Η βιολογική καλλιέργεια στην Ελλάδα...6 1.3.2. Η βιολογική αμπελοκαλλιέργεια στην Ελλάδα...7 1.3.3 Η Βιολογική Γεωργία στην Ελλάδα...8 1.4 Τι είναι το Βιολογικό προϊόν...19 1.5 Οργανισμοί Ελέγχου & Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων...21 1.6 Σήμανση βιολογικών προϊόντων...24 1.7 Θεσμικό πλαίσιο...25 1.8 Τρόποι διάθεσης βιολογικών προϊόντων...26 α) Χονδρική πώληση βιολογικών προϊόντων σε εταιρείες διανομής...26 β) Χονδρική πώληση βιολογικών προϊόντων απ ευθείας σε super markets...27 γ) Χονδρική πώληση βιολογικών προϊόντων σε καταστήματα βιολογικών προϊόντων...28 δ) Λιανική πώληση βιολογικών προϊόντων σε λαϊκές αγορές βιολογικών προϊόντων ή σε συμβατικές λαϊκές αγορές...29 στ) Λιανική πώληση βιολογικών προϊόντων από συλλογικούς φορείς, όπως οι Συνεταιρισμοί, μέσω τοπικών καταστημάτων...32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ...33 2. ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ...33 2.1 Περιεχόμενα επιχειρηματικού σχεδίου...33 2.2.Επιχειρηματικά σχέδια και επιχειρήσεις...33 2.3 Μεθοδολογία και πρόγραμμα εργασίας...35 2.3.1Project Plan...35 2.4 S.W.O.T. Analysis...38 2.5 Περίγραμμα ενός επιχειρηματικού σχεδίου...40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ...42 3. ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΝΟΣ ΕΠΙΣΚΕΨΙΜΟΥ ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΟΥ...42 3.1 Εκτελεστική σύνοψη...42 3.2 Στόχοι της προτεινόμενης επένδυσης...42 3.3 Επιχειρηματική ομάδα...43 3.4 Ιστορικό και πεδία δράσης της επιχείρησης...43 3.5 Υπάρχοντα προϊόντα και υπηρεσίες...43 3.6 Εγκαταστάσεις και διαδικασίες παραγωγής...44 3.7 Ανάλυση του κλάδου...44 3.8 Κόστος επένδυσης...46 3.9 Χρηματοδότηση του Κόστους της Επένδυσης...46 3.10 Προβλέψεις πωλήσεων αποτελέσματα χρήσης...47 3.11 Δραστηριότητες μάρκετινγκ και πωλήσεων...48 3.11.1.Προϊόντα και υπηρεσίες...48 3.11.2 Τιμολογιακή πολιτική...48 3.11.3 Πολιτική προώθησης...48 3.11.4 Πολιτική διανομής...49 1

3.12 Ανάλυση ανταγωνιστών...49 3.13 Δυναμικότητα & τάσεις της αγοράς βιολογικών προϊόντων...50 3.14 ΑΝΑΛΥΣΗ SWOT...52 3.15 Διοικητικό σχήμα...53 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...54 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...55 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι...56 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ...66 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ...68 2

Πρόλογος Όταν λέμε βιολογική καλλιέργεια εννοούμε μια ολοκληρωμένη πρόταση παραγωγής οικολογικού προσανατολισμού, σύμφωνα με την οποία οι παράγοντες που καθορίζουν την ποιότητα και την ποσότητα των παραγόμενων προϊόντων αντιμετωπίζονται συνολικά. Το σύστημα της βιολογικής καλλιέργειας σέβεται τη φύση και προσπαθεί να συνεργάζεται μαζί της. Στο πλαίσιο αυτό χρησιμοποιεί ήπιες τεχνικές κατεργασίας της γης και προϊόντα φυτοπροστασίας και λίπανσης που δεν αποτελούν κίνδυνο για το περιβάλλον. Δεν αποτελεί την επιστροφή στην "εποχή του λίθου", αλλά αξιοποιεί κάθε σύγχρονη γνώση στο βαθμό που λειτουργεί σε αρμονία με τις φυσικές διαδικασίες για να παράγει προϊόντα με εξαιρετικές οργανοληπτικές ιδιότητες και πάνω απ όλα "καθαρά". Σήμερα, στην Ελλάδα οι βιολογικές καλλιέργειες αποτελούν μια πρόκληση. Οι ήπιες κλιματολογικές συνθήκες, η μικρότερη ρύπανση με αγροχημικά και οι οικογενειακής μορφής γεωργικές εκμεταλλεύσεις σε μικρές εκτάσεις, ευνοούν την παραγωγή βιολογικών προϊόντων με καλές οργανοληπτικές ιδιότητες που απολαμβάνουν και καλύτερες τιμές από τα συμβατικά. Η βιολογική γεωργία λοιπόν πρέπει να αντιμετωπιστεί με ιδιαίτερη σοβαρότητα από όλους τους φορείς και με τη βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αξιοποιηθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αυτό πάντως που πρέπει να επισημανθεί είναι το γεγονός πως η υιοθέτηση της διαφορετικής αυτής αντίληψης στη γεωργική παραγωγή, προϋποθέτει και τη διαμόρφωση μιας βαθιάς οικολογικής συνείδησης από πλευράς παραγωγών αλλά και προσπάθειες για να αλλάξει το μοντέλο κατανάλωσης που ακολουθείται σήμερα και δίνει έμφαση κυρίως στην εμφάνιση του προϊόντος που καταναλώνεται και λιγότερο στην ποιότητά του. Σκοπός της εργασίας μου είναι η εκπόνηση ενός επιχειρηματικού σχεδίου για ίδρυση οινοποιείου βιολογικού οίνου μέσα σε έναν αμπελώνα στην περιόχη του Κοπανού Νάουσας.. 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ 1. ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ 1.1 Τι είναι η βιολογική γεωργία Βιολογική γεωργία είναι ένα σύστημα διαχείρισης και παραγωγής αγροτικών προϊόντων που στηρίζεται σε φυσικές διεργασίες, στη μη χρησιμοποίηση χημικών συνθετικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων και στη χρησιμοποίηση εναλλακτικών προς τη χημική μεθόδων αντιμετώπισης εχθρών, ασθενειών και ζιζανίων, καθώς και στη χρησιμοποίηση εχνικών παραγωγής, όπως η αμειψισπορά και η ανακύκλωση φυτικών και ζωικών υπολειμμάτων που διατηρούν τη φυσική ισορροπία και τη νομιμότητα του εδάφους. Η βιολογική γεωργία βασίζεται κυρίως: Στην χρησιμοποίηση κατά το δυνατόν ανανεώσιμων φυσικών πόρων σε τοπικό επίπεδο, στην αυτάρκεια του εδάφους σε οργανική ουσία και θρεπτικά στοιχεία και στη βιοποικιλότητα του οικοσυστήματος που αποτελεί και τον κύριο παράγοντα στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας του. Στην χρησιμοποίηση ιθαγενών ανθεκτικών φυτών και φυλών ζώων που έχουν προσαρμοστεί στις τοπικές συνθήκες καθώς και στην κατάλληλη επιλογή καλλιεργητικών τεχνικών και εναλλαγή καλλιεργειών, με προτίμηση στα μεικτά συστήματα γεωργίας (συνύπαρξη φυτικής και ζωικής παραγωγής στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις). 1.2 Στόχοι της βιολογικής γεωργίας Βασικοί στόχοι της βιολογικής γεωργίας είναι η παραγωγή γεωργικών προϊόντων και ειδών διατροφής χωρίς χημικά υπολείμματα και με ταυτόχρονη προστασία του περιβάλλοντος με την ανάπτυξη και προαγωγή ολοκληρωμένων σχέσεων μεταξύ εδάφους, φυτών, ζώων, ανθρώπου και βιόσφαιρας. Η διαχείριση λοιπόν των φυσικών διεργασιών και όχι η εκτροπή ή η υποκατάσταση τους είναι ο τελικός στόχος. 4

1.3 Η βιολογική γεωργία στην Ελλάδα Το κίνημα της βιολογικής γεωργίας, αν και στον Ευρωπαϊκό χώρο βρίσκει τις ρίζες ου στα τέλη του περασμένου αιώνα, στην Ελλάδα πρωτοακούγεται στη δεκαετία του 70, στο χώρο των υγιεινιστών, ως μια μορφή παραγωγής με προϊόντα "καθαρά", χωρίς χημικά κατάλοιπα. Οι πρώτες εμφανίσεις ωστόσο στον χώρο αυτό γίνονται κατά την πενταετία 80-85, οπότε και δημιουργούνται οι αρχικοί πυρήνες ενημέρωσης και δράσης και συγκεκριμένα η Συντονιστική Επιτροπή Βιοκαλλιεργητών, την οποία και διαδέχεται ο Σύλλογος Οικολογικής Γεωργίας Ελλάδας. Στη συνέχεια της δεκαετίας μπαίνουν οι βάσεις για τα πρώτα οργανωμένα προγράμματα βιοκαλλιέργειας λάδι στη Μάνη και Κορινθιακή σταφίδα στην Αιγιαλεία Αχαΐας με προϊόντα εξαγωγικού προσανατολισμού. Το όλο σκηνικό μεταβάλλεται σημαντικά από τις αρχές της δεκαετίας του 90 εσπεριδοειδή στη Λακωνία, αμπελοκαλλιέργεια στη Νάουσα, ακτινίδια στη Κρύα Βρύση - οπότε η Ευρωπαϊκή Ένωση, κάτω από την πίεση των εκεί κινημάτων, αναγνωρίζει πλέον επίσημα την βιολογική γεωργία, με την ψήφιση του Κανονισμού 2092/91, ο οποίος και καθορίζει την έννοια της βιολογικής γεωργίας, με βάση τους κανόνες της IFOAM, της Διεθνούς Ομοσπονδίας Οργανώσεων Βιολογικής Γεωργίας. Οι εξελίξεις αυτές σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μεταφέρθηκαν βέβαια και στη χώρα μας, με καθυστέρηση της εφαρμογής του Κανονισμού κατά 2 χρόνια. Η χρονιά ορόσημο είναι το έτος 1993, η οποία μας επιτρέπει να έχουμε επίσημες καταγραφές καθώς και την επίσημη πορεία που παρουσιάζει η χώρα μας στην εξέλιξη της βιολογικής γεωργίας. Όσον αφορά τα είδη των καλλιεργειών όπου εφαρμόζεται η βιολογική γεωργία, φαίνεται να καλύπτεται ολόκληρο σχεδόν το φάσμα της γεωργικής παραγωγής, με την ελιά να καταλαμβάνει την κυρίαρχη θέση, ακολουθεί το αμπέλι, τα σιτηρά, τα εσπεριδοειδή κ.α. Σήμερα πια χιλιάδες παραγωγών έχουν υιοθετήσει τις αρχές της βιολογικής γεωργίας και μεμονωμένα ή συσπειρωμένα, είτε σε ομάδες παραγωγών είτε μέσα από επιχειρηματικούς φορείς, δίνουν ένα πιο σύγχρονο πρόσωπο στην ελληνική 5

βιοκαλλιέργεια, υλοποιώντας την πίστη τους για μια γεωργία που σέβεται το περιβάλλον. 1.3.1. Η βιολογική καλλιέργεια στην Ελλάδα Η βιολογική καλλιέργεια στην Ελλάδα έκανε τα πρώτα της βήματα τη δεκαετία του 1980. Βρήκε το δρόμο της με την εφαρμογή του κανονισμού 2092/91 της Ε.Ε. και οι πρώτες βιολογικές πιστοποιήσεις ξεκίνησαν το 1993. Η βιολογική αμπελουργία ήρθε δεύτερη, ανάμεσα στις άλλες βιολογικές καλλιέργειες. Το εύκρατο κλίμα, το ιδιόρρυθμο ελληνικό ανάγλυφο και οι μικρές αμπελοοινικές εκμεταλλεύσεις αποτελούν βάση για εύκολη ανάπτυξη της αμπελουργικής βιολογικής καλλιέργειας στην Ελλάδα. Σχεδόν το 50% από το σύνολο των ελληνικών οινοποιείων, ιδιωτικών και συνεταιριστικών, προτείνουν σήμερα «βιολογικά κρασιά» ή ακριβέστερα και όπως πρέπει να λέγονται τουλάχιστον προς το παρόν «οίνοι από σταφύλι βιολογικής γεωργίας». Η Ε.Ε., με τον κανονισμό 837/2007, ο οποίος αντικατέστησε τον κανονισμό 2092/91, έθεσε τις βάσεις για έναν ευρωπαϊκό κανονισμό πιστοποίησης βιολογικού οίνου. Οι προσπάθειες όμως για τη θέσπισή του δεν έχουν ακόμη καρποφορήσει. Εκτός από την αμπελουργική βιολογική καλλιέργεια, στην Ελλάδα είναι πολλά τα οινοποιεία που ακολουθούν και άλλα πρότυπα, που αφορούν την ασφάλεια και τις διαδικασίες παραγωγής στο οινοποιείο και τη διαχείριση ποιότητας, τα γνωστά (ISO και HACCP). Επίσης, με πρωτοβουλία του μεγαλύτερου οργανισμού πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων της Ελλάδας και ομάδας δημοσιογράφων οίνου, έχει καθιερωθεί από το 2005 άτυπος, ετήσιος διαγωνισμός οίνων από σταφύλι βιολογικής καλλιέργειας (στην Ελλάδα λειτουργούν 11 οργανισμοί πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων, οι δύο μεγαλύτεροι εκ των οποίων πιστοποιούν τα περισσότερα σχετικά κρασιά). 6

1.3.2. Η βιολογική αμπελοκαλλιέργεια στην Ελλάδα Η βιολογική αμπελοκαλλιέργεια στην Ελλάδα, εφαρμόζεται σε έκταση αμπελώνων οινοποιίας που ξεπερνά σήμερα τα 36.858 στρέμματα, τα 14.525 εκ των οποίων σε μεταβατικό στάδιο (στοιχεία του 2007). Όπως συμβαίνει σε όλες τις οινοπαραγωγικές χώρες του κόσμου, χρησιμοποιεί ήπιες πρακτικές φυτοπροστασίας και λίπανσης, σύμφωνα με τις μεθόδους της οργανικής γεωργίας, δίνοντας προτεραιότητα στην ισορροπία αμπέλου-περιβάλλοντος, καθώς και στη συντήρηση της ζωής του εδάφους. Όπως σε όλο τον κόσμο, επιδίωξη αυτού που ασκεί βιολογική αμπελοκαλλιέργεια στην Ελλάδα είναι η απόκτηση αμπελιών με μέτρια ζωηρότητα και μειωμένη βλάστηση (με σκοπό τις χαμηλές αποδόσεις), τα οποία θα διαθέτουν ικανοποιητική φυλλική επιφάνεια, ικανή να φωτοσυνθέτει καλά, παρέχοντας όμως και επαρκή αερισμό, που είναι ένα από τα σημαντικά «μυστικά» για τη σωστή και αποτελεσματική αντιμετώπιση των μυκήτων που προσβάλλουν το αμπέλι. Για την αντιμετώπιση του ωιδίου, στη βιολογική αμπελοκαλλιέργεια στην Ελλάδα χρησιμοποιείται το θειάφι, σε σκόνη ή σε υγρή μορφή, ενώ για την αντιμετώπιση του περονόσπορου (και έμμεσα του βοτρύτη), ο θειοχαλκός, που είναι ιδιαίτερα χρήσιμος στις αμπελοοινικές περιοχές της Βόρειας Ελλάδας και όπου οι βροχοπτώσεις είναι αυξημένες κατά την άνοιξη και το καλοκαίρι. Ο χαλκός, ως βαρύ μέταλλο που είναι, χρησιμοποιείται με φειδώ. Οι έλληνες αμπελουργοί και οι οινικές εκμεταλλεύσεις με 7

βιολογικές καλλιέργειες περιορίζουν τη χρήση χαλκού στο ελάχιστο δυνατό, ενώ υπάρχουν φορές που αρνούνται να επέμβουν και μάλιστα κατ επανάληψη, χάνοντας μέρος της παραγωγής τους (κάτι όχι ασυνήθιστο για τους βιοκαλλιεργητές). Οι ισχυροί ελληνικοί άνεμοι, όπως είναι τα μελτέμια των Κυκλάδων και γενικότερα των νησιών του Αιγαίου, καθώς και οι υψηλές καλοκαιρινές θερμοκρασίες, ευνοούν το αμπέλι και δεν επιτρέπουν εκτεταμένη ανάπτυξη μικροοργανισμών. Έτσι, μόνο 2 με 3 περάσματα με θειάφι επαρκούν συνήθως για την καταπολέμησή τους. Η ύπαρξη μεγάλου αριθμού ωφέλιμων ειδών της πανίδας βοηθά στη διατήρηση της ισορροπίας του άμεσου περιβάλλοντος των αμπελιών, που αποτελεί πολύ σημαντικό παράγοντα για τη βιολογική αμπελοκαλλιέργεια στην Ελλάδα. Έντομα, όπως η ευδεμίδα, αντιμετωπίζεται με το Βάκιλο Θουριγγίας, ενώ για κάποια άλλα, πολλοί αμπελουργοί φροντίζουν χειρωνακτικά. Τα διάφορα ζιζάνια καταπολεμούνται με μηχανικά μέσα, ενώ για τη λίπανση των αμπελώνων χρησιμοποιούνται αποκλειστικά επιτρεπόμενα βιολογικά σκευάσματα, ζωικής ή φυτικής προέλευσης (συχνά δε, «χωνεμένα» κοτσάνια και φλούδες σταφυλιών από αμπέλια βιολογικής καλλιέργειας). Πολλοί θιασώτες της βιολογικής αμπελοκαλλιέργειας στην Ελλάδα καταφεύγουν στη «χλωρή λίπανση». Πρόκειται για μια αρχαία γεωργική τεχνική, που ενσωματώνει με όργωμα στο έδαφος, φυτά πλούσια σε άζωτο, που τόσο έχει ανάγκη η άμπελος. Σε περιοχές που το νερό είναι επαρκές, οι βιοκαλλιεργητές αμπελουργοί αφήνουν τη φυσική βλάστηση στο αμπέλι, επιβάλλοντας έναν ανταγωνισμό, διατηρώντας έτσι τη ζωηρότητα των φυτών. Σε πιο ξηροθερμικές περιοχές, η φυσική αυτή βλάστηση ενσωματώνεται στο έδαφος με τα πρώτα ανοιξιάτικα οργώματα. 1.3.3 Η Βιολογική Γεωργία στην Ελλάδα Στη δίνη της κρίσης που ταλανίζει τη χώρα μας, όπου μειώνονται εισοδήματα, άνθρωποι χάνουν τη δουλειά τους και συρρικνώνονται ή κλείνουν επιχειρήσεις, κρίνουμε χρήσιμη την καταγραφή δεδομένων που αφορούν τη βιολογική γεωργία και τα βιολογικά προϊόντα, γιατί η ευρωπαϊκή αλλά και η παγκόσμια πρακτική συνεχίζει να καταγράφει και να αναδεικνύει τις αναπτυξιακές δυνατότητες και προοπτικές του συγκεκριμένου τομέα. 8

Άλλωστε: «Η κρίση μπορεί να γίνει ευχή και ευλογία για τους ανθρώπους και τα κράτη, γιατί η κρίση φέρνει αλλαγές και πρόοδο. Η δημιουργικότητα γεννιέται από το άγχος, όπως η μέρα γεννιέται από τη σκοτεινή νύχτα. Στην κρίση ξυπνάει η επινόηση, οι ανακαλύψεις και οι μεγάλες στρατηγικές», Albert Einstein. Η βιολογική γεωργία δεν είναι μόνο μια άλλη τεχνική παραγωγής προϊόντων, αλλά αντιπροσωπεύει ένα άλλο μοντέλο ανάπτυξης εναλλακτικό και οικολογικά συμβατό, που δεν θεωρεί την τροφή σαν ένα οποιοδήποτε προϊόν, αναγνωρίζει και σέβεται τη γη και τη βιοποικιλότητα σαν κοινά αγαθά, προστατεύει τη διαφορετικότητα των φυτικών ποικιλιών και των φυσικών πόρων, υποστηρίζει τους μικρούς παραγωγούς, εγγυάται τη διατροφική ασφάλεια, ανοίγει δρόμους και συμβάλλει στην αναγέννηση άγονων περιοχών, σέβεται την εργασία, εφαρμόζει αυστηρά κριτήρια για την ευζωία των ζώων, παράγει προϊόντα υψηλής ποιότητας, με σεβασμό στον άνθρωπο και στο περιβάλλον. Στη μελέτη που ακολουθεί -ΒΙΟ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ, 2011-, καταγράφονται τα πιο σημαντικά ευρήματα της ανάλυσης και επεξεργασίας των στοιχείων, αναφορικά με την εξέλιξη της βιολογικής γεωργίας, έως την 31η Δεκεμβρίου 2010 και δίδονται συγκριτικά στοιχεία και πίνακες κυρίως με το 2009, αρχή της οικονομικής αβεβαιότητας και κρίσης στη χώρα μας. Η πρώτη εκτίμηση είναι, ότι, η σταθερή και αυξητική πορεία της βιολογικής γεωργίας και της κατανάλωσης βιολογικών προϊόντων των τελευταίων χρόνων, φαίνεται να ανακόπτεται το 2010, συνάρτηση της οικονομικής κρίσης, αλλά και της ολοκλήρωσης της πενταετούς επιδότησης, κατά την οποία μέρος των παραγωγών εγκαταλείπει την παραγωγική διαδικασία. Σύμφωνα λοιπόν με τα αναρτημένα στοιχεία στην ιστοσελίδα www.minagric.gr, του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, τα οποία αθροιστικά προέκυψαν από τα στοιχεία που ετησίως υποχρεούνται να προσκομίζουν οι Φορείς Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων, την 31 Δεκεμβρίου 2010 η Βιολογική Γεωργία στην Ελλάδα παρουσιάζει την εξής εικόνα: Η έκταση της βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα ανέρχεται σε ποσοστό 3,7% (συμπεριλαμβανομένων των βοσκότοπων), σε σύγκριση με την αντίστοιχη έκταση 9

του συνόλου της χώρας (καλλιεργήσιμη 32.474.000 στρ. + 51.378.000 στρ. βοσκότοποι, στοιχεία 2008). Στη βιολογική γεωργία δραστηριοποιούνται 22.860 παραγωγικές και εμπορικές επιχειρήσεις, ενώ σε 3.098.215 στρέμματα ανέρχονται οι βιολογικές επιφάνειες (καλλιεργήσιμες εκτάσεις, βοσκοτόπια, αγραναπαύσεις), σε μεταβατικό και πλήρες βιολογικό στάδιο. Σε σύγκριση με το 2009, λείπουν από τον κλάδο των βιολογικών, 2.424 επιχειρηματίες (-9,6%). Στις βιολογικές εκτάσεις παρατηρείται μικρότερη ποσοστιαία μείωση (-5%) ή 164.307 στρέμματα. Επιχειρηματίες (αριθμός επιχειρηματιών και είδος δραστηριότητας). Αναλυτικότερα, από την ανάλυση και επεξεργασία των στοιχείων του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (Διεύθυνση Βιολογικής Γεωργίας), αναφορικά με τους επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται στη βιολογική γεωργία, στις 31 Δεκεμβρίου 2010, προκύπτει ότι: οι εγγεγραμμένοι επιχειρηματίες του κλάδου είναι 22.860, κατανεμημένοι ως εξής: 21.270 παραγωγοί, 1.557 μεταποιητές, 5 εισαγωγείς, 28 άλλοι επιχειρηματίες, χονδρέμποροι, διακινητές κ.α.. Στο 93% ανέρχονται οι παραγωγοί, στο σύνολο των επιχειρηματιών που δραστηριοποιούνται στη βιολογική γεωργία. Το 2010, σε σύγκριση με το 2009 προκύπτει συνολικά μείωση των επιχειρηματιών κατά 9,6%: οι παραγωγικές επιχειρήσεις μειώνονται κατά 10,1%, μικρή αύξηση παρουσιάζει ο αριθμός των μεταποιητικών επιχειρήσεων, 10

οι εισαγωγικές μειώνονται από τις 11 στις 5 ενώ, μεγάλη είναι η μείωση των μεικτών επιχειρήσεων, σε ποσοστό που ξεπερνάει το 58%. Στις εγγεγραμμένες επιχειρήσεις δεν υπολογίζεται το σύνολο των σημείων λιανικής πώλησης (όπως καταστήματα βιολογικών προϊόντων, σουπερμάρκετ, βιολογικές λαϊκές αγορές, μανάβικα), γιατί με βάση τον κανονισμό (ΕΚ) αρ. 834/2007, αλλά και την ελληνική νομοθεσία και πρακτική δεν νοούνται ελεγχόμενοι χώροι. Όπως δεν λαμβάνονται υπόψη και οι απευθείας πωλήσεις στο κτήμα, μέσω διαδικτύου και τα καταστήματα εστίασης, που συνολικά ξεπερνούν τις 1.000 μονάδες. Παραγωγοί: επιχειρηματίες της πρωτογενούς παραγωγής (φυτικής και ζωικής παραγωγής) Μεταποιητές: επιχειρηματίες οι οποίοι συντηρούν, μεταποιούν προϊόντα βιολογικής παραγωγής, (περιλαμβάνεται η σφαγή ζώων και η μεταποίηση κρέατος) Εισαγωγείς: εισαγωγείς βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες με σκοπό την εμπορία Μεικτές: επιχειρηματίες οι οποίοι ασχολούνται με περισσότερες από μια δραστηριότητες. Συγκριτικά στοιχεία για τις «βιολογικές» περιφέρειες και νομούς (Αριθμός και ποσοστά παραγωγών & μεταποιητών ανά περιφέρεια και νομό - στοιχεία 2007) Οι περιφέρειες και οι νομοί με τις περισσότερες επιχειρηματικές μονάδες (παραγωγούς, μεταποιητές, εισαγωγείς, μεικτές), σε σχέση με το σύνολο της «βιολογικής» Ελλάδας (στοιχεία έτους 2007), είναι κατά σειρά: Περιφέρειες - Δυτικής Ελλάδας με 4.464 μονάδες -4.363 παραγωγούς και 101 μεταποιητές/μεικτές) και ποσοστό 18,7% - Πελοποννήσου με 3.834 μονάδες (3.520 παραγωγούς και 314 μεταποιητές/μεικτές) και ποσοστό 16,1% - Θεσσαλίας με 3.365 μονάδες (3.273 παραγωγούς και 92 μεταποιητές/μεικτές) και ποσοστό 14,1% - Κεντρικής Μακεδονίας με 2.754 μονάδες (2.629 παραγωγούς και 125 11

μεταποιητές/μεικτές) και ποσοστό 11,6% - Β. Αιγαίου με 2.514 μονάδες (2.429 παραγωγούς και 85 μεταποιητές/μεικτές) και ποσοστό 10,6% - Κρήτης με 2.071 μονάδες (1.858 παραγωγούς και 213 μεταποιητές/μεικτές) και ποσοστό 8,7% - Στερεάς Ελλάδας με 1.456 μονάδες (1.399 παραγωγούς και 57 μεταποιητές/μεικτές) και ποσοστό 6,1% - Ανατολικής Μακεδονίας, Θράκης με 1.438 μονάδες (1.383 παραγωγούς και 55 μεταποιητές/μεικτές) και ποσοστό 6% - Δυτικής Μακεδονίας με 720 μονάδες (695 παραγωγούς και 25 μεταποιητές/μεικτές) και ποσοστό 3% - Ηπείρου με 503 μονάδες (480 παραγωγούς και 23 μεταποιητές/μεικτές) και ποσοστό 2,1% - Αττικής με 335 μονάδες (187 παραγωγούς και 148 μεταποιητές/μεικτές) και ποσοστό 1,4% - Ιονίων Νήσων με 291 μονάδες (271 παραγωγούς και 20 μεταποιητές/μεικτές) και ποσοστό 1,2% - Ν. Αιγαίου με 81 μονάδες (70 παραγωγούς και 11 μεταποιητές/μεικτές) και ποσοστό 0,3% Νομοί - Ν. Αιτωλοακαρνανίας με 3.659 μονάδες και ποσοστό 14,8% - Ν. Λέσβου με 2.168 μονάδες και ποσοστό 8,8% - Ν. Λάρισας με 1512 μονάδες και ποσοστό 6,1% - Ν. Μαγνησίας με 1315 μονάδες και ποσοστό 5,3% - Ν. Λακωνίας με 1309 μονάδες και ποσοστό 5,3% - Ν. Μεσσηνίας με 1104 μονάδες και ποσοστό 4,7% - Ν. Ηρακλείου με 953 μονάδες και ποσοστό 3,9% - Ν. Φθιώτιδας με 939 μονάδες - Ν. Έβρου με 773 μονάδες - Ν. Κορινθίας με 680 μονάδες - Ν. Κιλκίς με 596 - Ν. Χαλκιδικής με 588 μονάδες - Ν. Θεσσαλονίκης με 563 μονάδες Με τις λιγότερες μονάδες, σε σχέση με το σύνολο της χώρας, είναι κατά 12

σειρά: - Ν. Ευρυτανίας με 11 - Ν. Δωδεκανήσου με 22 - Ν. Κερκύρας με 34 - Ν. Καστοριάς με 49 Κατηγορίες καλλιεργειών (καταμερισμός εκτάσεων), 2010 Οι αροτραίες, ως ομάδα καλλιεργειών που περιλαμβάνει (δημητριακά, παραγωγή ζωοτροφών, βιομηχανικά φυτά, ελαιούχοι καρποί, κλωστικά, αρωματικά φυτά και βότανα, σανοδοτικά φυτά κλπ), καταλαμβάνει έκταση 848.005 στρ. και ποσοστό 27,4%. Ακολουθούν οι μόνιμες καλλιέργειες (οπωροφόρα, εσπεριδοειδή, αμπέλι, ελιά) με 667.145 στρ. και ποσοστό 21,5%. Τα κηπευτικά γενικά καταλαμβάνουν 23.444 στρ. και ποσοστό μόλις 0,8%. Η αγρανάπαυση με 28.981 στρ. και 0,9%. Κυριότερες βιολογικές καλλιέργειες, 2010 Οι κυριότερες βιολογικές καλλιέργειες και το αντίστοιχο ποσοστό τους επί του συνόλου της βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα (3.098.215 στρ.) κατά φθίνουσα σειρά είναι: - Κυρίαρχη βιολογική καλλιέργεια για την Ελλάδα παραμένει η καλλιέργεια της ελιάς με 569.701 στρ. και ποσοστό 18,4%. - Τα δημητριακά (σιτάρι, κριθάρι, βρώμη, αραβόσιτος κλπ) με 351.896 στρ. και ποσοστό 11,4%. - Τα σανοδοτικά φυτά (μονοετή, πολυετή, λειμώνες) με 297.840 στρ. και 9,6%. - Άλλες αροτραίες καλλιέργειες με 79.497 στρ. και 2,6%. - Βιομηχανικά φυτά με 60.704 στρ. και 2%. - Καρποί για παραγωγή ζωοτροφών με 57.233 και 1,85%. - Το αμπέλι με 50.014 στρ. και ποσοστό 1,6%. - Οπωροφόρα με 27.760 στρ. και 0,9%. 13

- Ελαιούχοι καρποί (ηλίανθος, σόγια, κράμβη, λινάρι κά) με 26.294 στρ. και 0,9%. - Κηπευτική γη με 23.444 στρ. και 0,8%. - Εσπεριδοειδή με 19.087 στρ. και 0,6%. - Βότανα, αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά με 18.038 στρ. και 0,6%. - Κλωστικά φυτά (βαμβάκι) με 15.336 στρ. και 0,5%. - Τα όσπρια με 8.487 στρ. και ποσοστό 0,3%. - Αγρανάπαυση με 28.981 στρ. και 0,9%. 14

Συγκριτικά στοιχεία για μεμονωμένες καλλιέργειες βιολογικής γεωργίας στο σύνολο των αμιγώς καλλιεργήσιμων εκτάσεων, χωρίς τους βοσκότοπους (ως στατιστικά δεδομένα) Ως επιφάνεια βιολογικής γεωργίας σε μια χώρα, νοούνται όλες οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις, μαζί με τους βοσκότοπους και τις αγραναπαύσεις. Οι βοσκότοποι στην Ελλάδα (στοιχεία 2008), δηλαδή η επιφάνεια που χρησιμοποιείται για τη βόσκηση των ζώων (δασικοί, δασολίβαδα, ποολίβαδα, θαμνολίβαδα, φρυγανολίβαδα) καλύπτουν έκταση 51.378.000 στρέμματα, δηλαδή το 40% της χώρας Στις αμιγώς καλλιεργήσιμες εκτάσεις, τα 1.431.295 στρ. (91%) βρίσκονται σε πλήρες βιολογικό στάδιο και τα 144.765 στρ. (9%) σε μεταβατικό. Συγκρίνοντας την βιολογικά καλλιεργήσιμη έκταση (1.576.064 στρ.), με το σύνολο της καλλιεργήσιμης επιφάνειας της χώρας (32.474.000 στρ), στοιχεία 2008, προκύπτει ότι: Η αμιγώς καλλιεργήσιμη έκταση (βιολογική), καταλαμβάνει το 4,9%, σε σύγκριση με το σύνολο της καλλιεργήσιμης γης (χώρας). Συγκρίνοντας τις παρακάτω καλλιέργειες με το σύνολο των βιολογικά καλλιεργήσιμων εκτάσεων (δηλ. με τα 1.576.064 στρ. και όχι με τα 3.098.215 στρ., που είναι το σύνολο της βιολογικής επιφάνειας στην Ελλάδα), προκύπτουν τα εξής ποσοστά: Οι αροτραίες καλλιέργειες με 848.005 στρ. καταλαμβάνουν ποσοστό 53,8% στο σύνολο των καλλιεργήσιμων βιολογικών εκτάσεων. Ενώ ακολουθούν οι μόνιμες δενδρώδεις καλλιέργειες με 667.145 στρ. με ποσοστό 42,3%. Τα κηπευτικά με 23.444 στρ. και ποσοστό 1,5%. Κυρίαρχη βιολογική καλλιέργεια για την Ελλάδα παραμένει η καλλιέργεια της ελιάς με 569.701 με ποσοστό 36,1%. Τα δημητριακά (σιτάρι, κριθάρι, βρώμη, αραβόσιτος κλπ) με 351.896 στρ. και ποσοστό 22,3%. 15

Τα σανοδοτικά φυτά (μονοετή, πολυετή, λειμώνες) με 297.840 στρ. και 18,9%. Το αμπέλι με 50.014 στρ. και ποσοστό 3,2%. Τα όσπρια με 8.487 στρ. και ποσοστό 0,5%. Μεταποίηση (αριθμός μεταποιητών και είδος δραστηριότητας) Μείωση κατά 437 μονάδες (ποσοστό 17,5%) παρουσιάζει ο αριθμός των μεταποιητικών δραστηριοτήτων το 2010, σε σχέση με το 2009. Για πρώτη φορά το 2010 εισάγεται μια νέα δραστηριότητα, αυτή της ιχθυοκαλλιέργειας με δύο επιχειρήσεις. Οι παρασκευαστές ποτών αποτελούν την εξαίρεση στην πτωτική τάση της μεταποιητικής δραστηριότητας, αφού αυξάνονται αριθμητικά κατά 93 μονάδες και ποσοστό 29,9%. Από τις 2.057 μεταποιητικές επιχειρήσεις, οι 759 (36,9%) ασχολούνται με την επεξεργασία ελαιολάδου και άλλων ελαίων. Συγκεκριμένα η εικόνα των διαφόρων δραστηριοτήτων συγκριτικά με το 2009 έχει ως εξής: - Επεξεργασία κρέατος. -41,7% - Μεταποίηση-Τυποποίηση οπωροκηπευτικών -46% - Επεξεργασία ελαιόλαδου... -15,3% - Επεξεργασία προϊόντων γάλακτος.. -32% - Παρασκευή προϊόντων αλευροποιίας.. -44,6% - Παρασκευή ζωοτροφών.. -25% - Παρασκευή ειδών αρτοποιίας και ζαχαροπλαστικής -46,1% - Παρασκευή ποτών.... 29,9% Ζωική παραγωγή (είδος και αριθμός ζώων) στη Βιολογική Κτηνοτροφία Στη ζωική παραγωγή, δραστηριοποιούνταν το 2007, 1.846 παραγωγοί-κτηνοτρόφοι. Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία τα επόμενα χρόνια και έως σήμερα. Το 2010 εκτρέφονται με βιολογικές μεθόδους 950.268 ζώα (δεν υπολογίζεται ο αριθμός των κυψελών), λιγότερα κατά 65.722 κεφάλια ή -6,5% σε σχέση με το 2009. Σε σχέση με το 2009, αύξηση παρατηρείται μόνο στην εκτροφή των πουλερικών κατά 102.507 κεφάλια και ποσοστό 38,5%. 16

Οι υπόλοιπες κατηγορίες ζώων σε σχέση με το 2009 παρουσιάζουν μείωση: - Βοοειδή -19,3% - Πρόβατα. -19,2% - Αίγες.. -26,7% - Χοίροι -21,3% - Πουλερικά. 38,5% - Κυψέλες μελισσών. -4,2% Η Βιολογική Γεωργία στην Ελλάδα την 31η Δεκεμβρίου 2010, σε αριθμούς Ακολουθούν συνοπτικά τα κυριότερα αντιπροσωπευτικά δεδομένα της βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα για τις βιολογικές εκτάσεις, τον αριθμό των επιχειρηματιών, τις κυριότερες καλλιέργειες, το ζωικό κεφάλαιο: Σε ποσοστό 3,7% ανέρχεται η έκταση της βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα (συμπεριλαμβανομένων των βοσκότοπων), σε σύγκριση με την αντίστοιχη έκταση του συνόλου της χώρας (32.474.000 στρ. καλλιεργήσιμη γη + 51.378.000 στρ. βοσκότοποι - στοιχεία 2008). Σε 3.098.215 στρέμματα ανέρχονται οι βιολογικές εκτάσεις (καλλιεργήσιμες, βοσκοτόπια, αγραναπαύσεις), σε μεταβατικό και πλήρες βιολογικό στάδιο. Στη βιολογική γεωργία δραστηριοποιούνται 22.860 επιχειρήσεις (παραγωγοί, μεταποιητές, εισαγωγείς, μεικτές επιχειρήσεις). Στο 93% ανέρχονται οι παραγωγοί, στο σύνολο των επιχειρηματιών που δραστηριοποιούνται στη βιολογική γεωργία. Μείωση των επιχειρηματιών κατά 9,6% καταγράφεται το 2010, σε σύγκριση με το 2009. Στα 74 στρέμματα ανέρχεται η μέση έκταση καλλιέργειας ανά παραγωγό (κλήρος). 17

Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις στη βιολογική γεωργία ανέρχονται σε 1.576.064 στρέμματα και ποσοστό 51% στο σύνολο της βιολογικής επιφάνειας. Το σύνολο των βοσκοτόπων καταλαμβάνει 1.522.151 στρέμματα και ποσοστό 49%, στο σύνολο της βιολογικής επιφάνειας. Η καλλιέργεια της ελιάς με 569.701 στρ. και ποσοστό 18,4% παραμένει κυρίαρχη βιολογική καλλιέργεια στην Ελλάδα. Μειώθηκε κατά 437 μονάδων (-17,5%) ο αριθμός των μεταποιητικών δραστηριοτήτων το 2010, σε σχέση με το 2009. Μείωση κατά 65.722 κεφάλια (-6,5%) παρουσιάζει και το ζωικό κεφάλαιο το 2010, σε σχέση με το 2009. Στη βιολογική κτηνοτροφία εκτρέφονται με βιολογικές μεθόδους 950.268 ζώα (δεν υπολογίζεται ο αριθμός των κυψελών). Στο 3,9% ανέρχεται το ποσοστό των παραγωγών που παράγουν βιολογικά (21.270) σε σύγκριση με τον συνολικό ενεργό αγροτικό πληθυσμό στην Ελλάδα (551.000), το 2010. Σύγκριση των βασικών βιολογικών καλλιεργειών με ομοειδείς συμβατικές Στην επόμενη ενότητα συγκρίνονται οι βασικές βιολογικές καλλιέργειες (στοιχεία 2010), με τις αντίστοιχες ομοειδείς της συμβατικής γεωργίας. To σύνολο των ελαιώνων που καλλιεργούνται βιολογικά υπολογίζεται περίπου στο 7,1% σε σύγκριση με το σύνολο των συμβατικών ελαιώνων. Οι δενδρώδεις υπολογίζονται στο 6,6%. 18

Οι αροτραίες στο 4,2%. Τα αμπέλια στο 4,1%. Τα εσπεριδοειδή στο 3,3%. Τα κηπευτικά γενικά στο 2,3%. Τα σημεία πώλησης σε όλη την επικράτεια της χώρας, υπολογίζονται σε περισσότερα από 1.000, με 480 καταστήματα βιολογικών προϊόντων (Αττική 210, Επαρχία 270), τα υπόλοιπα είναι λαϊκές, μανάβικα και υποκαταστήματα αλυσίδων σούπερ μάρκετ, (στοιχεία 2008). 1.4 Τι είναι το Βιολογικό προϊόν Η χρησιμοποίηση του όρου "βιολογικό" για τη σήμανση και τη διαφήμιση των γεωργικών προϊόντων και ειδών διατροφής επί του παρόντος περιορίζεται σε αυτά τα προϊόντα που έχουν παραχθεί σύμφωνα με τις αρχές παραγωγής και τους κανόνες μεταποίησης οι οποίοι καθορίζονται στον Κανονισμό 2092/91 και τις τροποποιήσεις που έχει υποστεί. Αναζητώντας στους Κανονισμούς το τι είναι τόσο βιολογική γεωργία όσο και βιολογικό προϊόν διαπιστώνει κανείς ότι δεν υπάρχει σαφής καθορισμός του βιολογικού προϊόντος Σύμφωνα με τον Κανονισμό 2092/91: ένα προϊόν θεωρείται ότι φέρει ενδείξεις που αναφέρονται στον βιολογικό τρόπο παραγωγής όταν στη σήμανση, τη διαφήμιση ή τα εμπορικά έγγραφα, το προϊόν, τα συστατικά του ή οι πρώτες ύλες ζωοτροφών χαρακτηρίζονται από τις ενδείξεις που χρησιμοποιούνται σε κάθε κράτος μέλος και επιτρέπουν στον αγοραστή να συμπεραίνει ότι το προϊόν, τα συστατικά του ή οι πρώτες ύλες παρήχθησαν σύμφωνα με τους κανόνες παραγωγής που αναφέρονται στο άρθρο 6 και, ειδικότερα με τους εξής όρους, ή με τα συνήθως χρησιμοποιούμενα παράγωγά τους, (όπως βιο-, οικο- κ.λπ.) ή συντμήσεις αυτών, μόνο ή σε συνδυασμό, εφόσον οι εν λόγω όροι δεν εφαρμόζονται σε γεωργικά προϊόντα που περιέχονται σε 19

τρόφιμα ή πρώτες ύλες ζωοτροφών ή προφανώς δεν έχουν καμία σχέση με τον τρόπο παραγωγής. Στην απλή καθομιλουμένη λοιπόν θα "μεταφράζαμε" τον ορισμό του βιολογικού προϊόντος κάπως έτσι: Βιολογικό προϊόν είναι αυτό που καλλιεργείται σύμφωνα με τις μεθόδους της βιολογικής γεωργίας. Δηλαδή χωρίς τη χρησιμοποίηση χημικών και συνθετικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, όπως λιπάσματα, παρασιτοκτόνα, ζιζανιοκτόνα, ορμόνες, φυτοφάρμακα, κ.α σε όλα τα στάδια της παραγωγής. Το βιολογικό προϊόν μπορεί να είναι ένα μη μεταποιημένο γεωργικό προϊόν φυτικής προέλευσης π.χ. φρούτα, λαχανικά, πατάτες, ντομάτες, σιτάρι, βαμβάκι, κ.α. καθώς επίσης και ένα είδος τροφίμου που κυρίως αποτελείται από ένα ή περισσότερα συστατικά φυτικής προέλευσης π.χ. λάδι, αλεύρι, μαρμελάδα, τοματοπολτός, ζυμαρικά, είδη αρτοποιίας κ.α. Κανένα προϊόν δεν διατίθεται στο εμπόριο ως "βιολογικό" χωρίς να έχει ελεγχθεί και να πιστοποιηθεί. Κάθε χώρα υποδεικνύει μια ή περισσότερες αρμόδιες αρχές ή εγκρίνει ιδιωτικούς οργανισμούς με σκοπό τον έλεγχο και την πιστοποίηση των βιολογικών προϊόντων ενώ ταυτόχρονα ορίζει μια αρχή υπεύθυνη για την έγκριση και την επίβλεψη. Τα βιολογικά προϊόντα είναι βέβαια αποτέλεσμα ελεγχόμενης παραγωγικής διαδικασίας ως προς τα χημικά και τα φάρμακα, αλλά πρωτίστως πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις περί ποιότητας που ισχύουν για όλα τα τρόφιμα (ένα βιολογικό προϊόν είναι απαλλαγμένο από συνθετικά αγροχημικά, αλλά δεν είναι κατ' ανάγκην και εύγευστο, η νοστιμιά του τροφίμου, εκτός των άλλων, είναι άμεση συνάρτηση της ποικιλίας που καλλιεργεί ο αγρότης). Όλα τα βιολογικά προϊόντα που πωλούνται σε καταστήματα πρέπει να είναι συσκευασμένα και να έχουν την ένδειξη "προϊόν βιολογικής γεωργίας" ή "προϊόν βιολογικής γεωργίας σε μεταβατικό στάδιο". Δεν επιτρέπεται να πωλούνται χύμα, π.χ., σε καφάσι. Είναι δικαίωμά μας να ζητήσουμε να μάθουμε το όνομα του παραγωγού από τον οποίο προμηθεύτηκαν τα προϊόντα. Μόνο όταν αγοράζουμε κατευθείαν από το κτήμα του παραγωγού, μπορούμε να τα αγοράσουμε εκτός συσκευασίας. Τα παραδοσιακά προϊόντα δεν σημαίνει ότι είναι και βιολογικά. Για παράδειγμα, μία μαρμελάδα φράουλα παραδοσιακή γίνεται με 20