Άσκηση Αυλωνίτου Ελένη Παρουσίαση ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ Εισαγωγή Γυναίκα & μυϊκή δύναμη Η Αυλωνίτου Ελένη, Ph.D είναι διδάκτωρ εργοφυσιολόγος ερευνήτρια στο Εθνικό Κέντρο Αθλητικών Ερευνών - ΟΑΚΑ Δεκαπέντε χρόνια νωρίτερα οι όροι γυναίκα και μυϊκή δύναμη θεωρούνταν αντικρουόμενοι, καθώς διάφοροι μύθοι και ταμπού, που κάλυπταν την γυναικεία άθληση, θεωρούσαν ότι η ταυτότητα του θηλυκού γένους δεν συμβαδίζει με την ανάπτυξη της μυϊκής δύναμης. Σήμερα, ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός γυναικών γυμνάζεται με στόχο την μυϊκή ενδυνάμωση και ανάπτυξη του μυϊκού τόνου. Τα αίτια μπορεί να είναι: Α) Επιδίωξη αθλητικής καριέρας : Είναι γεγονός ότι η εξέλιξη των γυναικείων επιδόσεων, ειδικά σε αγωνίσματα όπου το χαρακτηριστικό στοιχείο επιτυχίας είναι η ταχύτητα ή η εφαρμογή της σε μικρό χρονικό διάστημα (μυϊκή ισχύς), όπως δρόμοι ταχύτητας, άλματα, ρίψεις, κολύμβηση μικρών αποστάσεων και όλα τα ομαδικά αθλήματα, καθιστά αναγκαία την μυϊκή ενδυνάμωση με βάρη. Β) Επιδίωξη φυσικής κατάστασης και υγείας: η καλή φυσική κατάσταση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την υγεία του ατόμου. Η μυϊκή ενδυνάμωση αποτελεί μέρος της καλής φυσικής κατάστασης και επιδιώκεται για διάφορους λόγους όπως : 1) Αισθητική: ένα καλλίγραμμο και σφριγηλό κορμί ειδικά από μια ηλικία και μετά είναι απόρροια τακτικής γύμνασης. 2) Μακροχρόνια διατήρηση σωματικού βάρους: η μυϊκή ενδυνάμωση έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της μυϊκής μάζας του ατόμου σε βάρος της λιπώδους μάζας, πράγμα που βοηθάει όχι μόνο στην καλύτερη αλλά και στην μακροχρόνια διατήρηση του σωματικού βάρους. Ο μυς είναι ένας μεταβολικά πολύ δραστήριος ιστός και για να λειτουργήσουν σωστά οι διαδικασίες συντήρησης και ανάπτυξης του χρειάζεται να καταναλώνει συνεχώς ενέργεια, ακόμη και κατά τη διάρκεια του ύπνου. Επομένως, η αύξηση του μυϊκού μας ιστού συνεπάγεται αντίστοιχα την αύξηση του μεταβολικού μας ρυθμού. Έτσι, με το να φάμε και λίγο παραπάνω καμία φορά δεν αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα να πάρουμε κιλά. 3) Βοηθητικό μέσο αγωγής σε καταστάσεις δίαιτας, κυτταρίτιδας, ανάρρωσης από χρόνια κατάκλιση ή τραυματισμό : Με τη δίαιτα χάνουμε μεν κιλά αλλά ταυτόχρονα χάνουμε και μυϊκό ιστό. Με την μυϊκή ενδυνάμωση αφ ενός μεν προλαβαίνουμε τη χαλαρότητα και τις ραγάδες στο δέρμα, αφ ετέρου δε ελαττώνουμε το ποσοστό απώλειας μυϊκού ιστού αυξάνοντας την απώλεια του λίπους. Επιπλέον δεν δημιουργούμε πρόβλημα στον μεταβολισμό, γεγονός που οδηγεί πολλές φορές στην επανάκτηση του απολεσθέντος βάρους πολύ σύντομα.
Η άσκηση επίσης, μαζί βέβαια με την ισορροπημένη διατροφή βοηθά στην καταπολέμηση της κυτταρίτιδας. Πολλές φορές η κυτταρίτιδα οφείλεται σε ορμονική διαταραχή που προκαλείται από καταστάσεις άγχους και υπερβολικής ανησυχίας. Με την τακτική άσκηση (συνδυασμός αερόβιας δύναμης και άσκησης με βάρη) επιδιώκουμε, αφ ενός μεν την βελτίωση της κακής κυκλοφορίας στην επίμαχο περιοχή και αφ ετέρου τη γενική χαλάρωση του οργανισμού από τυχόν αγχωτικές καταστάσεις, οι οποίες δημιουργούν την υπερέκκριση ορμονών, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο συμμετέχουν στην δημιουργία κυτταρίτιδας. Επίσης, στις περιπτώσεις χρόνιας κατάκλισης ή τραυματισμού, όπου κάποιο μέλος του σώματος μπαίνει σε γύψο, δημιουργείται τόσο μυϊκή όσο και οστική ατροφία και η άσκηση με βάρη είναι μοναδικός τρόπος γρήγορης επαναφοράς. 4) Προληπτικό μέσο επιβράδυνσης του ρυθμού εξέλιξης της κατ εξοχήν γυναικείας ασθένειας της οστεοπόρωσης. Η άσκηση δεν είναι βέβαια ο μόνος παράγοντας που συντελεί στη διατήρηση της οστικής μάζας ή στην επιβράδυνση του ρυθμού καταβολισμού των οστών, σίγουρα όμως με την έλλειψη της τα οστά ατροφούν. Εμβαθύνοντας περισσότερο στην μυϊκή δύναμη από την πλευρά της γυναίκας, γίνεται μια προσπάθεια απάντησης στα παρακάτω ερωτήματα: -Υπάρχουν πράγματι διαφορές μεταξύ των δυο φύλων όσον αφορά στην μυϊκή δύναμη ή εξαρτώνται από τις τιμές που εκφράζονται ; -Εάν υπάρχουν, σε ποίες μυϊκές ομάδες μεγεθύνονται αυτές οι διαφορές; - Πως προκύπτουν; Που οφείλονται; -Πως διαφοροποιούνται με την ηλικία ; -Υπάρχει κάποια προπονητική διαφοροποίηση μεταξύ των δύο φύλων όσον αφορά τα προγράμματα μυϊκής ενδυνάμωσης ; Όσον αφορά στο πρώτο ερώτημα είναι γνωστό ότι στο γενικό πληθυσμό υπάρχουν μεγάλες Αυλωνίτου Ελένη Γυναίκα και μυϊκή δύναμη διαφορές μεταξύ των δύο φύλων στην ικανότητα απόδοσης. Γενικά, η μυϊκή δύναμη των γυναικών είναι ισοδύναμη με τα 2/3 εκείνης των ανδρών. Πολλές φορές όμως οι διαφορές αυτές μειώνονται ή ακόμη ελαχιστοποιούνται, όταν τα αποτελέσματα εκφρασθούν όχι σε απόλυτες αλλά σε σχετικές τιμές: για παράδειγμα ανά τετραγωνική επιφάνεια σώματος (m²) ή ανά χιλιόγραμμο σωματικού βάρους (k.g BW) ή ακόμη καλύτερα ανά χιλιόγραμμο μυϊκής μάζας (k.g LBM). Το κατά πόσο οι όποιες διαφορές μπορεί να διαφοροποιηθούν ανάλογα με τη μονάδα μέτρησης που εκφράζονται, φαίνεται από το ακόλουθο παράδειγμα. Εξετάζοντας το ποσοστό της ενεργειακής δαπάνης εκτελώντας ένα καθορισμένο κυκλικό πρόγραμμα μυϊκής ενδυνάμωσης (πόσες θερμίδες καταναλώνουμε) βλέπουμε ότι : εάν το αποτέλεσμα βασισθεί στο συνολικό βάρους του ατόμου οι άνδρες καταναλώνουν 15.6 % περισσότερες θερμίδες από τις γυναίκες (6.96 έναντι 6.02 kcal/kg/hr). Εάν το ίδιο αποτέλεσμα εκφρασθεί ανά kg μυϊκής μάζας, η παραπάνω διαφορά εκμηδενίζεται. Επομένως, οι διαφορές των δύο φύλων όσον το μεταβολικό κόστος της άσκησης βασίζονται στη διαφοροποίηση της σύνθεσης του σώματος. Παρόμοια, όσον αφορά στη διαφοροποίηση των δύο φύλων αναφορικά με τη μυϊκή δύναμη, έχει βρεθεί ότι αυτή είναι πρακτικά η ίδια, όταν εκφράζεται ανά cm² εγκάρσιας τομής του μυός (περίπου 4 kg/ cm² εγκάρσιας τομής των μυών). Άρα, αυτό που καθορίζει τη μυϊκή δύναμη είναι το πραγματικό μέγεθος του μυός. Η αύξηση της μυϊκής δύναμης είναι δηλαδή ανάλογη του μεγέθους του μυός. Οι άνδρες διαθέτουν μεγαλύτερο ποσοστό μυϊκής επιφάνειας και ως εκ τούτου μεγαλύτερη διάμετρο μυϊκών ινών με αποτέλεσμα μεγαλύτερη μυϊκή δύναμη σε απόλυτες τιμές. Ένα άλλο σημείο διαφοροποίησης της μυϊκής δύναμης μεταξύ των δύο φύλων είναι η εξέταση τυχόν διαφορών όσον αφορά τη σύνθεση των μυϊκών ινών. 2
Αυλωνίτου Ελένη Γυναίκα και μυϊκή δύναμη Σήμερα, η μυϊκή βιοψία μας επιτρέπει να Οι γυναίκες διαθέτουν μυϊκή επιφάνεια χρησιμοποιούμε ιστοχημικές και βιοχημικές περίπου 70% σε σχέση με εκείνη των ανδρών, μεθόδους για να αναγνωρίσουμε ομοιότητες και διαφορά που προσεγγίζει τη διαφοροποίηση των διαφορές στη σύνθεση των μυϊκών ινών του φύλων στη μυϊκή δύναμη. σώματος και επομένως να ανακαλύψουμε την Όμως, αυτή είναι μία μέση εκτίμηση και δεν διαφοροποίηση των μεταβολικών τους αναγκών. ανταποκρίνεται στη κάθε μυϊκή ομάδα. Όπως Όπως είναι ευρέως γνωστό, οι μυϊκές ίνες φαίνεται στον πίνακα 1, η μυϊκή δύναμη στις διαιρούνται στις κατασκευασμένες για βραδείες διάφορες μυϊκές ομάδες του σώματος ποικίλλει συστολές τύπου Ι (άσκηση αντοχής-αερόβια) και αξιοσημείωτα. στις κατασκευασμένες για δυνατές και γρήγορες μυϊκές συστολές τύπου ΙΙ (άσκηση ταχύτηταςαναερόβια). Οι τελευταίες υποδιαιρούνται στις οξειδογλυκολυτικές όπου η κόπωση καθυστερεί κάπως (ΙΙa) και στις γλυκολυτικές όπου η κόπωση επέρχεται γρηγορότερα (IIb). Αυτή η ποικιλία στη μυϊκή δύναμη των Η έρευνα έδειξε ότι η μυϊκή σύνθεση είναι διαφόρων μυϊκών ομάδων προκύπτει ως διαφορετική μεταξύ αθλητών, διαφόρων αποτέλεσμα της καθημερινής μας δραστηριότητας. αγωνισμάτων. Σε αγωνίσματα αντοχής, τόσο οι Κάθε μέρα μεταφέρουμε τσάντες ή πακέτα, π.χ. από αθλητές όσο και οι αθλήτριες διαθέτουν μεγαλύτερο τα μαγαζιά στο αυτοκίνητο, πράγμα αρκετό για να ποσοστό μυϊκών ινών βραδείας συστολής (Ι) ενώ διατηρήσει την καλή φυσική κατάσταση των δεν υπάρχει διαφορά στη μυϊκή σύνθεση μεταξύ αντίστοιχων μυών (καμπτήρες και εκτατικοί του αθλητών και αθλητριών. πήχεως). Επομένως οι μυϊκές ίνες είναι εξειδικευμένες Επομένως, οι μύες αυτοί αναπτύσσουν υψηλή για το αγώνισμα, που προπονούνται. Τόσο οι ένταση σε σχέση με την μέγιστη ικανότητα τους. άνδρες όσο και οι γυναίκες που ειδικεύονται στο Αντίθετα, οι μύες π.χ. της μάσησης ίδιο αγώνισμα διακρίνονται για το παρόμοιο αναπτύσσουν χαμηλή ένταση σε σχέση με τη ποσοστό μυϊκών ινών. μέγιστη ικανότητα τους καθώς σήμερα τρώμε π.χ το Ενώ όμως το ποσοστό σύνθεσης μυϊκών ινών κρέας πολύ πιο τρυφερά ψημένο απ ότι στο καθορίζεται βιολογικά, η μυϊκή επιφάνεια μπορεί να παρελθόν. αυξηθεί με την προπόνηση. Η κύρια διαφορά των Όπως φαίνεται στον πίνακα 2, η διαφορά δύο φύλων στην μυϊκή δύναμη βασίζεται στο στη μυϊκή δύναμη μεταξύ ανδρών και γυναικών γεγονός ότι οι άνδρες διαθέτουν μεγαλύτερη μυϊκή είναι μεγαλύτερη στις μυϊκές ομάδες που επιφάνεια και μπορούν να την αυξήσουν με την προπονούνται περισσότερο, αναπτύσσοντας προπόνηση ακόμη περισσότερο, σε σχέση με τις υψηλότερη ένταση σε σχέση με καθημερινές γυναίκες. δραστηριότητες (καμπτήρες και εκτατικοί του Επομένως, χρειάζεται προπονητικό ερέθισμα πήχεως). για να αναπτυχθεί η μυϊκή δύναμη. Όταν όμως το προπονητικό ερέθισμα είναι το ίδιο και για τα δύο φύλα, η μυϊκή δύναμη αυξάνει περισσότερο στους άνδρες απ ότι στις γυναίκες, το οποίο σημαίνει ότι η διαφορά στη μυϊκή δύναμη των δύο φύλων αυξάνει περισσότερο μετά από μία προπονητική περίοδο. 3
Αυλωνίτου Ελένη Γυναίκα και μυϊκή δύναμη Αντίθετα, η διαφορά στη μυϊκή δύναμη μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι μικρότερη σε εκείνες τις μυϊκές ομάδες που στην καθημερινή ζωή αναπτύσσουν μικρότερη ένταση σε σχέση με τη μέγιστη ικανότητα τους. Βρίσκονται δηλαδή και για τα δύο φύλα σε λιγότερο προπονημένη κατάσταση όπως οι μύες ισχίου και μάσησης. Το γεγονός ότι το μυϊκό σύστημα των γυναικών έχει μικρότερη ανταπόκριση στο προπονητικό ερέθισμα, σε σχέση με το μυϊκό σύστημα των ανδρών, οδήγησε τους ερευνητές σε μια σειρά ερευνών με στόχο τη διερεύνηση της προπονητικότητας των μυών καθ όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Έτσι στο σχήμα 1 φαίνεται τόσο στους άνδρες (συνεχόμενη γραμμή), όσο και στις γυναίκες (διακεκομμένη γραμμή) η ικανότητα ανταπόκρισης των μυών στο προπονητικό ερέθισμα καθ όλη τη διάρκεια του ανθρώπινου βίου. Η υψηλότερη τιμή αναφέρεται στους άνδρες ως 100% και οι υπόλοιπες τιμές υπολογίζονται ανάλογα ως ποσοστό (%) της υψηλότερης τιμής. Έτσι βλέπουμε ότι η προπονητικότητα των μυών σ ένα αγόρι 10 ετών είναι περίπου 60% της μέγιστης αντίστοιχης τιμής ενός άνδρα που βρίσκεται στην ηλικία των 20-30 χρόνων. Μετά τα 30 χρόνια η προπονητικότητα ελαττώνεται και σε ηλικία 60 χρόνων είναι μικρότερη από εκείνη ενός αγοριού 6 χρόνων. Αντίθετα, ή προπονητικότητα σ ένα κορίτσι 10 ετών είναι 10-15 % μικρότερη από αυτή του αγοριού της ίδιας ηλικίας. Αργότερα αυξάνεται ήπια αλλά όχι και τόσο πολύ όσο σ ένα άνδρα. Η μεγαλύτερη διαφορά των δύο φύλων όσον αφορά την προπονητικότητα των μυών σημειώνεται στην ηλικία μεταξύ των 20-30 χρόνων. Έπειτα ελαττώνεται, αλλά πιο ήπια απ ότι στους άνδρες και μετά τα 60 χρόνια η προπονητικότητα των μυών και για τα δύο φύλα είναι παρόμοια. Επίσης η προπονητικότητα των μυών έχει άμεση σχέση, όπως φαίνεται στο σχήμα 1, με τη 24ωρη απέκκριση στα ούρα των 17-κετοστεροειδών, που είναι παράγωγα των γεννητικών ορμονών. Το γεγονός ότι το μυϊκό σύστημα των γυναικών δεν ανταποκρίνεται στο προπονητικό ερέθισμα στον ίδιο βαθμό όπως το μυϊκό σύστημα των ανδρών, οδήγησε σ έναν άλλο πειραματικό σχεδιασμό όπου μελετήθηκε η επίδραση της 4
Αυλωνίτου Ελένη Γυναίκα και μυϊκή δύναμη τεστοστερόνης στο μυϊκό και αγγειακό σύστημα της υπερτροφικούς μυς δεν ευσταθεί καθώς οι μυϊκές καρδιάς (μυοκάρδιο). ίνες της γυναίκας δεν έχουν την ίδια ικανότητα για Το σχήμα 2 καταγράφει πειράματα που υπερτροφία με εκείνες του άνδρα. διεξήχθησαν στο ίδιο άτομο σε διάφορες μυϊκές Τα παραπάνω συμπεράσματα επιβεβαιώνουν ομάδες σε διάστημα 35 εβδομάδων. Στο διάστημα την έρευνα του Wilmore (1974) ο οποίος αξιολόγησε αυτό γινόταν αξιολόγηση της μυϊκής δύναμης κάθε ένα προπονητικό πρόγραμμα δύναμης με βάρη για 14 ημέρες. Κατά τη διάρκεια των 8 πρώτων 10 εβδομάδες, σε μία ομάδα απροπόνητων εβδομάδων η δύναμη των μυϊκών ομάδων προηγουμένως ανδρών και γυναικών. παρέμεινε σταθερή. Μετά το πέρας των 10 εβδομάδων προπόνησης, η μυϊκή δύναμη αυξήθηκε σημαντικά και ισοδύναμα στις δύο ομάδες, χωρίς ταυτόχρονα σημαντική αύξηση του μεγέθους των μυών στις γυναίκες, σε σχέση με εκείνη που βρέθηκε στους άνδρες. Ωστόσο, κάποιες φορές φαίνεται, ότι οι γυναίκες παρουσιάζουν βελτίωση της μυϊκής δύναμης και μυϊκή υπερτροφία σε υψηλότερο βαθμό απ ότι οι άνδρες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η ανταπόκριση του μυός στο προπονητικό ερέθισμα είναι μεγαλύτερη όσο λιγότερο προπονημένος είναι ο ασκούμενος ή όσο χαμηλότερη φυσική κατάσταση διαθέτει. Έτσι, οι γυναίκες που συνήθως διαθέτουν χαμηλότερο αρχικό επίπεδο φυσικής κατάστασης Όταν το άτομο άρχισε να λαμβάνει ενέσιμα από τους άνδρες, ιδίως στα πάνω άκρα, μετά από τεστοστερόνη, η μυϊκή δύναμη αυξήθηκε στις μυϊκές ένα προπονητικό πρόγραμμα δείχνουν μεγαλύτερες ομάδες που δεν εξασκούντο αλλά σε πολύ δυνατότητες βελτίωσης της μυϊκής τους δύναμης χαμηλότερο ρυθμό σε σχέση με τις μυϊκές ομάδες και ανάλογης υπερτροφίας σε ορισμένες περιοχές που εξασκούντο ταυτόχρονα το ίδιο διάστημα. του σώματος, σε σχέση με εκείνη των ανδρών. Όμως, αν και η μυϊκή δύναμη βρέθηκε 35 % Οι γυναίκες μπορούν να αυξήσουν τη υψηλότερη από την αρχική τιμή, η μυϊκή δύναμη διάμετρο των μυϊκών ινών και επομένως τη μυϊκή ανά cm² εγκάρσιας τομής του μυός δεν αυξήθηκε. μάζα μετά από συστηματική προπόνηση μυϊκής Αυτό σημαίνει ότι η μυϊκή δύναμη αυξάνει στον ίδιο ενδυνάμωσης αλλά όχι στην ίδια έκταση που βαθμό που αυξάνει η διάμετρος της μυϊκής ίνας. μπορούν οι άνδρες, λόγω του χαμηλότερου Επομένως, αποτέλεσμα της επίδρασης της επιπέδου τεστοστερόνης που διαθέτουν. τεστοστερόνης στο σκελετικό μυ είναι η Το ποσοστό της μυϊκής τους δύναμης μπορεί υπερτροφία. να είναι μεγαλύτερο από εκείνο των ανδρών Το γεγονός ότι οι γυναίκες διαθέτουν πολύ εξαιτίας του γεγονότος ότι : χαμηλότερα επίπεδα τεστοστερόνης απ ότι οι 1) Διαθέτουν χαμηλότερο αρχικό επίπεδο άνδρες δείχνει ότι οι γυναίκες δεν έχουν τις ίδιες μυϊκής δύναμης. δυνατότητες για ανάπτυξη και υπερτροφία της 2) Ο μυϊκός τόνος και η μορφολογία του μυϊκής μάζας. σώματος φαίνεται ότι διαφοροποιούνται Επομένως, ο φόβος των γυναικών να περισσότερο στις γυναίκες με τη μυϊκή ενδυνάμωση αποφεύγουν ασκήσεις με βάρη διότι θα αποκτήσουν 5
εξαιτίας του μεγαλύτερου περιθωρίου αλλαγής στα ποσοστά λίπους και μυϊκής μάζας. 3) Στα αρχικά επίπεδα η βελτίωση της μυϊκής δύναμης προέρχεται όχι από την ανάπτυξη του μεγέθους των μυών αλλά από την βελτίωση της ταχύτητας των νευρικών συνάψεων. Το γεγονός αυτό ευνοεί τις γυναίκες, καθώς ανάπτυξη δύναμης δεν σημαίνει πάντα και ανάπτυξη του μεγέθους των μυών. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις γυναίκες που λόγω της έλλειψης τεστοστερόνης στερούνται της ικανότητας μεγάλης μυϊκής υπερτροφίας, χωρίς όμως να επηρεάζεται η ικανότητα τους για σημαντική βελτίωση της μυϊκής τους δύναμης. Με όλα αυτά τα δεδομένα ορισμένες φορές προκύπτει η ανάγκη διαφοροποίησης των προπονητικών προγραμμάτων. Όπως φαίνεται στο σχήμα 3, κατά τη διάρκεια έκτασης του τετρακέφαλου μυός στο ισοκινητικό μηχάνημα σε χαμηλή ταχύτητα (60º/sec) δεν παρατηρείται διαφοροποίηση της μυϊκής δύναμης μεταξύ των δύο φύλων. Όμως η διαφορά είναι στατιστικά υψηλότερη για τους άνδρες, σε σχέση με τις γυναίκες, στην αντίστοιχη κίνηση σε υψηλότερες ταχύτητες (180º/sec,360º/sec). Η διαπίστωση αυτή υποδηλώνει την ανάγκη για προπονητικά προγράμματα περισσότερο εξειδικευμένα και προσαρμοσμένα στο γυναικείο φύλο. Το γεγονός επίσης ότι η γυναίκα υστερεί σε μυϊκή δύναμη από τον άνδρα ιδίως στα άνω άκρα ( ~40%) απαιτεί προπονητικά προγράμματα μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας. Αυλωνίτου Ελένη Γυναίκα και μυϊκή δύναμη ΠΕΡΙΛΗΨΗ - Η διαφοροποίηση στο μυϊκό σύστημα των δύο φύλων προέρχεται από την διαφορά: 1) ΜΕΓΕΘΟΥΣ ΤΗΣ ΜΥΪΚΗΣ ΙΝΑΣ και 2) ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΜΥΟΣ ΓΙΑ ΥΠΕΡΤΡΟΦΙΑ, που στον άνδρα εμφανίζεται σε μεγαλύτερες διαστάσεις, σε σχέση με τη γυναίκα εξαιτίας της ανδρικής ορμόνης τεστοστερόνης. - Η μυϊκή σύνθεση είναι παρόμοια και για τα δύο φύλα. - Το μέγεθος της μυϊκής ίνας σχετίζεται πολύ με την άθληση καθώς αυξάνει στους αθλούμενος σε σχέση με τους μη αθλούμενους, αλλά επίσης και με το συγκεκριμένο άθλημα καθώς αυξάνει στα αθλήματα εκείνα όπου η μυϊκή ενδυνάμωση και υπερτροφία παίζουν πρωταρχικό ρόλο στην αγωνιστική απόδοση. - Η ικανότητα βελτίωσης σχετική μυϊκής δύναμης, τουλάχιστον στο αρχικό στάδιο, είναι παρόμοια και για τα δύο φύλα. Βιβλιογραφία 1. Anderson M., Cote R., Coyle E., Roby F.: Leg power muscle strength and peak EMG in active college men and women in Sports. 11:81-82, 1979. 2. Hettinger T.: Physiology of Strength. Springfield, III. C. Thomas, 1961. 3. Troup J.P., Reese R., Troup A.J. The female athlete: Potential for performance. Swimming World, April 1981. pp. 22-24. 4. Wilmore J. Alterations in strength, body composition and anthropometric measurements consequent to a 10-week weight training program. Med. Sci. Sport, 6: 133-138, 1974. 6