Διάλεξη 12 Φορολογία και αποτελεσματικότητα 1
Γενικά Αν η φορολογία από μηδέν που είναι τώρα αυξηθεί στο 10% π.χ., αυτό πως επηρεάζει την ευημερία του καταναλωτή; Σίγουρα η κατανάλωση θα μεταβληθεί λόγω της αύξησης της τιμής του αγαθού στο οποίο επιβάλλεται ο φόρος. Τα πιο ακριβά, λόγω φόρου, αγαθά θα υποκατασταθούν με σχετικά φτηνότερα. Υπερβάλλον βάρος είναι η απώλεια ευημερίας που έχουμε πάνω και πέρα από τα φορολογικά έσοδα. 2
Υπερβάλλον βάρος: Ορισμός Ας υποθέσουμε ότι έχουμε δύο αγαθά Σιτάρι και καλαμπόκι Το εισόδημα είναι δεδομένο P b και P c είναι οι τιμές των αγαθών αντίστοιχα Δεν υπάρχουν στρεβλώσεις, όπως εξωτερικότητες, ατέλειες στον ανταγωνισμό, δημόσια αγαθά, κ.λ.π. 3
Υπερβάλλον βάρος: Ορισμός Στο πιο κάτω διάγραμμα απεικονίζεται η γραμμή εισοδηματικού περιορισμού (ΑD) ενός καταναλωτή, που μεγιστοποιεί τη χρησιμότητα του στο σημείο E 1. Ας υποθέσουμε ότι στο σιτάρι επιβάλλεται ένας φόρος, επί της αξίας, σε ποσοστό t b, και η τιμή αυξάνεται στο (1+t b )P b. Η γραμμή εισοδηματικού περιορισμού περιστρέφεται γύρω από τον άξονα Χ και η νέα γραμμή εισοδηματικού περιορισμού είναι η AF. 4
Υπερβάλλον βάρος: Ορισμός Καλαμπόκι Α C a Γραμμή εισοδηματικού περιορισμού πριν το φόρο Γραμμή εισοδηματικού περιορισμού μετά το φόρο C b Ε 1 C 1 5 Β 2 F Β 1 D Σιτάρι
Υπερβάλλον βάρος: Ορισμός Σε κάθε επίπεδο κατανάλωσης σιταριού, η κάθετη απόσταση μεταξύ της AD και της AF δείχνει τα φορολογικά έσοδα που παίρνει το κράτος, και τα οποία είναι η ποσότητα καλαμποκιού που χάνουμε λόγω του φόρου. Αν ορίσουμε τη τιμή του καλαμποκιού P c = 1, τότε η κάθετη απόσταση μεταξύ των δύο γραμμών εισοδηματικού περιορισμού μετριέται σε ευρώ. 6
Υπερβάλλον βάρος: Ορισμός Μετά την επιβολή του φόρου, ο καταναλωτής επιλέγει ένα άλλο σημείο μεγιστοποίησης της ευημερίας του, πάνω στην γραμμή AF. H χρησιμότητα μεγιστοποιείται στο σημείο E 2. Η κάθετη απόσταση μεταξύ παλιάς και νέας γραμμής εισοδηματικού περιορισμού είναι η GE 2, που είναι το ποσό των φορολογικών εσόδων. 7
Υπερβάλλον βάρος: Ορισμός Κάθε φόρος μειώνει τη χρησιμότητα και το ερώτημα είναι αν υπάρχει κάποιος φόρος που δίνει τα ίδια έσοδα, G 2 E 2, στο κράτος, αλλά συνεπάγεται μικρότερη απώλεια ευημερίας, η περισσότερα έσοδα με την ίδια απώλεια ευημερίας. Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο, τότε ο φόρος στο σιτάρι συνεπάγεται υπερβάλλον βάρος. 8
Υπερβάλλον βάρος: Ορισμός Καλαμπόκι Α C a C b G 2 Ε 2 Γραμμή εισοδηματικού περιορισμού πριν το φόρο Γραμμή εισοδηματικού περιορισμού μετά το φόρο C 1 Ε 1 9 Β 2 F Β 1 D Σιτάρι
Υπερβάλλον βάρος: Ορισμός Ισοδύναμη μεταβολή είναι το ποσό του εισοδήματος που πρέπει να πάρουμε από ένα άτομο (πριν την επιβολή του φόρου) ώστε να βρεθεί το άτομο αυτό στο ίδιο επίπεδο χρησιμότητας με εκείνο στο οποίο βρίσκεται όταν επιβληθεί ο φόρος. Η μείωση του εισοδήματος οδηγεί σε μια παράλληλη προς τα μέσα μετατόπιση της γραμμής εισοδήματος. Η καμπύλη αυτή είναι η HI στο πιο κάτω διάγραμμα. 10
Υπερβάλλον βάρος: Ορισμός Καλαμπόκι Α C a G Φορολογικά έσοδα H Ε 2 Μ Ισοδύναμη μεταβολή C b N C 1 Ε 3 Ε 1 U 2 11 Β 2 F I Β 1 D U 1 Σιτάρι
Υπερβάλλον βάρος: Ορισμός Παρατηρούμε ότι με το φόρο στο σιτάρι το κράτος εισπράττει GE 2, ενώ με την αφαίρεση εισοδήματος ME 3. Και στις δύο περιπτώσεις το άτομο είναι πάνω στην ίδια καμπύλη αδιαφορίας (U 2 ). Έχουμε όμως ότι ME 3 =GN>GE 2. Επομένως, η διαφορά E 2 N είναι το υπερβάλλον βάρος του φόρου στο σιτάρι. Με το φόρο αυτό η θέση του ατόμου χειροτερεύει κατά ένα ποσό που υπερβαίνει τα έσοδα που φέρνει ο φόρος. 12
Υπερβάλλον βάρος: Ορισμός Ο εφ άπαξ φόρος σταθερού ποσού (Lump sum tax) είναι ένας φόρος που δεν επηρεάζει τη συμπεριφορά του καταναλωτή ή γενικότερα αυτού που τον πληρώνει. Η γραμμή εισοδήματος HI ικανοποιεί αυτή τη σχέση. Τα φορολογικά έσοδα είναι ακριβώς τα ίδια με την ισοδύναμη μεταβολή. Συμπέρασμα: Ο εφ άπαξ φόρος σταθερού ποσού δεν προκαλεί υπερβάλλον βάρος. 13
Μερικά ερωτήματα Γιατί οι φόροι σταθερού ποσού δεν χρησιμοποιούνται; Θεωρούνται ως άδικοι επειδή δεν συνδέονται με τη φοροδοτική ικανότητα των φορολογουμένων. Πώς συνδέονται οι φόροι σταθερού ποσού με τα οικονομικά της ευημερίας; Με το φόρο στο σιτάρι η συνθήκη ισορροπίας γίνεται : 1 t P P MRS bc P b c b MRT bc b P c 14
Μερικά ερωτήματα Όταν MRS>MRT, η οριακή χρησιμότητα υποκατάστασης σιταριού με καλαμπόκι υπερβαίνει το κόστος παραγωγής γι αυτή την υποκατάσταση. Με τον εφ άπαξ φόρο δεν υπάρχει τέτοιο κίνητρο. Προκαλεί υπερβάλλον βάρος ένας φόρος στο εισόδημα; Συνήθως ναι, αν υπάρχει ένα τρίτο αγαθό, η σχόλη. Αν η ζήτηση για ένα αγαθό είναι τέλεια ανελαστική, υπάρχει υπερβάλλον βάρος; Ναι, όπως φαίνεται στο πιο κάτω διάγραμμα. 15
Μερικά ερωτήματα Καλαμπόκι Α C a Ε 1 J Ε 2 R U 1 C b S Ε 3 C 1 U 2 16 Β 2 =B 1 F Β 3 K D Σιτάρι
Μερικά ερωτήματα Στο πιο πάνω διάγραμμα, η κανονική (μη αντισταθμιστική) καμπύλη ζήτησης είναι ανελαστική B 1 =B 2 όταν αλλάζει η τιμή. Αυτό όμως συμβαίνει επειδή το αποτέλεσμα εισοδήματος αντισταθμίζει το αποτέλεσμα υποκατάστασης. Αν δεν υπάρχει αποτέλεσμα υποκατάστασης δεν υπάρχει υπερβάλλον βάρος, όπως φαίνεται στο πιο κάτω διάγραμμα. 17
Μερικά ερωτήματα Καλαμπόκι Α G Δεν υπάρχει αποτέλεσμα υποκατάστασης και τα έσοδα του κράτους είναι ίσα με την ισοδύναμη μεταβολή (ροζ γραμμή E 2 G). J C 1 Ε 1 C 2 Ε 2 U 1 U 2 18 B 2 F Β 1 K D Σιτάρι
Μερικά ερωτήματα Είναι σαφές ότι το υπερβάλλον βάρος προκαλείται από το αποτέλεσμα υποκατάστασης. Γι αυτό και η σωστή μέτρηση του υπερβάλλοντος βάρους πρέπει να γίνεται με βάση την αντισταθμισμένη (Χικσιανή) καμπύλη ζήτησης, η οποία περιλαμβάνει μόνο το αποτέλεσμα υποκατάστασης. Η κανονική (Μαρσαλιανή) καμπύλη ζήτησης περιλαμβάνει και το αποτέλεσμα εισοδήματος και όπως είδαμε πιο πριν αυτό μπορεί να αντισταθμίζει το αποτέλεσμα υποκατάστασης και να δημιουργείται η εντύπωση ότι δεν υπάρχει υπερβάλλον βάρος. 19
Μέτρηση υπερβάλλοντος βάρους Ας υποθέσουμε ότι η αντισταθμισμένη καμπύλη ζήτησης είναι αυτή του πιο κάτω διαγράμματος. Ας υποθέσουμε ότι επιβάλλεται ένας φόρος επί της αξίας στο σιτάρι, οπότε η τιμή αυξάνει στο (1+t b )P b και ότι όλος ο φόρος μετακυλίεται στον καταναλωτή. Η καμπύλη προσφοράς μετατοπίζεται προς τα πάνω. 20
Μέτρηση υπερβάλλοντος βάρους Υπερβάλλον βάρος (1+t b )P b Φορολογικά έσοδα A S P b B C S D 21 q 1 q 2
Μέτρηση υπερβάλλοντος βάρους Η μέτρηση του υπερβάλλοντος βάρους γίνεται ως εξής. 22 EB Q Με βάση τον ορισμό της ελαστικότητας έχουμε Q P Q e Q e P P Q P Με κατάλληλες υποκαταστάσεις έχουμε ότι 1 EB e P 2 Με ΔP=t, όπου t φόρος ανά μονάδα προϊόντος, η εξίσωση για το υπερβάλλον βάρος γράφεται ως EB 1 2 t 2 Q P e Q P
Μέτρηση υπερβάλλοντος βάρους Αν ο φόρος είναι επί της αξίας, π.χ. τ τότε έχουμε ότι τ = t/p Αντικαθιστώντας στην προηγούμενη σχέση βρίσκουμε ότι EB 1 2 2 epq 23
Μέτρηση υπερβάλλοντος βάρους Από τον πιο πάνω τύπο παρατηρούμε ότι: Όσο μεγαλύτερη η ελαστικότητα της (αντισταθμισμένης) καμπύλης, τόσο μεγαλύτερο το υπερβάλλον βάρος. Το υπερβάλλον βάρος αυξάνει με το τετράγωνο του φορολογικού συντελεστή. Όσο μεγαλύτερη η αρχική δαπάνη για το αγαθό που φορολογείται, τόσο μεγαλύτερο το υπερβάλλον βάρος. 24
Μέτρηση υπερβάλλοντος βάρους Ας υποθέσουμε τώρα ότι ένας φόρος επιβάλλεται σε ένα αγαθό και το βάρος του μετακυλίεται στον παραγωγό P P B Φορολογικά έσοδα C A Υπερβάλλον βάρος 25 q 2 q 1
Μέτρηση υπερβάλλοντος βάρους Με παρόμοιο τρόπο, όπως και πριν βρίσκουμε ότι το υπερβάλλον βάρος δίνεται από τον τύπο: 1 EB 2 PQ 2 Όπου η η ελαστικότητα της καμπύλης προσφοράς και έχει παρόμοια ερμηνεία, όπως στην περίπτωση του φόρου που τον πληρώνει ο καταναλωτής. 26
Μέτρηση υπερβάλλοντος βάρους Αν μέρος του φόρου μετακυλίεται στον καταναλωτή και το υπόλοιπο στον παραγωγό, όπως είναι η συνηθισμένη περίπτωση και τότε η πιο πάνω ανάλυση εξακολουθεί να ισχύει. Ας πάρουμε το πιο κάτω διάγραμμα, με την καμπύλη προσφοράς να έχει θετική κλίση και την καμπύλη ζήτησης να έχει αρνητική κλίση. Ας πάρουμε το παράδειγμα με το φόρο στη βενζίνη. 27
Μέτρηση υπερβάλλοντος βάρους Τιμή ανά λίτρο (P) S 2 0,50 S 1 P 2 = 1,80 B Υπερβάλλον βάρος καταναλωτή P 1 = 1,50 A P 2 = 1,30 C Υπερβάλλον βάρος παραγωγού D 1 28 Q 2 = 90 Q 1 = 100 (Q)
Μέτρηση υπερβάλλοντος βάρους (επίδραση ελαστικότητας) P (α) Ανελαστική ζήτηση P (β) Ελαστική ζήτηση S 2 S 1 S 2 S 1 B P 2 P 1 A ΥΒ P 2 P 1 B A ΥΒ 50 φόρος C 50 φόρος C D 1 D 1 29 Q 2 Q 1 Q Q 2 Q 1 Q
Μέτρηση υπερβάλλοντος βάρους Αν διπλασιαστεί ο φόρος, το ΥΒ τετραπλασιάζεται, π.χ. Ο φόρος αρχικά είναι 10 και μετά αυξάνεται άλλα δέκα λεπτά. P S 3 S 2 S 1 P 3 D B Τα επόμενα δέκα λεπτά φόρου δημιουργούν επιπλέον ΥΒ = BCDE. P 2 P 1 0,10 0,10 E C A Τα πρώτα δέκα λεπτά φόρου δημιουργούν ΥΒ = ABC. Είναι εύκολο να δείξει κανείς ότι ΑBDEC =4ABC. D 1 30 Q 3 Q 2 Q 1 Q
Διαφορική φορολογία συντελεστών Μερικοί συντελεστές παραγωγής φορολογούνται με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με το που χρησιμοποιούνται: Η απόδοση του κεφαλαίου το οποίο απασχολείται από τις ανώνυμες εταιρείες φορολογείται πιο πολύ από την απόδοση του κεφαλαίου που απασχολείται στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Η εργασία στο σπίτι μας δεν φορολογείται. Το πιο κάτω διάγραμμα, μετρά το κόστος αποτελεσματικότητας. 31
Διαφορική φορολογία συντελεστών w 1 w 1 VMP στην αγορά VMP στο σπίτι 32 0 H* 0 Ώρες εργασίας στο σπίτι Ώρες εργασίας στην αγορά
Διαφορική φορολογία συντελεστών Στο πιο πάνω διάγραμμα, η συνολική ποσότητα εργασίας είναι σταθερή 00. Καθώς κινούμαστε κατά μήκος του άξονα x, η εργασία μετατοπίζεται από την αγορά στο νοικοκυριό. VMP είναι η αξία του οριακού προϊόντος. Η VMP μειώνεται με τον αριθμό των ωρών εργασίας σε κάθε τομέα. Η άριστη κατανομή της εργασίας μεταξύ των τομέων είναι στο σημείο όπου η VMP εξισώνεται μεταξύ τους. OH * ώρες αφιερώνονται στο σπίτι και O H * αφιερώνεται στην αγορά. 33
Διαφορική φορολογία συντελεστών Αν ένας φόρος επιβάλλεται στο εισόδημα από εργασία στην αγορά, αλλά η παραγωγή στο νοικοκυριό δεν φορολογείται, η «πραγματική» καμπύλη VMP για τις ώρες εργασίας στην αγορά περιστρέφεται, όπως δείχνει το πιο κάτω διάγραμμα. 34
Διαφορική φορολογία συντελεστών (1-t)VMP αγορά a b w 2 VMP αγορά e (1-t)w 2 35 0 H* 0 Ώρες εργασίας στο σπίτι d H t c VMP στο σπίτι Ώρες εργασίας στην αγορά
Διαφορική φορολογία συντελεστών Λόγω του φόρου τα άτομα μετακινούν ώρες εργασίας από την αγορά στο νοικοκυριό. Η παραγωγή στο νοικοκυριό αυξάνει από το OH * στο OH t, ενώ οι ώρες εργασίας στην αγορά μειώνονται από το O H * στο O H t. Το υπερβάλλον βάρος του φόρου είναι abe. 36
Πολλαπλοί φόροι και η θεωρία της δεύτερης άριστης λύσης Τιμή λίτρου τζιν Τιμή λίτρου ρούμι (1 + t g )P g f (1 + t r )P r c g P d a g e D r P r b h D g D r g 2 g 1 Λίτρα τζιν ετησίως r 3 r 2 r 1 Λίτρα ρούμι ετησίως 37