Χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση econtentplus programme ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΗΘΟΥ 1
econteplusproject ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ: 2. ΑΝΗΘΟΣ Χαράλαμπος Θανόπουλος MSc Γεωπόνος Εργαστήριο Κηπευτικών Καλλιεργειών Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών 2008 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΗΘΟΥ 2
Περιεχόμενα Καταγωγή - ιστορικό Χρήσεις. Θρεπτική αξία... Περιγραφή του φυτού... Ποικιλίες... Κλιματολογικές και εδαφολογικές απαιτήσεις. Πολλαπλασιασμός Εποχή σποράς.. Διάρκεια της καλλιέργειας Καλλιεργητικές φροντίδες Άρδευση.... Λίπανση. Σκαλίσματα Αραίωμα των φυτών.. Συγκαλλιέργεια. Εχθροί και ασθένειες του άνηθου. Σημαντικότερες προσβολές του άνηθου.. Ψίλλα. Σιδηρσκώληκας Πεταλούδα Papilio machaon Νηματώδεις Σημαντικότερες ασθένειες του άνηθου... Κηλίδωση φύλλων..... Ωίδιο.. Σκληροτίνια... Συγκομιδή. Απόδοση... Συντήρηση... Βιβλιογραφία 4 4 4 5 5 5 8 8 8 8 8 9 9 9 10 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΗΘΟΥ 3
Βιολογική Καλλιέργεια Άνηθου Επιστημονικό όνομα: Anetum graveolens L. Οικογένεια: Umbelliferae (Σκιαδοφόρα) Καταγωγή - ιστορικό: Κατάγεται από τη Νότια Ευρώπη και είναι ιδιαίτερα γνωστό από την αρχαιότητα για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες, με το όνομα άνηθον. Χρήσεις: Ο άνηθος εκτός από το χαρακτηριστικό του άρωμα που προσφέρει στα φαγητά, συντελεί και στην πέψη των τροφών. Είναι προτιμότερο να προστίθεται κατά το τέλος του μαγειρέματος γιατί αλλιώς καταστρέφεται το άρωμα του με το βρασμό. Θρεπτική αξία: Η θρεπτική αξία του άνηθου φαίνεται στον ακόλουθο πίνακα: Θρεπτική αξία Περιεκτικότητα Άλατα Περιεκτικότητα Νερό 8% Ασβέστιο (Ca) 208mg Υδατάνθρακες g (2%) Σίδηρος (Fe).mg Πρωτεΐνες 3.5g (%) Μαγνήσιο (Mg) 55mg Φυτικά έλαια 1,1g (2%) Φώσφορος (Ρ) mg Βιταμίνες Περιεκτικότητα Κάλιο (Κ) 38mg Βιταμίνη Α 1 IU Νάτριο (Νa) 1mg Βιταμίνη C 85mg Ψευδάργυρος (Zn) 0.9mg Βιταμίνη Β 0.2mg Χαλκός (Cu) 0.1mg Βιταμίνη Κ 0mg Μαγγάνιο (Mn) 1.3mg Πίνακας 1: Η μέση σύσταση 100g φρέσκων φύλλων άνηθου. Περιγραφή του φυτού: ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΗΘΟΥ 4
Ο άνηθος έχει μικρή ανάπτυξη και το φύλλωμα είναι λεπτό και διακλαδισμένο. Τα φύλλα έχουν μακρύ μίσχο και μοιάζουν πολύ με τα φύλλα του καρότου, μόνο που του άνηθου έχουν έντονο άρωμα. Το υπέργειο τμήμα μπορεί να φτάσει σε ύψος 1 μ. αλλά η συγκομιδή γίνεται σε ύψος 40-50 εκ. Εάν τα φυτά παραμείνουν στο έδαφος και δε συγκομιστούν, τότε ο βλαστός επιμηκύνεται και σχηματίζεται το ανθικό στέλεχος, που φτάνει σε ύψος 0,9-1,2 μ. Τα κίτρινα άνθη είναι ερμαφρόδιτα, φέρονται πάνω σε ταξιανθίες (σκιάδια) και σε μεγάλο αριθμό. Ποικιλίες: Οι χρησιμοποιούμενοι σπόροι άνηθου προέρχονται από ποικιλίες συμβατικής καλλιέργειας μετά από σχετική άδεια παρέκκλισης ή πρόκειται για εισαγόμενους βιολογικούς σπόρους ή τέλος σε μεγαλύτερο ποσοστό προέρχονται από σποροπαραγωγή των ίδιων των βιοκαλλιεργητών (επίσημα στοιχεία για το 2005). Variety Quantity (Kg) No of authorizations (-) 9,2 24 On-farm production 12,9 4 Total 22,1 1 Πίνακας 2: Χρήση συμβατικών ποικιλιών άνηθος μετά από τη χορήγηση άδειας παρέκκλισης. Στην πρώτη στήλη φαίνεται η ποικιλία, στη δεύτερη η ποσότητα του χρησιμοποιούμενου σπόρου και στη τρίτη ο αριθμός των αιτήσεων (Πηγή Διεύθυνση Βιολογικής Γεωργίας Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και τροφίμων). Κλιματολογικές και εδαφολογικές απαιτήσεις: Ο άνηθος αποδίδει καλύτερα και είναι περισσότερο αρωματικός όταν αναπτύσσεται σε χαμηλές θερμοκρασίες, αλλά είναι ευαίσθητος σε συνθήκες παγετού. Γι αυτό θα πρέπει να αποφεύγονται περιοχές με πολύ χαμηλές θερμοκρασίες το χειμώνα ή η καλλιέργεια να γίνεται την άνοιξη. Οι ιδανικές θερμοκρασίες για τη βλάστηση του σπόρου είναι 10-21 ο C. Οι επιλεγμένες τοποθεσίες για την καλλιέργεια του άνηθου πρέπει να είναι ηλιόλοιυστες. Το έδαφος πρέπει να είναι βαθύ, καλά αποστραγγιζόμενο με χημική αντίδραση από ph=5.5-.5. Τα ιδανικότερα είναι τα αμμώδη ή αμμοπηλώδη και τα οργανικά εδάφη. Πολλαπλασιασμός: ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΗΘΟΥ 5
Η σπορά γίνεται στα πεταχτά (σε επίπεδο έδαφος ή σε διαμορφωμένες αλίες) ή σε γραμμές. Η γραμμική σπορά γίνεται σε επίπεδο έδαφος ή σε αναχώματα (για την αποφυγή υψηλής υγρασίας του εδάφους) και σε αποστάσεις μεταξύ των γραμμών 40 εκ. Το βάθος σποράς είναι περίπου είναι λιγότερο από 0,5 εκ. (επιφανειακά) σε ψιλοχωματισμένο έδάφος. Εποχή σποράς: Η σπορά γίνεται σχεδόν όλο το χρόνο, αλλά έχει καλύτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά όταν αναπτύσσεται σε χαμηλές θερμοκρασίες. Όταν ο χειμώνας είναι πολύ ψυχρός η καλλιέργεια γίνεται την άνοιξη. Διάρκεια της καλλιέργειας: Η καλλιέργεια διαρκεί περίπου 2.5-3 μήνες από τη σπορά μέχρι τη συγκομιδή (ανάλογα με την εποχή καλλιέργειας και τη χρησιμοποιούμενη ποικιλία). Καλλιεργητικές φροντίδες: Άρδευση: Η άρδευση γίνεται μια με δυο φορές την εβδομάδα (ανάλογα με τις κλιματολογικές συνθήκες και το τύπο του εδάφους). Λίπανση: Οι απαιτήσεις του φυτού σε θρεπτικά στοιχεία είναι μικρές. Κυρίως χρειάζεται άζωτο για την ανάπτυξη πλούσιου φυλλώματος. Η εφαρμογή 3 τον /στρεμ χωνεμένης κοπριάς ή σε συνδυασμό με κομπόστα πριν από τη σπορά καλύπτει τις ανάγκες του άνηθου. Σκαλίσματα: Γίνονται για την αφρατοποίηση του εδάφους και την καταστροφή των ζιζανίων. Τα ζιζάνια αποτελούν σημαντικό πρόβλημα της καλλιέργειας, ιδιαίτερα στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης των φυτών όπου το φύλλωμα τους καλύπτει μικρή έκταση της επιφάνειας του εδάφους. Αραίωμα των φυτών: ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΗΘΟΥ
Εφαρμόζεται μόλις βλαστήσουν οι σπόροι έτσι ώστε οι αποστάσεις μεταξύ των φυτών να είναι 20 εκ. Συγκαλλιέργεια: Η καλλιέργεια του άνηθου μπορεί να συνδυαστεί με λάχανο, κουνουπίδι, μπρόκολο, λαχανάκι Βρυξελλών. Ο άνηθος προσελκύει τις μέλισσες και γι αυτό συγκαλλιεργείται και με άλλα φυτά, εκτός από καρότο και μάραθο για την αποφυγή σαυρογονιμοποίησης. Υπάρχουν και μαρτυρίες που αναφέρουν ότι απωθεί τις αφίδες και τις κάμπιες σε καλλιέργειες σταυρανθών. Εχθροί και ασθένειες του άνηθου: Σημαντικότερες εντομολογικές προσβολές του άνηθου o Ψίλλα Acidia heraclei Σύμπτωμα: Τα ενήλικα άτομα αφήνουν τα αυγά του μέσα στα φύλλα. Οι προνύμφες ανοίγουν στοές και τρέφονται με το φύλλωμα. Αντιμετώπιση: Το φθινοπωρινό όργωμα φέρνουν στην επιφάνεια του εδάφους τις διαχειμαζόμενες μορφές του εντόμου και τις εκθέτουν στους εχθρούς τους. Εφαρμογή αμειψισποράς και η χρησιμοποίηση κίτρινων κολλητικών παγίδων αποτελούν μέτρα για τη μείωση του πληθυσμού του εντόμου. o Σιδηροσκωληκας Agriotes lineatus Σύμπτωμα: Τα νεαρά άτομα εισέρχονται στο εσωτερικό των ριζών και προκαλούν σοβαρές ζημιές στο ριζικό σύστημα. Αντιμετώπιση: Συχνά σκαλίσματα για να έρχονται οι σιδηροσκώληκες στην επιφάνια του εδάφους (έκθεση στους φυσικούς εχθρούς τους). Η καλλιέργεια του μηδική και του τριφυλλιού θεωρούνται ότι τα απωθούν Χρήση ωφέλιμων νηματωδών, που αποτελούν φυσικούς εχθρούς τους. o Πεταλούδα Papilio machaon Σύμπτωμα: Τα τέλεια άτομα (πεταλούδα) αφήνουν τα αυγά τους πάνω στο φύλλωμα και τα νέα άτομα (προνύμφες) τρέφονται με αυτό προκαλώντας σημαντικές ζημιές στο υπέργειο τμήμα. Αντιμετώπιση: Τα ίδια που λαμβάνονται και για την ψίλλα. o Νηματώδεις Heterodera schachtii ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΗΘΟΥ
Σύμπτωμα: Εξογκώματα και παραμορφώσεις στις ρίζες των φυτών. Αντιμετώπιση: Όργωμα και καλό λιάσιμο του εδάφους για να εκτεθούν οι νηματώδεις σε δυσμενείς συνθήκες (καλοκαίρι). Αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους με προσθήκη κομπόστας, που αυξάνει το αριθμό των ωφέλιμων νηματωδών και μυκήτων (αρπακτικών των βλαβερών νηματωδών). Απολύμανση των εργαλείων και εφαρμογή αμειψισποράς. Σημαντικότερες ασθένειες του άνηθου Δεν παρατηρείται ανάπτυξη ασθενειών λόγω του μικρού χρονικού διαστήματος από τη σπορά μέχρι τη συγκομιδή και της σχετικής ανθεκτικότητας του φυτού. Οι σημαντικότερες ασθένειες που μπορεί να αναπτυχθούν είναι οι εξής: o Κηλίδωση φύλλων Itersonilia pastinacae Σύμπτωμα: Κηλίδες μικρές (διαμέτρου 1 mm) και καστανές στα φύλλα και στους μίσχους. Στη συνέχεια γίνονται νεκρωτικές. Αντιμετώπιση: Εφαρμόζουμε 2ετή αμειψισπορά με φυτά, απομακρύνουμε προσβεβλημένα φύλλα και υπολείμματα προηγούμενης καλλιέργειας. o Ωίδιο Erysiphe heraclei Σύμπτωμα: Εμφάνιση μικρών και λευκών κηλίδων στην πάνω και την κάτω επιφάνεια των φύλλων και ανάπτυξη αλευρωδών εξανθήσεων πάνω σε αυτές (μυκήλιο). Η προσβολή μπορεί να καταλάβει ολόκληρη την επιφάνεια του ελάσματος. Σπάνια, όμως ο μύκητας δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στην καλλιέργεια. Αντιμετώπιση: Απομακρύνουμε προσβεβλημένα φύλλα, τυχόν υπολείμματα της καλλιέργειας και ζιζάνια (καθώς σε αυτά εντοπίζονται οι διαχειμαζόμενες μορφές του μύκητα). Σε έντονες προσβολές ψεκάζουμε με θειούχα σκευάσματα. o Σκληροτίνια Sclerotinia sclerotiorum Σύμπτωμα: Προκαλείται σάπισμα στη περιοχή του λαιμού του φυτού. Το παθογόνο εισέρχεται στο εσωτερικό του φυτού και προκαλεί μαλακή σήψη στους μίσχους των φύλλων. Στα σημεία προσβολής και κάτω από συνθήκες υπερβολικής υγρασίας σχηματίζεται περιοχή λευκού χρώματος (μυκήλιο) με μαύρα στίγματα (σπόρια του μύκητα). ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΗΘΟΥ 8
Αντιμετώπιση: Αποφεύγουμε την υπερβολική υγρασία του εδάφους. Η εφαρμογή 3-4ετούς αμειψισποράς και η απομάκρυνση των προσβεβλημένων φυτών μειώνουν αρκετά την πιθανότητα εμφάνισης της ασθένειας. Η εδαφοκάλυψη με μαύρο πλαστικό ή το λιάσιμο του εδάφους σε περιόδους που δεν υπάρχει καλλιέργεια στο έδαφος βοηθάει στην καταπολέμηση της ασθένειας. Συγκομιδή:. Η συγκομιδή γίνεται τμηματικά με το χέρι, όπου κόβονται τα φυτά που έχουν αποκτήσει ύψος περίπου 30-40 εκ. Η κοπή γίνεται με μαχαίρι καθώς το φυτό μπορεί να αναβλαστήσει. Ο άνηθος είναι προτιμότερο να μαζεύεται τις πρωινές ώρες και να μην πλένεται για να διατηρεί τα αρωματικά του έλαια. Απόδοση: Η απόδοση της καλλιέργειας είναι περίπου 1 τόνο στο στρέμμα. Συντήρηση: Ο άνηθος, ως φυλλώδες λαχανικό, συντηρείται δύσκολα και μόνο για λίγες ημέρες στο οικιακό ψυγείο, προστατευμένο για να μη χάσει υγρασία. Εάν αποξηρανθεί τότε τα φύλλα δε θα πρέπει να τριφτούν και στη συνέχεια να αποθηκευτούν σε αεροστεγή συσκευασία. Βιβλιογραφία ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΗΘΟΥ 9
Anon, (2004) Commercial Vegetables Production Guides, dill, Oregon State University http://hort-devel-nwrec.hort.oregonstate.edu/dill.html Cuthberison, Y., (200). Success with organic vegetables, Guild of Master Craftsman Publications LTD, pp.159 Davies, G. and Lennartsson, M. (2005). Organic vegetable production, a complete guide, in Association with the Henry Doubleday Research Association, The Crowood Press, pp.350 Denckla, L.K.T., (2003). The gardener s A-Z guide to growing organic food, Storey Publishing, USA, pp. 485 Denckla, Τ.., (2002). Εφαρμοσμένες βιοκαλλιέργειες, Λαχανικά - Βότανα - Άνθη - Καρποί Οπωροφόρα δένδρα, Αθήνα, Εκδόσεις Ψυχάλου. Pears P. and Stickland S. (2001), Ο κήπος του Βιοκαλλιεργητή, Καλλιέργεια Φυτοπροστασία, Αθήνα, Εκδόσεις Ψυχάλου. Pears, P. (2001). Encyclopedia of organic gardening, The complete guide to natural & chemical gardening. The Henry Doubleday Research Association, pp. 41 Stephens, M.J. Dill -- Anethum graveolens L., U.S. Department of Agriculture, Cooperative Extension Service, University of Florida Ακουμιανάκης Κ., (199). Το αλφαβητάρι των λαχανικών. Χειμερινά λαχανικά. Αθήνα. Εκδόσεις Δίαυλος. Ακουμιανάκης Κ., (2003). Αρχές της αειφορικής καλλιέργειας των κηπευτικών. Πανεπιστημιακές Σημειώσεις. Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Αλκιμος Α. Βιοκαλλιέργειες χωρίς χημικά λιπάσματα, φυτοφάρμακα & ορμόνες, Αθήνα, Εκδόσεις Ψυχάλου. Γεωργίου, Γ. (2005), Η καλλιέργεια φρέσκων αρωματικών φυτών, Τομέας δημοσιότητας κλάδου γεωργικών εφαρμογών και δημοσιότητας, Λευκωσία Κύπρος ΔΗΩ. Περιοδικό για την οικολογική γεωργία, τρίμηνη έκδοση του Οργανισμού Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων, 1999-200. Επιτροπάκης Τ.Ε. (2000). Βιολογική Γεωργία, Αθήνα, Βιβλιοδετική. Σαββίδου Μ., Φυτοπροστασία, Βιολογική καταπολέμηση εντόμων και ακαρέων, εκδόσεις Ψύχαλου. Ηλεκτρονικές πηγές: ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΗΘΟΥ 10
http://www1.agric.gov.ab.ca/$department/deptdocs.nsf/all/agdex122 http://www.hort.purdue.edu/newcrop/med-aro/factsheets/dill.html http://www.floridata.com/ref/a/anet_gra.cfm http://www.ibiblio.org/pfaf/cgi-bin/arr_html?anethum+graveolens http://edis.ifas.ufl.edu/mv00 http://www.moa.gov.cy/moa/da/da.nsf/all/48f54a1914d2aa2c2251100052bc D/$file/_2005%20FRESKA_AROMATIKA_FYTA.pdf?OpenElement ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΗΘΟΥ 11