ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ I ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Λέκτορας Ι. Γιαννατσής Καθηγητής Π. Φωτήλας ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ Οικονομική Επιστήμη: Η κοινωνική επιστήμη που ερευνά την οικονομική δραστηριότητα και τα αντίστοιχα προβλήματα (παραγωγή, διάθεση και κατανάλωση προϊόντων/υπηρεσιών) Μακροοικονομία: Μελέτη θεμάτων της συνολικής οικονομίας Πολιτική Οικονομία Οικονομική Πολιτική Δημόσια Οικονομική Μικροοικονομία: Μελέτη της συμπεριφοράς των παραγωγικών και καταναλωτικών μονάδων και πως αυτά επηρεάζουν την προσφορά, τη ζήτηση και τις τιμές των αγαθών Έμφαση στο πως λειτουργεί η οικονομία και συμπεριφέρονται οι οικονομικές μονάδες 1
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Οικονομική των επιχειρήσεων: Εφαρμογή οικονομικών αρχών ανάλυσης και μικροοικονομικής θεωρίας στην διαδικασία λήψης αποφάσεων στον χώρο των επιχειρήσεων. Η οικονομική των επιχειρήσεων έχει κατά κύριο λόγο κανονιστικό χαρακτήρα (normative), δηλαδή απαντά στο ερώτημα «ποια απόφαση πρέπει να λάβει η διοίκηση μιας επιχείρησης» (και όχι στο ερώτημα «πως συμπεριφέρεται μια επιχείρηση», το οποίο είναι θέμα της μικροοικονομίας) Έμφαση στο πως πρέπει να λειτουργούν οι επιχειρήσεις για να επιτύχουν το βέλτιστο οικονομικό αποτέλεσμα ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Προβλήματα Διοίκησης Επιχειρήσεων Οικονομική Θεωρία Θεωρία Επιστημών Θεωρία Επιστημών των Αποφάσεων Οικονομικήτων Επιχειρήσεων (Λήψη της βέλτιστης απόφασης) 2
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΑΣΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ Επιστημονική μοντελοποίηση: Προσπάθεια αναπαράστασης της πραγματικότητας μέσω αφηρημένων, νοητικών, γραφικών και μαθηματικών μοντέλων Επιστημονικό μοντέλο: Νοητική αναπαράσταση της πραγματικότητας με στόχο την κατανόησή της και σε κάποιες περιπτώσεις στην πρόβλεψη Για τη δημιουργία τους στηριζόμαστε συνήθως σε απλοποιητικέςυποθέσειςκαι παραδοχές (η πραγματικότητα είναι αρκετά πολύπλοκη...) Για να είναι έγκυρα πρέπει να επιβεβαιώνονται από την εμπειρία ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΑΣΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ Δύο βασικά ερωτήματα προκύπτουν: A. Πώς θα προκύψουν οι υποθέσεις; B. Πώς θα ελεγχθεί η εγκυρότητα; Και στις δύο περιπτώσεις χρησιμοποιούνται δύο βασικές μέθοδοι, η επαγωγική (induction) και η απαγωγική (deduction). Σύμφωνα με τους κλασσικούς ορισμούς της Λογικής: Επαγωγή: Η εξαγωγή γενικών συμπερασμάτων με βάση τα ειδικά Απαγωγή: Η εξαγωγή ειδικών συμπερασμάτων που προκύπτουν λογικά από τα γενικά (αξιώματα) 3
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΑΣΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ Στην περίπτωση της Διοίκησης Βιομηχανικών Επιχειρήσεων (και προφανώς των επιστημών γενικά) και οι δύο μέθοδοι χρησιμοποιούνται κυρίως ως εξής: Επαγωγή: Δημιουργία βασικών υποθέσεων με βάση την εμπειρία (παρατηρείται ένας μεγάλος αριθμός ειδικών περιστατικών και με βάση αυτά εξάγεται ένας γενικός κανόνας/αρχή) Απαγωγή: Ελέγχονται οι υποθέσεις/γενικοί κανόνες με την κατασκευή ειδικών περιπτώσεων (πειραμάτων) που τις διαψεύδουν ή τις επιβεβαιώνουν (σε ένα βαθμό πάντα) Υποθέσεις μπορούν να προκύψουν χωρίς να βασίζονται απαραίτητα την εμπειρία (π.χ. θεωρία σχετικότητας) αλλά πρέπει πάντα να επιβεβαιωθούν από την εμπειρία. ΒΑΣΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Βασικές υποθέσεις: Οι επιχειρήσεις συμπεριφέρονται με βασικό κριτήριο τη μεγιστοποίηση του κέρδους Υπάρχει βέβαιη και απόλυτη γνώση και πληροφόρηση για τα κόστη, έσοδα, κέρδη κλπ. Δεν υπάρχουν υπεργολάβοι/συνεργαζόμενες επιχειρήσεις για κάποιες λειτουργίες (π.χ. πωλήσεις, μάρκετινγκ) Ένας ιδιοκτήτης της επιχείρησης Συνήθως γίνεται και η υπόθεση ότι υπάρχει μονοπώλιο ή πλήρης ανταγωνισμός Η παραγωγικότητα της εργασίας είναι φθίνουσα 4
ΒΑΣΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ P = f(q) Συνάρτηση (Σχέση) Τιμής-Ποσότητας R= P* Q C = g(q) Σχέση Εσόδων, Τιμής & Ποσότητας Συνάρτηση (Σχέση) Κόστους-Ποσότητας π = R-C = P* Q C = f(q) * Q g(q) P: Τιµή (Price), Q: Ποσότητα (Quantity) Γραφήματα Βασικών σχέσεων 5
ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Παρότι σε ένα μεγάλο βαθμό δεν προσφέρει πρακτικά εφαρμόσιμες απαντήσεις γιατί στηρίζεται σε αρκετά απλοποιητικές υποθέσεις, παρέχει ωστόσο μερικά από τα βασικά εργαλεία/αρχές προσδιορισμού και ανάλυσης κάποιων βασικών προβλημάτων Διοίκησης Επιχειρήσεων όπως: Πρέπει να σταματήσει ή να συνεχιστεί μία δραστηριότητα της επιχείρησης; Πόσες ώρες πρέπει να λειτουργεί η επιχείρηση; Πώς μπορούν να εξυπηρετηθούν περισσότεροι πελάτες χωρίς να μειωθεί η ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών; Πώς μπορεί πιθανόν να ελαχιστοποιηθεί το κόστος παραγωγής; Συμφέρει να εκτελεστεί μία εργασία εντός της επιχείρησης ή από εξωτερικούς συνεργάτες (υπεργολάβους); ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΡΧΗ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ Οικονομική (ορθολογική) αρχή: Η επίτευξη μεγαλύτερης αποδοτικότηταςμέσω της κάλυψης όσο το δυνατόν περισσότερων αναγκώνμε τα λιγότερα δυνατά μέσα (Βελτιστοποίηση). Στην πράξη παίρνει συνήθως δύο μορφές: Μεγιστοποίηση: Η κάλυψη όσο το δυνατόν περισσότερων αναγκών με δεδομένα μέσα Ελαχιστοποίηση: Η κάλυψη δεδομένων αναγκών με τα λιγότερα δυνατά μέσα Σπάνια επιτυγχάνονται και οι δύο παραπάνω στόχοι ταυτόχρονα Η βελτίωση της αποδοτικότητας επιτυγχάνεται συνήθως μέσω μιας βαθμιαίας/ σταδιακής και συνεχούς διαδικασίας 6
ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ - ΟΦΕΛΟΥΣ Κεντρική ιδέα: Κάθε απόφαση συνεπάγεται κάποια θυσία (κόστος) για να επιτευχθεί κάποιο όφελος (έσοδα), που εάν μπορούν να ποσοτικοποιηθούν (π.χ. σε χρήματα) μπορεί να εκτιμηθεί η διαφορά τους («κέρδος»). Βέλτιστη είναι η λύση που οδηγεί στη μέγιστη διαφορά μεταξύ των δύο. π : Διαφορά / Κέρδος (Profit) R: Όφελος / Έσοδα (Revenue) C: Θυσία / Κόστος(Cost) π = R C ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΕΥΡΕΣΗ ΒΕΛΤΙΣΤΗΣ ΛΥΣΗΣ Αποτελεσματική διαδικασία λήψης αποφάσεων είναι εκείνη στην οποία επιλέγεται η καλύτερη δυνατή λύση σε ένα πρόβλημα μέσα από ένα σύνολο εναλλακτικών λύσεων Διαδικασία Λήψης Αποφάσεων 1. Ανάλυση του προβλήματος 2. Καθορισμός εναλλακτικών λύσεων 3. Αξιολόγηση των εναλλακτικών λύσεων και επιλογή της καλύτερης (βελτιστοποίηση) 4. εφαρμογή και έλεγχος της απόφασης Ποια απόφαση είναι η βέλτιστη εξαρτάται από τους στόχους της εταιρείας/διοίκησης. 7
Μια επιχείρηση κατασκευής ηλεκτρικών πινάκων εκτιμά ότι οι πωλήσεις ελαττωματικών πινάκων συνεπάγονται κόστος επισκευής/αντικατάστασης κατά μ.ο. 25 ανά τεμάχιο. Μία ανεξάρτητη εταιρία συμβούλων πρότεινε την πρόσληψη ειδικών επιθεωρητών ποιότητας έτσι ώστε να είναι δυνατός ο εντοπισμός των ελαττωματικών θερμοστατών πριν την αποστολή στα καταστήματα. Στον παρακάτω πίνακα συνοψίζεται το εκτιμώμενο ποσοστό ελαττωματικών προϊόντων (επί της συνολικής παραγωγής) ανάλογα με τον αριθμό των επιθεωρητών. Η επιχείρηση «Β» εκτιμά ότι θα αποστείλει περίπου 250.000 θερμοστάτες τον επόμενο χρόνο ενώ ο ετήσιος μισθός ενός επιθεωρητή είναι 30.000 Αρ. Επιθ. % Ελαττωμ. 0 5,0 1 4,0 2 3,2 3 2,6 4 2,2 5 2,0 1. Πόσους επιθεωρητές πρέπει να προσλάβει η επιχείρηση; 2. Πόσους επιθεωρητές πρέπει να προσλάβει η επιχείρηση εάν στο κόστος επισκευής προστεθεί επιπλέον 30% ως συνέπεια της επιδείνωσης στην «εικόνα» της επιχείρησης; ΟΡΙΑΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Κεντρική ιδέα: Ανάλυση του βαθμού επιρροής στα εκτιμώμενα οφέλη και κόστη που προκύπτουν από μικρές (οριακές) μεταβολών στο μέγεθος μιας μεταβλητής Παράδειγμα εφαρμογής: Επέκταση μιας δραστηριότητας Επεκτείνεται/συνεχίζεται μια δραστηριότητα όσο η μια μικρή αύξησή της οδηγεί σε αύξηση του (εκτιμώμενου συνήθως...) κέρδους και ικανοποιούνται οι διάφοροι περιορισμοί Εάν υπάρχουν εναλλακτικές επιλογές για την αύξηση/επέκταση της δραστηριότητας επιλέγεται αυτή που αποφέρει τα μεγαλύτερα κέρδη 8
Ένας πωλητής εκτιμά με βάση την προηγούμενη εμπειρία του ότι εάν επισκεφθεί τρεις περιφέρειες της χώρας θα επιτύχει τις παρακάτω πωλήσεις: Μακεδονία Θεσσαλία Ήπειρος 0 4.000 0 0 0 2.500 1 10.000 1 3.500 1 5.000 2 15.000 2 6.500 2 7.000 3 19.000 3 9.000 3 8.500 4 22.000 4 10.500 4 9.500 5 24.000 5 11.500 5 10.000 6 25.000 6 12.000 6 10.000 7 25.000 7 12.500 7 10.000 Εάν το κόστος διανυκτέρευσης καλύπτεται από την επιχείρηση και είναι το ίδιο για όλες τις περιφέρειες, πόσες μέρες πρέπει να επισκεφθεί κάθε περιφέρεια ο πωλητής αν έχει μόνο 10 μέρες διαθέσιμες; Αν λαμβάνει προμήθεια 10% επί των πωλήσεων τι προμήθεια θα λάβει; Για να πετύχουμε το βέλτιστο αποτέλεσμα «επενδύουμε» μία μέρα επίσκεψης σε κάθε περιοχή ανάλογα με τα εκτιμώμενα οριακά έσοδα Μακεδονία Θεσσαλία Ήπειρος Ημ. Ποσό Οριακό Ημ. Ποσό Οριακό Ημ. Ποσό Οριακό 0 4.000 6.000 0 0 3.500 0 2.500 2.500 1 10.000 5.000 1 3.500 3.000 1 5.000 2.000 2 15.000 4.000 2 6.500 2.500 2 7.000 1.500 3 19.000 3.000 3 9.000 1.500 3 8.500 1.000 4 22.000 2.000 4 10.500 1.000 4 9.500 500 5 24.000 1.000 5 11.500 500 5 10.000 0 6 25.000 0 6 12.000 500 6 10.000 0 7 25.000 7 12.500 7 10.000 9
ΟΡΙΑΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Μαθηματική προσέγγιση: Προσδιορισμός της οριακής μεταβολής της εξαρτημένης μεταβλητής/μεγέθους (π.χ. κέρδος, κόστος, έσοδα) που προκύπτει εάν αυξηθεί η ανεξάρτητη μεταβλητή (π.χ. ποσότητα παραγωγής) κατά μία μονάδα Η Οριακή Ανάλυση (ανάλυση οριακού αποτελέσματος) αποτελεί μία από τις βασικές μαθηματικές τεχνικές οικονομικής βελτιστοποίησης 10