Ψ Υ Χ Ο Λ Ο Γ Ι Α Σ Τ Ο Ν Α Θ Λ Η Τ Ι Σ Μ Ο

Σ. ΜΠΑΟΥΜΑΝ και Χ. ΤΣΟΡΜΠΑΤΖΟΥΔΗΣ Ψ Υ Χ Ο Λ Ο Γ Ι Α Σ Τ Ο Ν Α Θ Λ Η Τ Ι Σ Μ Ο ΕΚΔΟΣΗ ΒΕΛΤΙΩΜΕΝΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2007

2 Σ. ΜΠΑΟΥΜΑΝ και Χ. ΤΣΟΡΜΠΑΤΖΟΥΔΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟ Copyright Χαράλαμπος Ι. Τσορμπατζούδης ISBN: 960-90170 - 0-2 Φιλολογική επιμέλεια: Καλαϊτζίδου Αναστασία Εκτύπωση-βιβλιοδεσία: C Publish ity Κίτρους Επισκόπου 7 Θεσσαλονίκη www.copycity.gr Τμήματα του βιβλίου αυτού έχουν δημοσιευθεί στο σύγγραμμα με τίτλο «Psychologie im Sport» στον εκδοτικό οίκο Meyer & Meyer Verlag, Aachen 1993, ISBN 3-89124-178-Χ Copyright 1993 by Meyer & Meyer Verlag Απαγορεύεται η αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή εν όλω ή εν μέρει ή και περιληπτικά κατά παράφραση ή διασκευή, του παρόντος έργου με οποιοδήποτε μέσο ή τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό και ηχογραφήσεως ή άλλως πως σύμφωνα με τους Ν. 2387/1920, 4301/1929, τα ΝΔ 3565/56, 4254/75, Ν. 100/74 και λοιπούς εν γένει κανόνες Διεθνούς Δικαίου, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια των εκδοτών.

3 Στο Γιάννο, τη Στέλλα και την Ελένη

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 13 2 ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ 17 2.1 Εισαγωγή 17 2.2 Αθλητισμός και ανάπτυξη ταυτότητας 18 2.3 Ολική και αθλητική ταυτότητα 20 2.3.1 Κοινωνική ταυτότητα 21 2.3.2 Ταυτότητα ως άτομο 22 2.4 Αποκλίσεις ταυτότητας 23 2.4.1 Προσαρμογή και αποξένωση 23 2.4.2 Εγωκεντρισμός και απομόνωση 26 2.5 Αθλητισμός στην παιδική ηλικία 28 2.6 Αθλητισμός στην εφηβική ηλικία 31 2.7 Περίληψη 34 3 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΠΟΝΗΣΗ 36 3.1 Ψυχή - Σώμα - Κίνηση 36 3.2 Παρακίνηση - Συναίσθημα - Γνωστικές διαδικασίες 37 3.3 Από τη νοερή εξάσκηση στην ψυχορρύθμιση 38 3.4 Περίληψη 43 4 ΝΟΕΡΗ ΕΞΑΣΚΗΣΗ-ΠΡΟΠΟΝΗΣΗ 44 4.1 Εισαγωγή 44 4.2 Σκοποί νοερής εξάσκησης 45 4.3 Περιεχόμενα νοερής εξάσκησης 47 4.3.1 Νοερή αναπαράσταση της κίνησης 49 4.4.2 Eπιδράσεις νοερής εξάσκησης 50 4.4 Μέθοδοι νοερής εξάσκησης 51 4.4.1 Εξάσκηση παρατήρησης 51 4.4.2 Καλυμμένη εξάσκηση αντίληψης 54 4.4.3 Λεκτική εξάσκηση 55 4.4.4 Ιδεοκινητική εξάσκηση 58 4.4.5 Νοερή εξάσκηση πριν την εκτέλεση 63 4.4.6 Νοερή εξάσκηση κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης 65 4.4.7 Νοερή εξάσκηση μετά την εκτέλεση 68

6 Σ. Μπάουμαν & Χ. Τσορμπατζούδης «Ψυχολογία στον αθλητισμό» 4.4.8 Νοερή εξάσκηση ανοιχτών καταστάσεων και 69 απρόβλεπτων γεγονότων 4.5 Περίληψη 70 5 ΨΥΧΟΡΡΥΘΜΙΣΗ 72 5.1 Εισαγωγή 72 5.2 Προϋποθέσεις εφαρμογής της ψυχορρύθμισης 73 5.3 Ανασκόπηση των στόχων της ψυχορρύθμισης 74 5.3.1 Ρύθμιση ικανοτήτων ψυχικού ελέγχου 75 5.3.2 Συναισθηματική ρύθμιση 75 5.3.3 Νοητική ρύθμιση 76 5.3.4 Ρύθμιση της ενέργειας 77 5.3.5 Ρύθμιση της παρακίνησης 77 5.4 Περιεχόμενα και μέθοδοι της ψυχορρύθμισης 78 5.5 Περίληψη 92 6 ΠΡΟΠΟΝΗΣΗ ΧΑΛΑΡΩΣΗΣ 93 6.1 Εισαγωγή 93 6.2 Χρησιμότητα της χαλάρωσης 95 6.3 Χρονικό σημείο χαλάρωσης 97 6.4 Μέθοδοι χαλάρωσης 99 6.4.1 Αναπνοή 99 6.4.2 Αυτογενής μέθοδος 102 6.4.3 Προοδευτική μυϊκή χαλάρωση 104 6.4.4 Μέθοδος ψυχοϋγιεινής 110 6.4.5 Ενεργητική θεραπεία 115 6.4.6 Ψυχολογική και κινητική ενεργοποίηση 115 6.6 Μέθοδοι χαλάρωσης Ηθικό ζήτημα 116 6.6 Περίληψη 117 7 ΟΠΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ 118 7.1 Εισαγωγή 118 7.2 Περιεχόμενα και μέθοδοι 122 7.3 Δομή προγράμματος οπτικοποίησης 126 7.4 Οπτικοποίηση μεταφορών 127 7.5 Περίληψη 128

7 8 ΨΥΧΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ 129 8.1 Εισαγωγή 129 8.2 Κατεύθυνση της ενέργειας 131 8.2.1 Σπατάλη ενέργειας 132 8.2.2 Θετικό και αρνητικό επίπεδο ενέργειας 134 8.2.3 Ιδανικό επίπεδο ενέργειας 136 8.2.4 Πηγές ψυχικής ενέργειας 139 8.3 Περίληψη 143 9 ΜΑΓΕΙΑ ΜΑΣΚΟΤ - ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΕΣ 144 9.1 Εισαγωγή 144 9.2 Κατηγορίες πρακτικών μαγικής 144 9.2.1 Δεισιδαιμονίες 145 9.2.2 Μαγεία 145 9.2.3 Τυπικότητες-Τελετουργικά 146 9.2.4 Μασκότ 147 9.3 Οι λειτουργίες των πρακτικών μαγικής 148 9.4 Παιδαγωγικά στοιχεία και μη λογική συμπεριφορά 150 9.5 Περίληψη 151 10 ΚΙΝΗΤΡΑ - ΠΑΡΑΚΙΝΗΣΗ 152 10.1 Εισαγωγή 152 10.2 Χαρά - Απόλαυση - Ευχαρίστηση 153 10.3 Είδη κινήτρων και παρωθήσεων 155 10.3.1 Υποκειμενικές αξίες παρώθησης 157 10.3.2 Επίκαιρες πρωτογενείς ανάγκες και κίνητρα 158 10.3.3 Πρωτογενείς - βασικές ανάγκες 162 10.4 Τεχνικές παρώθησης 172 10.4.1 Τεχνικές σύνδεσης και ιεραρχίες κινήτρων 172 10.4.2 Λεκτικός τρόπος παρακίνησης 176 10.4.2.1 Ενισχύσεις Καταφάσεις - Επιβεβαιώσεις 177 10.4.2.2 Θετικές υποδείξεις 182 10.4.3 Παρακίνηση συνδεδεμένη με την όραση 183 10.4.4 Παρακίνηση με τη δημιουργία διαφωνιών 184 10.4.5 Παρακίνηση με τη χρήση μαθημένων δεξιοτήτων 185 10.4.6 Μείωση ανταγωνιστικών συστημάτων παρακίνησης 185

8 Σ. Μπάουμαν & Χ. Τσορμπατζούδης «Ψυχολογία στον αθλητισμό» 10.4.7 Προγραμματισμός κοινωνικών αναγκών αθλητήπροπονητή 186 10.4.8 Αποφυγή δυσάρεστων συνεπειών και κοινωνικής μείωσης 187 10.5 Αυτοπεποίθηση 189 10.6 Περίληψη 190 11 ΣΤΟΧΟΙ 192 11.1 Εισαγωγή 192 11.2 Ιδανικοί στόχοι 193 11.3 Συγκεκριμένοι στόχοι 194 11.3.1 Προϋποθέσεις για τον καθορισμό συγκεκριμένων στόχων 195 11.3.2 Κίνδυνοι κατά τον καθορισμό στόχων 199 11.4 Άμεσοι και μακροπρόθεσμοι στόχοι 203 11.5 Στόχοι και αυθυποβολή 207 11.6 Περίληψη 209 12 ΣΤΑΣΕΙΣ 210 12.1 Εισαγωγή 210 12.2 Οι διαστάσεις των στάσεων 212 12.3 Λειτουργίες των στάσεων 217 12.4 Σταθερότητα και αλλαγή των στάσεων 219 12.4.1 Ο ρόλος των πληροφοριών 221 12.4.2 Θετική σκέψη και επιβράβευση 223 12.4.3 Εξάσκηση συμβόλων 225 12.4.4 Ανταλλαγή ρόλων με τον αντίπαλο 226 12.4.5 Η μεταμόρφωση του αντιπάλου 227 12.5 Περίληψη 228 13 ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ 229 13.1 Εισαγωγή 229 13.2 Ικανότητες ψυχικού ελέγχου στον αθλητισμό 231 13.3 Ικανότητα προσοχής και συγκέντρωσης 236 13.3.1 Προϋποθέσεις για τη βελτίωση της συγκέντρωσης 238 13.3.2 Παράμετροι προσοχής και συγκέντρωσης 241 13.4 Παράγοντες διάσπασης της συγκέντρωσης 255

9 13.5 Έλεγχος και εξάσκηση συγκέντρωσης 256 13.6 Περίληψη 265 14 ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟ 266 14.1 Εισαγωγή 266 14.2 Συναισθήματα 267 14.2 Γένεση συναισθημάτων 272 14.3.1 Έλεγχος των συναισθημάτων από τη βελτίωση της αίσθησης του σώματος 274 14.3.2 Έλεγχος των συναισθημάτων από τη μνήμη 275 14.3.3 Έλεγχος των συναισθημάτων από την αντίληψη 277 14.3.4 Συναισθήματα και φαντασία 279 14.3.5 Σκέψεις και συναισθήματα 281 14.4 Περίληψη 283 15 ΑΓΧΟΣ ΣΤΡΕΣ 284 15.1 Εισαγωγή 284 15.2 Άγχος στον αθλητισμό 284 15.2.1 Αντικείμενο του άγχους 285 15.2.2 Κληρονομικό και έμφυτο άγχος 286 15.2.3 Αιτιολογημένο και αναιτιολόγητο άγχος 293 15.2.4 Άγχος προσδοκιών 294 15.2.5 Κοινωνικοί τύποι άγχους και συγκρούσεις 295 15.3 Συμπτώματα άγχους 298 15.4 Στρες 300 15.5 Τρόποι δημιουργίας και αντιμετώπισης άγχουςστρες 305 15.5.1 Μεθοδικά μέτρα αντιμετώπισης 310 15.5.2 Παιδαγωγικά και ψυχολογικά μέτρα αντιμετώπισης 311 15.5.3 Αλλαγή περιβάλλοντος 315 15.5.4 Σωματικές διαδικασίες 318 15.5.5 Γνωστικές διαδικασίες 320 15.6 Σύνοψη μέτρων αντιμετώπισης άγχους-στρες 325 15.7 Ψυχικοί φραγμοί, τραύματα και διαμαρτυρίες 326 15.7.1 Φραγμοί εξαρτημένοι από τη διαδικασία της ανάπτυξης 330 15.7.2 Νοητικοί φραγμοί 331

10 Σ. Μπάουμαν & Χ. Τσορμπατζούδης «Ψυχολογία στον αθλητισμό» 15.7.3 Συναισθηματικοί φραγμοί 333 15.7.4 Εσωτερικές αντιστάσεις 334 15.8 Περίληψη 335 16 ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ 337 16.1 Εισαγωγή 337 16.2 Θεωρίες επιθετικότητας 342 16.2.1 Ορμές ένστικτα ψυχαναλυτική θεώρηση 344 16.2.2 Η θεωρία της ματαίωσης 345 16.2.3 Η επιθετικότητα ως μαθημένη συμπεριφορά 349 16.2.4 Πολυπαραγοντικό μοντέλο επιθετικότητας 351 16.2.4.1 Γενικοί παράγοντες γένεσης της επιθετικότας 354 16.2.4.2 Ειδικοί παράγοντες γένεσης της επιθετικότητας 362 16.3 Συμπεράσματα 367 16.4 Περίληψη 370 17 ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ 372 17.1 Εισαγωγή 372 17.1.1 Εννοιολογική προσέγγιση 373 17.1.2 Τύποι συγκρούσεων 374 17.1.3 Γνήσιες και παράγωγες συγκρούσεις 375 17.1.4 Ο μηχανισμός του εξιλασμού 378 17.1.5 Καταστροφικές και εποικοδομητικές συγκρούσεις 380 17.1.5.1 Επικοινωνιακές και μη επικοινωνιακές συγκρούσεις 381 17.1.5.2 Εσωτερική εξάρτηση Αμφιθυμία 383 17.1.5.3 Απώθηση των συγκρούσεων 385 17.1.5.4 Αυτονομία συγκρούσεων Αλυσιδωτές συγκρούσεις 386 17.2 Ενδοατομικές συγκρούσεις 387 17.2.1 Σύγκρούση μεταξύ δύο θετικών αξιών 388 17.2.2 Σύγκρούση μεταξύ δύο αρνητικών αξιών 390 17.2.3 Σύγκρουση μιας θετικής και μιας αρνητικής αξίας 392 17.2.4 Συγκρούσεις αναγκών 393 17.2.5 Συγκρούσεις ενδιαφερόντων 396 17.2.6 Σύγκρουση στόχων 398 17.2.7 Σύγκρουση ρόλων 400

11 17.2.8 Συναισθηματικές συγκρούσεις 405 17.3 Αντιμετώπιση των συγκρούσεων 411 17.4 Περίληψη 413 18 ΘΕΜΕΛΙΩΣΕΙΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ 415 18.1 Εισαγωγή 415 18.2 Χαρακτηριστικά σύνθεσης της ομάδας 415 18.2.1 Η ομάδα ως κοινωνική μονάδα 417 18.2.2 Σκοποί και στόχοι της ομάδας 417 18.2.3 Αλληλεπίδραση μελών ομάδας 419 18.2.4 Τύποι ομάδων 420 18.2.5 Ρόλοι και θέσεις στην ομάδα 421 18.2.6 Τα όρια 426 18.2.7 Μορφοποίηση και συνοχή της ομάδας 428 18.2.7.1 Στοιχεία μορφοποίησης της ομάδας 429 18.2.7.2 Ομάδα και συμπεριφορά του προπονητή 433 18.3 Αθλητής και αρμονία στην ομάδα 436 18.4 Περίληψη 438 19 Η ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 440 19.1 Εισαγωγή 440 19.2 Ανάμνηση-ανάλυση βιογραφικού 441 19.3 Ανάλυση προσωπικότητας αθλητή 444 19.3.1 Η απλή συζήτηση 444 19.3.2 Η διερευνητική συζήτηση 445 19.4 Η παρατήρηση του εαυτού 447 19.4.1 Η ελεύθερη παρατήρηση του εαυτού 448 19.4.2 Η συστηματική παρατήρηση του εαυτού 449 19.5 Η ετεροπαρατήρηση 454 19.5.1 Ανοιχτή και καλυμμένη παρατήρηση 458 19.5.2 Συμμετοχική και μη συμμετοχική παρατήρηση 459 19.5.3 Άμεση και μακρόχρονη παρατήρηση 460 19.5.4 Η συστηματική παρατήρηση 460 19.6 Το πείραμα 462 19.7 Το ερωτηματολόγιο 466 19.7.1 Είδη και τύποι ερωτηματολογίων 467 19.7.2 Το δίπολο προφίλ 472

12 Σ. Μπάουμαν & Χ. Τσορμπατζούδης «Ψυχολογία στον αθλητισμό» 19.8 Το τεστ 473 19.8.1 Τεστ συμπτωμάτων επιβάρυνσης (ΒSΤ) 475 19.8.2 Οι προβολικές τεχνικές (ΤΑΤ) 478 19.9 Στάδια ερευνητικής διαδικασίας 481 19.10 Περίληψη 484 20 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 487 21 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΡΩΝ και ΟΝΟΜΑΤΩΝ 507

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από πολύ νωρίς ο αθλητισμός σε όλες τις εκφάνσεις και τα πεδία του προσήλκυσε το ενδιαφέρον των ψυχολόγων. Τα ατομικά και ομαδικά αθλήματα προσφέρουν στον αθλητικό ψυχολόγο τη δυνατότητα της έρευνας της ανθρώπινης συμπεριφοράς και δράσης σε διάφορες καταστάσεις επιβάρυνσης με ή χωρίς την προσφυγή στα δαπανηρά εργαστηριακά πειράματα. Όμως σε σπάνιες περιπτώσεις τα ερωτήματα των ψυχολόγων βρίσκονταν σε αντιστοιχία με τα προβλήματα των αθλητών καθώς επίσης και με τα ερωτήματα και τα ενδιαφέροντα της Γενικής Ψυχολογίας. Συνέπεια αυτού του γεγονότος ήταν η αδυναμία παροχής βοήθειας σε προπονητές και φροντιστές αλλά και στους ίδιους τους αθλητές. Από τις αρχές της δεκαετίας του 70 διαπιστώνεται μια στροφή στις προϋποθέσεις και τους σκοπούς του ψυχολογικού τρόπου προσέγγισης του αθλητισμού. Παρατηρείται ραγδαία αύξηση του ενδιαφέροντος για τα αθλητικά φαινόμενα και προβλήματα που γίνονται αντικείμενο ψυχολογικών ερευνών. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην επινόηση, δημιουργία και βελτίωση ψυχολογικών μεθόδων για την αθλητική δραστηριότητα. Οι αθλητές και οι προπονητές θέτουν την ψυχολογία διαρκώς μπροστά σε καινούρια προβλήματα και ελπίζουν να αποκομίσουν όχι μόνο εξηγήσεις για τις ψυχολογικές διαδικασίες, αλλά πολύ περισσότερο θεμελιώδεις γνώσεις και βοήθεια για τον έλεγχο και τη ρύθμιση των μελλοντικών αθλητικών ενεργειών. Η εξέλιξη της Αθλητικής Ψυχολογίας καθορίζεται σήμερα πλέον όχι μόνο από τον χαμηλής εμβέλειας στόχο της έρευνας των ψυχικών διαδικασιών και φαινομένων, όπως και της εύρεσης των αιτιών και

14 Σ. Μπάουμαν & Χ. Τσορμπατζούδης «Ψυχολογία στον αθλητισμό» επιδράσεων (Schilling & Pilz 1974), αλλά και από την ταχεία εξάπλωση στον τομέα των ψυχορρυθμιστικών παρεμβάσεων. Μετά τις πρώτες προσεγγίσεις αυτού του χώρου που έγιναν με τη νοερή εξάσκηση αναπτύχθηκαν τεχνικές ψυχορρύθμισης που αποκτούν όλο και μεγαλύτερη σημασία στην προπόνηση και στον αγώνα. Παράλληλα με αυτήν την «Ψυχολογία του Αθλητισμού» (Nitsch 1978) άρχισε να αποκτά σημασία και η παιδαγωγική διάσταση των προβλημάτων και παρεμβάσεων. Η καθοδήγηση των νεαρών αθλητών προς τις υψηλές επιδόσεις, τα ψυχολογικά προβλήματα της ανάπτυξης της προσωπικότητας, η συμπεριφορά του προπονητή και το οικογενειακό περιβάλλον αποτελούν για την Αθλητική Ψυχολογία αφετηρίες για έρευνα των παραγόντων που επιδρούν και καθορίζουν την εξέλιξη της αθλητικής ενέργειας και δραστηριότητας. Αυτή η διάσταση της «Ψυχολογίας στον Αθλητισμό» (Nitsch 1978) αφορά την ανάλυση των δομικών παραγόντων που έχουν επιδράσεις στον αθλητή και αποσκοπεί στον καθορισμό της σημασίας αυτών στην ανάπτυξή του, όπως επίσης και της αλλαγής των επιδράσεων στην κατεύθυνση της ιδανικής προσφοράς ψυχορρυθμιστικής αγωγής. Το βιβλίο αυτό είναι προϊόν της άποψης, ότι οι αθλητές και οι προπονητές πρέπει να έχουν επίγνωση της πρακτικής βοήθειας που μπορεί να προσφέρει ο αθλητικός ψυχολόγος. Με το πέρασμα του χρόνου και την προσφορά εφαρμοσμένων γνώσεων θα εκλείψει η προκατάληψη για τον «Πυροσβέστη» αθλητικό ψυχολόγο ή για τον «Γιατρό της ψυχής». Οι αθλητές βρίσκουν σ αυτό το βιβλίο δρόμους για τη διάγνωση και το ξεπέρασμα των ψυχικών τους επιβαρύνσεων. Οι προπονητές μπορούν να οικειοποιηθούν τις βασικές ψυχολογικές γνώσεις και τη συστηματική ταξινόμηση αυτών και να απελευθερωθούν από την αντίληψη να θεωρούν τον αθλητικό ψυχολόγο ως ανταγωνιστή τους. Οι προπονητές και οι φροντιστές αποτελούν τα πρόσωπα που, κατά κύριο λόγο, διαμεσολαβούν ανάμεσα στον αθλητή και στον αθλητικό ψυχολόγο. Η ποιότητα των σχέσεων του προπονητή με τον αθλητή συγκαθορίζει την ιδανική εφαρμογή των ψυχολογικών μεθόδων. Όμως όλο και πιο συχνά απαιτείται η επαφή του αθλητή με τον αθλητικό ψυχολόγο. Η σχετικά μεγάλη δαπάνη σε χρόνο των ψυχορρυθμιστικών μέτρων απαιτεί επιπλέον προπονητικές μονάδες, τις οποίες ο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 15 προπονητής για λόγους έλλειψης χρόνου ή από ελλιπή γνώση και προκατάληψη δεν είναι σε θέση να εντάξει στην προπονητική διαδικασία. Σ αυτό το σημείο απαιτείται συντονισμός του έργου του αθλητικού ψυχολόγου και του προπονητή. Η πολυδιάστατη και πολυεπίπεδη αλληλεπίδραση ανάμεσα στον αθλητικό ψυχολόγο, τον προπονητή και τον αθλητή μπορεί να οδηγήσει στην ιδανική ψυχολογική και αγωνιστική προετοιμασία. Η ουσία της ψυχολογικής συμβουλευτικής αφήνει μικρά περιθώρια προβολής του έργου αλλά και της προσωπικότητας του ίδιου του αθλητικού ψυχολόγου. Όσο πιο σταθερός, αποφασιστικός, ικανός και ανεξάρτητος γίνεται ο αθλητής και η αθλήτρια, τόσο φθίνει ο ρόλος του αθλητικού ψυχολόγου. Ο ρόλος του υποτάσσεται στο αποτέλεσμα της διάγνωσης, της συμβουλευτικής, της βοήθειας και υποστήριξης, της ενεργητικής παρέμβασης, της ψυχορρυθμιστικής διαμεσολάβησης και του απομακρυσμένου παρατηρητή της δουλειάς του. Η επικέντρωση της ψυχολογικής συνεργασίας είναι αφενός μεν στο επίπεδο της εκπαίδευσης και συνεχούς επιμόρφωσης των προπονητών και αφετέρου στη συμβουλευτική καθοδήγηση και φροντίδα των αθλητών. Οι λειτουργίες της ψυχολογικής συνεργασίας επεκτείνονται τόσο στον τομέα της πρόληψης, της πρόγνωσης, της απόκτησης και σταθεροποίησης της ιδανικής ψυχοφυσικής κατάστασης όσο και σε θεραπευτικές παρεμβάσεις και στην αποκατάσταση. Οι προπονητές και οι φροντιστές πρέπει να αναγνωρίσουν ότι το έργο τους, είτε το θέλουν είτε όχι, έχει πολυδιάστατες ψυχολογικές συνέπειες, των οποίων η επίδραση μπορεί να αποκτήσει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα με τις διαδικασίες, τις μεθόδους, τις τεχνικές και τα ευρήματα της Αθλητικής Ψυχολογίας. Θεσσαλονίκη 2007 Σ. Μπάουμαν και Χ. Τσορμπατζούδης