Fto Hsei Fto Hsei Më lehtë është të mësohet mtemtik se s të puohet p të Më lehtë është të mësohet mtemtik se s të puohet p të FORMULA MATEMATIKORE TESTE PËR PROVIM PRANUES NË FAKULTETIN EKONOMIK PYETJE DHE PËRGJIGJE NGA LËND HYRJE NË EKONOMI Për shkollë ekoomike FORMULA MATEMATIKORE Për shkollë ekoomike Ferizj, 009
I Gjkimet Fjli deklrtive e cil k kuptim dhe e cil është e sktë ( e vërtetë ose e psktë ( e pvërtetë quhet gjkim Gjkimet e skt quhe pohime Gjkimet shëohe me shkroj të vogl si psh p, q, r, s, Vler e sktësisë së gjkimit p shëohet me v ( p dhe mud të jetë : v( p T ( e sktë v ( p ( e psktë Veprimet me gjkime : egcioi ( kojuksioi ( Λ disjuksioi ( V d implikcioi ( e ekuivlec ( Tel e sktësisë : p q p Λ q p V q p q p q T T T T T T T T T T T T T p T p T II Bshkësitë Bshkësi është kuptim themelor ë mtemtikë e cil uk përkufizohet por sqrohet me shemuj si psh shkësi e umrve, shkësi e ëësve, shkësi e qteteve të Kosovës, etj Bshkësitë shëohem me shkroj të mëdh si psh A, B, C, D,, kurse elemetet e shkësisë me shkroj të vogl si psh,, c, d, Nëse elemeti i tko shkësisë A shëojmë A, kurse ëse elemeti uk i tko shkësisë A shëojmë A Bshkësi B është ëshkësi e shkësisë A ( B A tëherë kur çdo elemet i shkësisë B është jëkohësisht edhe elemet i shkësisë A A Përgtiti: Fto Hsei
A B B A Fig Bshkësi që uk k sjë elemet quhet shkësi oshe dhe simolikisht shëohet Ø Veprimet me shkësi : Prerj e shkësive A B : A dhe B A B A B Fig Uioi ( shkimi i shkësive A B : A ose B A B A B Fig Diferec( drshimi e shkësive A \ B : A dhe B A B A \ B Fig4 d Prodhimi krtezi ( i drejtpërdrejt AB (, : A, B Vetitë e shkësive : A A A A A A A B B A ( veti komuttive për prerje Përgtiti: Fto Hsei
d A B B A ( veti komuttive për uio e ( A B C A ( B C ( veti socitive për prerje f ( A B C A ( B C ( veti socitive për uio III Bshkësitë umerike Bshkësi e umrve tror ( N N,,, Bshkësi e umrve të plotë ( Z Z,,,,0,,,, Bshkësi e umrve rciol ( Q p Q : p, q Z dheq 0 q Bshkësi e umrve irciol ( I p I : uk mudtë shkruhetëtrjtë q Bshkësi e umrve rel ( R R Q I IV Psqrimet Çdo ligj ( rregull sips të cilit çdo elemeti të shkësisë A i shoqërohet vetëm jë elemet i shkësisë B quhet psqrim ( fuksio i shkësisë A ë shkësië B dhe shëojmë f : A B ( f : ose f ( ( f prej rzi me Dmth ( A( B (, f ose f ( Bshkësi A quhet domei ( ose shkësi e përcktimit, kurse B quhet kodomei ( ose shkësi e vlerve i psqrimit f A B Psqrimi f : A B quhet ijektiv ( " - " ëse f ( f ( Psqrimi f : A B quhet srjektiv (" mi " ëse ( B( A f ( Psqrimi që është ijektiv dhe srjektiv quhet ijeksio Psqrimi f : B A quhet psqrim ivers i psqrimit f : A B Përgtiti: Fto Hsei 4
V Itervli Itervli është shkësi e umrve rel të cilët plotësojë jëri g jorzimet : ose (, ose ose ose,, - itervli i hpur ( shkësi e të gjith pikve që dodhe dërmjet pikve dhe p pikt,, - itervli i mllur ( shkësi e të gjith pikve që dodhe dërmjet pikve dhe së shku me pikt,,, VI Vler solute Vler solute e umrit është distc e tij umri g origji dhe shëohet Vler solute e jë umri është gjithmo umër pozitiv Në përgjithësi : për 0 për 0 Vetitë e vlerës solute : 4, 0 VII Thest ( d 0 d d d c d c ( 0, d 0 d d c c ( 0, d 0 d d 4 ( 0 Përgtiti: Fto Hsei 5
c d 5 ( 0, c 0, d 0 d c VIII Fuqizimi Çdo umër ë fuqië zero është rz me ( 0 Vetitë : m m 4 5 6 ( m m m ( m m m m m m m m m IX Formult e iomit 4 ( ktrori i shumës ( ktrori i drshimit ( kui i shumës ( kui i drshimit X Zërthimi ë fktorë ( ( drshimi i ktrorëve ( ( shum e kueve ( ( drshimi i kueve Përgtiti: Fto Hsei 6
XI Rrëjëzimi Ng Shëdrrimi i rrëjës ë fuqi : ; ; Vetitë : ( m m m m (, 0, N (, 0, N ( 0, N 4 m m XII Përqidjet Proporcioi : c : d d c Shprehj e përqidjes % 0, 0 00 Llogritj e përqidjes K : V 00: p ( K- kpitli, V- vler e llogritur e përqidjes dhe p - përqidj Llogritj e iteresit K p t i 00 ( t - koh P Struktur e përqidjes S 00 ( T tërësi dhe P pjes T Në qoftë se kpitli K depoohet me kmtë p % me m kpitlizime rd vitit, tëherë kpitli ps vitesh do të jetë : K p K( 00 m Nëse m, dmth ëse ekzisto vetëm jë kpitlizim red vitit, tëherë : p K K( 00 Përgtiti: Fto Hsei 7
Përgtiti: Fto Hsei 8 XII Numrt kompleks Numër kompleks qujmë shumë lgjerike të jë mumri rel dhe të jë umri imgjir i Pr i z ( form lgjerike Re(z - pjes rele; Im(z - pjes imgjire Numri i quhet jësi imgjire, ku i i Veprimet me umr kompleks : Mledhj : i i i z z ( ( ( ( Zritj : i i i z z ( ( ( ( Shumëzimi : i i i z z ( ( ( ( d Pjesëtimi : i i i i i i i z z XIV Ekucioi kudrtik Form e përgjithshme e ekucioit kudrtik është : 0 c Formul për zgjidhje e ekucioit kudrtik është : c 4, Diskrimit ( dllori e ekucioit kudrtik c D 4 : Nëse D>0, ekucioi kudrtik k d zgjidhje të drshme Nëse D=0, ekucioi kudrtik k zgjidhje të dfishtë ( të rrtë Nëse D<0, ekucioi kudrtik k d zgjidhje komplekse të kojugur Formult e Vietit : q c p Nëse dihe zgjidhjet e ekucioit kudrtik, tëherë :
( p q XV Fuksioi kudrtik Form e përgjithshme e fuksioit kudrtik është : f ( c (,, crdhe 0 Domei i fuksioit kudrtik është : D( f (, Zerot e fuksioit kudrtik ( f ( 0 c 0 Për >0, fuksioi kudrtik është zvoglues ë itervli (, kurse rritës ë itervli (,, Për <0, fuksioi kudrtik është rritës ë itervli (, dhe zvogëlues ë itervli (, 4c Nëse >0, fuksioi kudrtik k miimum ë pikë N(, 4 4c Nëse <0, fuksioi kudrtik k mksimum ë pikë M (, 4 Grfiku i fuksioit kudrtik quhet prolë Kulmi i prolës është Prol c : K(, f ( e pret oshti O ëse D 4c 0 e tko oshti O ëse D 4c 0 uk e pret oshti O ëse D 4c 0 XVI Logritmet Logritëm të umrit ( 0 me zë ( 0, qujmë umri rel me të cili duhet fuqizur umri për të fitur umri Simolikisht shëojmë log dhe leojmë " logritëm i umrit me zë " Përgtiti: Fto Hsei 9
Vle relcioi : log Vetitë e logritmeve : log 0 ( 0, log log( log log d log log log e log log ( 0, f log log log Logritmet dhjetore jë logritmet me zë 0 ( log0 log Logritmet trle jë logritmet me zëm ( log l; e,7 e e XVII Vrgu ritmetik Kufiz e përgjithshme e vrgut ritmetik është : ( d ( kufiz e prë dhe d diferec Shum e kufizve të prë të vrgut ritmetik është : S ( d XVIII Vrgu gjeometrik Kufiz e përgjithshme e vrgut gjeometrik është : q ( kufiz e prë dhe q herësi Shum e kufizve të prë të vrgut gjeometrik është : S q q Përgtiti: Fto Hsei 0
XIX Drejtëz Distc dërmjet d pikve A, dhe B, është : ( ( d( A, B ( ( Ekucioi i përgjithshëm i drejtëzës ( form implicite është : A B C 0 Ekucioi i drejtëzës ë formë eksplicite është : k ( k tg koeficieti i drejtimit, segmeti prerës me oshti e orditës O 4 Ekucioi i drejtëzës ë formë segmetle është : m 5 Ekucioi i drejtëzës që klo ëpër jë pikë M, është : k ( ( 6 Ekucioi i drejtëzës që klo ëpër d pik M, dhe M, është : ( ( 7 D drejtëz k dhe k jë prlele ëse plotësojë kushti : k k jë ormle ëse plotësojë kushti : k k 8 D drejtëz A B C 0 dhe A B C 0 jë : prlele ëse A B ormle ëse A A B B A B prite ëse A B A B XX Rrethi Ekucioi i rrethit me qedër Q ( p, q dhe rreze r është : ( p ( q r Përgtiti: Fto Hsei
Nëse p 0 dhe q 0,qedr Q e rrethit dodhet ë origjië e sistemit koorditiv dhe ekucioi i rethit merrë formë : r XXI Elips Ekucioi i elipsës me gjsmëosht të mdh dhe gjsmëosht të vogël është : XXII Hiperol Ekucioi i hiperolës me gjsmëosht të mdh dhe gjsmëosht të vogël është: XXIII Prol Ekucioi i prolës është : p Përgtiti: Fto Hsei
Provimi prues ë Mtemtikë ë Fkulteti Ekoomik Testi I Ckto prmetri ë drejtëzë 0 që jo të klojë ëpër pikë A(,- = = = 7 Ckto qedrë dhe rreze e rrethit : 6 8 4 0 Q(4,, r=49 Q(-4,-, r=5 Q(,4, r=7 Shkruj dis term të vrgut ritmetik ëse jë dhëë : =, d=,6,8,54,,5,8,,,8,4,0, 4 Gjeje A dhe A ëse A A A 6 9 9 7 7 A A 6 9 9 7 7 A A 6 9 9 7 7 5 Të zgjidhet ekucioi : 7 6 5 7 8 5 7 6 6 Të zgjidhet sistemi i ekucioeve : 4,,, 7 Gjei % të umrit 0 4,4 44,4 Përgtiti: Fto Hsei
Testi II Ckto prmetri ë ekucioi 5 4 0 shtu që drejtëz e pret oshtio ë = = -6 =- Ckto qedrë dhe rreze e rrethit : 0 Q(,0, r= Q(0,, r= Q(-,0, r= 4 Shkruj dis term të vrgut ritmetik ëse jë dhëë : = - 6, d= -6,-,,, 6,-,0,, 6,,6,9, 9 4 Ckto prodhimi e poliomeve : ( ( 4 6 5 6 5 6 5 5 Të zgjidhet ekucioi : 5 4 4 6 4 6 6 6 5 6 Të zgjidhet sistemi i ekucioeve : 7 5,,, 6 7 Gjei 0,5% të umrit 00 5,5 0,5 Përgtiti: Fto Hsei 4
Testi III Ckto prmetri ë ekucioi 5 4 0 shtu që drejtëz e pret oshti O ë = 4 7 8 Ckto qedrë dhe rreze e rrethit : 4 0 Q(0,, r= Q(,0, r= Q(0,-, r= 5 Shkruj dis term të progresioit gjeometrik ëse jë dhëë : =, q=,5,8,,,,,,,6,8,54, 9 7 4 Ckto prodhimi e poliomeve : ( ( 7 7 7 7 8 5 Të zgjidhet ekucioi : 8 6 Të zgjidhet sistemi i ekucioeve : 4 4 0,,, 7 Gjei 0,7% të umrit 000,7 7 0,7 Përgtiti: Fto Hsei 5
Testi IV Është dhëë drejtëz 5 0 Të gjedet koeficieti i drejtimit k dhe prerj e sj me oshti e orditës k=5 ; A(,0 k=5 ; A(0, k= ; A(, Ckto qedrë dhe rreze e rrethit : 0 Q(,, r= Q(,, r= Q(0,0, r= Shkruj dis term të progresioit gjeometrik ëse jë dhëë : =4, q=5 4 4 4 4,0,00,500, 4,9,4,9, 4,,,, 5 5 5 4 Ckto prodhimi e poliomeve : ( ( 5 5 5 5 5 Të zgjidhet ekucioi : 4 7 5 7 4 5 5 5 6 Të zgjidhet sistemi i ekucioeve : 5 7 0 8 0,,, 7 Gjei 0,5% të umrit 500 5,5,5 Përgtiti: Fto Hsei 6
Testi V Është dhëë drejtëz 4 0 Të gjedet koeficieti i drejtimit k dhe prerj e sj me oshti e shisës k=4 ; A(,0 k= ; A(,0 4 k= ; A(-,0 4 Ckto qedrë dhe rreze e rrethit : 6 8 0 Q(-,4, r=4 Q(,-4, r=5 Q(-,-4, r=6 Shkruj dis term të progresioit gjeometrik ëse jë dhëë : =5, q=5 5,5,5,65 5,0,5,0, 5,,,, 5 5 4 Ckto prodhimi e poliomeve : ( ( 4 0 8 0 8 0 8 5 Të zgjidhet ekucioi : ( 4 ( 7 5 8 49 7 6 Të zgjidhet sistemi i ekucioeve : ( 5( ( 0 5( 49,,, 7 Gjei 40% të umrit 80 0,, Përgtiti: Fto Hsei 7
FAKULTETI EKONOMIK A PROVIMI PRANUES NË MATEMATIKË Zgjidhjet e ekucioit ktror 5,5,5 0 jë : 5,5 ;,5 0,5 ; 5 5 ; 0,5 Zgjidhj e jorzisë 5 4 është : 4 4 Cil prej prolve uk e pret oshti O të sistemit O : 0,5 4 4 ; 0,5 4 Cil prej drejtëzve uk e pret lkore ; : ; 5 Cili çift ekucioesh prqet d drejtëz ormle : 0,5 4, 0,5 ; 0,75, ; 0,5, 4 6 Cilë përqidje të shumës së tre e përëjë umrt 54600 dhe 6400: 60%, 40% 54%, 46% 65%, 5% 7 Progresioi ( vrgu ritmetik është dhëë me gjmtrë e prë = 4 dhe diferecë d = 0Cil është shum e dhjetë gjmtrëve ( kufizve të pr të tij : S 0 = 55 S 0 = 490 S 0 = 455 8 Progresioi ( vrgu gjeometrik është dhëë me gjmtrë e prë = 80 dhe koeficieti q =,0 Cil është shum e dhjetë gjmtrëve ( kufizve të pr të tij : S 0 = 889,9 S 0 = 875,98 S 0 = 885,56 9 Kpitli K = 0000 euro, i dhëë me % iteres të përërë vjetor dhe kpitlizim vjetor për = 0 vjet është : K 0 = 687,88 K 0 = 490,49 K 0 = 479,89 0 Cili prej umrve prqet vlerë e derivtit të prë të fuksioit 5 5 7 ë = - : 6 4 6,5,5,5 Përgtiti: Fto Hsei 8
FAKULTETI EKONOMIK B PROVIMI PRANUES NË MATEMATIKË Zgjidhjet e ekucioit ktror 0,75,5 0 jë : ; 4 ; 0,5; Zgjidhj e jorzisë 0,5 0 4 është : 4 4 0,5 8 Cil prej prolve uk e pret oshti O të sistemit O : 0,75; 4,5 ; 0,5 4 Cil prej drejtëzve e pret lkore : 5 ( 5 Cili çift ekucioesh prqet d drejtëz ormle : 4 5, ;, ; 5 4 0,5, 0,5 6 Cilë përqidje të shumës së tre e përëjë umrt 0450 dhe 56550: 7%, 6% 5%, 65% 9%, 6% 7 Progresioi ( vrgu ritmetik është dhëë me gjmtrë e prë = 6 dhe diferecë d = 8Cil është shum e dhjetë gjmtrëve ( kufizve të pr të tij : S 0 = 455 S 0 = 40 S 0 = 85 8 Progresioi ( vrgu gjeometrik është dhëë me gjmtrë e prë = 70 dhe koeficieti q =,04 Cil është shum e dhjetë gjmtrëve ( kufizve të pr të tij : S 0 = 875,98 S 0 = 859,79 S 0 = 840,4 9 Kpitli K = 6000 euro, i dhëë me 4% iteres të përërë vjetor dhe kpitlizim vjetor për = 0 vjet është : K 0 = 490,49 K 0 = 68,9 K 0 = 804,5 0 Cili prej umrve prqet vlerë e derivtit të prë të fuksioit 5,5 5 ë = - : 4 4-0 Përgtiti: Fto Hsei 9
FAKULTETI EKONOMIK C PROVIMI PRANUES NË MATEMATIKË Zgjidhjet e ekucioit ktror,5,75 5 0 jë : ; 5,5 ;,5 ; 4 Zgjidhj e jorzisë 5 është : 5 5 4 Cil prej prolve e pret oshti O të sistemit O : ; ; 4 Cil prej drejtëzve uk e pret lkore : 4 6 5 Cili çift ekucioesh prqet d drejtëz ormle : 5 4, ;, 0,75 ; 5, 0,5 6 Cilë përqidje të shumës së tre e përëjë umrt 9900 dhe 5500: 9%, 6% 4%, 58% 45%, 55% 7 Progresioi ( vrgu ritmetik është dhëë me gjmtrë e prë = 7 dhe diferecë d = 7Cil është shum e dhjetë gjmtrëve ( kufizve të pr të tij : S 0 = 85 S 0 = 40 S 0 = 455 8 Progresioi ( vrgu gjeometrik është dhëë me gjmtrë e prë = 65 dhe koeficieti q =,05 Cil është shum e dhjetë gjmtrëve ( kufizve të pr të tij : S 0 = 859,79 S 0 = 840,4 S 0 = 87,56 9 Kpitli K = 4000 euro, i dhëë me 5% iteres të përërë vjetor dhe kpitlizim vjetor për = 0 vjet është : K 0 = 804,5 K 0 = 68,9 K 0 = 490,5 0 Cili prej umrve prqet vlerë e derivtit të prë të fuksioit 4 0 5 ë = - : 8 4 4 0 Përgtiti: Fto Hsei 0
FAKULTETI EKONOMIK D PROVIMI PRANUES NË MATEMATIKË Zgjidhjet e ekucioit ktror 6 0 jë : ; 5 ; 6 ; 4 Zgjidhj e jorzisë 4 6 është : 4 4 6 Cil prej drejtëzve uk e pret prollë : 4 Cili çift ekucioesh prqet d drejtëz prlele : 5 5 Cili çift ekucioesh prqet d drejtëz ormle : 5 4 6 5 4, ;, ;, 4 6 Cilë përqidje të shumës së tre e përëjë umrt 4000 dhe 5000 : 4%, 66% %, 68% 6%, 64% 7 S 8 =56 është shum e tetë gjmtrëve ( kufizve të pr të progresioit ritmetik : =-, d=6 =, d=5 =, d=4 8 S 7 =757 është shum e shttë gjmtrëve ( kufizve të pr të progresioit gjeometrik : =4, q=5 =, q=6 =, q=7 9 Kpitli K = 0000 euro, i dhëë me 5% iteres të përërë vjetor dhe kpitlizim vjetor për = 9 vjet është : K 9 = 40,90 K 9 = 7800,0 K 9 = 4659,85 0 Cili prej umrve prqet vlerë e derivtit të prë të fuksioit 4 0 ë : - 6 Përgtiti: Fto Hsei
FAKULTETI EKONOMIK E PROVIMI PRANUES NË MATEMATIKË Zgjidhjet e ekucioit ktror 4 0 jë : ; 4 4 ; ; 4 Zgjidhj e jorzisë ( 4 është : 4 Cil prej drejtëzve uk e pret prollë : ( 4 Cili çift ekucioesh prqet d drejtëz prlele : 6 4 5 5 Cili çift ekucioesh prqet d drejtëz ormle : 4, ;, 4 ; 4 4, 6 Cilë përqidje të shumës së tre e përëjë umrt 600 dhe 46400 : 40%, 60% 44%, 56% 4%, 58% 7 S 8 =7 është shum e tetë gjmtrëve ( kufizve të pr të progresioit ritmetik : =-, d=7 =-, d=6 =, d=5 8 S 7 =59986 është shum e shttë gjmtrëve ( kufizve të pr të progresioit gjeometrik : =, q=8 =4, q=7 =6, q=6 9 Kpitli K = 7000 euro, i dhëë me 6% iteres të përërë vjetor dhe kpitlizim vjetor për = 8 vjet është : K 8 = 4659,85 K 8 = 40,90 K 8 = 7800,0 0 Cili prej umrve prqet vlerë e derivtit të prë të fuksioit 5 5 ë : -4 Përgtiti: Fto Hsei
FAKULTETI EKONOMIK F PROVIMI PRANUES NË MATEMATIKË Zgjidhjet e ekucioit ktror 6 0 jë : ; 6 ; 6 ; Zgjidhj e jorzisë ktrore 4 0 është : (, (, (, (, Cil prej drejtëzve e pret rrethi 4 : 0 0 4 Cili çift ekucioesh prqet d drejtëz prlele : 4 0 0 5 0 4 0 0 6 4 0 5 Cili çift ekucioesh prqet d drejtëz ormle :, ;, ;, 6 Cilë përqidje të shumës së tre e përëjë umrt 400 dhe 600 : 58%, 4% 64%, 6% 68%, % 7 S 6 =78 është shum e gjshtë gjmtrëve ( kufizve të pr të progresioit ritmetik : = -, d= =, d=4 = -5, d=5 8 S 5 =4665 është shum e pesë gjmtrëve ( kufizve të pr të progresioit gjeometrik : =5, q=4 =4, q=5 =, q=6 9 Kpitli K = 5000 euro, i dhëë me 0% iteres të përërë vjetor dhe kpitlizim vjetor për = 8 vjet është : K 8 = 6859,4 K 8 = 5589,7 K 8 = 505,5 0 Cili prej umrve prqet vlerë e derivtit të prë të fuksioit 5 ë : 0 8 Përgtiti: Fto Hsei
Përgtiti: Fto Hsei 4 FAKULTETI EKONOMIK G PROVIMI PRANUES NË MATEMATIKË Zgjidhj e ekucioit 6 ( 7 5 është : c S është vler e prmetrit shtu që drejtëz 0 6 të kloj ëpër origjië e sisitemit koorditiv : c Cil prej drejtëzve uk k pik të përshkët me rrethi 9 : 5 0 c 4 Cili çift ekucioesh prqet d drejtëz prlele : 5 6 4 5 5 c 5 Qedr dhe rrezj e rrethit 0 6 6 është : Q(,-, r=4 Q(-,, r= Q(,, r=4 6 7% e umrit 0 është : 7,4 8,4 9 7 Vrgu ritmetik me kufizë e prë = - 8 dhe diferecë d = 4 është : 4,-,,4,8, 8,-4,0,4,8, 8,,6,8,, 8 Nëse A, tëhërë A dhe A është : 8 6 4 4 A A 8 4 A A 8 6 4 4 A A 9 Çmimi ps gritjes 0% është 66 euro S ishtë çmimi pr gritjes? 55 60 6 0 Zgjidhj e sistemit 8 është : {, 7} {, 4} { -, }
PYETJE DHE PËRGJIGJE NGA EKONOMIA Ç është ekoomiksi? Ekoomiksi studio pikërisht ë ekoomike të jetës shoqërore, sjellje e gjetëve ekoomik ë shoqëri dhe kushtet ekoomike të shkëveprimit të tre Ekoomiksi përgjithësisht përcktohet si shkecë që studio lokimi e urimeve të kufizur dj evojve kokuruese Në zemër të ekoomiksit qëdrojë koceptet psuri dhe mirëqeie Si dhet ekoomiksi? Ekoomiksi dhet ë d pjesë : mikroekoomi dhe mkroekoomi Çk studio mikroekoomi e çk mkroekoomi? Mikroekoomi merret me studimi e sjelljes së gjetëve ekoomik : kosumtorëve,firmve të izesit si dhe të gjesive qeveritre ë msë që veprimtri e tre lidhet me lokimi e urimeve dhe fuksioimi e sektorëve të veçtë të ekoomisë Në qedër të vëmedjes së mikroekoomisë jë tregjet e mllrve po shërimeve të veçt dhe kushtet e ekuilirit të tre Mkroekoomi merret me studimi e sjelljes së ekoomisë komëtre ë tërësi, me studimi e gregtëve ekoomik, si produkti i përgjithshëm, puëzëi totle dhe ppuësi, iveli i përgjithshëm i çmimeve dhe iflcioi, ilci i redshëm dhe i jshtëm mkroekoomik, etj 4 Cilët jë fktorët e prodhimit? Burimet ose fktorët e prodhimit sikurse quhe drshe, zkoishtë i klsifikojmë ë tri grupe : Pu, Tok dhe Kpitli 5 Cili është prolemi ekoomik kresor i çdo shoqërie? Prolemi i lokimit të urimeve të kufizur midis evojve kokuruese e fktikisht të pkufizur të shoqërisë, përë prolemi ekoomik kresor të çdo shoqërie 6 Prolemi ekoomik kresor lidhet me tri petje kresore, cilt jë to? Ato jë : Çfrë të prodhohet ( dhe ë çfrë ssie? Si të prodhohet? Per kë të prodhohet? 7 Cilët jë tipet e sistemeve ekoomike? Përgtiti: Fto Hsei 5
Sistemet ekoomike jë : trdiciole, të komdur ( të cetrlizur ose të plifikur dhe të ekoomisë së tregut Siç e trego edhe vetë emri ( përcktimi ë jë ekoomi trdiciole urimet shpërdhe sips trditës Në jë ekoomi të komdur ( të plifikur shpërdrj ëhet g orget e plifikimi shtetëror, kurse ë jë ekoomi tregu shpërdrj ëhet sips ligjeve të kërkesës dhe ofertës 8 Çk është kostoj oportue? Kostoj oportue mtet me diçk, g e cil ju hiqi dorë për të mrrë diçk tjetër për të cilë kei evojë më shumë Kostoj oportue drshe quhet edhe kosto ltertive 9 Çk prqet kufiri i mudësive të prodhimit? Kufiri i mudësive të prodhimit shpreh komiime të drshme të mllrve dhe shërimeve që mud të prodhojë jë ved gjtë jë periudhe të dhëë kohe, duke përdorur të gjith urimet ë dispozicio dhe me tekikt më efiçete të prodhimit 0 Çk kuptoi me rritje ekoomike? Një zgjerim i qëdrueshëm i mudësive të prodhimit quhet rritje ekoomike Rritj ekoomike kushtëzohet g rritj e urimeve dmth e tokës,e kpitlit dhe e puës, ose përmirësimi cilësor i tre Rritj ekoomike ëkupto përgjithësisht rritje e urimeve, pr se gjithsh rritje e prodhimit të mllrve kpitl Cilt jë shtllt e sipërmrrjes së lirë? Shtllt e sipërmrrjes së lirë jë : pro privte, sistemi i çmimeve dhe kokurrec Çk qujmë iteres ekoomik vetjk? Dëshir për të rritur fitimi më të mdh është itësi kresor ë ekoomitë e tregut, të cilë ekoomistët e qujë iteres ekoomik vetjk Çfrë përgjegjësi mud të përmush qeveri ë ekoomi? Qeveri mud të përmush këto përgjegjësi ekoomike : - Mrojtje e sistemit të tregut - Sigurimi e të mirve dhe shërimeve pulike - Qëdrimi dj efekteve të jshtme - Ndihmt për t që kë evojë - Ndihmt për grupe të cktur - Stilizimi e ekoomisë 4 Çk kuptoi me ekoomi të tregut? Ekoomi e tregut është jo ekoomi ku vedimet e lerësve dhe shitësve të veçtë shkëveprojë për t iu përgjigjur petjeve çfrë, si dhe kush Përgtiti: Fto Hsei 6
5 Ç është kërkes? Kërkes është ssi e produktit që kosumtorët jë të gtshëm dhe të ftë të lejë ë jë kohë, ë jë ved të cktur dhe me jë çmim të dhëë 6 Çk thotë ligji i kërkesës? Lidhj midis ssisë së kërkur dhe çmimit shprehet g ligji i kërkesës Sips këtij ligji kur çmimet e produkteve ule, ssi që lerësit jë të gtshëm dhe ë gjedje të lejë rritet dhe kur çmimet rrite, ssi e kërkur pkësohet, me kusht që fktorët e tjerë të mete të pdrshur 7 Cilët jë fktorët që dikojë te kërkes? Më kresorët jë : ( të rdhurt e kosumtorëve, ( çmimet e mllrve të lidhur ( zëvedësuese dhe plotësuese, ( pritjet e kosumtorëve lidhur me të rdhurt, çmimet, etj, (4 umri i kosumtorëve, (5 shijet dhe preferect e kosumtorëve 8 Ç është ofert? Ofert prqet ssië e jë produkti që shitësit jë ë gjedje të ofrojë për shitje me çmime të drshme, gjtë jë periudhe të cktur kohe, kur fktorët e tjerë uk drshojë 9 Çk thotë ligji i ofertës? Lidhj midis ssisë së ofrur dhe çmimit shprehet g ligji i ofertës Sips këtij ligji, shitësit do të ofrojë jë ssi më të mdhe për shitje kur çmimet rrite, dhe e kudërt 0 Cilët jë fktorët e prodhimit që dikojë te ofert? Më kresorët jë : ( çmimet e fktorëve të prodhimit, ( tekologji e përdorur, ( çmimet e mllrve të lidhur, (4 pritjet e ofruesve, (5 umri i ofruesve Ç është ekuiliri? Ekuiliri i tregut prqet jë gjedje të tillë, ë të cilë, si lerësit shtu edhe shitësit uk kë rse të drshojë sjellje e tre Në jë situtë ekuiliri uk k s kërkesë të tepërt, s ofertë të tepërt Ssi e kërkur dhe jo e ofrur jë të rrt Situtës së ekuilirit i përgjigjet jë çmim tregu që quhet çmim i ekuilirit Çk përfqëso çmimi i ekuilirit? Çmimi i ekuilirit përfqëso çmimi, për të cili ssi e kërkur dhe jo e ofrur jë të rrt Përgtiti: Fto Hsei 7
Ç është disekuiliri? Themi se ë jë treg ekzisto disekuiliri, kur ssi e kërkur uk është e rrtë me ssië e ofrur 4 Ç është elsticiteti i kërkesës? Elsticiteti i kërkesës trego se ë ç msë diko drshimi i çmimit të jë produkti ë ssië e kërkur të tij 5 Çk trego elsticiteti i ofertës? Elsticiteti i ofertës mt shkllë e djeshmërisë të drshimit të ssisë së ofrur të jë mlli kur çmimi i këtij mlli drsho 6 Cilt jë urimet e të rdhurve të idividit? Burimet e të rdhurve të idividit jë : të rdhurt g pu dhe të rdhurt g psuri 7 Cilët jë fktorët që dikojë ë kursimet e idividëve? Ato jë : siguri, orm e fitimit ( përqidj e shtur dhe likuiditeti 8 Ç është uheti, uheti i lcur, me deficit dhe suficit? Buheti është jë pl ficir, që përmledh të rdhurt dhe shpezimet për jë periudhë kohe Kur jë uhet k shpezime të rrt me të rdhurt, thuhet se është uhet i lcur ( rzur Kur shpezimet jë më të mëdh se të rdhurt, thuhet se uheti k deficit Kur të rdhurt i tejklojë shpezimet k suficit 9 Si ëhet hrtimi i uhetit? Zkoisht procesi i hrtimit të uhetit, klo ë tri shkllë : përcktimi i qëllimeve ficire, vlerësimi i të rdhurve dhe plifikimi i shpezimeve 0 Çk siguro krediti i kosumtorit? Krediti i kosumtorit siguro ë çsti e duhur pr, të mir ose shërime, të cilt pguhe më voë, ë të rdhme Cilt jë përprësitë kresore të kreditit? Ato jë : zotërimi i mejëhershëm, fleksiiliteti, siguri, fodet për rste të jshtëzkoshme, kostoj më e lrtë, lerj impulsive Për kë përdoret termi sipërmrrës? Termi sipërmrrës përdoret për këdo që k ë proësi jë izes të vogël ose të mdh dhe e drejto e vepro ë të K term për herë të prë është përdorur g ekoomisti frcez Zh Bptis Sei, ë viti 800 për të përshkrur jë veprimtri shumë të rëdësishme ekoomike Përgtiti: Fto Hsei 8
Si e përcktote ekoomisti Sei sipërmrrësi? Sei shpjegote se sipërmrrësi është jë perso i ftë për të mrrë vedime, që i lejo jë përdorim më efektiv të urimeve ekoomike 4 Ç rrugë duhet të djekë jë sipërmrrës që të ketë sukses ë veprimtrië e tij? Për të rritur sukses, sipërmrrësi djek këto rrugë : - Rstet e mudshme, të ppritur dhe të përshttshme që prqet tregu - Ndrshimet e kushteve të tregut - Përmirësimi e jë produkti ose procesi - Prodhimi e jë produkti ose shërimi ltertiv - Njohje e prirjeve të popullsisë 5 Ç është firm? Firm është jë gjetë ekoomik, e cil shko, orgizo dhe shkëredo të gjithë fktorët e prodhimit ( tokë, puë, kpitli dhe ftësitë sipërmrrëse për të krijur jë produkt ose shërim, i cili prcktohet për shitje 6 Cili është ojektivi kresor i jë firme? Përgjithësisht, si ojektiv kresor i jë firme kosiderohet mksimizimi i fitimit 7 Cilt jë llojet e firmve? Në zë të kriterit ligjor të orgizimit të tre, llojet e firmve jë : firmt idividule, firmt me ortkë ( shkëprorë dhe korportt ( shoqëritë ksiore 8 Çk jë firmt idividule, firmt me ortkë dhe korportt? Firm idividule është jë izes ë proësi të jë persoi të vetëm dhe drejtohet vetëm prej tij Firmt me ortkë jë lloji i dtë i zkoshëm i orgizimit të izesit që krijohet me d ose më shumë prorë dhe drejtohet po prej tre Korportt jë formë e orgizimit të izesit ë proësi të shumë prorëve,që quhe drshe ksiorë Kpitli i jë korporte, formohet ëpërmjet shitjes së ksioeve prdj to shpesh quhe shoqëri ksiore 9 Çk është ksioi? Aksioi është jë titull proësie dj jë pjese të psurisë së shoqërisë, jë letër me vlerë që vërteto se jë idivid k ivestur ë shoqëri vlerë omile të ksioit dhe se k të drejtë të mrrë pjesë ë fitimi e shoqërisë, ë përputhje me këtë vlerë omile 40 Cilt jë llojet e ksioeve? Ekzistojë tre lloje kresore të ksioeve : ksioe të zkoshme, ksioe të preferur dhe ksioe të kovertueshme Përgtiti: Fto Hsei 9
4 Çk është oligcioi? Oligcioi është jë letër me vlerë që i sjell mjtësit të tij të rdhur të përvitshme, ë zë të përqidjeve fikse të cktur më prë 4 Si quhe mjtësit e oligcioeve? Meqeëse prt e pgur për jë oligcio ë fkt jë jë hu, mjtësit e oligcioeve quhe kreditor 4 Çk është divideti? Të rdhurt që sigurohe g ksioet quhe dividet 44 Çk qujmë ivestitorë? At që lejë ksioe për të psur pjesë ë fitimet dhe rritje e jë korporte për jë kohë të gjtë, quhe ivestitorë 45 Çk jë spekultorët? At që lejë ose shesi ksioe për të kpur jë fitim të shpejtë, jihe si spekultorë 46 Çk është kotiliteti? Procesi i mtjes, iterpretimit, vlerësimit dhe komuikimit të iformcioit ficir me sim kotrolli dhe mrrje e jë vedimi efektiv quhet kotilitet Pr kotiliteti është fotogrfi e gjedjes së mjeteve ( psurive dhe urimeve ( detrimeve ë fud të jë periudhe, zkoisht ë fud të jë viti 47 Cilt jë dokumetet më të rëdësishme të kotilitetit? Dokumetet më të rëdësishme të kotilitetit jë : ilci dhe psqr e rezulttit ficir 48 Çk është ilci i firmës? Bilci i firmës prqet gjedje ficire të sj ë jë momet kohe të dhëë, psh ilci i jë firme për viti 006 prqet gjedje ficire të sj më dhjetor 006 Bilci i firmës k d ë : ktivi dhe psivi Përgtiti: Fto Hsei 0
49 Cili është primi themelor i ilcit të firmës? Prim themelor i ilcit të firmës është rzi e ktivit ( që shëohet ë ë e mjtë të ilcit me psivi ( që shëohet ë ë e djthtë 50 Çk trego psqr e rezulttit ficir? Psqr e rezulttit ficir trego se çfrë dodh gjtë jë periudhe kohe psh gjtë jë viti me të rdhurt dhe shpezimet e firmës 5 Çk është prodhueshmëri? Prodhueshmëri është jë tregues që mt efektiviteti e përdorimit të urimeve Për të mtur prodhueshmërië, ekoomistët llogrisi ( utputi prodhimi ( ssië e të mirve dhe shërimeve të prodhur për çdo jësi të iputit të përdorur për prodhimi e këtij produkti ( utputi Pr : utput Prodhueshmëri = iput 5 Çk është iputi? Iputi është çdo urim që futet ë procesi e prodhimit : sipërfqj e tokës, litrt e krurtit, shpezimet për mkieritë, etj 5 Çk shpreh fuksioi i prodhimit? Fuksioi i prodhimit shpreh lidhje midis ssisë së iputeve të përdorur dhe produktit të prodhur 54 Ng kush vret prodhueshmëri e jë vedi? Prodhueshmëri e jë vedi vret g : - Cilësi e forcve të puës - Ssi dhe cilësi e mkierive dhe e pjisjeve të tjer kpitle - Efektiviteti i përdorimit të urimeve - Kushtet e izesit 55 Cilt jë shkqet e rëies së prodhueshmërisë? Shkqet e rëies së prodhueshmërisë jë : drshimet ë forcë e puës, kostoj e lrtë e eergjisë, pkësimi i ivestimit ë kpitli pulik, pkësimi i kërkimeve për zhvillim, rritj ë idustritë e shërimit, strtegjitë e vjetrur të izesit, fitimet ftshkurtr ë rport me to ftgjt Përgtiti: Fto Hsei
56 Çk kuptojmë me kosto të prodhimit? Me kosto të prodhimit kuptojmë tërësië e shpezimeve moetre, që kre firm për të prodhur jë të mirë ose shërim të cktur 57 S lloje të kostos krijohe ë firmë gjtë prodhimit të jë produkti ose shërimi? Kemi d lloje të kostove : kosto fikse ( FC dhe kosto të drshueshme ( vriël ( VC Kostoj e përgjithshme ( totle ( TC është e rrtë me kosto fikse ( FC plus kosto e drshueshme ( VC Pr TC=FC+VC 58 Si formulohet ligji i të rdhurve zritëse? Ekoomistët e formulojë ligji e të rdhurve zritëse ë këtë mërë : Kur iputet e drshueshme ( përërësit që shtohe ë kosto e drshueshme u shtohe iputeve të pdrshueshme ( dërtest dhe mkieritë prodhimi për jë jësi iputi do të rritet Në qoftë se procesi vzhdo, do të rrihet jë pikë ( pik e të rdhurve zritëse ku prodhimi për jësi imput do të filloj të zvogëlohet 59 Çk është moopoli? Fjl moopol rrjedh g greqishtj : moo që do të thotë i vetëm dh plei që do të thotë me shitë Pr, moopoli përfqëso jë firmë të vetme e cil prodho dhe shet gjithë produktet e jë dege 60 Cili është tipri themelor i moopolit? Tipri themelor i moopolit është : ekzistec e jë shitësi të vetëm ë degë Moopoli krkterizohet edhe g tipre tjer thelësore, si : muges e zëvedësuesve të fërt, ftësi për të dikur mi çmimi, ekzistec e pegesve të hrjes 6 Çk kuptojmë me fuqi tregtre? Me fuqi tregtre kuptojmë ftësië që k firm për të dikur ë çmimi e prodhimit që shet, ëpërmjet drshimit të ssisë së tij 6 Çk përfqëso Ptet? Ptet përfqëso jë të drejtë ekskluzive të grtur g shteti, që i jep mjtësit të sj mudësië për të prodhur dhe tregtur jë produkt për jë periudhë kohe të dhëë ( psh ë SHBA për 7 vjet Përgtiti: Fto Hsei
6 Kur dodh diskrimiimi i çmimeve ë kushtet e moopolit? Diskrimiim çmimi kemi tëherë kur jë firmë ckto çmime të drshme për lerës të drshëm, por jo për shkk të kostove të drshme Qëllimi i çmimeve diskrimiuese është që të rritet fitimi i firmës 64 Cilt jë tipret kresore të kokurrecës moopolistike? Ato jë : umri i mdh i firmve, diferecimi i produktit, kotrolli i kufizur i çmimit, lehtësi reltive e hrjes, kokurrecë jo vetëm ëpërmjet çmimeve 65 Çk është oligopoli? Oligopoli është jë lloj i kokurrecës jo të plotë që përfqëso të lloj tregu ku sudojë jë umër i vogël firmsh, vedimet e të cilëve jë të dërlidhur 66 Cilt jë tipret kresor të jë tregu oligopolistik? Tipret kresore të jë tregu oligopolistik jë : ekzistec e jë umri të vogël firmsh, stdrdizimi ose diferecimi i produkteve, dërvrësi ë kotrolli e çmimeve, kokurrec ëpërmjet reklmës dhe cilësisë, hrj me vështirësi ë degë 67 Çk kuptojmë me retë? Me retë kuptojmë çdo pgesë për përdorimi e jë proe, qoftë kjo shtëpi, frikë, zrë, etj 68 Çk është ret ekoomike? Ret ekoomike përfqëso jë të rdhur të mrrë g zotëruesi i jë fktori, çfrëdo qoftë k fktorë, puë,kpitl po tokë mi ssië e evojshme për t itur zotëruesi që t ofrojë këtë fktorë për përdorim 69 Çk kuptojmë me kpitl? Me kpitl kuptojmë mllr të qëdrueshëm, që g jër ë prqite si produkte të proceseve të cktur të prodhimit, dhe g tjetër si ipute, si fktor prodhimi ë jë proces tjetër prodhimi Për dllim g pu po tok që prqite si fktorë primr prodhimi, kpitli ë vetvete i është ështrur jë procesi përpuimi, i përfqëso jë produkt tshmë të prodhur Përgtiti: Fto Hsei
70 Cilët jë elemetet kresore të kpitlit? Elemetet kresore të kpitlit jë : pjisjet dhe mkieritë, dërtest prodhuese dhe ivetri ( produkti i gtshëm, prodhimi ë proces, lëd e prë 7 Cilët tregues përdore për msë e kpitlit? Si tregues të msës së kpitlit përdore stoku i kpitlit ( mt ssië e kpitlit ë jë momet të dhëë kohe dhe rrjedh e kpitlit ( mt ssië e kpitlit, rrjedhë e tij gjtë jë jësie të dhëë kohe 7 Çk përfqësojë sidiktt? Sidiktt përfqësojë grupime puojësish, të orgizur për mrojtje e iteresve të tre ë rport me puëdhëësit, pr se gjithsh për rujtje dhe rritje e ivelit të pgës dhe përmirësimi e kushteve të puës 7 Cilt jë ojektivt kresore të jë sidikte? Ojektivt kresore të jë sidikte jë tre : ( përmirësimi i kompesimit të puës, duke përfshirë këtu pgt, shpërlimet ë trë, etj; ( përmirësimi i kushteve të puës; ( përmirësimi i perspektivve të puëzëies 74 Përse është e evojshme dërhrj e shtetit ë ekoomi? Shteti duhet të dërhjë ë ekoomi pikërisht për shkk të dështimeve të tregut 75 Çk kuptojmë me dështime të tregut? Me dështime të tregut kuptojmë të gjith ppërsosmëritë e mekizmit të tregut, që pegojë rritje e rezultteve optimle 76 Çk ëkupto lokimi ( përdrj optiml i urimeve? Alokimi optiml i urimeve ëkupto rritje e pikës më optimle të dëshirueshme ë Kurë e Mudësive të Prodhimit ( KMP 77 Kur jë e mirë, quhet e mirë privte dhe kur e mirë pulike? Përgtiti: Fto Hsei 4
Një e mirë, kosumi i së cilës g jë perso përjshto kosumi e sj g perso të tjerë, quhet e mirë privte Një e mirë, kosumi i së cilës g jë perso uk përjshto kosumi e sj g perso të tjerë, quhet e mirë pulike 78 Çk jë tkst? Tkst jë të hr ( të rdhur moetre ë doi të veprimtrisë ficire të shtetit 79 Vedosj e tksve mështetet ë dis prime, cilt jë to? Dis g primet jë : primi i përfitimit, primi i ftësisë për të pgur, mdej primi i drejtësive horizotle dhe primi i drejtësive vertikle 80 Cilt jë llojet e tksve? Llojet e tksve jë : progresive, proporciole dhe regresive Llojet tjer të tksve jë : tkst mi qrkullimi ( që ztohet vetëm për izesi e vogël, kcizt, ttimet mi fitimi, ttimi mi të rdhurt vetjke, ttimi mi izesi e vogël, ttimi mi psurië, tks komëtre, ttimi mi lojrt e ftit, etj 8 Çk është prj? Prj është çdo ojekt stdrd përgjithësisht i prur që shëre si mjet këmimi ose pgese Pr mud të jetë gjithçk që prohet përgjithësisht ë pgest për të mirt dhe shërimet 8 Cilt jë fuksioet e prsë? Fuksioet e prsë jë : - prj si mjet këmimi - prj si mjet llogrie ( mtëse e vlerës - prj si mjet kursimi ( rujtëse e vlerës 8 Çk është k? Bk është jë firmë, që kre shërime të cktur, që kë të ëjë me klimi e mjeteve të lir ficire g t që i kursejë to tek t që kë evojë për t 84 Çk është Sistemi i Rezervës Federle? Sistemi i Rezervës Federle ose Fed,siç quhet zkoisht është Bk Qedrore Komëtre e SHBA-së Përgtiti: Fto Hsei 5
85 Cilt jë llojet e kve? Bkt më të përhpur jë : kt tregtre dhe të kursimeve 86 Cilt jë fuksioet e Bkës Qedrore? Bkt qedrore të vedeve të drshme krejë dis fuksioe zë : - Bk Qedrore k të drejtë e emetimit të prsë - Bk Qedrore shëre si kë e kve të ivelit të dtë ( ose kt tregtre, kt e kursimit - Bk Qedrore shëre edhe si kë e qeverisë - Bk Qedrore rregullo ofertë moetre - Bk Qedrore dërhë dhe rregullo tregjet moetre 87 Çk është tregu moetr? Tregu moetr përfshië jë shkësi istitucioesh dhe gjetësh ekoomik, ku relizohet shitj dhe lerj e letrve me vlerë ftshkurtr si oot e thesrit, etj 88 Çk jë letrt me vlerë? Letrt me vlerë përfqësojë form të ktiviteteve të drshme dhe prqite si ksioe, oligcioe, oo thesri, etj Letrt me vlerë që kë ft mturimi deri jë vit quhe ftshkurtr, kurse to me ft mturimi mi jë vit, ftgjt 89 Cilt jë ktegoritë kresore të tregut moetr? D jë ktegoritë kresore të tregut moetr : kërkes dhe ofert për pr 90 Çk përfqëso eksporti e çk importi? Eksporti përfqëso shitje e mllrve dhe shërimeve të jë vedi ë vedet tjer, kurse importi lerje e mllrve dhe shërimeve g vedet e tjer 9 Çk është ilci i pgesve? Bilci i pgesve është jë kocept i përgjithshëm që shpreh totli e gjithë trsksioeve të jë vedi me vedet e tjer gjtë jë viti Bilci i pgesve jep ë mërë të përmledhur iformcio për eksportet dhe importet, të rdhurt e vedeve, për ktivitetet e vedosur jshtë, lëvizjet dërkomëtre të kpitlit, të rdhurt e të hujve, për ktivitetet e ler red vedit, trsksioet zrtre të Bkës Qedrore dhe shtetit, trsferimet e jëshme, etj 9 Cilt jë pjesët kresore të ilcit të pgesve? Përgtiti: Fto Hsei 6
Bilci i pgesve përëhet g ktër pjesë kresore : llogri korete, llogri e kpitlit, mospërputhj sttistikore dhe rezervt zrtre 9 Çk është kursi i këmimit? Vlutt e drshme këmehe ë tregu vlutor ë zë të kursit të këmimit, i cili përfqëso çmimi e jë vlute të shprehur ë jë vlutë tjetër 94 Çk është tregu vlutor? Tregu vlutor përfqëso jë treg specifik, ku relizohet këmimi i vlutës vedse me vlutt e huj 95 Çk është efiçec ekoomike? Efiçec ekoomike, sips përcktimit të ekoomistit të mirëjohur itli Vilfredo Preto, përfqëso të situtë ku prodhimi i jë mlli të dhëë uk mud të rritet p ulur prodhimi e jë mlli tjetër dhe kur kosumi i jë kosumtori uk mud të rritet p pkësur kosumi e jë tjetri 96 Cilt jë ojektivt mkroekoomike? Ojektivt mkroekoomike jë : - Puëzëi e plotë - Qëdrueshmëri e çmimeve - Ritme të përshttshme të rritjes ftgjtë - Zhvillim i lcur rjol - Bilc i ekuilirur pgessh 97 Cilt jë d koceptet më të rëdësishme mkroekoomike? Ato jë : kërkes gregte ( AD dhe ofert gregte ( AS 98 Cili është kushti kresor i ekuilirit mkroekoomik? Brzimi i ofertës gregte me kërkesë gregte ( AS=AD përë kushti kresor të ekuilirit mkroekoomik 99 Çk është eksporti eto? Eksporti eto përfqëso diferecë midis vlerës së eksporteve dhe vlerës së importeve gjtë periudhës përktëse 00 Çk është kërkes gregte? Kërkes gregte, përfqëso ssië e përgjithshme të mllrve dhe shërimeve përfudimtre që kosumtorët, firmt, qeveri po të hujt jë të gtshëm të lejë për çdo ivel të dhëë çmimi, ë jë kohë të dhëë Përgtiti: Fto Hsei 7
0 Cilt jë kompoetët e kërkesës gregte? Kompoetët e kërkesës gregte jë : kosumi ( C, ivestimet ( I, shpezimet qeveritre për mllr dhe shërime ( G dhe eksporti eto ( N 0 Çk është ofert gregte? Ofert gregte i referohet vëllimit totl të produktit që prodhuesit jë të gtshëm dhe ë gjedje të ofrojë ë treg me ivele të drshme çmimesh, ë jë periudhë të dhëë kohe 0 Çk kuptojmë me iflcio? Me iflcio kuptojmë gritje e vzhdueshme të ivelit të përgjithshëm të çmimeve Ndrshimi i ivelit të çmimeve mtet me ormë e iflcioit 04 Cilt jë llojet e iflcioit? Në përgjithësi ë teorië ekoomike, iflcioi klsifikohet ë tre ktegori : - Iflcioi i moderur - Iflcioi glopt - Hiperiflcioi 05 Cilt jë kostot e ppuësisë? Kostot e ppuësisë i klsifikojmë ë d grupe : Kostot ekoomike të ppuësisë Kostot socile të ppuësisë 06 Cilt jë llojet e ppuësisë? Llojet e ppuësisë jë : Ppuësi e fërkimit ( friksiole Ppuësi strukturore Ppuësi ciklike 4 Ppuësi sezole 07 Cilt jë ojektivt qedrorë mkroekoomik të çdo qeverie? Puëzëi e plotë dhe stiliteti i çmimeve jë d g ojektivt qedrorë mkroekoomik të çdo qeverie 08 Çk dodh me vlerë e prsë gjtë iflcioit dhe deflcioit? Vler e prsë ie gjtë periudhve të iflcioit dhe rritet gjtë periudhve të deflcioit 09 Çk kuptojmë me të rdhur mrhile? Përgtiti: Fto Hsei 8
Me të rdhur mrhile kuptojmë drshimi ë të rdhurt totle kur prodhimi drsho ë jë jësi 0 Çk është Fodi Moetr Ndërkomëtr? Fodi Moetr Ndërkomëtr ( FMN është orgiztë ficire e themelur më 944 ë SHBA që k detrt dhe qëllimet e vet Çk është tregu? Vedi ku tkohe ofert dhe kërkes e mllrve dhe shërimeve sips ligjit të vlerës e qujmë treg Çk është kmt? Pjes e fitimit që humrrësi j pgu hudhëësit për mjetet e shfrtëzur për jë kohë të cktur quhet kmtë Çk është pg? Pg është çmimi i fuqisë puëtore, përktësisht i puës që i pguhet puëtorit g puëdhëësi ë zë të kohës dhe gzhimit të tij 4 Cilt jë ktegoritë e pgës? Ato jë : pg omile pg rele pg reltive 5 Çk është produkti i përgjithshëm komëtr ( GDP? Produkti i përgjithshëm komëtr ( GDP është vler e përgjithshme e të gjith të mirve dhe shërimeve të prodhur ë jë ved red jë viti 6 Çfrë fktorësh duhe mrrë prssh kur kërkoi të vedosi kursimet tuj? Ato jë : siguri, orm e fitimit ( përqidj e shtur dhe likuiditeti 7 Çk është likuiditeti? Me likuiditet kuptojmë lehtësië dhe shpejtësië e kthimit të jë ktivi ë pr trsksioesh Likuiditeti mt fkti se s lehtë e kei ju t i kthei kursimet tuj ë pr 8 Çk është orm e iflcioit? Norm e iflcioit shpreh ritmi ë përqidje të rritjes së ivelit të përgjithshëm të çmimeve gjtë jë periudhe të dhëë kohe Përgtiti: Fto Hsei 9
9 Çk është deflcioi e çk desiflcioi? Deflcioi psqro procesi e rëies së çmimeve mestre ë iveli e periudhës prrdhëse Ndrshe deflcioi mud të përcktohet si iflcio egtiv Desiflcioi psqro procesi e rëies së çmimeve mestre, por duke metur mi iveli e periudhës prrdhëse Pr, gjtë situtve desiflcioiste iflcioi vzhdo të ketë vler pozitive 0 Kur k fillur iterveimi i shtetit ë ekoomi? Iterveimi i shtetit ë ekoomi k fillur ps krizës së mdhe ekoomike të viteve 99/9 Çk është Norm Ntrore e Ppuësisë? Norm Ntrore e Ppuësisë ( NNP është jo ormë ppuësie ë të cilë tregjet e puës dhe të të mirve jë të lcur Pr, NNP është jo ormë e ppuësisë, ë të cilë forct ifluecuese të çmimeve, pgve, iflcioit jë të lcur Si quhet gjedj ekoomike ku gërshetohet iflcioi i lrtë me ppuësië? Gjedj ekoomike ku gërshetohet iflcioi i lrtë me ppuësië msive, quhet stgflcio Cilt jë rrugët kresore për të relizur kufizimi e tregtisë së lirë? D jë rrugët kresore për të relizur kufizimi e tregtisë së lirë : kuott dhe trift 4 Çk përfqësojë kuott e çk trift? Kuott përfqësojë jë kufizim të vedosur g shteti ë ssië e jë mlli të veçtë që importohet g jë ved tjetër ë vedi përktës Trift përfqësojë tks të vedosur mi mllrt e importit 5 Çk qujmë shërime pulike? Artikujt që uk mud t i siguroj sistemi i tregut dhe që qeveri duhet t i siguroj, quhe të mir e shërime pulike 6 Çk është çmimi? Çmim qujmë vlerë e mllit të shprehur ë pr 7 Cilt jë qëllimet më të rëdësishme të politikës ekoomike të qeverisë? Puësimi i plotë, çmimet e qëdrueshme dhe rritj ekoomike jë tri g qëllimet më të rëdësishme të politikës ekomomike të qeverisë 8 Cilt jë përprësitë e izeseve të vogl? Bizeset e vogl kë këto përprësi : - Aftësi për të plotësur evoj të veçt Përgtiti: Fto Hsei 40
- Aftësi për t u përshttur drshimeve 9 Për çk përdore hut ftshkurtr? Hut ftshkurtr përdore për të ficur kosto e përditshme të zhvillimit të izesit, siç jë : pgt, lëdët e pr dhe tregtimi 0 Cilt jë formt e ficimit ftshkurtër? Formt më të zkoshme të ficimit ftshkurtër jë : krediti tregtr, hut g istitucioet ficire dhe hut g ivestitorët Kur ficimi është ftgjtë? Ficimi është ftgjtë kur prtë do të përdore për jë vit ose më shumë kohë Psh dërtimi i jë frike, lerj e pjisjeve, përpjekjet e mëdh për kërkime jë projekte që kërkojë ficim ftgjtë Cilt jë urimet e ficimit ftgjtë? Burimet e zkoshme të ficimit ftgjtë jë : fitimet e mjtur, hut ftgjt dhe shitj e ksioeve Çk është hipotek? Form më e zkoshme e hus është hipotek, që është jë psuri e grtur me psuri të ptudshme ( tokë ose dërtesë 4 Çk është urs e letrve me vlerë? Burs e letrve me vlerë është jë treg ku komisiorët tkohe për të lerë duke shitur ksioet dhe oligcioet për llogri të klietëve të tre 5 Çk është oligcioi? Oligcioi është letër me vlerë, që emetohet g firm po jë et humrrës për të sigurur urime ficire ftgjt për krerje e veprimtrisë së sj 6 Si mtet stdrdi i jetesës së jë vedi? Stdrdi i jetesës së jë vedi mtet me ssië e të mirve dhe shërimeve që k dhe mud të prodhoj vedi për qtetrët e vet 7 Çk është orm e rezervës? Ssi e rezervve, që kërkohet të mjë kt, shprehet ë përqidje dj depozitve të përgjithshme të tre dhe quhet orm e rezervës 8 Çk jë të rdhurt komëtre? Përgtiti: Fto Hsei 4
Të rdhurt komëtre jë treguesi më i rëdësishëm i rezultteve dhe i sukseseve të ekoomisë së jë regjioi po të jë vedi gjtë jë periudhe të cktur kohore, përktësisht red jë viti Të rdhurt komëtre prqesi vlerë e krijur të re të cilë jë shkësi shoqërore ( shteti e prodho gjtë jë periudhe të cktur kohore ( psh jë vit Tk = psh - v 9 Çk qujmë riprodhim shoqëror? Riprodhim shoqëror qujmë procesi e prodhimit të pdërprerë ë jë shkësi shoqërore prej vitit ë vit 40 Cilt jë llojet e riprodhimit shoqëror? Llojet e riprodhimit shoqëror jë : - Riprodhimi shoqëror i thjeshtë - Riprodhimi shoqëror i zgjerur ( i shtur - Riprodhimi shoqëror i zvogëlur ose dekdet 4 Çk qujmë mll? Mll qujmë të produkt të puës jerëzore që i dedikohet tregut, dmth që irret ë treg për t u shitur 4 Cilt jë vetitë kresore të mllit? Vetitë kresore të mllit jë : Vler e përdorimit Vler e mllit 4 Çk është çeku? Çeku është jë urdhëresë me shkrim, ligjërisht e përcktur me ë e së cilës persot që kë pr të depour ë llogrië rrjedhëse të tre krejë pges të drshme 44 Çk është kmili? Kmili është jë dëshmi e veçtë me shkrim, ligjërisht e përcktur me ë e së cilës persoi që lësho të ( trsti oligohet se ë fti e cktur do t i pguj persoit të cktur ( remitetit shumë e cktur të prsë 45 Çk është devlvimi? Devlvimi është msë moetre ligjore e zvogëlimit, përktësisht e zhvleftësimit të vlerës së prsë së jë vedi ë krhsim me ri dhe vlutt tjer 46 Çk është revlvimi? Revlvimi prqet të msë të politikës moetre të jë vedi që është e kudërt me devlvimi e prsë Përgtiti: Fto Hsei 4
47 Çk jë krtelt? Krtelt jë mrrëveshje ë mes të dërmrrjeve të jë dege, kështu që veti kresore e tre është pvrësi e dërmrrjeve të shkur e të gjith pvrësitë ë krhsim me dërmrrje e zkoshme përëhe g form të drshme kufizimesh të kësj pvrësie 48 Çk është trusti? Trusti prqet dërmrrje eorme, e cil mizotëro ë degë e cktur të prodhimtrisë 49 Çk jë koceret? Koceret jë korport eorme dërshtetërore ë përërje të të cilve hjë me dhjetër e qidr dërmrrje të degëve të drshme dhe të vedeve të drshme të otës kpitliste 50 Çk është fletksioi? Fletksioi është jë letër me vlerë e cil prqet jë vërtetim për shumë e depour të prsë ë shoqtë ksiore Kjo shumë shpreh vlerë omile të ksioit 5 Cilt jë degët më të rëdësishme të ekoomisë? Degët më të rëdësishme të ekoomisë jë : ujqësi, idustri, komuikcioi, tregti, dërtimtri dhe turizmi 5 Çk është kosumi? Kosumi është proces, ë të cili shpezohe të mirt mterile, produktet dhe shërimet që plsohe ë treg dhe shërejë për përmushje e evojve 5 Çk është doi e kosumtorit? Boi e kosumtorit është jë shfqje për përmushje e mgësive ë kudri e evojve, por që kjo përmushje vret g urimi dhe mdhësi e uhetit 54 Cilt jë teoritë kresore, me të cilt ëhe liz për zgjedhje kosumtore? Ato jë : teori krdiliste dhe teori ordiliste 55 Çk është tepric e kosumtorit? Tepric e kosumtorit trego s fitojë po humi kosumtorët g jë drshim i çmimit të produktit të lerë Përgtiti: Fto Hsei 4