ΣΧΕΔΙΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΕ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝ AΓΧΟΣ ΕΚΠΛΗΡΩΣΗΣ ΡΟΛΟΥ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗ (CAREGIVER ROLE STRAIN)

ΣΧΕΔΙΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΕ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝ AΓΧΟΣ ΕΚΠΛΗΡΩΣΗΣ ΡΟΛΟΥ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗ (CAREGIVER ROLE STRAIN) ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΤΖΙΑΦΕΡΗ 1

AΓΧΟΣ ΕΚΠΛΗΡΩΣΗΣ ΡΟΛΟΥ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗ (CAREGIVER ROLE STRAIN) ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΤΖΙΑΦΕΡΗ 1. ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΒΑΣΗ Ψυχολογικές διαταραχές Οι επιδράσεις του άγχους και οι συνέπειές του έχουν αποτελέσει το κύριο θέμα πολλών μελετών φροντίδας υγείας στο παρελθόν. Για το φροντιστή-πάροχο υπηρεσιών υγείας (επίσημο και ανεπίσημο) η θεματολογία του άγχους περιλαμβάνει κυρίως τις επιδράσεις του συνδρόμου εξουθένωσης (burnout syndrome) και τις ψυχολογικές διαταραχές όπως το επαγγελματικό άγχος και η κατάθλιψη. To νοσηλευτικό προσωπικό που κατεξοχήν παρέχει υπηρεσίες φροντίδας, κάνοντας τόσο συναισθηματική εργασία όσο και φυσική εργασία, βιώνει ψυχοκοινωνικό και μηχανικό άγχος στην εργασία και φαίνεται να είναι μία από τις επαγγελματικές ομάδες που το εμφανίζουν πιο συχνά. H κατάθλιψη είναι ευρέως αναγνωρισμένη ως σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας. Τα άτομα με καταθλιπτικά συμπτώματα, που δεν καλύπτουν τα τυπικά κριτήρια για τη βαριά μορφή κατάθλιψης, βιώνουν σημαντική ανικανότητα και χαμηλού επιπέδου ποιότητας ζωής, βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο επιδείνωσης της κατάστασης τους και αν και στις μεγάλες ηλικίες οι συχνότητες βαριάς κατάθλιψης μειώνονται, οι συχνότητες καταθλιπτικών συμπτωμάτων και αυτοκτονιών αυξάνουν. Το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης αναφέρεται σε μία κατάσταση στην οποία οι εργαζόμενοι εμφανίζονται σε απόσταση από την εργασία τους και τα πάντα τους φαίνονται χωρίς νόημα και κάθε προσπάθεια ή δραστηριότητα άσκοπη. To 1974 o Freudenberger εισήγαγε τον όρο «εξουθένωση» για να περιγράψει το χρόνιο άγχος που συχνά υπήρχε σε επαγγέλματα που χαρακτηρίζονταν από πολλές διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις. Τυπικά έχει συλληφθεί ως ένα σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από συναισθηματική εξάντληση, απόπροσωποποίηση και μειωμένα προσωπικά επιτεύγματα. Κυρίως παρατηρείται σε προσωπικό που παρέχει υπηρεσίες φροντίδας, ορίζει την μείωση των αποθεματικών ενέργειας και προσαρμογής, ως μία αντίδραση στο χρόνιο άγχος. 2

Ανασκόπηση μελετών άγχους νοσηλευτών και άλλων φροντιστών υγείας Μελέτες έχουν συνδέσει την εμφάνιση άγχους με πολλές ώρες εργασίας, υψηλές απαιτήσεις εργασίας, έλλειψη ελέγχου στην εργασία, κλίμα έλλειψης ομαδικής εργασίας, υψηλός φόρτος εργασίας, χαμηλή κοινωνική υποστήριξη, δυσκολίες στους ρόλους, εργασιακή ανασφάλεια, διαπροσωπικές συγκρούσεις, χαμηλού βαθμού οργανωτικής δικαιοσύνης, ηθική παρενόχληση, απειλές και βία στην εργασία. Το νοσηλευτικό προσωπικό, κάνοντας τόσο ψυχολογική όσο και φυσική εργασία, και εκτίθεται τόσο σε ψυχοκοινωνικό όσο και μηχανικό άγχος, φαίνεται να είναι μία από τις επαγγελματικές ομάδες που πιο συχνά προσβάλλεται σύμφωνα με την μελέτη των Eriksen και συν. Σε μελέτη των Πάππας και συν, 443 νοσηλευτές παρουσίασαν σχετικά χαμηλού επιπέδου προφίλ υγείας και ένα υψηλό ποσοστό χαμηλής στάθμης της κλίμακας αυτό-μετρούμενης υγείας (Self Rated Health) με χαμηλή εργασιακή ικανοποίηση και άγχος. Σε ανασκόπηση των Κορομπέλη και Σουρτζή, οι επιδράσεις της εργασίας σε βάρδιες στη οικογένεια, στην κοινωνική ζωή και στη ψυχική τους υγείας σχετίζονται με την εμφάνιση κατάθλιψης, αισθήματος απόγνωσης, χρόνιας κόπωσης, συναισθηματική κόπωσης, θυμού, και νευρωτικής συμπεριφοράς. Επίσης, μελετήθηκε από τους Κορομπέλη και συν, το εργασιακό φορτίο που βιώνει το νοσηλευτικό προσωπικό που εργάζεται σε ακανόνιστες βάρδιες στην Ελλάδα, μελετήθηκε κατά την πρώτη δοκιμή της ελληνικής εκδοχής της Πρότυπης Κλίμακας Εργασίας σε βάρδια [Standard Shiftwork Index (SSI)]. Βρέθηκε ότι κυριαρχεί σε γυναίκες νοσηλεύτριες, με χρόνια νοσήματα, μεγαλύτερης ηλικίας και οικιακές υποχρεώσεις. 1,482 νοσηλευτές (80.4% γυναίκες) που εργάζονται στον ιδιωτικό και δημόσιο φορέα στην Κύπρο, συμπλήρωσαν ανώνυμο ερωτηματολόγιο που περιείχε μεταβλητές σχετικές με την εξουθένωση, την κλίμακα Maslach Burnout Inventory (MBI scale), το επαγγελματικό άγχος και την αυτό- αναφερόμενη κόπωση. Το νοσοκομειακό περιβάλλον φαίνεται να είναι στρεσσογόνο στους νοσηλευτές. Επίσης βιώνουν μέσου ως μεγάλου βαθμού εξουθένωση. Η αυτο-αναφερόμενη κόπωση αναφέρεται στην απαρχή συναισθηματικής εξάντλησης και απόπροσωποποίησης. Επίπεδα της εργασιακής ικανοποίησης, ψυχοσωματικών συμπτωμάτων και ψυχολογικής ευεξίας μελέτησε ο Lopez-Montesinos, σε νοσηλευτές. Η αδυναμία να συμμετάσχουν σε συνεχόμενη εκπαίδευση, η επαγγελματική ανασφάλεια λόγω συμβολαίων εποχιακής απασχόλησης, η εργασία σε βάρδιες, ιδίως η νυχτερινή και η συνεχής εναλλαγή με την 3

ημερήσια, η ηλικία, η επαγγελματική οικογενειακή κατάσταση και ο χρόνος εργασίας, βρέθηκαν να επηρεάζουν την επαγγελματική ικανοποίηση και ευεξία καθώς και το επίπεδο υγείας των νοσηλευτών. Οι αγχογόνες καταστάσεις οδηγούν στη δημιουργία υπερβολικών αντενεργών ενώσεων οξυγόνου και προκαλούν οξειδωτικό στρες και γήρανση. Στη μελέτη των Casado και συν, 2008 σκοπός ήταν να καθορίσουν τη δραστηριότητα της υπεροξειδοτικής δισμουτάσης και καταλάσης και τα επίπεδα μαλονδιαλδεύδης σε νοσηλευτές που εργάζονται σε μονάδα εντατικής θεραπείας νοσοκομείου συναρτήσει δημογραφικών και εργασιακών παραμέτρων και να αναλύσουν πιθανή σχέση με τη γήρανση. Βρέθηκε ότι το επαγγελματικό στρες αυξάνει τα επίπεδα του οξειδωτικού στρες ως απάντηση των αυξημένων αντενεργών ενώσεων οξυγόνου. Επίσης αυξάνει τα επίπεδα της μηλονικής διαλδεύδης ως απάντηση στην ακραία και ελεύθερη δημιουργία της και μπορεί να οδηγεί σε γήρανση. Η νυχτερινή εργασία και οι βάρδιες αυξάνουν τα επίπεδα του οξειδωτικού στρες και της εξουθένωσης. Προληπτικές αλλαγές στις συνθήκες εργασίας και στον τρόπο ζωής είναι απαραίτητα για να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής που εργάζονται σε μονάδες εντατικής θεραπείας. Στη μελέτη των Carugno και συν σε 751 νοσηλευτές στη Βραζιλία και Ιταλία στρεσογόνες φυσικές δραστηριότητες και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες κινδύνου λόγω μυοσκελετικών διαταραχών, συσχετίσθηκαν με φαινόμενα άλγους και αναρρωτικής άδειας. Τα ευρήματα υποστήριξαν ότι η τάση σωματοποίησης στη προδιάθεση μυοσκελετικών διαταραχών, δρα ως ένα σημαντικό διαμεσολαβητή στην απάντηση του ατόμου σε τέτοιες εκθέσεις, όπως ο φόρτος εργασίας. Οι επαγγελματίες υγείας σε ιταλικές δομές παροχής υπηρεσιών υγείας εκτίθενται σε φαινόμενα βίας. Οι Magnavita & Heponiemi το 2012, ανακοίνωσαν ότι η βία στο χώρο της εργασίας σχετίστηκε με υψηλές απαιτήσεις και ψυχολογικές διαταραχές ενώ η ελεγχόμενη εργασία, η κοινωνική υποστήριξη και η ύπαρξη δικαιοσύνης στην οργάνωση της εργασίας, αποτελούν προστατευτικούς παράγοντες. Οι Morghen και συν, διανέμισαν σε εργαζόμενους ένα ερωτηματολόγιο που έφτιαξαν σκανδιναβικές ομάδες που ερευνούσαν υο Σύνδρομο του Άρρωστου Κτιρίου, σε εργασιακό περιβάλλον όπως ο βαθμός φωτισμού μετρήθηκε σύμφωνα με το κανονισμό UNIEN12464-1. το ποσοστό εργαζομένων με υψηλού βαθμού στρες μειώθηκε καθώς αυξήθηκε ο φωτισμός, αν και αυτό το εύρημα δεν ήταν στατιστικά σημαντικό. Το επίπεδο άγχους των εργαζομένων βρέθηκε να επηρεάζεται από τις οικογενειακές και εργασιακές συνθήκες, ασχέτως του φωτεινού ερεθίσματος εργασίας 4

Σε μελέτη του Knezevic και συν, το 2011, σε 118 νοσηλευτές νοσοκομείου προκειμένου να εξεταστεί σε ποιο βαθμό τα ατομικά χαρακτηριστικά (εξωστρέφεια, προθυμία, σχολαστικότητα, νεύρωση, ευθύτητα), το οργανωτικό άγχος και συμπεριφορές απέναντι στην εργασία, αλληλεπιδράσεις μεταξύ προσωπικοτήτων συμβάλλουν στην πρόγνωση 3 στοιχείων της επαγγελματικής εξουθένωσης. Αν και οι σχετικές με τις ως άνω μεταβλητές ήταν ισχυροί προβλεπτικοί παράγοντες και τα ατομικά χαρακτηριστικά ασθενείς, της εξουθένωσης, τα αποτελέσματα πρότεινα την σημασία της αλληλεπίδραση μεταξύ της προσωπικότητας και συνδυασμό παραγόντων στη πρόβλεψη αυτής. Ο Piko διερεύνησε τις εσωτερικές σχέσεις μεταξύ της εξουθένωσης, σύγκρουσης ρόλων και της ικανοποίησης από την εργασία σε ένα δείγμα προσωπικού υγειονομικής περίθαλψης στην Ουγγαρία. Επίσης, πώς αυτοί οι δείκτες συχνότητας ψυχοκοινωνικών στοιχείων του κλίματος εργασίας επηρεάζουν την συχνότητα των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων των συμμετεχόντων. Η συναισθηματική εξάντληση και αποπροσωποποίηση είχαν βαθμολογίες υψηλότερες, ενώ οι βαθμολογίες για προσωπική ολοκλήρωση ήταν χαμηλότερες σε σύγκριση με Καναδικές, Νορβηγικές και των ΗΠΑ μελέτες. Ιδιαίτερα η συναισθηματική εξάντληση (p <.001), βρέθηκε να σχετίζεται έντονα με τη δυσαρέσκεια εργασίας. Η εκπαίδευση ήταν αντιστρόφως ανάλογη με την ικανοποίηση με την εργασία (p <.05). Ενώ η ικανοποίηση από την εργασία ήταν αρνητικός παράγοντας πρόβλεψης της κάθε διαβάθμισης επαγγελματικής εξουθένωσης (p <.001), η σύγκρουση ρόλων ήταν ένας παράγοντας που συνέβαλε θετικά στην συναισθηματική εξάντληση (p <.001) και την αποπροσωποποίηση (p <.001). Επισημάνθηκε η σημασία του ρόλου του ψυχοκοινωνικού περιβάλλοντος εργασίας και οι αλληλεξαρτήσεις μεταξύ επαγγελματικής εξουθένωσης, σύγκρουσης ρόλων, ικανοποίησης από την εργασία και η ψυχοσωματική υγεία των φροντιστών υγεία στην Ουγγαρία. Η σχέση μεταξύ αυτο-εκτιμούμενης υγείας και των ψυχοκοινωνικών παραγόντων στην εργασία και στην καθημερινή ζωή (εργασιακές απαιτήσεις, έλεγχος της εργασίας, την κοινωνική υποστήριξη, καταστάσεις εκφοβισμού, απειλητικές για τη ζωή συμβάντα) συμπεριφορές υγείας (κάπνισμα, το αλκοόλ, το υπερβολικό βάρος, η παχυσαρκία, η χαμηλή φυσική δραστηριότητα), ψυχική οδύνη, ικανοποίηση από την εργασία και την αίσθηση της συνοχής, μελετήθηκε από τους Malinauskeine και συν, το 2011, σε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα των νοσηλευτών στη Λιθουανία. Περίπου 60%-40% των νοσηλευτών βαθμολόγησαν την υγεία τους αρνητικά. Στο πλήρως προσαρμοσμένο μοντέλο, η ηλικία, οι υψηλές απαιτήσεις στην εργασία, ο χαμηλός έλεγχος 5

της εργασίας, η χαμηλή κοινωνική υποστήριξη στην εργασία, τα απειλητικά για τη ζωή συμβάντα, η χαμηλή σωματική δραστηριότητα, το υπερβολικό βάρος, η παχυσαρκία, η ψυχική δυσφορία, η δυσαρέσκεια της εργασίας και η αδύναμη αίσθηση της συνοχής συνδέθηκαν με την αρνητική αυτό-εκτίμηση για την υγεία. Οι στρατηγικές πρόληψης κατά των δυσμενών ψυχοκοινωνικών συνθηκών εργασίας των νοσηλευτών πρέπει να εφαρμοστούν στα νοσοκομεία της Λιθουανίας. Ο Pekkarinen και συν, to 2013 μελέτησαν τους εργασιακούς πόρους (έλεγχος εργασίας, κοινωνική υποστήριξη και η δικαιοσύνη στην οργάνωση της εργασίας) που συντονίζουν τις σχέσεις μεταξύ των υψηλών απαιτήσεων εργασίας λόγω φυσικού και ψυχικού φόρτου εργασίας με τα μυο-σκελετικά συμπτώματα μεταξύ 975 γεροντολογικών νοσηλευτών, σε 152 γεροντολογικές μονάδες που απήντησαν στο ερωτηματολόγιο της μελέτης. Επίσης στοιχεία συλλέχτηκαν που αφορούν σε ατομικά χαρακτηριστικά και στην οργάνωση εργασίας. Ο αυτό-εκτιμούμενος φυσικός φόρτος εργασίας σχετίσθηκε με υψηλό κίνδυνο μυο-σκελετικών συμπτωμάτων (OR = 1.93, 95 % CI [1.38, 2.72]) σε νοσηλευτές με χαμηλή κοινωνική υποστήριξη. Επιπρόσθετα, ψυχικός φόρτος εργασίας, σχετίστηκε με πιο ηψηλή επικινδυνότητα εμφάνισης μυοσκελετικών συμπτωμάτων (OR = 1.72, 95% CI [1.12, 2.62]) για όσους εργάζονται σε χώρο εργασίας ελλείψει δικαιοσύνης στην οργάνωση αυτού. Τα αποτελέσματα προτείνουν ότι η κοινωνική υποστήριξη και η δίκαιη οργάνωση εργασίας με δυνατότητες επιβράβευσης, μπορεί να βοηθήσουν στην εξομάλυνση των επιζήμιων επιδράσεων των υψηλών απαιτήσεων της εργασίας των νοσηλευτών που εμφανίζουν μυοσκελετικά συμπτώματα. Μία βιβλιογραφική ανασκόπηση των Utriainen & Kyngas, 2009 με θέμα την εργασιακή ικανοποίηση των νοσηλευτών έδειξε ότι, αυτή εξαρτάται από τις διάφορες εξειδικεύσεις της εργασίας τους. Δύο σημαντικά στοιχεία είναι οι διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των νοσηλευτών και η φροντίδα του ασθενούς. Οι διαφορετικοί τρόποι της οργάνωσης εργασίας επίσης σχετίζονται. Οι νοσηλευτές που διοικούν και διαχειρίζονται την οργάνωση της εργασίας παίζουν σημαντικό ρόλο στην προαγωγή της εργασιακής ικανοποίησης, προσοχή θα πρέπει να δοθεί ειδικά στην ενίσχυση των δια-προσωπικών σχέσεων και στη διευκόλυνση της ανάπτυξης των δεξιοτήτων τους στην παροχή υψηλής ποιότητας φροντίδας του ασθενούς. Οι Tuvesson et al, 2011 μελέτησαν το εκτιμούμενο άγχος του νοσηλευτικού προσωπικού σε ψυχιατρική μονάδα φροντίδας, τις πιθανές διαφορές μεταξύ των νοσηλευτών και του βοηθητικού νοσηλευτικού και οι συσχετίσεις μεταξύ των ατομικών χαρακτηριστικών, της ατμόσφαιρας μέσα στο χώρο εργασίας, οι ψυχοκοινωνικές συνθήκες και το εκτιμούμενο 6

άγχος, σε 93 νοσηλευτές. Η ανάλυση έδειξε ότι οι παράγοντες «ανάμειξη» και «διαύγεια του ρόλου» ήταν δείκτες του εκτιμούμενου άγχους. Βελτιώσεις αυτών των παραγόντων θα μπορούσαν να προλάβουν το άγχος μεταξύ των φροντιστών. Οι Morelious και συν, 2013 μελέτησαν τις πιθανές διαφορές σε βιολογικούς δείκτες άγχους, ψυχοκοινωνικές εργασιακές συνθήκες και την ευεξία μεταξύ νοσηλευτών που εργάζονται σε δύο διαφορετικούς τομείς στη Σουηδία. Συγκρίνοντας τα αποτελέσματα με τα αντίστοιχα των Σουηδών εργαζομένων στο σύνολο, αυτά βρέθηκαν να είναι χαμηλότερα. Ωστόσο, η σύγκριση μεταξύ νοσηλευτών σε μονάδα εντατικής φροντίδας νεογνών και των ψυχιατρικών μονάδων παίδων, έδειξε ότι ένα λιγότερο υγιές χώρο εργασίας για τους νοσηλευτές της δεύτερης ομάδας. Οι διοικητές στο χώρος υπηρεσιών φροντίδας υγείας απαιτείται να αναγνωρίζουν τις εργασιακές συνθήκες των νοσηλευτών προκειμένου να παρέχουν την κατάλληλη υποστήριξη και την προαγωγή καλής υγείας. Οι Lauvrud και συν, 2009 διανέμισαν ερωτηματολόγια σε νοσηλευτές ψυχιατρικών μονάδων για την εκτίμηση συμπτωμάτων μετα-τραυματικού άγχους και ποιότητα επαγγελματικής ζωής, σε μία δομή ψυχικής υγείας/ιατροδικαστικής υψηλής ασφάλειας με υψηλή συχνότητα εμφάνισης επεισοδίων βίαιης συμπεριφοράς. Διερευνήθηκαν οι σχέσεις μεταξύ συμπτωμάτων μετα-τραυματικού άγχους, ιατροδικαστικής/νοσηλευτικής εμπειρίας, τύπος μονάδας και αισθήματος ικανοποίησης, συνδρόμου εξουθένωσης και αισθήματος κόπωσης. Ο επιπολασμός συμπτωμάτων μετα-τραυματικού άγχους ήταν χαμηλός. Χαμηλά σκορ βρέθηκαν στο αίσθημα ικανοποίησης. Η διάρκεια της εμπειρίας/προϋπηρεσίας και τα χαμηλά σκορ της ικανοποίησης σχετίστηκαν με αυξημένα συμπτώματα μετα-τραυματικού άγχους. Αν και η συχνότητα της βίας ήταν υψηλή, χαμηλή ήταν η συχνότητα των συμπτωμάτων μετα-τραυματικού άγχους και χαμηλά τα σκορ αισθήματος ικανοποίησης. Το υψηλό κλάσμα προσωπικού ανά ασθενή και η συναισθηματική απόσταση μεταξύ ασθενών και προσωπικό συζητήθηκαν ως προστατευτικοί παράγοντες. Ο Myhern και συν, το 2013, μελέτησαν το επίπεδο και τη σχέση μεταξύ της εργασιακής ικανοποίησης, του εργασιακού άγχους και των συμπτωμάτων επαγγελματικής εξουθένωσης. Οι νοσηλευτές βρέθηκε να είναι στατιστικά σημαντικώς, λιγότερο ικανοποιημένοι με την εργασία του από ότι οι ιατροί. Οι μέσες τιμές της επαγγελματικής εξουθένωσης ήταν σχετικά χαμηλές αλλά υψηλά ήταν τα σκορ που σχετίστηκαν με ευάλωτη προσωπικότητα εργαζομένου, χαμηλή εργασιακή ικανοποίηση και υψηλό βαθμό εργασιακού άγχους. Σε 24 Νορβηγικές δομές πρωτοβάθμιας και κινητής, παροχής φροντίδας διανεμήθηκε από τον Bondevik και συν, ένα εργαλείο που μετρά τις ασφαλείς συμπεριφορές των εργαζομένων 7

(510, 194 νοσηλευτές και 316 ιατροί).αποδεκτά ήταν τα σκορ που βρέθηκαν σε πέντε (ομαδικό κλίμα εργασίας, κλίμα ασφάλειας, εργασιακή ικανοποίηση, εργασιακές συνθήκες και αντιλήψεις περί διοίκησης) από τους έξι παράγοντες του εργαλείου εκτός από ένα που ήταν η αναγνώριση και διαχείριση του άγχους. Ο Eriksen και συν, διανέμισαν ερωτηματολόγιο για την αναγνώριση εργασιακών παραγόντων που προβλέπουν το επίπεδο ψυχολογικής διαταραχής (άγχος και κατάθλιψη) σε 5076 βοηθούς νοσηλευτών. 4076 (80,3%) συμπλήρωσαν ένα δεύτερο ερωτηματολόγιο 15 μήνες μετά. Μεγάλο εύρος φυσικών, ψυχολογικών, κοινωνικών και παραγόντων οργάνωση εργασίας μετρήθηκαν αρχικώς. Το άγχος και η κατάθλιψη καταγράφηκαν αρχικώς και ακολούθως με την κλίμακα SCL-5, μία σύντομη εκδοχή του Hopkins Symptom Checklist- 25. Οι εργασιακοί παράγοντες εξηγούν μόνο ένα μικρό μέρος της ψυχολογικής διαταραχής των βοηθών νοσηλευτών. Η έκθεση σε φαινόμενα σύγκρουσης ρόλων, απειλών και βίας στην εργασία μπορεί να συμβάλλει στην εμφάνιση ψυχολογικών διαταραχών σε βοηθούς νοσηλευτών. Τα προστατευτικά μέτρα κατά βίαιων ασθενών εφαρμόζονται και οι υπεύθυνοι της επαγγελματικής υγείας θα πρέπει να προσφέρουν υπηρεσίες υποστήριξης ή θεραπείας. Η οργάνωση της εργασίας σε υπηρεσίες υγείας θα πρέπει να επικεντρωθεί στη μείωση της σύγκρουσης ρόλων και οι διοικούντες θα πρέπει να ακούν και να λαμβάνουν υπόψη τις απόψεις του προσωπικού. Το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης εκτιμήθηκε από τον Nordang και συν, το 2010) σε νοσηλευτές με μεγάλη προϋπηρεσία σε 3 μελέτες κατά τη διάρκεια 30 μηνών, κατά την οποία υπήρξαν σημαντικές αλλαγές στην οργάνωση και στη μείωση του προσωπικού σε μία μονάδα αντικαρκινική μονάδα, τελικού σταδίου κυρίως. Χρησιμοποιήθηκε το Bergen Burnout Indicator (BBI) σε κάθε μελέτη και εκτιμήθηκε και η αίσθηση της ενότητας"sense of Coherence" (SOC) με το ερωτηματολόγιο του Antonovsky στην τελευταία μελέτη. Σημαντική ήταν η εξέλιξη της εξουθένωσης στην ομάδα νοσηλευτών κατά τη διάρκεια 2 αναδιοργανώσεων και μείωσης προσωπικού. Σχετίστηκε επίσης με χαμηλή αίσθηση ενότητας. Πιθανώς η εργασία με βαριά ασθενείς, καρκινοπαθείς έχει ως συνέπεια οι νοσηλευτές να είναι ευάλωτοι στο άγχος και στον φόρτο εργασίας, που σχετίζονται με την αναδιοργάνωση στο χώρο της εργασίας τους. Σε σύνολο 196 ατόμων νοσηλευτικού προσωπικού (124 με ειδίκευση, κυρίως νοσηλευτές και 72 ανεπίσημοι, χωρίς ειδίκευση, με διαφορετικό εκπαιδευτικό υπόβαθρο) που εργάζονται μονάδες οξείας φροντίδας ή κοινοτικής δομές παροχής φροντίδας σε ψυχικά ασθενείς, σε 5 ευρωπαϊκές χώρες, συμπληρώθηκε το εργαλείο επαγγελματικής εξουθένωσης του Maslach 8

(MBI), η κλίμακα ψυχικής υγείας για επαγγελματίες (MHPSS) και το ερωτηματολόγιο για την εκτίμηση του άγχους και του ψυχικού περιβάλλοντος εργασίας (PWSQ). Το κύριο εύρημα της μελέτης των Sorgaard και συν, είναι ότι κανένα ειδικό μέτρο δεν λαμβάνεται σχετικώς με τους ανειδίκευτους- ανεπίσημους φροντιστές γενικώς αλλά και όσο αφορά το άγχος και την επαγγελματική εξουθένωση, τα οποία κρίνονται απαραίτητα. Τα αποτελέσματα επίσης προτείνουν ορισμένα ειδικά-ατομοκεντρικά προβλήματα που μπορεί να προκαλούν περισσότερο άγχος στους ανειδίκευτους φροντιστές σε σχέση με το ειδικευμένο προσωπικό (π.χ. επαγγελματική ανασφάλεια). Στο σχέδιο DIRECT (Dιsc Risk Evaluating Controlled Trial) ο Spoor και συν, περιγράφουν και προτείνουν μία προοπτική, ημι-πειραματική μελέτη, σε νοσηλευτικό προσωπικό που εργάζεται σε κατ οίκον νοσηλεία σε 8 μονάδες συνολικά (4 παρέμβασης και 4 σύγκρισης), με σκοπό τη βελτίωση των εργασιακών συνθηκών και των ευκαιριών αποκατάστασης και αποθεραπείας που δίνονται στους εργαζόμενους. Υπάρχει μεγάλη ανάγκη ερευνητικής παρέμβασης στο χώρο της εργασίας, του άγχους της απόδοσης των εργαζομένων και της υγείας τους. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον θα έχει πως οι παρεμβάσεις που θα λάβουν χώρα μπορούν να προσαρμοστούν για να αξιοποιήσουν τις εργασιακές συνθήκες και τις δυνατότητες αποκατάστασης, προκειμένου να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της δουλειάς και τα αποτελέσματά τους να είναι ευεργετικά για την υγεία, ευεξία και αποδοτικότητα του νοσηλευτικού προσωπικού. Ο Lamy και συν το 2014, δοκίμασαν τις ανεξάρτητες μακροχρόνιες σχέσεις μεταξύ την επίπτωσης επί 2 έτη της αρτηριακής υπέρτασης (Α.Υ) και στρεσσογόνων παραγόντων στο χώρο εργασίας, μεταξύ 1882 νοσηλευτριών και βοηθών νοσηλευτών (με κανονικά επίπεδα Α.Υ. αρχικώς) από το 2006-2008 που συμμετείχαν στη μελέτη κοόρτης ORSOSA (French Organisation des soins et santé des soignants cohort) (μία εθνική, πολυκεντρική μελέτη κοόρτης, που έλαβε χώρα σε 7 εθελοντικά Γαλλικά Πανεπιστημιακά νοσοκομεία, σε 214 μονάδες εργασίας με, συνολικώς, 2307 νοσηλευτές και 1530 βοηθούς νοσηλευτών).. Πολλές μελέτες έχουν υποστηρίξει το ρόλο των εργασιακών, οργανωτικών παραγόντων στην επικινδυνότητα καρδιο-αγγειακών ασθενειών (ΚΑΑ) και των παραγόντων που προκαλούν ΚΑΑ, συμπεριλαμβανομένης της Α.Υ. Ωστόσο, περιορισμένη πληροφορία είναι διαθέσιμη για τον ρόλο των στρεσογόνων εργασιακών παραγόντων σχετικά με την οργάνωση της εργασίας, στην επικινδυνότητα της εμφάνισης υπέρτασης των νοσηλευτών. Τα αποτελέσματα υποστήριξαν την πιθανότητα μίας πρωτογενούς πρόληψης της Α.Υ. μέσω παρεμβάσεων στο χώρο εργασίας επαγγελματιών υγείας. 9

Προηγουμένως το 2011, ο de-gaudemaris και συν, ανέλυσαν τη σχέση μεταξύ επιπέδων Α.Π. και επαγγελματικών παραγόντων επικινδυνότητας που αφορούν στην οργάνωση εργασίας, κάνοντας χρήση ενός νέου ερωτηματολογίου (Nursing Work Index-Extended Organization [NWI-EO] questionnaire), που ποσοτικοποιεί ψυχολογικούς και οργανωτικούς εργασιακούς παράγοντες, στο πλαίσιο της μελέτης ORSOSA. Βρέθηκε ότι οι εργασιακές συνθήκες θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και επιπλέον έρευνα μεταξύ και άλλων παραγόντων κινδύνου, απαιτείται για την πρωτοβάθμια πρόληψη της υπέρτασης και καρδιαγγειακών νοσημάτων. Σε μία συστηματική ανασκόπηση των Mimura & Griffiths, το 2002, για την αποτελεσματικότητα των τρεχουσών προσεγγίσεων στη διαχείριση του εργασιακού άγχους των νοσηλευτών, βρέθηκε ότι υπάρχουν δεδομένα που αναφέρονται στην παροχή προσωπικής υποστήριξης παρά από την πλευρά της διοίκησης, στη μείωση των στρεσογόνων εργασιακών παραγόντων. Επιπρόσθετη έρευνα προτείνεται, ότι είναι απαραίτητη, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ακριβείς συστάσεις για τη χρήση ειδικών παρεμβάσεων στη διαχείριση του εργασιακού άγχους των νοσηλευτών. Σκοπός της μελέτης των Trybou και συν ήταν να ερευνήσει την επίδραση του εργασιακού άγχους στο φαινόμενο απουσιασμού των νοσηλευτών και να καθορίσει την προβλεπτική ικανότητα του μοντέλου Demand-Control-Support (DCS)και του Reward Imbalance-Over commitment (ERI-OC) και ενός συνδυασμού αυτών. Το συνδυασμένο μοντέλο, προβλέπει την πιθανότητα για μακροχρόνια και ολιγόχρονη αναρρωτική άδεια και πολλαπλές άδειες. Βρέθηκαν συσχετίσεις και στους νοσηλευτικούς οργανισμούς. Οι διοικητές νοσηλευτικής συστήνεται να καταγράφουν και εξισορροπούν τις απαιτήσεις της εργασίας του νοσηλευτή. Θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η κοινωνική υποστήριξη, ο έλεγχος εργασίας, οι επιβραβεύσεις και η αφοσίωση προκειμένου να μειωθεί το επίπεδο του εργασιακού άγχους των νοσηλευτών. Ο Kersten και συν διανέμισαν το ερωτηματολόγιο για ψυχοκοινωνική υγεία της Κοπεγχάγης [Copenhagen Psychosocial Questionnaire (COPSOQ)] σε 367 νοσηλευτές σε 20 μονάδες αιμοκάθαρσης. Τα δεδομένα αξιολογήθηκαν συγκρίνοντας άλλους φροντιστές υγείαςνοσηλευτές άλλων ειδικοτήτων και γεροντολογικής νοσηλευτικής. Σχεδόν σε όλους τους ψυχολογικούς παράγοντες, οι νοσηλευτές σε μονάδες αιμοκάθαρσης ανέφεραν το άγχος και την ψυχολογική πίεση ως τα πιο σοβαρά, σε σχέση με τους φροντιστές σε μονάδα υπερηλίκων. Υπήρξαν κάποιες θετικές διαφορές σε σχέση με τους νοσηλευτές νοσοκομείου, όπως λιγότερη εργασιακή σύγκρουση και καλύτερη προσωπική ζωή. Ωστόσο, υπήρξαν επίσης αρνητικές διαφορές, όπως λιγότερες ευκαιρίες αλλαγής του εργασιακού μοτίβου. 10

Ο Sehlen και συν σε μελέτη τους, που μέσω ταχυδρομείου συμμετείχαν 11 τμήματα της γερμανικής ένωσης ακτινο-ογκολογίας (DEGRO) και 406 εργαζόμενοι συμπλήρωσαν το Ερωτηματολόγιο για την εκτίμηση του Άγχους για Ιατρούς και νοσηλευτές (FBAS form), αναφέρουν ότι τα υπάρχοντα εργασιακά περιβάλλοντα έχουν αρνητική επίδραση στα επίπεδα άγχους και στην εργασιακή ικανοποίηση του προσωπικού ακτινοθεραπείας. Η αναγνώριση και απομάκρυνση στοιχείων επικινδυνότητας που έδειξε η μελέτη, απαιτούν αλλαγές που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στη μείωση του άγχους. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, η έρευνα πρέπει να επαναπροσδιορίσει τα διαγνωστικά εργαλεία και του αλγόριθμους για την ανάπτυξη σε δομές της κοινότητας και πρωτοβάθμιας φροντίδας, να αναγνωρίσει μεσολαβητές και τροποποιητές της επικινδυνότητας και της προσαρμοστικότητας, και να μετρήσει την αποτελεσματικότητα των συμβατικών και των καινοτόμων στρατηγικών παροχής φροντίδας στην πληθώρα των συστημάτων υγείας. Η εφαρμογή και η έρευνα των αποτελεσμάτων στην παροχή υπηρεσιών υγείας είναι επιτακτική. Αναλύσεις παράπλευρων, οικονομικών και κοινωνικών επιδράσεων ψυχικών διαταραχών μπορούν να ενημερώσουν τους υπευθύνους για την χάραξη της πολιτικής, που ενδιαφέρονται για την κατανόηση του σχετικού κόστους/αποτελεσματικότητας των διαφόρων παρεμβάσεων ψυχικής υγείας όπως και το κόστος της παρακράτησης αυτών. Ένας από τους σημαντικούς στόχους της έρευνας θα πρέπει να είναι η ολοκλήρωση στον υψηλότερο βαθμό, μίας καταγραφής των περιπτώσεων ψυχικής υγεία λαμβάνοντας υπόψη πολύ-πολιτισμικά στοιχεία, στις υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - Ηλεκτρονικές πηγές πληροφόρησης Becker AE, Kleinman A (2013) Mental Health and the Global Agenda. N Engl J Med 369: 66 73. doi:10.1056/nejmra1110827 Bondevik G.T., Hofoss D., Hansen EH., Tveter Deilkås EC.(2014) The safety attitudes questionnaire ambulatory version: psychometric properties of the Norwegian translated version for the primary care setting BMC Health Services Research, 14:139 http://www.biomedcentral.com/1472-6963/14/139 11

Bruce ML, Seeman TE, Merrill SS, Blazer DG. The impact of depressive symptomatology on physical disability: MacArthur Studies of Successful Aging. American Journal of Public Health 1994;84:1796 1799. Carugno M., Pesatori AC., Ferrario MM>, Ferrari AL., da Silva FJ., Martins AC., Felli VEA., Coggon D., Bonzini M.(2012) Physical and psychosocial risk factors for musculoskeletal disorders in Brazilian and Italian nurses. Cad Saude Publica; 28(9): 1632 1642. Casado A., Catsellanos A., López-Fernández AE., Ruiz R., Aroca CG., Noriega F. (2008). Relationship between oxidative and occupational stress and aging in nurses of an intensive care unit. AGE.30:229 236 DOI 10.1007/s11357-008-9052-5 Cherniss C: Job Burnout : Growing Worry for Workers, Bosses. U.S. News & World Report 1980, 88(6):71 72. Dahlberg Β., Wittink M.N., Biruk, C., Barg FK. (2008) How Older Adults Combine Medical and Experiential Notions of Depression. Qual Health Res. September ; 18(9): 1174 1183. doi:10.1177/1049732308321737 Daley MR: Preventing worker burnout in child welfare. Child Welfare 1979, 58:443 450. de Gaudemaris R, Levant A, Ehlinger V, Hérin F, Lepage B, Soulat JM, Sobaszek A, Kelly- Irving M, Lang T.(2011). Arch Cardiovasc Dis.104(2):97-103. doi: 10.1016/j.acvd.2010.12.001. Freimann T.,Coggon D., Merisalu E., Animägi L., Pääsuke M.(2013). Risk factors for musculoskeletal pain amongst nurses in Estonia: a cross-sectional study. BMC Musculoskeletal Disorders, 14:334 http://www.biomedcentral.com/1471-2474/14/334 Freudenberger HJ: Staff burn-out. J Social Issues 1974, 30(1):159 185. Gallo JJ, Lebowitz BD. The epidemiology of common late-life mental disorders in the community: Themes for the new century. Psychiatric Services 1999;50:1158 1168. Horwath E, Johnson J, Klerman GL, Weissman MM. Depressive symptoms as relative and attributable risk factors for first-onset major depression. Archives of General Psychiatry 1992;49:817 823. Hudek-Knežević J., Kalebić Maglica B., Krapić N. (2011). Personality, organizational stress, and attitudes toward work as prospective predictors of professional burnout in hospital nurses PUBLIC HEALTH doi: 10.3325/cmj.2011.52.538 Kersten M., Kozak A.,Wendeler D., Paderow L., Nubling M., Nienhaus A. Psychological stress and strain on employees in dialysis facilities: a cross-sectional study with the Copenhagen Psychosocial Questionnaire. Journal of Occupational Medicine and Toxicology 2014, 9:4 http://www.occup-med.com/content/9/1/4 12

Κορομπέλη A., Σουρτζή A., Οργάνωση του Κυκλικού Ωραρίου Εργασίας σε Υπηρεσίες Υγείας για τη Μείωση των Επιπτώσεών του στους Εργαζόμενους ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ 2010, 49(2): 131 140 Korompeli A., Sourtzi P., Tzavara Ch., Velonakis Em. (2009). Rotating shift-related changes in hormone levels in intensive care unit nurses Advanced Nursing 65(6), 1274 1282. doi: 10.1111/j.1365-2648.2009.04987.x Lamy S, De Gaudemaris R, Lepage B, Sobaszek A, Caroly S, Kelly-Irving M, Lang T. (2014). Psychosocial and organizational work factors and incidence of arterial hypertension among female healthcare workers: results of the Organisation des Soins et Santé des Soignants cohort. J Hypertens.;32(6):1229-36. doi: 10.1097/HJH.0000000000000155. Lauvrud C., Nonstad K., Palmstierna T. (2009) Occurrence of post traumatic stress symptoms and their relationship to professional quality of life (ProQoL) in nursing staff at a forensic psychiatric security unit: a cross-sectional study. Health and Quality of Life Outcomes, 7:31 doi:10.1186/1477-7525-7-31 Maslach C, Jackson SE: Maslach Burnout Inventory Manual. 2nd edition. Palo Alto, CA: Consulting Psychologists Press; 1986. Mathers CD, Loncar D (2006) Projections of Global Mortality and Burden of Disease from 2002 to 2030. PLoS Med 3: e442. doi:10.1371/journal. pmed.0030442 Mimura C., Griffiths P. (2003). The effectiveness of current approaches to workplace stress management in the nursing profession: an evidence based literature review. Occup Environ Med ;60:10 15 Morghen I., Turola MC., Forini E., Di Pasquale P., Zanatta P., Matarazzo T. (2009) Illlighting syndrome: prevalence in shift-work personnel in the anaesthesiology and intensive care department of three Italian hospitals. Journal of Occupational Medicine and Toxicology, 4:6 doi:10.1186/1745-6673-4-6 Mörelius E., Gustafsson PA., Ekberg K., Nelson N.(2013) Neonatal Intensive Care and Child Psychiatry Inpatient Care: Do Different Working Conditions Influence Stress Levels? Nursing Research and Practice. Article ID 761213, 8 pages http://dx.doi.org/10.1155/2013/761213 Myhren H., Ekeberg Ø., Stokland O. (2013). Job Satisfaction and Burnout among Intensive Care Unit Nurses and Physicians. Critical Care Research and Practice. Article ID 786176, 6 pages, http://dx.doi.org/10.1155/2013/786176 Nordang K., Hall-Lord ML., and Farup PG. (2010) Burnout in health-care professionals during reorganizations and downsizing. A cohort study in nurses BMC Nursing 2010, 9:8 http://www.biomedcentral.com/1472-6955/9/8 Pappas NA., Alamanos Y., Dimoliatis IDK. (2005) Self-rated health, work characteristics and health related behaviours among nurses in Greece: a cross sectional study. BMC Nursing 2005, 4:8 doi:10.1186/1472-6955-4-8 13

Patel V, Jenkins R, Lund C, the PLoS Medicine Editors (2012) Putting Evidence into Practice: The PLoS Medicine Series on Global Mental Health Practice. PLoS Med 9: e1001226. doi:10.1371/journal.pmed.1001226 Raftopoulos V., Charalambous A., Talias M. The factors associated with the burnout syndrome and fatigue in Cypriot nurses: a census report. BMC Public Health 2012, 12:457http://www.biomedcentral.com/1471-2458/12/457 Sehlen S., Vordermark D., Schäfer C., Herschbach P., Bayerl A., Pigorsch S., RittwegerJ., Dormin C., BöllingT, Wypior HJ., Zehentmayr F.,Schulze W., Geinitz H. (2009) Job stress and job satisfaction of physicians, radiographers, nurses and physicists working in radiotherapy: a multicenter analysis by the DEGRO Quality of Life Work Group. Radiation Oncology, 4:6 doi: 10.1186/1748-717X-4-6 Selye H. (1976) The stress concept. Can Med Assoc J. 115:717 718. Spoor E., de Jonge J., Hamers JPH. (2010) Design of the DIRECT-project: interventions to increase job resources and recovery opportunities to improve job-related health, well-being, and performance outcomes in nursing homes BMC Public Health, 10:293 http://www.biomedcentral.com/1471-2458/10/293 Sorgaard KW, Ryan P., Dawson I. (2010).Qualified and Unqualified (N-RC) mental health nursing staff-minor differences in sources of stress and burnout. A European multi-centre study. BMC Health Services Research, 10:163 http://www.biomedcentral.com/1472-6963/10/163 Vargas-Prada S., Serra C., Martínez JM., Ntani G., Delclos G., Palmer KT., Coggon D., Benavides FG. (2013). Psychological and culturally-influenced risk factors for the incidence and persistence of low back pain and associated disability in Spanish workers: findings from the CUPID study. Occup Environ Med. 70(1): 57 62. doi:10.1136/oemed-2011-100637. Wang PS., Aguilar-Gaxiola, S., Alonso J., Angermeyer MC., Borges G., Bromet EJ., Bruffaerts R., de Girlolamo G.,de Graaf R., Gureje O., Haro JM., Karam EG., Kessler RC., Kovess V., Lane MC., Sing L., Levinson D., Ono Y.,Petukhova M., Posada-Villa J., Seedat S., Wells J.E. (2007). Worldwide Use of Mental Health Services for Anxiety, Mood, and Substance Disorders: Results from 17 Countries in the WHO World Mental Health (WMH) Survey Lancet.; 370(9590): 841 850. doi:10.1016/s0140-6736(07)61414-7. Wells KB, Stewart A, Hays RD, Burnam MA, Rogers W, Daniels M, et al. The functioning and wellbeing of depressed patients: Results from the Medical Outcomes Study. Journal of the American Medical Association 1989;262:914 919. Willy Eriksen, Kristian Tambs and Stein Knardahl. (2006) Work factors and psychological distress in nurses' aides: a prospective cohort study. BMC Public Health 2006, 6:290 doi:10.1186/1471-2458-6-290 14

2. ΣΧΕΔΙΟ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ A. ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ: AΓΧΟΣ ΕΚΠΛΗΡΩΣΗΣ ΡΟΛΟΥ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗ (CARE GIVER ROLE STRAIN) Ορισμός: Δυσκολία στην εκπλήρωση του ρόλου του φροντιστή Σχετιζόμενοι Παράγοντες Επιπέδου υγείας του αποδέκτη της φροντίδας Χρονιότητα κατάστασης/ συ-νοσηρότητα/ επιπλοκές Τελικό στάδιο/ επιδείνωση της κατάστασης υγείας του ατόμου που φροντίζει Μειωμένο επίπεδο αυτό-διαχείρισης του ατόμου Συναισθηματικές διαταραχές/ ψυχο-παθολογία Έλλειψη αναπλήρωσης/αποκλειστική ενασχόληση Δραστηριοτήτων παροχής φροντίδας Φόρτος εργασίας λόγω βαρύτητας της περίπτωσης/ προσαρμογής σε νέα κατάσταση σε επίπεδο κατ οίκον φροντίδας Εμφάνιση επιπλοκών, επιδείνωσης της κατάστασης, υπερωρίες/ μη ομαλό ωράριο εργασίας, μακροχρόνιο μοντέλο εργασίας χωρίς αλλαγές που προκαλεί πλήξη Μη σταθερό πρόγραμμα εργασίας και δραστηριοτήτων Επιπέδου υγείας του φροντιστή Προβλήματα υγείας οργανικά και ψυχο-συναισθηματικά Υπο/υπερ-τίμηση ικανοτήτων για εκπλήρωση στόχων στα πλαίσιο της φροντίδας Οριακά πρότυπα αντιμετώπισης Έλλειψη αντικειμενικότητας, μεροληψία στη λήψη αποφάσεων, επιρροή λόγω προσωπικήε επαφής 15

Κοινωνικοοικονομικοί Εργασιακή ανασφάλεια Έλλειψη ομαδικού κλίματος συνεργασίας λόγω επικράτησης ανταγωνιστικών δεσμεύσεων ρόλων Ενέργειες αυτοπροβολής και αποφυγή συμμετοχής σε ομάδα Έλλειψη δραστηριοτήτων (αθλητικών κλπ) στον ελεύθερο χρόνο Σχέσης φροντιστή-αποδέκτη φροντίδας Έλλειψη κλίματος εμπιστοσύνης, αντίληψης των ικανοτήτων και εργασιακών δεξιοτήτων του φροντιστή από τον αποδέκτη της φροντίδας Μη εφαρμογή διεργασιών διαχείρισης συγκρούσεων και κρίσης Εμπειρία κακών σχέσεων στο παρελθόν Μη προσαρμογή της επικοινωνίας (λεκτικής και μη) στο επίπεδο (μορφωτικό, διανοητικό, συναισθηματικό κλπ) των αποδεκτών της φροντίδας αναλόγως της ηλικίας τους Εκδηλώσεις βίας (ψυχολογικής, σωματικής) Οικογενειακών διεργασιών Έλλειψη σχεδίου οικογενειακής φροντίδας βάσει του τύπου της οικογένειας, του οικολογικού της δέντρου, του σταδίου ωρίμανσής της (ύπαρξης κρίσης σε αυτή) και της διαβάθμισης των σχέσεων μέσα σε αυτή Πηγών Ανεπάρκεια φυσικού περιβάλλοντος για παροχή φροντίδας (π.χ. στέγαση, θερμοκρασία, ασφάλεια) Ανεπάρκεια εξοπλισμού παροχή φροντίδας, ανεπαρκής δυνατότητα μεταφοράς Ανεπαρκείς οικονομικοί πόροι Έλλειψη εμπειρίας παροχής φροντίδας, ανεπαρκής χρόνος, σωματική ενέργεια, συναισθηματική δύναμη, έλλειψη υποστήριξης 16

Έλλειψη ιδιωτικότητας του φροντιστή Έλλειμμα γνώσης/ δυσκολία προσβασιμότητας σε κοινοτικές πηγές, ανεπαρκείς κοινοτικές υπηρεσίες (π.χ. υπηρεσίες ανάπαυσης, πηγές ψυχαγωγίας) Επίσημη/ ανεπίσημη βοήθεια, επίσημη/ ανεπίσημη υποστήριξη Ο φροντιστής δεν έχει αναπτύξει ετοιμότητα για ανάληψη του ρόλου του φροντιστή Προσδιοριστικά χαρακτηριστικά ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ Δραστηριοτήτων παροχής φροντίδας Ανησυχία σχετικά με: την πιθανή ιδρυματοποίηση του αποδέκτη της φροντίδας, αρνητικές επιδράσεις στην ολιστική φροντίδας της υγείας του τις Επιπέδου υγείας του φροντιστή- Σωματικοί Διαταραχές Πεπτικού Συστήματος/ Μεταβολισμού Κεφαλαλγία, κόπωση, εξάνθημα Υπέρταση, καρδιαγγειακή νόσος, σακχαρώδης διαβήτης Επιπέδου υγείας του φροντιστή- Συναισθηματικοί Συναισθηματικές διαταραχές/ συμπεριφοράς Διαταραχή ύπνου Κακή οργάνωση προσωπικού και επαγγελματικού χρόνου Επιπέδου υγείας του φροντιστή- Κοινωνικοοικονομικοί Μείωση του διαθέσιμου ελεύθερου χρόνου- απροθυμία θέτησης επαγγελματικών, μελλοντικών στόχων Σχέση φροντιστή-αποδέκτη φροντίδας Έλλειψη κλίματος εμπιστοσύνης και διαταραχή του μακροχρόνιου πλάνου φροντίδας 17

Δυσαρέσκεια/ διακοπή της ουσιαστικής επικοινωνίας μεταξύ του φροντιστή και του ατόμου που αυτός φροντίζει Οικογενειακών διαδικασιών- δραστηριοτήτων παροχής φροντίδας Προβληματισμός για την κατάστασης της υγείας του υποστηρικτικού περιβάλλοντος και της ποιότητας των σχέσεων ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ Ο νοσηλευτής θα παρατηρεί και καταγράφει, αντιστοίχως πληροφορίες και στοιχεία: Δραστηριοτήτων παροχής φροντίδας Δυσκολία εκπλήρωσης/ ολοκλήρωσης των απαιτούμενων καθηκόντων Ολοκληρωτική ενασχόληση με την καθημερινότητα της παροχής φροντίδας Δυσλειτουργική αλλαγή των δραστηριοτήτων παροχής φροντίδας Επιπέδου υγείας του φροντιστή- Συναισθηματικοί Ανυπομονησία, αυξημένη συναισθηματική αστάθεια, σωματοποίηση Μείωση αυτό-ελέγχου Επιπέδου υγείας του φροντιστή- Κοινωνικοοικονομικοί Μείωση της εργασιακής αποδοτικότητας και παραγωγικότητας/ Απομάκρυνση από το κοινωνικό περίγυρο- απομόνωση- Μοναχικότητα Οικογενειακών διαδικασιών Σχέσεις υπό κρίση 18

Β. ΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΚΒΑΣΕΙΣ/ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ- ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΘΑ: Αποδέχεται την ενεργητική συμμετοχή του στο σχέδιο φροντίδας που παρέχει Συμμετέχει και διαμορφώνει ένα εξατομικευμένο πλάνο παρέμβασης μαζί με το άτομο που φροντίζει Αντιλαμβάνεται μεγαλύτερη αποδοχή από το άτομο που φροντίζει, προσαρμόζεται στην πραγματική κατάσταση αλλάζοντας τους εργασιακούς ρυθμούς, οι οποίοι είναι κοινά αποδεκτοί Εφαρμόζει τις προτάσεις αγωγής υγείας/ διαχείρισης του άγχους Εκτιμάται καλύτερο επίπεδο υγείας, εκδήλωση χαράς και μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση Βαθμολόγηση με 1: καθόλου, 2: σπάνια, 3: μερικές φορές, 4: συχνά, 5: συνεχώς, ΜΕ: μη εφαρμόσιμο) Αρχική βαθμολογία:... Τελική βαθμολογία:... Το άτομο: Δείκτες καθόλου 1 σπάνια 2 μερικές φορές 3 συχνά 4 συνεχώς 5 μη εφαρμόσιμο ΜΕ Αναφέρει προηγούμενες συμπεριφορές διαχείρισης νέων καταστάσεων, με άγχος, χωρίς την ύπαρξη υποστηρικτικού δικτύου Εκφράζει δισταγμό/ επιφύλαξη στην εφαρμογή των συστάσεων Εκδηλώνει μη συμμόρφωση στο προτεινόμενο πρόγραμμα φροντίδας/ αγωγής υγείας Τηρεί το πρόγραμμα συνεδρίων και ανακαλεί τις δραστηριότητες κάθε σταδίου. Διατηρεί συνέχεια 19

στις επισκέψεις στη δομή ΠΦΥ Εκδηλώνει ενδιαφέρον για τη βελτίωση της κατάστασης της υγείας του Αναφέρει ενέργειες για την αύξηση του επιπέδου αυτοδιαχείρισης του άγχους, σύμφωνα με την εκπαίδευση και συστάσεις που του έχουν δοθεί Αναφέρει το βαθμό ενεργοποίησης του υποστηρικτικού του δικτύου, την αποδοχή ή μη, από αυτό και την ανάγκη ψυχολογικής στήριξης και αυτού Συμμορφώνεται στο πρόγραμμα αγωγής υγείας που του προτείνεται υιοθετώντας νέο τρόπο ζωής σε οικογενειακό, κοινωνικό, επίπεδο, ε μεγαλύτερη εξωστρέφεια αλλά και ασφαλείς συνήθειες σε κάθε χώρο της καθημερινότητάς του (σπίτι, εργασία, κοινωνική εκδήλωση κλπ) Συμμετοχή σε ομαδικές δραστηριότητες/διεύρυνση του περιβάλλοντός του Συνεργασία με όλα τα έλη της δι-επαγγελματικής ομάδας φροντίδας του (επίσημα και ανεπίσημα). Ενεργητική συμμετοχή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για το σχέδιο φροντίδας του 20