Λέξεις κλειδιά: γενετική ποικιλότητα, αυξητικά γνωρίσματα, συντελεστής κληρονομικής ικανότητας, επιλογή, γενετική συσχέτιση.

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΧΑΛΕΠΙΟΥ ΠΕΥΚΗΣ (P. halepensis Mill.) ΓΙΑ ΑΥΞΗΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΣΕ ΠΕΙΡΑΜΑ ΔΟΚΙΜΗΣ ΑΠΟΓΟΝΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΥΒΟΙΑΣ Κομματά Α. (1), Π.Γ. Αλιζώτη (2), Κ. Ιωαννίδης (3), K. Βαρελίδης (3), Α.Μ. Ζυγομαλά (3), Α.Χ. Παπαγεωργίου (1) (1) Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Τμήμα Δασολογίας & Διαχείρισης Περιβάλλοντος & Φυσικών Πόρων, Πανταζίδου 193, 68200 Ορεστιάδα (apapage@fmenr.duth.gr) (2)Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Εργαστήριο Δασικής Γενετικής και Βελτίωσης Δασοπονικών Ειδών, 54124 Θεσσαλονίκη (alizotp@for.auth.gr) (3) ΕΘΙΑΓΕ, Ίδρυμα Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων, Τέρμα Αλκμάνος, 11528 Αθήνα (ioko@fria.gr) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η χαλέπιος πεύκη (P. halepensis Mill.) αποτελεί πολύτιμο δασοπονικό είδος τόσο για την Ελλάδα όσο και για την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Σε πείραμα δοκιμής απογόνων χαλεπίου πεύκης, αξιολογήθηκε η γενετική ποικιλότητα και απόδοση πληθυσμού χαλεπίου πεύκης ως προς αυξητικά γνωρίσματα. Υφίσταται σημαντική ετερογένεια μεταξύ των οικογενειών του πληθυσμού, ενώ εντοπίζονται οικογένειες με υψηλή απόδοση ως προς τα γνωρίσματα του ύψους, της στηθιαίας διαμέτρου και του όγκου. Ο συντελεστής κληρονομικής ικανότητας για τα υπό μελέτη γνωρίσματα καταδεικνύει την ύπαρξη σημαντικής και αξιόλογης γενετικής ποικιλότητας, ενώ οι συντελεστές γενετικής συσχέτισης μεταξύ γνωρισμάτων ήταν πολύ υψηλοί, πράγμα που υποδηλώνει τη δυνατότητα συνδυασμένης επιλογής. Η επιλογή των πλέον αποδοτικών οικογενειών μπορεί να οδηγήσει και στην αποτελεσματική επιλογή των κλώνων που συμμετέχουν ως γονείς σε σποροπαραγωγό κήπο κλώνων, και των οποίων οι απόγονοι ελέχθηκαν στο συγκεκριμένο πείραμα. Από τα αποτελέσματα προκύπτει ότι ο υπό μελέτη πληθυσμός παρουσιάζει σημαντική γενετική ποικιλότητα και υψηλή απόδοση, γεγονός που καταδεικνύει τη σημασία του τόσο σε επίπεδο αναδασώσεων, όσο και σε επίπεδο προστασίας του γενετικού του υλικού. Λέξεις κλειδιά: γενετική ποικιλότητα, αυξητικά γνωρίσματα, συντελεστής κληρονομικής ικανότητας, επιλογή, γενετική συσχέτιση. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η χαλέπιος πεύκη (P. halepensis Mill.) είναι δασοπονικό είδος με εκτεταμένη εξάπλωση και εξαιρετική σημασία για την περιοχή της Μεσογείου, λόγω της αντοχής του σε ιδιαίτερα

ξηροθερμικές συνθήκες. Η χαλέπιος πεύκη επομένως αποτελεί πολύτιμο δασοπονικό είδος και για τη χώρα μας, καθώς τα δάση της αποτελούν μεγάλο ποσοστό του συνόλου της έκτασης που καλύπτεται από μεσογειακά κωνοφόρα, ενώ το είδος είναι πολύτιμο για την οικονομία των περιοχών που φύεται καθώς προσφέρει ξύλο, ρητίνη, αναψυχή, προστασία των οικοσυστημάτων, και δυνατότητα ανάπτυξης μελισσοκομικών δραστηριοτήτων. Η προφανής μεγάλη οικολογική και οικονομική αξία του είδους δικαιολογεί και την πολύπλευρη έρευνα με στόχο την εκτίμηση της γενετικής του ποικιλότητας και της γενετικής του βελτίωσης. Η εκτεταμένη γεωγραφική εξάπλωση του είδους σε ποικιλία περιβαλλόντων δημιουργεί τις προυποθέσεις ύπαρξης σημαντικής γενετικής ποικιλότητας στο είδος. Μεγάλη ποικιλότητα έχει καταγραφεί στη χώρα μας, ως προς τη μορφή και την αύξηση, τόσο μεταξύ όσο και εντός πληθυσμών του είδους, μέσω πειραμάτων προελεύσεων και προελεύσεων-απογόνων (Πανέτσος, 1981, 1986, Αλιζώτη 2000, Αλιζώτη, 2005). Η μεγάλη οικολογική και οικονομική αξία του είδους, καθιστούν επιτακτική την ανάγκη εκτεταμένης έρευνας σχετικά με τη φύση και έκταση της γενετικής ποικιλότητας του είδους για γνωρίσματα αύξησης και προσαρμογής και την εφαρμογή στρατηγικής για τη γενετική του βελτίωση ως προς τα ανωτέρω γνωρίσματα. Η παρούσα εργασία έχει ως σκοπό: (1) την εκτίμηση της φύσης και του μεγέθους της ποικιλότητας της χαλεπίου πεύκης, ως προς αυξητικά γνωρίσματα (ύψος, διάμετρος, όγκος) και την εκτίμηση γενετικών παραμέτρων σε πείραμα δοκιμής απογόνων στην περιοχή Ευβοίας, (2) την αξιολόγηση της προσαρμογής και απόδοσης των οικογενειών ως προς τα αυξητικά γνωρίσματα, (3) την εκτίμηση της γενετικής συσχέτισης μεταξύ γνωρισμάτων και της δυνατότητας εφαρμογής συνδυασμένης επιλογής. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Σπόρος συλλέχθηκε το 1987 από 33 αρίστους φαινοτύπους που φύονται στην Β. Εύβοια από το Ίδρυμα Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων. Κατά τη διαδικασία επιλογής τηρήθηκαν οι αναγαίες αποστάσεις δειγματοληψίας, έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα συγγένειας μεταξύ ατόμων (Πανέτσος, 1981) Οι σπόροι του κάθε αρίστου φαινοτύπου κρατήθηκαν χωριστά για την ανάπτυξη οικογενειών ελεύθερης επικονίασης, στο φυτώριο. Μετά την ανάπτυξη των οικογενειών, ακολούθησε εκγκατάσταση πειραματικής επιφάνειας δοκιμής απογόνων χαλεπίου πεύκης στην περιοχή «Ρετσινόλακκο» Ευβοίας. Στο πείραμα συμμετείχαν 33 συνολικά οικογένειες ελεύθερης επικονίασης, κάθε μια από τις οποίες αντιπροσωπεύθηκε από 22 φυτά. Το πειραματικό σχέδιο που εφαρμόσθηκε ήταν αυτό των πλήρων τυχαιοποιημένων ομάδων, με 3 επαναλήψεις και φυτευτικό σύνδεσμο 2Χ3 μ. Η πειραματική επιφάνεια εγκαταστάθηκε περιοχή με υψόμετρο 250 μ., έκθεση νοτιοανατολική και εγκάρσια κλίση 25%. Το μητρικό πέτρωμα είναι ασβεστολιθικός

μαρμαρυγίας, το δε έδαφος είναι βαθύ και αργιλλώδες. Το κλίμα της ευρύτερης περιοχής χαρακτηρίζεται ως μέσο-μεσογειακό. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί ότι οι άριστοι φαινότυποι, από τους οποίους προήλθαν οι οικογένειες ελεύθερης επικονίασης που δοκιμάστηκαν στο συγκεκριμένο πείραμα δοκιμής απογόνων, πολλαπλασιάστηκαν αγενώς και οι κλώνοι τους χρησιμοποιήθηκαν για την ίδρυση σποροπαραγωγού κήπου κλώνων χαλεπίου πεύκης στην περιοχή της Αμφιλοχίας. Συνεπώς το πείραμα δοκιμής απογόνων που αποτελεί αντικείμενο μελέτης της παρούσας εργασίας, αποτελεί ταυτόχρονα και ένα πείραμα που θα μπορούσε να μας δώσει ενδεικτικές πληροφορίες αναφορικά με τη γενετική αξία των κλώνων που συμμετέχουν στο σποροπαραγωγό κήπο κλώνων. Το ύψος και η διάμετρος των ατομικών φυτών μετρήθηκαν, ως προς το πλησιέστερο εκατοστό και χιλιοστό αντίστοιχα, τον Αύγουστο του 2003. Στη συνέχεια εκτιμήθηκε ο όγκος κάθε ατομικού φυτού για κάθε ηλικία βάσει του παρακάτω δείκτη, σύμφωνα με τους Isik, et al.(1995), Bastien and Roman-Amat (1990): Δ.Ο.= π * ύψος * (διάμετρος /2) 2 Τα δεδομένα αναλύθηκαν σε επίπεδο ατομικού φυτού και εφαρμόστηκε ανάλυση διακύμανσης, η οποία πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια της SAS-GLM διαδικασίας και του ελέγχου υποθέσεων τύπου ΙΙΙ (SAS Ιnst. Inc., 1988), βάσει του παρακάτω γραμμικού μοντέλου: Υ ijk = μ+ Ε i + Ο j + ΕΟ ij + w ijk όπου: μ= μέσος όρος, Ε i = επίδραση της κάθε i επανάληψης, Ο j =επίδραση της κάθε j οικογένειας, ΕΠ ij = αλληλεπίδραση της κάθε i επανάληψης με την κάθε j οικογένεια, και w ijk = σφάλμα εντός των πειραματικών τεμαχίων (k=1..k, k=8). Υπολογίστηκαν οι μέσοι όροι ελαχίστων τετραγώνων των προελεύσεων, των οποίων οι διαφορές ελέγχθηκαν ως προς τη σημαντικότητά τους με τη βοήθεια του κριτηρίου Tukey (Steiner et al., 1982). Στη συνέχεια υπολογίσθηκαν τα συστατικά παραλλακτικότητας (SAS-Varcomp) (SAS Ιnst. Inc., 1988) με εφαρμογή του παραπάνω γραμμικού μοντέλου. Εκτιμήθηκε ο συντελεστής κληρονομικής ικανότητας οικογενειών και ατόμων για τα γνωρίσματα του ύψους, της διαμέτρου και του όγκου (Falconer, 1989), βάσει των τύπων: σ 2 ο h 2 ο = σ 2 ο + σ 2 εο / Ε + σ 2 w /E. n H 2.5σ 2 ο h 2 α = σ 2 ο + σ 2 εο + σ 2 w όπου:

h 2 ο = συντελεστής κληρονομικής ικανότητας οικογενειών, h 2 α =συντελεστής κληρονομικής ικανότητας ατόμων, σ 2 ο : συστατικό παραλλακτικότητας που οφείλεται στις οικογένειες, σ 2 εο: συστατικό παραλλακτικότητας που οφείλεται στην αλληλεπίδραση επαναλήψεων και οικογενειών, σ 2 w : συστατικό παραλλακτικότητας που οφείλεται στο σφάλμα, Ε: αριθμός επαναλήψεων και n H : αρμονικός μέσος δέντρων/πειρ. τεμ. Υπολογίστηκε επίσης η φαινοτυπική συσχέτιση (Pearson s Product Moment Correlation Coefficient) και γενετική συσχέτιση μεταξύ γνωρισμάτων (r g= Cov(xy)/ σ x* σ y) ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Στο Σχήμα 1 παρουσιάζονται το ποσοστό επιβίωσης των οικογενειών χαλεπίου στην ηλικία των 15 ετών. Διαπιστώνεται ότι η μέση επιβίωση των οικογενειών είναι υψηλή και φτάνει το 89,94%, και κυμαίνεται από 68,18% (όπως π.χ. οι οικογένειες Ο-10 και Ο-09) έως και 100% (όπως π.χ. οι οικογένειες Ο-25, Ο-31, Ο-38, Ο-43, Ο-57, Ο-69). Σχήμα. 1. Μέση επιβίωση οικογενειών χαλεπίου πεύκης σε ηλικία 15 χρόνων. Figure 1. Mean family survival at the age of 15 years. 100.00 90.00 80.00 70.00 Επιβίωση (%) 60.00 50.00 40.00 30.00 20.00 10.00 0.00 Οικογένεια

Από τον Πίνακα 1, όπου παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των αναλύσεων παραλλακτικότητας για τα τρία αυξητικά γνωρίσματα (ύψος, διάμετρος, εκτίμηση όγκου), προκύπτει η ύπαρξη στατιστικά σημαντικών διαφορών μεταξύ οικογενειών. Στατιστικά σημαντικές επίσης είναι οι διαφορές μεταξύ επαναλήψεων που σημαίνει ότι επετεύχθη ο στόχος της ενσωμάτωσης των περιβαλλοντικών διαφορών στις επαναλήψεις, ενώ η αλληλεπίδραση οικογενειών και επαναλήψεων για δύο από τα τρία αυξητικά γνωρίσματα (διάμετρος και εκτίμηση όγκου) είναι στατιστικώς μη σημαντική. Πίνακας 1. Aποτελέσματα αναλύσεων παραλλακτικότητας για το ύψος, τη διάμετρο και την εκτίμηση όγκου και σημαντικότητα πηγών (F-value) για Ρ<0,5. Table 1. Significance of effects (F-value) for P<0.05 after analysis of variance, for height, dbh and volume. Υψος Διάμετρος Ογκος Πηγή παραλ. ΒΕ F-value Πιθαν. F-value Πιθαν. F-value Πιθαν. Επαν. 2 33.37 <.0001 6.63 0.0014 8.51 0.0002 Οικογ. 32 4.13 <.0001 4.04 <.0001 3.15 <.0001 Επαν. Χ Οικ. 64 2.00 <.0001 1.24 0.1069 1.14 0.2186 Μ.Τ. Σφαλμ. 490.961 0.3318 0.7346 Στο Σχήμα 2 παρουσιάζεται η μέση απόδοση των οικογενειών χαλεπίου πεύκης σε ηλικία 15 ετών, ως προς το γνώρισμα του ύψους, της στηθιαίας διαμέτρου και της εκτίμησης όγκου, καθώς επίσης και ο έλεγχος σημαντικότητας των διαφορών τους σε επίπεδο Ρ=0.05. Διαπιστώνεται ότι υφίστανται στατιστικώς σημαντικές διαφορές μεταξύ των οικογενειών, καθώς επίσης ότι οι πλέον αποδοτικές συμπεριλαμβάνονται στην ίδια ομάδα και για τα τρία γνωρίσματα. Έτσι, λοιπόν η οικογένεια Ο-28 είναι η πλέον υψηλοαποδοτική, και με στατιστικώς σημαντική διαφορά από τις υπόλοιπες οικογένειες, για όλα τα αυξητικά γνωρίσματα, ενώ παράλληλα και το ποσοστό επιβίωσής της είναι πολύ υψηλό και ανέρχεται σε 96%. Ακολουθούν, οι οικογένειες Ο-33, Ο-35, Ο-40 και Ο-30 που ανήκουν στην ίδια ομάδα υψηλής μέσης απόδοσης για όλα τα γνωρίσματα και χαρακτηρίζονται επίσης από υψηλό ποσοστό επιβίωσης.

Σχήμα 2. Σύγκριση μέσης απόδοσης οικογενειών χαλεπίου πεύκης σε ηλικία 15 ετών για τα γνωρίσματα του ύψους (a), στηθιαίας διαμέτρου (b) και της εκτίμησης όγκου (c) για Ρ<0,05 (μέσοι όροι που συνδέονται μεταξύτους δεν διαφέρουν σημαντικά). Figure 2. Comparison of Pinus halepensis families mean performance at the age of 15 years for height (a), bhd (b), and volume (c) and significance of their differences for P<0.05 (means connected with the same line don t differ significantly).

Ο Πίνακας 2 παρουσιάζει τη συμβολή (%) των επιμέρους συστατικών παραλλακτικότητας στη συνολική φαινοτυπική παραλλακτικότητα κάθε αυξητικού γνωρίσματος. Προκύπτει ότι σημαντικό ποσοστό (8%-10%) της παραλλακτικότητας οφείλεται στις διαφορές μεταξύ οικογενειών. Η παραλλακτικότητα που οφείλεται στην αλληλεπίδραση οικογενειών και επαναλήψεων είναι εξαιρετικά χαμηλή ιδιαίτερα για τα γνωρίσματα της διαμέτρου και της εκτίμησης όγκου, που σημαίνει ότι οι οικογένειες συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο στις τρείς επαναλήψεις του πειράματος. Πίνακας 2. Συμμετοχή (%) συστατικών παραλλακτικότητας στο σύνολο της παρατηρούμενης φαινοτυπικής παραλλακτικότητας. Table 2. Partition of variance components and their contribution (%) in total phenotypic variance. Υψος Διάμετρος Ογκος σ 2 επ 9% 2% 3% σ 2 οικ 8% 12% 10% σ 2 επ*οικ 11% 3% 2% σ 2 w 72% 83% 85% Στο Σχήμα 3 παρουσιάζονται οι τιμές του συντελεστή κληρονομικής ικανότητας οικογενειών και ατόμων για τα γνωρίσματα του ύψους, της διαμέτρου και της εκτίμησης όγκου. Οι συντελεστές κληρονομικής ικανότητας οικογενειών είναι σημαντικά υψηλότεροι των αντίστοιχων συντελεστών κληρονομικής ικανότητας ατόμων, με τιμές που κυμαίνονται από 0,66-0,88 σε επίπεδο οικογενειών και από 0,27 0,34 σε επίπεδο ατόμων ανάλογα με το γνώρισμα. Η υψηλότερη τιμή του συντελεστή κληρονομικής ικανότητας τόσο για τις οικογένειες όσο και για τα άτομα υπολογίστηκε για το γνώρισμα της στηθιαίας διαμέτρου (0,88 και 0,34 αντίστοιχα). Σχήμα 3. Συντελεστής κληρονομικής ικανότητας οικογενειών και ατόμων για τα τρία γνωρίσματα, στην ηλικία των 15 ετών. Figure 3. Family and individual heritabilities for the three traits at the age of 15 years. Συντελεστής κληρονομικής ικανότητας 0.90 0.80 0.70 0.60 0.50 0.40 0.30 0.20 0.10 0.00 Υψος Διάμετρος Ογκος Γνώρισμα h2 ατ. h2 οικ.

Στον Πίνακα 3 παρουσιάζονται οι τιμές του συντελεστή γενετικής συσχέτισης (κάτω από τη διαγώνιο) και του συντελεστή φαινοτυπικής συσχέτισης (πάνω από τη διαγώνιο) μεταξύ των τριών υπό μελέτη γνωρισμάτων. Προκύπτει ότι τόσο η γενετική όσο και η φαινοτυπική συσχέτιση των γνωρισμάτων είναι υψηλή και στατιστικά σημαντική, ιδιαίτερα δε μεταξύ της διαμέτρου και του όγκου. Τα ευρήματα δείχνουν ότι είναι δυνατή η συνδυασμένη επιλογή για τα τρια υπό μελέτη γνωρίσματα. Πίνακας 3. Γενετική συσχέτιση (κάτω από τη διαγώνιο) και φαινοτυπική συσχέτιση (πάνω από τη διαγώνιο) μεταξύ των τριών αυξητικών γνωρισμάτων. (*στατιστικά σημαντικός συντελεστής για Ρ<0,05) Table 3. Genetic (below diagonal) and phenotypic (above diagonal) correlation coefficient values among the three growth traits. (*statistically significant coefficient for P<0.05). Υψος Διάμετρος Ογκος Υψος 0.724* 0.784* Διάμετρος 0.739* 0.941* Ογκος 0.834* 0.988* ΣΥΖΗΤΗΣΗ Οι φυσικοί πληθυσμοί ενός είδους που χαρακτηρίζεται από ευρεία γεωγραφική εξάπλωση σε ποικιλία περιβαλλόντων και υπό διαφορετικές οικολογικές συνθήκες, αναμένεται να διαφοροποιούνται για γνωρίσματα που αφορούν την προσαρμογή τους στα συγκεκριμένα περιβάλλοντα και επομένως και ως προς τα αυξητικά τους γνωρίσματα (Rehfeld, 1985, Πανέτσος, 1986). Η διαφοροποίηση αυτή είναι δυνατό να καταγραφεί μέσω πειραμάτων προελεύσεων και προελεύσεων-απογόνων κοινού περιβάλλοντος. Η υπεροχή της προέλευσης Β. Εύβοιας τόσο ως προς την προσαρμογή όσο και ως προς την αύξηση έχει προκύψει από ήδη από τα αποτελέσματα πειράματος προελεύσεων-απογόνων ηλικίας 10 ετών στην περιοχή Βοιωτίας (Αλιζώτη, 2000) και δοκιμής προελεύσεων στην περιοχή Ηλείας (Αλιζώτη, 2005), ενώ οι Μπασιώτης (1972) και Πανέτσος (1976, 1985) επίσης αναφέρουν την υπεροχή της συγκεκριμένης προέλευσης και την αποδίδουν στο γεγονός ότι ο συγκεκριμένος πληθυσμός φύεται σε άριστο για το είδος περιβάλλον. Οπως προκύπτει από τα αποτελέσματα του πειράματος δοκιμής απογόνων συγκεκριμένων αρίστων φαινοτύπων της προέλευσης Β. Εύβοιας, υπάρχει σημαντική γενετική ετερογένεια για τα τρία αυξητικά γνωρίσματα που μελετήθηκαν και επομένως είναι δυνατή η αποτελεσματική εφαρμογή στρατηγικής βελτίωσης και επιλογή τόσο σε επίπεδο οικογενειών όσο και ατόμων με στόχο τη επίτευξη υψηλότερου γενετικού κέρδους ως προς την αύξηση σε ύψος, όγκο και στηθιαία διάμετρο.

Στο ανωτέρω συνηγορεί επιπλέον και το γεγονός ότι οι πλέον αποδοτικές οικογένειες χαρακτηρίζονται και από πολύ υψηλό ποσοστό επιβίωσης που δείχνει την ικανότητα προσαρμογής τους στο περιβάλλον όπου δοκιμάστηκαν. Η υψηλή γενετική συσχέτιση μεταξύ των τριών αυξητικών γνωρισμάτων φανερώνει ότι συνδυασμένη επιλογή και για τα τρία γνωρίσματα (ύψος, διάμετρος, όγκος) είναι δυνατή και αποτελεσματική. Από το συγκεκριμένο πείραμα, και μέσω της απόδοσης και ικανότητας επιβίωσης των οικογενειών προκύπτει ότι το 49% των οικογενειών υπερέχει σε απόδοση από το γενικό μέσο όρο για τα επιμέρους γνωρίσματα και συνεπώς, μπορούν να επιλεγούν οι άριστοι φαινότυποι από τους οποίους προέκυψαν οι συγκεκριμένες υψηλοαποδοτικές οικογένειες και να επιλεγούν να παραμείνουν στον σποροπαραγωγό κήπο σε περίπτωση αραίωσης, έτσι ώστε να συμβάλλουν στην παραγωγή βελτιωμένου σπόρου χαλεπίου πεύκης προέλευσης Ευβοίας. Με τη συγκεκριμένη εργασία καταδεικνύεται η αξία των πειραμάτων δοκιμής απογόνων για τη γενετική βελτίωση των δασικών ειδών και επιπλέον, η σημασία της παράλληλης εγκατάστασης πειραμάτων απογόνων των κλώνων που συμμετέχουν σε ένα σποροπαραγωγό κήπο κλώνων, ώστε μέσω της αποτελεσματικής αξιολόγησης της γενετικής τους αξίας να πραγματοποιηθεί επιτυχής αραίωση του κήπου και παραγωγή σπόρου υψηλής ποιότητας για αναδασωτικούς σκοπούς. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αλιζώτη, Π.Γ., Πανέτσος, Κ.Π., Μουλαλής, Δ.Χ., 2000. Εκτίμηση γενετικών παραμέτρων και αξιολόγηση γενετικού υλικού στη χαλέπιο πεύκη (Pinus halepensis(mill.). Πρακτικά 8 ου Πανελ. Συνεδρ. Ε.Ε.Ε.Γ.Β.Φ., Αρτα 23-25 Οκτ. 2000. Σελ. 37-49. Αλιζώτη, Π.Γ., Πανέτσος, Κ.Π., 2005. Εξέλιξη γενετικής ποικιλότητας και απόδοσης προελεύσεων χαλεπίου πεύκης (Pinus halepensis Mill.) ως προς την αύξηση όγκου. Πρακτικά 12 ου Συνεδρίου Ε.Δ.Ε. «Δάσος και Νερό Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος». Δράμα, 2-5 Οκτ. 2005 Σελ. 19-26 Bastien, J.Ch., Roman-Amat, B.,1990. Predicting Douglas fir (Pseudotsuga menziesii (Mibr.) Franco) Volume at age 15 with early traits. Silv. Gen. 39(1): 29-35. Falconer, D.S., 1989. Introduction to Quantitative Genetics. Longman Press. Isik, K., Kleinschmit, J. and Svolba, J., 1995. Survival, Growth and Genetic Gains in 17- years old Picea abies clones at seven sites. Silv. Gen. 44(2-3):116-128. Morgenstern, E.K., 1996. Geographic Variation in Forest Trees:Genetic Basis and Application of Knowledge in Silviculture. UBC Press. Μπασιώτης, Κ., 1972. Μαθήματα Ειδικής Εφηρμοσμένης Δασοκομικής. Α.Π.Θ. Panetsos, K.P., 1975. Natural hybridization between Pinus brutia Ten and Pinus halepensis Mill in Greece. Silvae Genetica 24, 5-6:163-168. Panetsos, K.P., 1981. Monograph of Pinus halepensis (Mill.) and P. brutia (Ten.). Annales Forestales Vol. IX/2. Yugoslavian Academy of Sciences and Arts. Zagreb, 1981.

Panetsos,K.P., 1986. Genetics and breeding in the group halepensis. Foret Mediterraneenne. Tome VIII, numero 1, pp. 5-12. Πανέτσος, Κ.Π., 1986. Γενετική Βελτίωση Δασοπονικών Ειδών. Εκδ. Α.Π.Θ. Sas Inst. Inc., 1988. SAS/STAT User's Guide. 6.03 Edition. SAS Institute Inc., Cary, N.C, 1988, 1028 pp. GENETIC VARIATION AND PERFORMANCE OF Pinus halepensis (Mill.) FOR GROWTH TRAITS IN A PROGENY TRIAL LOCATED IN EUBOIA Kommata, A. (1), P. Alizoti (2), C. Ioannidis (3), C. Varelidis (3), A.M. Zygomala (3), A. Papageorgiou (1) (1) Democritus University of Thrace, Dept. of Forestry and Management of Environment and Natural Resources, Pantazidou 193, 68200 Orestiada (2) Aristotle University of Thessaloniki, School of Forestry and Natural Environment, Laboratory of Forest Genetics and Tree Improvement, 54124 Thessaloniki (3) NAGREF, Institute of Mediterranean Forest Ecosystems and Technology of Forest Products, Terma Alkmanos, 11528 Athens SUMMARY Pinus halepensis Mill. is a prominent and valuable forest tree species for the Mediterranean basin and thus, for Greece. The nature of genetic variation and the performance of the Euboia Pinus halepensis Mill. population for growth traits were evaluated in a progeny trial at the age of 15 years. There was significant genetic heterogeneity among families. High performing families for height, diameter and volume growth were identified, that were also characterized by high survival. The heritability values estimated, suggest the potential for efficient selection among and within families. Also, the high genetic correlation coefficients among growth traits indicate the potential for efficient combined selection at that age. Identification of the best performing families can lead to the secure selection of the most successful clones that participate as parents in a clonal seed orchard and from which the seed for the creation of families and the establishment of the progeny trial was collected. The results revealed that the Euboia provenance is characterized by high genetic variation, and high growth performance, and thus, the significance of the provenance for use in reforestation purposes and the need for its genetic conservation should be stressed. Key words: genetic variation, growth traits, heritability, selection, genetic correlation.