Μη λεκτική επικοινωνία (ως στοιχείο του μαθησιακού περιβάλλοντος)
Βασικό στοιχείο του μαθησιακού περιβάλλοντος Η επικοινωνία στην τάξη (ανάμεσα στα παιδιά, ανάμεσα στον/στην εκπαιδευτικό και τα παιδιά). Λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία
Διαβάστε προσεκτικά την παρακάτω καταγραφή στην οποία η φοιτήτρια δίνει στοιχεία για την επικοινωνία στην τάξη. Η επικοινωνία της εκπαιδευτικού με τους μαθητές είναι πολύ καλή. Επικρατεί πολύ ευχάριστη ατμόσφαιρα μέσα στην τάξη. Τα παιδιά δείχνουν να αγαπούν και να εμπιστεύονται την νηπιαγωγό τους. Εκείνη με την σειρά της καθοδηγεί τους μαθητές, μοιράζει τις δραστηριότητες και τις επεξηγεί όσες φορές χρειαστεί. Βρίσκεται μονίμως σε εγρήγορση για να παρέμβει σε ό,τι μπορεί να συμβεί. Όποιο πρόβλημα αντιμετωπίσει κάποιο από τα παιδιά απευθύνεται κατευθείαν στην νηπιαγωγό. Αφού εξηγήσει τις δραστηριότητες που τα παιδιά καλούνται να ακολουθήσουν, τα παροτρύνει να προσπαθήσουν. Όποιο και να είναι το αποτέλεσμα τα επιβραβεύει. Παράλληλα επιτρέπει, σε όσα από τα παιδιά δεν επιθυμούν να συμμετέχουν, να ασχοληθούν με κάτι άλλο χωρίς να ενοχλούν τους υπόλοιπους. Επιπλέον, συμμορφώνει και πειθαρχεί τους «απείθαρχους». Επιβάλλεται χωρίς να γίνεται δυσάρεστη στα παιδιά και επιλέγει να κάνει ατομικά την παρατήρηση, ώστε να μην γίνεται αντιληπτή από τα άλλα παιδιά, ήρεμα και χαμηλόφωνα. Τι προσφέρει η εστίαση στην επικοινωνία τόσο στην ίδια την παρατηρήτρια όσο και σε μας ως αναγνώστες της καταγραφής για τους τρόπους που αναπτύσσεται η διαδικασία στην τάξη; Για να κατανοήσετε τη σημασία της καταγραφής αυτής απαντήστε στα παρακάτω ερωτήματα: Σε ποιες παραμέτρους εστιάζει για να καταγράψει τους όρους με τους οποίους αναπτύσσεται η επικοινωνία; Συσχετίζει τους τρόπους ανάπτυξης της επικοινωνίας με τους στόχους της διαδικασίας;
Ο νηπιαγωγός έχει ζητήσει από ένα παιδί, που φαίνεται πολύ διστακτικό και κατά τις προηγούμενες παρατηρήσεις μας δεν είχε πάρει ποτέ τον λόγο, να αφηγηθεί στην παρεούλα πώς πέρασε το Σαββατοκύριακο. Όσο ο Κώστας αφηγείται το Σαββατοκύριακό του ο νηπιαγωγός απομακρύνεται και δεν έχει καν οπτική επαφή με το παιδί-αφηγητή. Κάποιες φορές απλώς παρεμβαίνει μονολεκτικά με ένα «ναι» ή «και» χωρίς να είναι εμφανές αν παρακολουθεί. Τα υπόλοιπα παιδιά, τα περισσότερα έχουν αρχίσει να κάνουν φασαρία και ελάχιστα παρακολουθούν. Ο Κώστας ενώ στην αρχή αφηγείται με λεπτομέρειες και αρκετά παραστατικά, σχεδόν υπερήφανος, την επίσκεψή του στην αγορά μαζί με τον πατέρα του στη συνέχεια αφηγείται όλο και πιο γρήγορα και βαριεστημένα κάνοντας και κάποια λάθη. Ο νηπιαγωγός παρεμβαίνει και με ύφος πολύ σοβαρό επιπλήττει τόσο τον Κώστα για την αφήγησή του και τα λάθη του, όσο και τους υπολοίπους για τη φασαρία. Ο Κώστας ξαναρχίζει την αφήγηση εμφανώς χωρίς ενδιαφέρον, επαναλαμβάνοντας συνέχεια τη φράση «και μετά» και ο νηπιαγωγός τον παρακολουθεί με αυστηρό ύφος, ενώ τα υπόλοιπα παιδιά παραμένουν ήσυχα. Ωστόσο το ύφος τους και ο τρόπος που κοιτούν μαρτυρούν ότι δεν παρακολουθούν την ιστορία. Ο νηπιαγωγός όπως κάθε Δευτέρα αναθέτει σε ένα παιδί να αφηγηθεί στην παρεούλα π ώ ς π έ ρ α σ ε τ ο Σαββατοκύριακο.Αυτή την Δευτέρα επιλέγει τον Κώστα. Ο Κώστας αρχίζει την περιγραφή του λέγοντας λεπτομέρειες για την επίσκεψή του στην αγορά μαζί με τον πατέρα του αλλά στη συνέχεια την συντομεύει. Τα υπόλοιπα παιδιά δεν τον παρακολουθούν. Ο νηπιαγωγός προσπαθεί με φωνές να βάλει τάξη κάνοντας παρατηρήσεις στον Κώστα γιατί βαριέται και έτσι δεν δημιουργεί ενδιαφέρον στους άλλους για την ιστορία του. Ο Κώστας ξαναρχίζει την αφήγηση και τα υπόλοιπα παιδιά ακούνε χωρίς να κάνουν φασαρία.
ΜΗ ΛΕΚΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ είναι : 1. Τα πάντα εκτός από τις λέξεις 2. Ένας ιδιαίτερα ασαφής κώδικας 3. Ο πρωταρχικός τρόπος επικοινωνίας 4. Μια κοινωνική κατασκευή
Μη λεκτική επικοινωνία Η ανθρώπινη επικοινωνία διεξάγεται σε δύο επίπεδα ταυτόχρονα: επίπεδο περιεχομένου (τι λέμε: λεκτική εποικοινωνία) και επίπεδο σχέσης (πώς το λέμε: μη λεκτική επικοινωνία). Η μη λεκτική επικοινωνία αποτελεί το πιο ισχυρό στοιχείο της επικοινωνιακής διαδικασίας, καθώς το πώς το λέμε συνιστά ένα είδος «σιωπηλών οδηγιών» για την ερμηνεία όχι μόνο του περιεχομένου της επικοινωνίας, αλλά και της σχέσης που αναπτύσσεται μεταξύ των ατόμων που επικοινωνούν.
Σημεία μη λεκτικής επικοινωνίας: «Γλώσσα του σώματος» - παραγλωσσικά φαινόμενα 7 Ø τόνος ύψος, ένταση, χροιά φωνής Ø χειρονομίες Ø εκφράσεις του προσώπου Ø κινήσεις του σώματος Ø βλέμμα Ø ένδυση Ø παύσεις σιωπές
8 «Γλώσσα του σώματος» - απτική συμπεριφορά Ø άγγιγμα Ø χαιρετισμοί / χειραψίες
Μη λεκτικά επικοινωνιακά στοιχεία: Ø οι σιωπές Ø το άγγιγμα, Ø η διαπροσωπική απόσταση Ø ο χρόνος Ø αλλά ακόμη και η χρήση των αντικειμένων του περιβάλλοντος χώρου από το άτομο.
Οι περισσότεροι άνθρωποι ü Αγνοούν τον καθοριστικό ρυθμιστικό ρόλο που παίζουν τα μη λεκτικά μηνύματα στην επικοινωνία ü Δεν έχουν επίγνωση του τρόπου με τον οποίον οι ίδιοι μεταδίδουν μη λεκτικά μηνύματα και του τρόπου με τον οποίο ερμηνεύουν αυτά που προσλαμβάνουν Συνεπώς. η ικανότητα κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης των μη λεκτικών μηνυμάτων εναπόκειται συνήθως στη «διαίσθηση» και την εμπειρία του καθενός. Απόρροια αυτής της κατάστασης είναι η συχνή παρανόηση των μηνυμάτων που παρατηρείται στις καθημερινές αλληλεπιδράσεις.
Εκπαίδευση και μη λεκτική επικοινωνία H άγνοια της σημασίας της μη λεκτικής επικοινωνίας ενισχύεται και από το εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο, σαν να μην υπάρχει επικοινωνία πέρα από τις λέξεις, δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στο λόγο, αφιερώνοντας πολλά χρόνια στη μελέτη και διδασκαλία της λεκτικής επικοινωνίας.
Είναι σημαντικό ο εκπαιδευτικός να έχει συνεχώς επίγνωση όχι μόνο των λεκτικών αλλά και των μη λεκτικών μηνυμάτων που εκπέμπουν όλοι οι εμπλεκόμενοι στη διαδικασία αυτή, καθώς και της πολυπλοκότητάς της, για να την κατανοήσει καλύτερα και να παρέμβει πιο αποτελεσματικά.
Η επίγνωση του ρόλου της μη λεκτικής συμπεριφοράς στην αλληλεπίδραση με τους μαθητές (γλώσσα του σώματος/ χωροχρόνος) συνεισφέρει στη διαμόρφωση θετικού κλίματος στην τάξη και στην επίδοση των μαθητών
14 «Γλώσσα του σώματος» - γειτνίαση Α. Οριζόντια γειτνίαση Β. Κάθετη γειτνίαση
Συνεπώς: η μη λεκτική επικοινωνία 15 Ø Συνιστά έναν πολύπλοκο μηχανισμό, ο οποίος επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες και χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή. Ø Υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ μη λεκτικής επικοινωνίας παιδιών και ενηλίκων οι οποίες, επιπλέον, αλληλεπιδρούν με τις ειδικές ανάγκες επικοινωνίας στο εκπαιδευτικό πλαίσιο. Ø Ο εκπαιδευτικός όταν σκέφτεται και αναστοχάζεται πάνω στην εκπαιδευτική εμπειρία πρέπει να έχει συνεχώς επίγνωση των λεκτικών αλλά και των μη λεκτικών μηνυμάτων που εκπέμπουν όλοι οι εμπλεκόμενοι στη διαδικασία αυτή, καθώς και της πολυπλοκότητάς της για να την κατανοήσει καλύτερα και να παρέμβει πιο αποτελεσματικά. Ø Η ελαχιστοποίηση των εμποδίων επικοινωνίας, τα οποία οφείλονται πολύ συχνά στην άγνοια του ρόλου της μη λεκτικής επικοινωνίας, συνεισφέρει στη διαμόρφωση ενός κλίματος αποδοχής των μηνυμάτων και από τις δυο πλευρές.
16 Καταγραφή μη λεκτικής επικοινωνίας Στην καταγραφή σας καταγράφετε 1 κρίσιμο συμβάν μη λεκτικής επικοινωνίας, στα οποία μας ενδιαφέρει : Ø πώς εκπέμπεται ποιο μήνυμα ; Ø πώς ( και αν )το εκλαμβάνει/ ερμηνεύει ο δέκτης ; Ø πώς (και αν) αντέδρασε σε αυτό. Ø Τι σημαίνει αυτή η διαχείριση σε σχέση με το μαθησιακό περιβάλλον (αντιλήψεις για μάθηση.) Επιπλέον βιβλιογραφία: Κουρτη, Ε. (2003). Μη λεκτική επικοινωνία, hcp:// www.kleidiakaianmkleidia.net/book11/index.html Kοντάκος, A. & Πολεµικός, N. (2000). H µη λεκτική επικοινωνία στο νηπιαγωγείο. Aθήνα: Eλληνικά Γράµµατα