ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Θεματική Ενότητα: Βιώσιμη Κινητικότητα Περίοδος Β Οκτώβριος 2013 Ιανουάριος 2014 Διδάσκων: Κοσμάς Αναγνωστόπουλος Πολιτικός Μηχανικός Συγκοινωνιολόγος
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ B ΠΕΡΙΟΔΟΤ Β. Ο ΧΕΔΙΑΜΟ ΣΗΝ ΠΡΑΞΗ... 2 B.1. Ήπια μζςα μεταφοράσ (μθ μθχανοκίνθτα)... 3 B.2. Μζςα Μαηικών Μεταφορών... 12 B.3. Αυτοκίνθςθ... 18 B.4. Ειδικά και υβριδικά μζςα... 25 B.5. Πολιτικζσ... 31 Β.6. Παραδείγματα πόλεων/χωρών με επιτυχθμζνεσ εφαρμογζσ βιώςιμθσ κινθτικότθτασ... 37 Βιβλιογραφία Β Περιόδου... 51 Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 1
Β. Ο ΧΕΔΙΑΜΟ ΣΗΝ ΠΡΑΞΗ Αποτολμϊντασ τθ μετάβαςθ από το επίπεδο τθσ κεωρίασ ςτο επίπεδο του ςχεδιαςμοφ ςτθν πράξθ, δεν κα διςτάςουμε να ποφμε ότι το εγχείρθμα είναι πολφ ενδιαφζρον, αλλά και ςυνάμα εξαιρετικά δφςκολο, κακϊσ καλοφμαςτε όχι μόνο να αναφζρουμε, ζςτω και επιγραμματικά, όλεσ τισ ςφγχρονεσ μεκόδουσ και πρακτικζσ, αλλά επίςθσ να ανακεωριςουμε τθν εικόνα που μπορεί να ζχουμε για παραδοςιακζσ πρακτικζσ και μζςα μεταφοράσ, με ςκοπό να επαναπροςδιορίςουμε τθ χρθςιμότθτά τουσ (αν υπάρχει) ςτο ςφγχρονο κόςμο. Θ αναφορά και θ ανάλυςθ των διαφορετικϊν εργαλείων, πολιτικϊν και μζςων, δεν μπορεί παρά να είναι ενδεικτικι, ςυνοπτικι και να χαρακτθρίηεται κυρίωσ από το «οραματικό» ςτοιχείο του ςχεδιαςμοφ και δευτερευόντωσ από τθν απόλυτθ τεχνικι και οικονομικι τεκμθρίωςθ, που ζνασ φορζασ λιψθσ αποφάςεων, δικαίωσ, κα ηθτοφςε να ζχει ςτθ διάκεςι του, πριν τθν εφαρμογι οποιαςδιποτε από τισ ακόλουκεσ προτάςεισ. Θ «τεκμθρίωςθ» δεν μπορεί παρά να αποτελζςει αντικείμενο μελζτθσ ςε κάκε περίπτωςθ και τόπο ξεχωριςτά, κακϊσ καμία από τισ προτάςεισ που κα αναφζρουμε δεν μπορεί να ζχει επιτυχθμζνθ εφαρμογι ςτο 100% των πικανϊν περιπτϊςεων/περιοχϊν μελζτθσ, ςπάνια ωφελεί θ αποςπαςματικι εφαρμογι τουσ, ενϊ προκφπτουν αρκετοί όροι και προχποκζςεισ κάκε φορά τόςο για τθν επιλογι τθσ κατάλλθλθσ δζςμθσ μζτρων, όςο και για τθν επιτυχι υλοποίθςι τουσ. Επιπλζον, ο ςτόχοσ τθσ παροφςασ δεν είναι θ ενδελεχισ και εξαντλθτικι παρουςίαςθ όλων των ηθτθμάτων που άπτονται του κζματοσ τθσ βιϊςιμθσ κινθτικότθτασ, όςο θ γνωριμία και θ εξοικείωςθ του αναγνϊςτθ με τουσ όρουσ, τα κριτιρια και τισ διακζςιμεσ τεχνικζσ, ζνα ζναυςμα για περαιτζρω ζρευνα και εμβάκυνςθ. Κλείνοντασ τθν ειςαγωγι του Βϋ μζρουσ, ζνασ ακόμα ςτόχοσ του παρόντοσ κειμζνου είναι θ επζκταςθ τθσ ζννοιασ και των πικανϊν εφαρμογϊν τθσ βιϊςιμθσ κινθτικότθτασ πζρα και ζξω από τον αςτικό χϊρο (νθςιωτικόσ, ορεινόσ και αγροτικόσ χϊροσ), παρότι ο αςτικόσ χϊροσ κα παραμείνει το κφριο πεδίο προβλθματιςμοφ μασ και θ καλφτερθ ευκαιρία για παρεμβάςεισ και πολιτικζσ με πολλαπλαςιαςτικά και κεαματικά αποτελζςματα. Θ παροφςα διαρκρϊνεται ςτισ ακόλουκεσ ενότθτεσ: - Ιπια μζςα μεταφοράσ (μθ μθχανοκίνθτα) - Μζςα Μαηικϊν Μεταφορϊν - Αυτοκίνθςθ - Ειδικά και υβριδικά μζςα - Πολιτικζσ - Παραδείγματα πόλεων/χωρϊν με επιτυχθμζνεσ εφαρμογζσ βιϊςιμθσ κινθτικότθτασ Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 2
B.1. Ήπια μζςα μεταφοράσ (μθ μθχανοκίνθτα) Όταν αναφζρεται κανείσ ςτθν «ιπια κινθτικότθτα», πρϊτα απ όλα αναφζρεται ςτθν μετακίνθςθ με τα πόδια ι/και το ποδιλατο. Πρόκειται για αρχετυπικοφσ τρόπουσ μεταφοράσ, οι οποίοι επανζρχονται ωσ οι πλζον ςφγχρονεσ λφςεισ για πόλεισ κάκε μεγζκουσ, λόγω μθδενικισ κατανάλωςθσ ενζργειασ και εκπομπών αζριων ρφπων, αλλά και λόγω του ότι όλεσ οι επιδράςεισ τουσ ςτθν λειτουργία τθσ πόλθσ και ςτθ ηωι των ανκρϊπων είναι από κετικζσ ζωσ ευεργετικζσ. Κφριο μειονζκτθμα των ςυγκεκριμζνων τρόπων μεταφοράσ είναι ότι δεν μποροφν να καλφψουν από μόνοι τουσ αποςτάςεισ μεγάλου μικουσ, παρά μόνο ςε ςυνδυαςμό με άλλα μζςα μεταφοράσ και ειδικότερα τθ δθμόςια ςυγκοινωνία. Ωςτόςο το γεγονόσ ότι το 50-70% των μετακινιςεων ςτισ πόλεισ εκτελοφνται με ςκοπό τθν κάλυψθ αποςτάςεων ζωσ 5 χλμ, κακιςτά τα ιπια μζςα μεταφοράσ ωσ δυνάμει κυρίαρχα μζςα, τα οποία κα μποροφςαν να αποτελοφν τθ ραχοκοκαλιά του ςυςτιματοσ μεταφορϊν κάκε πόλθσ. Δεν αγνοοφμε ότι υπάρχουν επιφυλάξεισ και ενςτάςεισ για τθν δυνατότθτα εξυπθρζτθςθσ Ατόμων Μειωμζνθσ Κινθτικότθτασ (ΑΜΚ), όπωσ και προβλθματιςμοί για το κατάλλθλο ανάγλυφο και το ιδανικό μικροκλίμα, προκειμζνου να εφαρμοςτοφν εκτεταμζνα τζτοιεσ λφςεισ. Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 3
Ωςτόςο, απ ότι αποδεικνφεται ςτθν πράξθ, οι παραπάνω παράγοντεσ δεν ζχουν αποτρζψει πόλεισ που κεωροφνταν κατ αρχάσ μθ προνομιακζσ για τθν προϊκθςθ των μζςων ιπιασ κινθτικότθτασ, να γίνουν πρεςβευτζσ τθσ και παγκόςμια παραδείγματα επιτυχθμζνθσ εφαρμογισ τουσ (Trondheim, San Francisco, Lisbon, Ferrara κ.α.). Αξιοποιϊντασ τισ ιςοχψείσ καμπφλεσ του αναγλφφου και ςυνδυάηοντασ το ποδιλατο με τα δθμόςια μζςα μεταφοράσ ι με άλλα πιο ευφάνταςτα μζςα (πχ ποδθλατικά lift, οδοντωτοί, ανελκυςτιρεσ κ.α.), καταφζρνουν να νικιςουν τθ δφναμθ τθσ βαρφτθτασ, τθν οποία ζτςι κι αλλιϊσ τα ςφγχρονα ποδιλατα αντιμετωπίηουν πλζον με μεγάλθ ευχζρεια, ειδικά αν διακζτουν θλεκτρικι μθχανικι υποβοικθςθ. Επίςθσ, οι δφο ςθμαντικότερεσ πόλεισ για το ποδιλατο παγκοςμίωσ, το Άμςτερνταμ και θ Κοπεγχάγθ, παρότι είναι επίπεδεσ και αυτό ςίγουρα τισ βοθκά πολφ, δεν κα ζλεγε κανείσ ότι ζχουν λιγότερα ΑΜΚ από άλλεσ πόλεισ ι ότι διακζτουν ιδανικό καιρό για ποδιλατο (κάκε άλλο...). Σο «κλειδί», λοιπόν, αναφορικά με τθ δυνατότθτα ευρείασ προϊκθςθσ μζςων ιπιασ κινθτικότθτασ και επιτυχθμζνθσ εφαρμογισ τουσ, δεν είναι τόςο τα κριτιρια που προαναφζραμε, όςο θ αποφαςιςτικότθτα και θ επιμονι των τοπικών αρχών να τα προωκιςουν και θ ανταπόκριςθ των πολιτών ςε αυτι τθν πολιτικι, διότι βαςικό «επίδικο» κατά τθν εφαρμογι τουσ είναι θ απόςπαςθ χϊρου από τθν αυτοκίνθςθ (τθν κυκλοφορία και τθ ςτάκμευςθ) και θ απόδοςι του ςτον πεηό και τον ποδθλάτθ. Ανάλογα με τθν επικοινωνιακι πολιτικι που κα ακολουκθκεί και τα 1 1 Από δθμόςια παρουςίαςθ του Jan Gehl. Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 4
αντιςτακμιςτικά μζτρα που κα παρκοφν, αυτό μπορεί να φζρει τθν ολόπλευρθ υποςτιριξθ του κόςμου ι να προκαλζςει ανυπζρβλθτεσ αντιδράςεισ. Εντελϊσ επιγραμματικά, θ προϊκθςθ των ιπιων, μθ μθχανοκίνθτων, μζςων μεταφοράσ, περιλαμβάνει (ενδεικτικά): 1. Πεηοδρομιςεισ κζντρων πόλεων ι οδικϊν αξόνων ι τμθμάτων τουσ 2. Δθμιουργία διαδρομϊν φιλικϊν προσ τον πεηό και τον ποδθλάτθ, με παραχϊρθςθ προτεραιότθτασ ςε αυτόν 3. Δθμιουργία δικτφων αξόνων ιπιασ κινθτικότθτασ και πράςινων διαδρόμων, με ςκοπό τθ ςφνδεςθ των περιοχϊν κατοικίασ με ςθμαντικοφσ πόλουσ ζλξθσ, κοινωφελϊν δραςτθριοτιτων, δθμόςιων χϊρων αναψυχισ και πραςίνου, εκπαίδευςθσ, ακλθτιςμοφ, πολιτιςμοφ, κτιρίων διοίκθςθσ, ναϊν, εμπορικϊν καταςτθμάτων κτλ 4. Καταςκευι ποδθλατοδρόμων και οδϊν ιπιασ κυκλοφορίασ (woonerf) 5. Καταςκευι υποδομϊν για τθ ςτάςθ και τθ ςτάκμευςθ ποδθλάτων 6. Προςαρμογι τθσ ςιμανςθσ και τθσ ςθματοδότθςθσ των οδϊν ςτισ ανάγκεσ και τισ προτεραιότθτεσ των ιπιων μζςων μεταφοράσ 7. Χάραξθ μονοπατιϊν και ποδθλατικϊν διαδρομϊν ςτουσ μεγάλουσ αςτικοφσ και εξωαςτικοφσ χϊρουσ πραςίνου, με κατάλλθλο πλθροφοριακό υλικό 8. Εξυπθρζτθςθ των ποδθλατιςτϊν από τθ δθμόςια ςυγκοινωνία (λεωφορεία, μζςα ςτακερισ τροχιάσ) ι ακόμα και τα ταξί Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 5
9. Προγράμματα κοινόχρθςτων ποδθλάτων (bikesharing 2 ) 10. Ανάπλαςθ του δθμόςιου χϊρου με ζμφαςθ ςτθ διαςφάλιςθ ςυνκθκϊν άνεςθσ (ςκίαςθ, παροχι νεροφ, κακιςτικά κτλ), με μζτρο τθν ανκρϊπινθ κλίμακα και ςτόχο τθ ηωτικότθτα τθσ πόλθσ, τθν πρόκλθςθ του ενδιαφζροντοσ του περαςτικοφ, τθν αιςκθτικι αξία του τοπίου, τθν λειτουργικότθτα τθσ διάρκρωςθσ των χριςεων, τθν αςφάλεια κτλ 3. 11. Ζνταξθ του παιχνιδιοφ και του πολιτιςμοφ ςτο δίκτυο κυκλοφορίασ των πεηϊν και των ποδθλατϊν (υπαίκρια παιχνίδια, προςωρινζσ βιβλιοκικεσ, αςτικά γλυπτά κτλ) Μια εναλλακτικι και ιδιαίτερα ςφγχρονθ πρακτικι για περιοχζσ που ηθτείται θ ενκάρρυνςθ του ποδθλάτου και του περπατιματοσ, είναι το μοντζλο Shared Space. before after 2 http://bike-sharing.blogspot.gr/, https://www.spinlister.com, http://goo.gl/f92nz2 3 Για περιςςότερα ανατρζξτε ςτθ δουλειά των http://www.gehlarchitects.com/ Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 6
Πρόκειται για εφαρμογι που διζπεται από μια λογικι παραπλιςια των οδϊν ιπιασ κυκλοφορίασ και χρθςιμοποιείται ςε περιπτϊςεισ ςυγκοινωνιακϊν κόμβων ι εκτεταμζνων πεηοδρομιςεων και μεγάλων δθμόςιων χϊρων, όπου είναι επικυμθτι θ διατιρθςθ περιοριςμζνθσ πρόςβαςθσ με μθχανοκίνθτο όχθμα, τουλάχιςτον για κάποιεσ ειδικζσ περιπτϊςεισ (ΑΜΚ, τροφοδοςία, απορρίμματα, κακαριςμόσ, πυροςβεςτικι, δθμόςια ςυγκοινωνία), με πλιρθ παραχϊρθςθ προτεραιότθτασ ςε πεηοφσ και ποδθλάτεσ, όριο ταχφτθτασ τα 20-30 χλμ/ϊρα και αυςτθρά οριοκετθμζνεσ διαδρομζσ με καταςκευαςτικά μζςα (κολωνάκια, φυτεφςεισ, αςτικό εξοπλιςμό) 4. τισ περιπτϊςεισ αυτζσ δεν υπάρχει πουκενά άςφαλτοσ, θ ςιμανςθ είναι μόνο οριηόντια και επιτυγχάνεται κυρίωσ με διαφοροποίθςθ των υλικϊν επίςτρωςθσ. Poynton Regeneration Shared Space Project Είναι χαρακτθριςτικό ότι οι ςφγχρονεσ πόλεισ αξιολογοφνται πλζον ςφμφωνα με το δείκτθ «περπατθςιμότθτασ» τουσ (walkability), αλλά και κατά πόςο προωκοφν ζναν αςτικό τρόπο ηωισ (urban lifestyle) που προβάλει και απαιτεί τθν χριςθ ιπιων μζςων μεταφοράσ, δίνοντασ προτεραιότθτα ςε αυτά με το μικρότερο οικολογικό αποτφπωμα. 4 ςθμαντικότεροι πρεςβευτζσ οι http://www.hamilton-baillie.co.uk/ Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 7
5 Οι δθμοτικζσ αρχζσ και οι επιχειριςεισ που κζλουν να διακρικοφν ςτον τομζα τθσ βιϊςιμθσ κινθτικότθτασ, καταβάλουν ςθμαντικζσ προςπάκειεσ ϊςτε θ κουλτοφρα αυτι να επικρατιςει τόςο ςτθ νεολαία, όςο και ςτουσ εργαηόμενουσ, τουσ γονείσ με παιδιά και τουσ θλικιωμζνουσ. Μποροφμε πλζον να ιςχυριςτοφμε, ότι ςε πόλεισ που ζχει κακιερωκεί το ποδιλατο, ζνα κομψό και ακριβό χειροποίθτο ποδιλατο χαρίηει ςτον ιδιοκτιτθ του το πρεςτίη που ςε άλλεσ πόλεισ προςδίδει ζνα ακριβό, πολυτελζσ αυτοκίνθτο. Επίςθσ, δθμοφιλι γυναικεία αξεςουάρ, μποροφν να είναι και οι τςάντεσ για ποδιλατο, ζνα ιδιαίτερο κράνοσ, μια δερμάτινθ και άνετθ ςζλλα ι ακόμα και ζνα ποδιλατο αντίκα με πρωτότυπα χρϊματα 6. τισ πόλεισ τθσ βιϊςιμθσ κινθτικότθτασ δεν προςαρμόηονται, όμωσ, μόνο οι υποδομζσ και οι ςυμπεριφορζσ των πολιτϊν, αλλά και θ τοπικι οικονομία. Ποδθλατικά καφζ και εμπορικά καταςτιματα που προςφζρουν ειδικζσ υπθρεςίεσ και εκπτϊςεισ ςτουσ ποδθλάτεσ, 5 http://www.walkscore.com/cities-and-neighborhoods/ 6 http://www.copenhagencyclechic.com/ Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 8
υπθρεςίεσ ταχυμεταφορϊν ι μετακομίςεων με cargo bikes, υπθρεςίεσ ποδθλατικοφ ταξί, υπθρεςίεσ ποδθλατικισ αναψυχισ για θλικιωμζνουσ και ΑΜΕΑ, βιοτεχνίεσ καταςκευισ ποδθλάτων ειδικϊν χριςεων (τρίκυκλα, cargo κτλ), ρουχιςμοφ και αξεςουάρ, βιομθχανίεσ ποδθλάτων, τεχνικά γραφεία ςχεδιαςμοφ ποδθλατοδρόμων και δθμόςιων χϊρων, εταιρίεσ ενοικίαςθσ ποδθλάτων και εταιρίεσ εγκατάςταςθσ ςυςτθμάτων κοινόχρθςτων ποδθλάτων κτλ είναι μερικά από τα χαρακτθριςτικότερα παραδείγματα του τι ςθμαίνει αναηωογόνθςθ και αναπροςανατολιςμόσ τθσ τοπικισ αγοράσ ςε αυτόν τον νζο τρόπο ηωισ που ςυνοδεφει τθν βιϊςιμθ κινθτικότθτα και ςτισ νζεσ απαιτιςεισ που αυτι ςυνεπάγεται 7. Θ «ςχολι» ςτθν οποία εντάςςονται όλα αυτά τα μζτρα για ενκάρρυνςθ τθσ ιπιασ κινθτικότθτασ και τικάςευςθ τθσ μθχανοκίνθτθσ κυκλοφορίασ, είναι το ρεφμα των Slow Cities 8, ςφμφωνα με το οποίο μια πόλθ δεν ζχει τίποτα να κερδίςει αν όλα γίνονται γριγορα και βιαςτικά. Τιοκετϊντασ μια τζτοια φιλοςοφία και μετά από μια επιτυχθμζνθ εφαρμογι, μπορεί κανείσ, όμωσ, να διαπιςτϊςει ότι μια πόλθ πρότυπο 7 https://www.facebook.com/pages/cpd/606426372725262 (εταιρία ςυμβοφλων / μθχανικϊν βιϊςιμθσ κινθτικότθτασ ςτθν Ελλάδα) http://www.cargoride.gr/, http://bondexcouriers.com/ (εταιρίεσ ταχυμεταφορϊν με ποδιλατο ςτθν Ακινα) http://www.cyclopolis.gr/, http://www.easybike.gr/ (εταιρίεσ εγκατάςταςθσ ςυςτθμάτων bikesharing ςε Ακινα και Κεςςαλονίκθ αντίςτοιχα) http://www.tanea.gr/news/greece/article/5023627/kanw-petali-gia-na-kaneis-petali/ (υπθρεςίεσ ποδθλατικισ αναψυχισ για ΑΜΕΑ ςτθν Ακινα) http://www.vodafonecu.gr/#actionlist=true&cufilter=0&categoriesfilter=0&datefilter=0&actionid= 154 (κινθτό ςυνεργείο ποδθλάτων ςτθν Ακινα) https://www.facebook.com/handmade.bicyclette (ςχεδιαςτισ και καταςκευαςτισ χειροποίθτων ποδθλάτων ςτθν Καρδίτςα) https://www.facebook.com/threelegsandamodel (Ζλλθνασ ςχεδιαςτισ γυναικείων αξεςουάρ και ρουχιςμοφ για ποδθλάτιςςεσ) http://lastenradkollektiv.blogsport.de/ (κολεκτίβα μεταφορϊν-μετακομίςεων με ποδιλατα ςτθ Βιζννθ) https://www.facebook.com/cyklingudenalder (υπθρεςίεσ ποδθλατικισ αναψυχισ για θλικιωμζνουσ ςτθ Δανία) 8 http://www.cittaslow.org/ http://www.slowmovement.com/ Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 9
βιϊςιμθσ κινθτικότθτασ δεν λειτουργεί πιο «αργά» από μια οποιαδιποτε άλλθ, κακϊσ ό,τι χάνει ςε μθχανοκίνθτθ ταχφτθτα το αντιςτακμίηει από τθν ζλλειψθ κυκλοφοριακισ ςυμφόρθςθσ, τθν αξιοπιςτία του ςυςτιματοσ μεταφορϊν, τθν ποιότθτα του δθμόςιου χϊρου, τθν ζλλειψθ περιβαλλοντικϊν και λοιπϊν επιπτϊςεων, τα ανϊτερα επίπεδα δθμόςιασ υγείασ κ.ο.κ. Ενδιαφζρον παρουςιάηει το γεγονόσ ότι ςε πόλεισ που ζχουν κατακτιςει τισ βαςικζσ αρχζσ των Slow Cities, αναπτφςςονται πλζον κινιματα Slow Bikes 9, κακϊσ οι γριγοροι και αγενείσ ποδθλάτεσ είναι ότι ζχει απομείνει για να διαςαλεφει τθ «γαλινθ» του δθμόςιου χϊρου τουσ... Ζνα ακόμα μζςο ιπιασ κινθτικότθτασ, από τα πλζον παραδοςιακά, αλλά μερικζσ φορζσ αναντικατάςτατα, είναι τα ηώα. Αν κανείσ ξεπεράςει ι προςπεράςει τισ τυχόν δικαιολογθμζνεσ επιφυλάξεισ και αντιλθφκεί τα ηϊα ωσ κατάλλθλα μζςα μεταφοράσ για περιπτϊςεισ που δεν μπορεί να υπάρξει θπιότερο και αποτελεςματικότερο μζςο, τότε κα πρζπει να ςυμπεριλάβει και αυτό το μζςο ςτισ επιλογζσ «ιπιασ κινθτικότθτασ», αν και κεωροφμε εξαιρετικά δφςκολο να κακιερωκεί ςε ζναν τόπο που δεν προχπάρχει θ χριςθ του. Προτείνουμε, όμωσ, να εκτελείται κάκε φορά θ κατάλλθλθ διερεφνθςθ για το αν κεωρείται «εκςυγχρονιςμόσ» και «τεχνολογικι εξζλιξθ» θ κατάργθςθ τζτοιων μζςων μεταφοράσ και για το αν μποροφν να παρκοφν μζτρα για τθν διευκόλυνςθ και τθν ενκάρρυνςι τουσ ςε περιπτϊςεισ που δεν προςφζρονται καλφτερεσ λφςεισ ςτο 9 http://www.slowbicyclemovement.org/ Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 10
πλαίςιο τθσ βιωςιμότθτασ. Χαρακτθριςτικζσ περιπτϊςεισ μεταφοράσ με ηϊα είναι τα νθςιά τθσ αντορίνθσ και τθσ Κθραςιάσ (μουλάρια), ενϊ μια μάλλον πιο πολυτελι εκδοχι αποτελοφν οι άμαξεσ τθσ Αίγινασ. Ανάλογα παραδείγματα, ςε πιο μικρι ζκταςθ, μπορεί κανείσ να ςυναντιςει ςε πολλζσ περιοχζσ τθσ ελλθνικισ επικράτειασ, ενϊ οι χϊρεσ του λεγόμενου «τρίτου κόςμου» βρίκουν από ανάλογεσ περιπτϊςεισ με ηϊα πολφ πιο ογκϊδθ και ιδιαίτερα (καμιλεσ, ελζφαντεσ, λάμα κτλ). τθ χώρα μασ μπορεί κανείσ να ςυναντιςει και άλλεσ πρακτικζσ που εντάςςονται αναμφίβολα ςτθ φιλοςοφία τθσ βιϊςιμθσ κινθτικότθτασ, όπωσ για παράδειγμα το car free νθςί τθσ Υδρασ, οι πεηοδρομθμζνεσ «χϊρεσ» πολλϊν ελλθνικϊν νθςιϊν, τα πζτρινα καλντερίμια, οι οικιςμοί χωρίσ οδικι πρόςβαςθ, αλλά και εκτεταμζνα δίκτυα ιςτορικϊν μονοπατιϊν που επαναχαράςςονται, αποκακίςτανται, ςθμαίνονται και αναδεικνφονται με μζριμνα των τοπικϊν κοινωνιϊν. Επίςθσ, αρκετζσ ελλθνικζσ πόλεισ αναπτφςςουν τα τελευταία χρόνια πολιτικζσ ενκάρρυνςθσ του ποδθλάτου, ςε ςυνεργαςία με δραςτιρια τοπικά ποδθλατικά κινιματα και ςυλλόγουσ και μετατρζπονται ζτςι ςε ςφγχρονα παραδείγματα βιϊςιμθσ κινθτικότθτασ. Θ Καρδίτςα, ο Βόλοσ, θ Καλαμάτα, το Μεςολόγγι, θ Αμαλιάδα και θ Κωσ, αποτελοφν τζτοιεσ πόλεισ «πιλότουσ», με τθν τελευταία να ζχει τθν πρωτιά και ςε ζνα άλλο ςφγχρονο, αλλά αμφιλεγόμενο μζςο, το Segway 10. Πρόκειται για δίκυκλο μζςο, με θλεκτροκίνθςθ και ενςωματωμζνο γυροςκόπιο, που χρθςιμοποιείται μζχρι ςιμερα ςυνικωσ για περιθγιςεισ τουριςτϊν ςε ιςτορικά κζντρα πόλεων. 10 http://www.segway.gr/, http://blogs.wsj.com/digits/2010/09/27/from-hype-to-disastersegways-timeline/, το segway διατίκεται ςιμερα προσ ενοικίαςθ ςε Κω, Ρόδο, Κζρκυρα, Χανιά, Κεςςαλονίκθ και Ακινα. Θ αξιοπιςτία του κινδυνεφει ιδιαίτερα μετά το κανατθφόρο ατφχθμα κατά τθ διάρκεια χριςθσ του από τον ιδιοκτιτθ τθσ εταιρίασ που το καταςκευάηει... Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 11
Σζλοσ, όταν αναφερόμαςτε ςε μζςα ιπιασ κινθτικότθτασ δεν κα πρζπει να αγνοοφμε και τθν χρθςιμότθτα μζςων όπωσ τα πατίνια με τιμόνι, τα παποφτςιαrollers και τα skateboard, ειδικά για τισ μικρότερεσ θλικίεσ, ενϊ δεν αποκλείονται και οι μεγαλφτερεσ. ε κάκε περίπτωςθ, όμωσ, ο ςθμαντικότεροσ και πιο αξιόπιςτοσ δείκτθσ για τθν βιωςιμότθτα μιασ πόλθσ αναφορικά με τισ ιπιεσ μεταφορζσ, είναι θ ευχζρεια και θ αςφάλεια με τθν οποία μπορεί να κινθκεί ςε αυτιν ζνα ΑΜΚ με καροτςάκι, χωρίσ βοικεια από τρίτουσ. Αν μπορεί αυτι θ ομάδα πολιτϊν, τότε μποροφν όλοι και πρόκειται για ζναν κεμελιϊδθ ςτόχο, ο οποίοσ δεν μπορεί να αντιμετωπίηεται οφτε ωσ πολυτζλεια, οφτε με μια «διεκπεραιωτικι» λογικι, προκειμζνου να αντλθκοφν κονδφλια από ευρωπαϊκά προγράμματα ι για να υπάρχει απλά ςυμβατότθτα με το ευρωπαϊκό κεςμικό πλαίςιο και κεκτθμζνο. Θ κινθτικότθτα των ΑΜΚ είναι κομβικό ςτοιχείο του ςφγχρονου «αςτικοφ πολιτιςμοφ» και προχπόκεςθ κοινωνικισ βιωςιμότθτασ του ςυςτιματοσ μεταφορϊν μιασ πόλθσ. B.2. Μζςα Μαηικών Μεταφορών Αν τα ιπια (μθ μθχανοκίνθτα) μζςα μεταφοράσ είναι ο κφριοσ εκφραςτισ τθσ βιϊςιμθσ κινθτικότθτασ ςτο επίπεδο των εξατομικευμζνων μεταφορϊν, θ δθμόςια ςυγκοινωνία είναι το ευκζωσ ανάλογο ςτισ μαηικζσ μεταφορζσ. Επίςθσ, θ δθμόςια ςυγκοινωνία είναι το απαραίτθτο ςυμπλιρωμα για μεγάλο ποςοςτό των μετακινιςεων πόρτα-πόρτα (door to door), οι οποίεσ δεν μποροφν να εξυπθρετθκοφν μόνο από τα ιπια μζςα μεταφοράσ. Βιϊςιμο ςφςτθμα μεταφορϊν δεν μπορεί να υπάρξει εφκολα ςε μια περιοχι χωρίσ ζνα αποτελεςματικό ςφςτθμα δθμόςιασ ςυγκοινωνίασ, παρά μόνο εφόςον θ κλίμακα του χϊρου και το μζγεκοσ (αλλά και θ πυκνότθτα) του πλθκυςμοφ είναι τόςο μικρά, ϊςτε θ δθμόςια ςυγκοινωνία να κακίςταται περιττι ι μθ εφαρμόςιμθ/βιϊςιμθ (πχ πολφ μικρά νθςιά). Θ βιωςιμότθτα τθσ δθμόςιασ ςυγκοινωνίασ δεν κα πρζπει να ςυνδζεται κατά απόλυτο τρόπο με τθν οικονομικι τθσ βιωςιμότθτα, διότι ςπάνια καταφζρνει να είναι αυτοχρθματοδοτοφμενθ, ενϊ υπάρχουν και περιπτϊςεισ που προςφζρεται εντελϊσ δωρεάν 11, όπωσ πχ θ δθμοτικι ςυγκοινωνία ςτουσ περιςςότερουσ διμουσ τθσ Ελλάδασ. Θ δθμόςια ςυγκοινωνία μπορεί να αρκρωκεί επί των ακόλουκων τφπων μεταφορικϊν ςυςτθμάτων: Λεωφορεία (ςυμβατικά, αρκρωτά, διϊροφα, mini bus, van, τρόλεϊ) 11 http://www.eumayors.eu/sustainable-mobility-for-little.html http://goo.gl/dfjksw Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 12
Μζςα ςτακερισ τροχιάσ (τραμ, ελαφρά ςυςτιματα μετρό (LRT), ςυμβατικά μετρό, προαςτιακόσ, υπεραςτικόσ ςιδθρόδρομοσ) Πλωτά μζςα (μικρά επιβατθγά πλοιάρια, μεςαία και μεγάλα επιβατθγά, ταχφπλοα, οχθματαγωγά ανοιχτοφ τφπου, οχθματαγωγά κλειςτοφ τφπου) Εναζρια μζςα (υδροπλάνα, ελικοφόρα, αεριωκοφμενα) Σα μζςα μαηικϊν μεταφορϊν ζχουν ςτόχο να καλφπτουν μεταφορικοφσ διαδρόμουσ (δθλαδι το κοινό τμιμα πολλϊν διαφορετικϊν ατομικϊν διαδρομϊν) με κάποια ςχετικι ςυςτθματικότθτα και ςυχνότθτα, ζτςι ϊςτε να μποροφν να ανταποκρίνονται ςτισ ανάγκεσ του μεγαλφτερου ποςοςτοφ του πλθκυςμοφ 12. Ανάλογα με το πλικοσ των μετακινιςεων που εκτελοφνται ςε κάκε μεταφορικό διάδρομο, επιλζγεται το μεταφορικό μζςο με τθν αντίςτοιχθ μεταφορικι ικανότθτα, αλλά και με τισ προδιαγραφζσ εκείνεσ που αρμόηουν καλφτερα ςτα χαρακτθριςτικά του τόπου. Για παράδειγμα, παρότι ςτο κζντρο μια πόλθσ το μεγάλο πλικοσ των μετακινιςεων κα μποροφςε να εξυπθρετθκεί καλφτερα από ζνα ςφςτθμα μετρό, αν θ καταςκευι ενόσ τζτοιου υπόγειου ζργου ενδζχεται να ζχει επιπτϊςεισ που κα μποροφςαν να κακυςτεριςουν ςθμαντικά τθν καταςκευι του, να εκτινάξουν το κόςτοσ ι ακόμα και να ακυρϊςουν το ζργο, κα πρζπει να εξετάηονται και εναλλακτικζσ λφςεισ με 12 υπάρχουν βζβαια και ςυςτιματα mini-bus που λειτουργοφν (εκκινοφν ι προςαρμόηουν τθν πορεία τουσ) on demand, δθλαδι μετά από τθλεφωνικι κλίςθ, ι ειδικζσ υπθρεςίεσ ταξί που αναλαμβάνουν το ρόλο τθσ δθμόςιασ ςυγκοινωνίασ, ειδικά ςε περιπτϊςεισ που δεν είναι εφικτι θ λειτουργία πυκνϊν δρομολογίων. Επιτυχθμζνα παραδείγματα αποτελοφν τα ASTAX και RUFBUS ςτθ Βιζννθ, το Taxibus ςτο τραςβοφργο, τα mini-bus για θλικιωμζνουσ και ΑΜΚ του Ελςίνκι, το taxibus ςτθ Φερράρα, το bus DRIN ςτθ Γζνοβα, το Telebus ςτο Σζρνι τθσ Λταλίασ, το service bus τθσ Οντενσ ςτθ Δανία, τα collectivos ι peseros ςτο Μεξικό κ.α. (Βλαςτόσ, 2003). Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 13
ςυνδυαςμό άλλων μεταφορικϊν μζςων. Χαρακτθριςτικό παράδειγμα καταςκευισ Μετρό υπό ιδιαίτερα (αλλά όχι απρόβλεπτα) δυςμενείσ ςυνκικεσ αποτελεί το Μετρό Κεςςαλονίκθσ. Επίςθσ, θ επιφανειακι ι υπόγεια διζλευςθ τθσ δθμόςιασ ςυγκοινωνίασ είναι ζνα ακόμα ςθμείο αντιπαράκεςθσ, κακϊσ θ υπόγεια διζλευςθ είναι μεν κεωρθτικά πιο υλοποιιςιμθ, με μικρότερθ όχλθςθ ςτο αςτικό περιβάλλον και τθν κυκλοφορία και απαιτεί περιοριςμζνεσ απαλλοτριϊςεισ, ενϊ θ επιφανειακι διζλευςθ προςφζρει ανϊτερο επίπεδο εξυπθρζτθςθσ ςτουσ επιβάτεσ, οι οποίοι μποροφν να παρατθροφν και να γνωρίηουν τθν πόλθ κατά τθ διάρκεια τθσ μεταφοράσ τουσ. Θ επιφανειακι ςυγκοινωνία δθμιουργεί επίςθσ ευκαιρίεσ ανάπλαςθσ του δθμόςιου χϊρου και βοθκά ςτθν απόκτθςθ καλφτερθσ αντίλθψθσ τθσ δομισ και τθσ γεωγραφίασ του χϊρου ςτον οποίο κινείται. Θ δθμόςια ςυγκοινωνία για να είναι αποτελεςματικι απαιτεί τον διαχωριςμό και τθν προτεραιότθτα ζναντι τθσ υπόλοιπθσ κυκλοφορία. Για αυτό όταν διζρχεται από κυκλοφοριακά κορεςμζνουσ οδικοφσ άξονεσ είναι επικυμθτό να κινείται ςε λεωφορειολωρίδεσ ίδιασ ι αντίκετθσ κατεφκυνςθσ (για τα τροχοφόρα οχιματα), ςε διαδρόμουσ αποκλειςτικισ κυκλοφορίασ (για τα μζςα ςτακερισ τροχιάσ) και να απολαμβάνει «πράςινο κφμα» ςτουσ ςθματοδοτοφμενουσ κόμβουσ. Είναι, επίςθσ, εφικτό και κεμιτό, θ δθμόςια ςυγκοινωνία να διζρχεται προνομιακά ςε οδοφσ ι περιοχζσ που απαγορεφεται το αυτοκίνθτο. Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 14
Θ πλζον ολοκλθρωμζνθ εφαρμογι διαχωριςμζνθσ κυκλοφορίασ τροχοφόρων οχθμάτων δθμόςιασ ςυγκοινωνίασ είναι το Bus Rapid Transit (BRT) 13, το οποίο εφαρμόηεται αντί των δικτφων ςτακερισ τροχιάσ και ζχει εξαιρετικι επιτυχία ςε πόλεισ τθσ Αςίασ και τθσ Λατινικισ Αμερικισ όπωσ οι Guangzhou (China), Bogotá και Medellin (Colombia), Curitiba και Rio de Janeiro (Brazil), Lima (Peru), Guadalajara (Mexico). Ζνα άλλο κρίςιμο ςτοιχείο είναι θ οργάνωςθ των ανταποκρίςεων και των μετεπιβιβάςεων μεταξφ των διαφορετικϊν μζςων και διαδρόμων τθσ δθμόςιασ ςυγκοινωνίασ, αλλά και μεταξφ των δθμόςιων μαηικϊν μζςων και των εξατομικευμζνων μζςων μεταφοράσ. Θ μετεπιβίβαςθ πρζπει να διευκολφνεται χρονικά και χωρικά, αλλά και οικονομικά, ϊςτε το κόςτοσ των ςυνδυαςμζνων/διατροπικών (intermodal) μετακινιςεων να είναι αποδεκτό. Ζχει παρατθρθκεί ότι οι δφο μετεπιβιβάςεισ είναι ο μζγιςτοσ αρικμόσ που μπορεί να ανεχκεί κακθμερινά ζνασ κάτοικοσ ςε κάκε του διαδρομι. τισ μετεπιβιβάςεισ αυτζσ περιλαμβάνονται και οι μετεπιβιβάςεισ από/προσ ποδιλατο ι ΛΧ, για των οποίων τθ ςτάκμευςθ κα πρζπει να υπάρχει ειδικι μζριμνα και υποδομζσ/χϊροι κοντά ςτουσ ςτακμοφσ και τισ ςτάςεισ τθσ δθμόςιασ ςυγκοινωνίασ. Ειδικά για το ποδιλατο, βζλτιςτθ πρακτικι αποτελεί θ δυνατότθτα μεταφοράσ του εντόσ των μζςων μαηικϊν μεταφορϊν, ενϊ για το ΛΧ θ κατάλλθλθ ςτρατθγικι είναι θ χωροκζτθςθ ςτακμών μετεπιβίβαςθσ ςτισ παρυφζσ του κζντρου τθσ πόλθσ και θ οργάνωςθ του kiss & ride (επιβίβαςθ/αποβίβαςθ επιβάτθ από όχθμα που οδθγεί άλλοσ). Επιπλζον, τα ςυςτιματα bike και car sharing μποροφν να αλλθλοςυμπλθρωκοφν με τθ δθμόςια ςυγκοινωνία και να ςχεδιαςτοφν ςε πλιρθ χωρικό ςυςχετιςμό με αυτιν, ενϊ μποροφν ακόμα να ενοποιθκοφν και από πλευράσ χρζωςθσ 14. 13 http://en.wikipedia.org/wiki/bus_rapid_transit 14 Χαρακτθριςτικό παράδειγμα ενιαίασ χρζωςθσ αποτελεί θ πόλθ τθσ Βρζμθσ (Βλαςτόσ, 2003) Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 15
Σο ενιαίο ειςιτιριο ι θ ενιαία κάρτα δθμόςιασ ςυγκοινωνίασ είναι θ απαραίτθτθ προχπόκεςθ για τον περιοριςμό του χρόνου, αλλά και του κόςτουσ των ςυνδυαςμζνων μεταφορϊν, με τθν προχπόκεςθ ότι το τελικό ςυνολικό κόςτοσ κα διατθρείται και αυτό ςε λογικά/αποδεκτά πλαίςια. Επίςθσ, θ πλθροφόρθςθ των επιβατών με ενθμερωτικζσ καμπάνιεσ, κατάλλθλο χαρτογραφικό υλικό, ςθμεία πλθροφόρθςθσ, θλεκτρονικά και διαδικτυακά μζςα, αλλά και ςε ηωντανό χρόνο με ζξυπνα ςυςτιματα τθλεματικισ, GPS, εφαρμογζσ κινθτισ τθλεφωνίασ κτλ είναι εργαλεία που αναβακμίηουν ςθμαντικά τθ δθμόςια ςυγκοινωνία και προςελκφουν μεγαλφτερο ποςοςτό του πλθκυςμοφ ςε αυτιν. Σα χερςαία μζςα μαηικϊν μεταφορϊν μποροφν να χρθςιμοποιιςουν πλζον εναλλακτικζσ του πετρελαίου και του θλεκτριςμοφ 15 πθγζσ ενζργειασ και καφςιμα, όπωσ θ θλιακι ενζργεια (μετατρεπόμενθ ςε θλεκτρικι), οι κυψζλεσ καυςίμου, το ςυμπιεςμζνο φυςικό αζριο CNG, το υγραζριο LPG, το υγροποιθμζνο φυςικό αζριο LNG, το βιοαζριο, το υκάνειο, το βιο-ντίηελ και άλλα που βρίςκονται ςε πειραματικό ςτάδιο. Θ δθμόςια ςυγκοινωνία κρίνεται ςιμερα από τθν γεωγραφικι κάλυψθ που προςφζρει, τθν ςυχνότθτα, τθν αξιοπιςτία, το επίπεδο άνεςθσ/εξυπθρζτθςθσ, τθν αςφάλεια, τθν προςιτότθτα των κομίςτρων, το βακμό ζνταξισ τθσ ςε ζνα ςφςτθμα ςυνδυαςμζνων μεταφορϊν, αλλά και από τθν εξυπθρζτθςθ που προςφζρει ςτα άτομα μειωμζνθσ κινθτικότθτασ. Για το ςκοπό αυτό χρθςιμοποιοφνται πλζον διάφορεσ τεχνικζσ ςτα οχιματα και ςτισ ςτάςεισ / ςτακμοφσ των ΜΜΜ, όπωσ πχ τα οχιματα με χαμθλό δάπεδο, τα οχιματα με δυνατότθτα επιγονάτιςθσ ςτα δεξιά, οι ανυψωμζνεσ αποβάκρεσ, οι ανελκυςτιρεσ ςτουσ υπόγειουσ ςτακμοφσ, θ κατάλλθλθ ςιμανςθ και θχθτικι κακοδιγθςθ παντοφ. Όπωσ γίνεται αντιλθπτό, τουλάχιςτον όςον αφορά τισ χερςαίεσ αςτικζσ μετακινιςεισ, οι οποίεσ είναι και οι πλζον περίπλοκεσ, απαιτείται θ λειτουργία ενόσ 15 http://www.theatlanticcities.com/technology/2013/09/meet-next-generation-transit-bus/6801/ Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 16
ενιαίου φορζα ςχεδιαςμοφ και ςυντονιςμοφ των μεταφορών 16, ανά αςτικό κζντρο. Σα πλωτά μζςα, ςτο επίπεδο των μικρϊν κακθμερινϊν μετακινιςεων 17, μποροφν να ζχουν εφαρμογι ςε λίμνεσ (Παμβϊτιδα Λωαννίνων), ςε ποτάμια (θκουάνασ Παριςίων), αλλά και ςτο εςωτερικό μεγάλων κόλπων, κατά μικοσ ακτογραμμϊν ι ςε μικρζσ πορκμειακζσ ςυνδζςεισ (Αργοςαρωνικόσ, Κερμαϊκόσ, νότια ακτογραμμι νομοφ Χανίων, Ρίο-Αντίρριο) που δεν μποροφν να εξυπθρετθκοφν από χερςαίεσ μεταφορζσ. Σα πλωτά μζςα ζχουν ςθμαντικι κατανάλωςθ καυςίμου (εκτόσ των θλεκτρικϊν) και ςπάνια μποροφν να προςφζρουν ανταγωνιςτικά κόμιςτρα, εφόςον διατίκεται χερςαίο μζςο ςτθν ίδια διαδρομι. Επίςθσ, μποροφν να εξυπθρετιςουν τθ ςφνδεςθ λίγων και απομακρυςμζνων ςθμείων, κακϊσ καταναλϊνουν πολφ χρόνο κατά τθν επιβίβαςθ-αποβίβαςθ των επιβατϊν. Επιπλζον, είναι εκτεκειμζνα ςτον καιρό και λόγω τθσ μονόπλευρθσ επαφισ τουσ με τθν ξθρά (ιςχφει κυρίωσ για τισ κατά μικοσ ακτογραμμϊν ςυνδζςεισ) δεν απευκφνονται ςε μεγάλα πλθκυςμιακά ςφνολα, ςε αντίκεςθ με ζνα χερςαίο μζςο που διαςχίηει τον πυκνό αςτικό ιςτό. Σα εναζρια μζςα αφοροφν κατά κανόνα τισ ςυνδζςεισ μεταξφ απομακρυςμζνων προοριςμϊν και δεν ζχουν εφαρμογι ςτον αςτικό χϊρο (εκτόσ των ελικοπτζρων που μποροφν να χρθςιμοποιθκοφν ςε εξαιρετικζσ/ζκτακτεσ περιπτϊςεισ για εξατομικευμζνεσ μετακινιςεισ). Εξαίρεςθ αποτελοφν τα υδροπλάνα που δεν απαιτοφν αερολιμενικζσ υποδομζσ, ζχουν τθ δυνατότθτα να ςυνδζςουν νθςιά που 16 Επιτυχθμζνα παραδείγματα μπορεί κανείσ να βρει ςτο Μάντςεςτερ, ςτο Βερολίνο, ςτθν Φρανκφοφρτθ, ςτθ Μαδρίτθ, ςτθν Κοπεγχάγθ, ςτθ Λυϊν, ςτθν Πράγα, ςτο Λονδίνο κ.α. (Βλαςτόσ, 2003). 17 http://www.greenport.com/news101/community-beyond-the-gate/urban-transport-the-waterbased-option Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 17
δεν απζχουν ςθμαντικά μεταξφ τουσ ι από τθν ξθρά, κακϊσ πετοφν ςε χαμθλά υψόμετρα και προςφζρουν εφκολθ αποκαλάςςωςθ/προςκαλάςςωςθ. το Ρζκυμνο δθμιουργείται ςιμερα (2013) το πρϊτο υδατοδρόμιο τθσ Κριτθσ. Θ Κριτθ μαηί με τισ Κυκλάδεσ, τισ ποράδεσ και τα Νθςιά του Λονίου είναι οι πρϊτοι ςχεδιαηόμενοι προοριςμοί των υδροπλάνων για τισ αρχζσ του 2014 18. Θ δθμόςια ςυγκοινωνία, όπωσ προαναφζραμε, είναι εξαιρετικά δφςκολο ζωσ αδφνατο να λειτουργιςει ωσ αυτοχρθματοδοτοφμενθ μζςω των εςόδων που απολαμβάνει από τα κόμιςτρα. Για το λόγο αυτό, εκτόσ τθσ βοικειασ που δζχεται από το κράτοσ, οι φορείσ λειτουργίασ τθσ δθμόςιασ ςυγκοινωνίασ χρθςιμοποιοφν και άλλεσ μεκόδουσ άντλθςθσ εςόδων, όπωσ πχ θ διαφιμιςθ, θ εμπορικι εκμετάλλευςθ των ςτακμϊν, θ ςυνδυαςμζνθ λειτουργία με άλλα μζςα ι επιχειριςεισ που κα μποροφςε να προςφζρει αμοιβαία αφξθςθ των επιβατϊν/πελατϊν κτλ. ε κάκε περίπτωςθ, όμωσ, θ δθμόςια ςυγκοινωνία είναι ζνα κοινωνικό αγακό το οποίο κα πρζπει να αντιμετωπίηεται ωσ τζτοιο και όχι με αυςτθρά ιδιωτικοοικονομικά κριτιρια. B.3. Αυτοκίνθςθ Θ αυτοκίνθςθ αποτελεί άξονα τθσ βιϊςιμθσ κινθτικότθτασ, ςτο βακμό που δεν μπορεί να καταργθκεί πλιρωσ, τουλάχιςτον όχι ςτθν πλειονότθτα των περιπτϊςεων και όχι ακόμα 19. Για αυτό, ςτόχοσ πρζπει να είναι: ο πλιρθσ εξορκολογιςμόσ τθσ λειτουργίασ τθσ θ αφξθςθ τθσ οδικισ αςφάλειασ ο περιοριςμόσ τθσ κατανάλωςθσ ενζργειασ και των εκπομπϊν ο περιοριςμόσ του χϊρου που καταλαμβάνει ςτον δθμόςιο και ιδιωτικό χϊρο ο περιοριςμόσ του κόςτουσ που ςυνεπάγεται για τθν πολιτεία θ αποδοτικότερθ αξιοποίθςθ των οχθμάτων και των υποδομϊν ο αποκλειςμόσ τθσ από περιοχζσ που μποροφν να εξυπθρετθκοφν πλιρωσ με άλλα μζςα 18 http://www.tanea.gr/news/greece/article/5033868/ta-ydroplana-etoimazoyn-sxedio-pthshs-kaigia-krhth/ 19 το ςυνζδριο Mobile World πζρυςι ςτθ Βαρκελϊνθ ο Bill Ford διευκφνων ςτζλεχοσ τθσ Ford Motor Company παρουςίαςε ζνα επιχειρθματικό ςχζδιο για ζνα κόςμο όπου θ ιδιοκτθςία ΛΧ κα είναι ανζφικτθ ι ανεπικφμθτθ" http://goo.gl/gfvvfi Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 18
Μια μεγάλθ κατθγορία πολιτικϊν και παρεμβάςεων που αφοροφν τθν ζνταξθ τθσ αυτοκίνθςθσ ςε ζνα πλαίςιο βιϊςιμθσ κινθτικότθτασ είναι θ «τικάςευςθ» τθσ κυκλοφορίασ (traffic calming). Αυτό επιτυγχάνεται μζςα από μια μεγάλθ γκάμα τεχνικϊν και μεκόδων, που ζχουν ωσ κφριουσ ςτόχουσ: traffic calming measures τον περιοριςμό τθσ επιφάνειασ του οδοςτρϊματοσ ςτθν απολφτωσ απαραίτθτθ που χρειάηεται για τθν κυκλοφορία και τθ ςτάςθ/ςτάκμευςθ των ΛΧ οχθμάτων ςε κάκε οδικό άξονα (μείωςθ λωρίδων, μείωςθ πλάτουσ λωρίδων, κατάργθςθ ςτάκμευςθσ, διαμόρφωςθ εςοχϊν ςτάςθσ/ςτάκμευςθσ, καταςκευι ποδθλατοδρόμων, διαπλάτυνςθ πεηοδρομίων κτλ). τον περιοριςμό τθσ ταχφτθτασ ςε επίπεδα που προκαλείται θ μικρότερθ δυνατι όχλθςθ και μπορεί να ςυνυπάρξει με αςφάλεια το ΛΧ με τον πεηό και τον ποδθλάτθ (με ςαμαράκια, τοπικζσ ςτενϊςεισ, διαχωριςτικζσ νθςίδεσ, αλλαγι των υλικϊν επίςτρωςθσ τθσ οδοφ, τροποποίθςθ τεταμζνων Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 19
χαράξεων, υψομετρικι εξίςωςθ οδοφ και πεηοδρομίου, τοποκζτθςθ εμποδίων, φυτεφςεων, κακιζρωςθ ηωνϊν χαμθλισ ταχφτθτασ κτλ). τθν άρςθ τθσ διαμπερότθτασ των τοπικϊν οδϊν, ϊςτε να αποκαρρφνεται θ υπερτοπικι κυκλοφορία μζςα από τισ περιοχζσ κατοικίασ και να οριοκετείται αυςτθρά εντόσ του κφριου οδικοφ δικτφου (κυκλοφοριακζσ ρυκμίςεισ, πεηοδρομιςεισ, αδιζξοδα κτλ) τθν τροποποίθςθ των ςθματοδοτικϊν προγραμμάτων για βελτιςτοποίθςθ τθσ λειτουργίασ τουσ παράλλθλα με απόδοςθ περιςςότερου χρόνου ςτουσ πεηοφσ και προτεραιότθτα ςτθ δθμόςια ςυγκοινωνία. «Διικθςθ» τθσ κυκλοφορίασ ςε ακτινικοφσ άξονεσ του κζντρου τθσ πόλθσ. τθν κατάργθςθ των φωτεινϊν ςθματοδοτϊν και τθ διαμόρφωςθ κυκλικϊν κόμβων (roundabouts) Θ διαχείριςθ τθσ ςτάκμευςθσ των οχθμάτων είναι ζνα άλλο ςθμαντικό ηιτθμα ςε ςχζςθ με τθν αυτοκίνθςθ, το οποίο ςυνθκίηεται να αντιμετωπίηεται ωσ ακολοφκωσ: με οργάνωςθ τθσ ςτάκμευςθσ επί τθσ οδοφ, μζςω τθσ χάραξθσ των επιτρεπόμενων κζςεων και λιψθ μζτρων ενάντια ςτθν παράνομθ ςτάκμευςθ (κολωνάκια ςτα πεηοδρόμια, ςτζνωςθ τθσ οδοφ, τοποκζτθςθ νθςίδων κτλ) με διαμόρφωςθ οργανωμζνων υπαίκριων, υπόγειων και υπζργειων χϊρων ςτάκμευςθσ (ςυμβατικϊν ι μθχανικϊν), μακριά από το κζντρο τθσ πόλθσ και κοντά ςτισ περιοχζσ κατοικίασ και τουσ ςτακμοφσ μετεπιβίβαςθσ ςτα ΜΜΜ. με ςθμαντικό περιοριςμό ι πλιρθ απαγόρευςθ τθσ ςτάκμευςθσ ςε κζντρα πόλεων, χϊρουσ πραςίνου, πάρκα, πλατείεσ, μνθμεία, παραλιακζσ ηϊνεσ κτλ. Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 20
με κεςμοκζτθςθ ςυςτιματοσ ελεγχόμενθσ ςτάκμευςθσ με διαχωριςμό επιςκεπτϊν και μόνιμων κατοίκων, με αντίτιμο ι χωρίσ. 20 ε κάκε ολοκλθρωμζνθ παρζμβαςθ με ςτόχο τθ βιϊςιμθ κινθτικότθτα ςε μια περιοχι, αναπόςπαςτο τμιμα των παρεμβάςεων αποτελεί θ οργάνωςθ τθσ οριηόντιασ και κάκετθσ ςιμανςθσ, με τρόπο τζτοιο ϊςτε να κακοδθγοφνται πλιρωσ, με ςαφινεια και ευκολία, όλοι οι χριςτεσ τθσ οδοφ, ωσ προσ το τι επιτρζπεται και τι απαγορεφεται να κάνουν ςτο δθμόςιο χϊρο. Θ ςιμανςθ, επίςθσ, μπορεί να κακοδθγιςει τον μετακινοφμενο για τθν πορεία που κα πρζπει να ακολουκιςει για να προςεγγίςει ζνα ςυγκεκριμζνο προοριςμό και αυτό ζχει ιδιαίτερθ ςθμαςία ςε περιοχζσ που εφαρμόηονται περίπλοκεσ κυκλοφοριακζσ ρυκμίςεισ. Γενικά, θ διεκνισ τάςθ είναι να δίδεται ολοζνα και μεγαλφτερθ ζμφαςθ ςτθν οριηόντια ςιμανςθ, ζναντι τθσ κάκετθσ, αλλά και θ φυςικι διαμόρφωςθ τθσ οδοφ ζτςι ϊςτε να «εξθγεί» από μόνθ τθσ τον τρόπο λειτουργίασ τθσ, χωρίσ να είναι απαραίτθτθ μια λεπτομερισ ςιμανςθ. Μια από τισ τελευταίεσ (πειραματικζσ) τάςεισ ςτον ςχεδιαςμό οδϊν και κόμβων 21, είναι θ πλιρθσ απουςία ςιμανςθσ, με προχπόκεςθ βζβαια τθν κεςμοκζτθςθ νζων κανόνων προτεραιότθτασ ςτισ οδοφσ (ςτθν πραγματικότθτα υποςτθρίηουν τθν απουςία προτεραιότθτασ) και ζνα ανϊτερο επίπεδο φυςικοφ ςχεδιαςμοφ που δεν αφινει περικϊρια παρερμθνειϊν. 20 http://www.perfectparkusa.com/ 21 http://www.equalitystreets.com/ Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 21
Δεδομζνου ότι ζνα ςθμαντικό πρόβλθμα που ςχετίηεται με τθν αυτοκίνθςθ είναι θ χαμθλι πλθρότθτα των οχθμάτων και θ ςπατάλθ δυςανάλογου χϊρου για τθν μεταφορά πολφ λιγότερων ατόμων ςε ςχζςθ με τα άλλα μζςα μεταφοράσ, ζνασ ςθμαντικόσ τομζασ ζρευνασ και δράςθσ ςτθν κατεφκυνςθ τθσ βιωςιμότθτασ είναι οι πολιτικζσ και τα ςυςτιματα που διαχειρίηονται αποδοτικότερα τθ ηιτθςθ ςε ςχζςθ με τισ υφιςτάμενεσ υποδομζσ και οχιματα. Ζνα από τα πλζον γνωςτά ςυςτιματα (λειτουργεί πλζον και ςτθ χϊρα μασ) είναι ο «ςυνεπιβατιςμόσ» (Car Pooling) 22, ο οποίοσ προςφζρει τθ δυνατότθτα ςε άγνωςτα μεταξφ τουσ άτομα να μοιραςτοφν το ίδιο όχθμα για μια ςυγκεκριμζνθ προαποφαςιςμζνθ (από τον οδθγό) διαδρομι. Ζτςι αυξάνει θ πλθρότθτα του οχιματοσ, κινοφνται λιγότερα οχιματα ςτο δρόμο για τισ ίδιεσ πραγματοποιοφμενεσ μετακινιςεισ και μοιράηονται τα κόςτθ κίνθςθσ κάκε οχιματοσ ςε περιςςότερα από ζνα άτομα. Ζνα άλλο ςφςτθμα που αξιοποιεί το χρόνο ςτάκμευςθσ του οχιματοσ και επιτρζπει ςτουσ πολίτεσ να κινοφνται με αυτοκίνθτο για όποια διαδρομι και ςε όποιο χρόνο κζλουν χωρίσ να διατθροφν ιδιόκτθτο όχθμα, είναι τα ςυςτιματα κοινόχρθςτων οχθμάτων (car sharing) 23, τα οποία ζχουν μεγάλθ εφαρμογι ςε πολιτείεσ των ΘΠΑ και ςε χϊρεσ τθσ Ευρϊπθσ. φμφωνα με το ςφςτθμα αυτό, ζνασ ιδιωτικόσ ι δθμόςιοσ φορζασ διαχειρίηεται ζνα ςτόλο οχθμάτων (όχι απαραίτθτα ιδιόκτθτο) τον οποίο διακζτει, προσ περιςταςιακι χριςθ, ςτα εγγεγραμμζνα μζλθ του, χρεϊνοντασ 22 http://www.pamemazi.gr/, http://carpooling.gr/ 23 http://www.getaround.com/, http://www.zipcar.com/, https://www.car2go.com/en/austin/#, Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 22
τον κάκε χριςτθ βάςει του χρόνου χριςθσ και των αποςτάςεων που διανφει. Είναι ζνα ςφςτθμα αντίςτοιχο του bikesharing, το οποίο μπορεί πλζον να λειτουργεί χωρίσ ςτακμοφσ και με μεταχειριςμζνα οχιματα μθ ειδικισ καταςκευισ. Επίςθσ, ςυςτιματα car sharing ζχουν αρχίςει να λειτουργοφν και ςε αεροδρόμια ι λιμάνια, όπου ο επιβάτθσ του πλοίου ι του αεροπλάνου ο οποίοσ αφικνείται με το όχθμά του, μπορεί να το παραχωριςει ςτο ςφςτθμα car sharing τθσ πόλθσ για όςο απουςιάηει και με τθν επιςτροφι του να το παραλάβει ακριβϊσ ςτθν κατάςταςθ που το άφθςε, χωρίσ να πλθρϊςει τζλθ ςτάκμευςθσ και λαμβάνοντασ κάποια επιπλζον κίνθτρα (πλφςιμο, γζμιςμα με βενηίνθ κτλ) 24. Όςον αφορά τισ οδικζσ υποδομζσ, εφαρμόηονται διεκνϊσ ειδικζσ αποκλειςτικζσ λωρίδεσ κυκλοφορίασ για ΛΧ με αυξθμζνθ πλθρότθτα ι ακόμα και αςτικά διόδια ςε κεντρικζσ περιοχζσ τθσ πόλθσ για ΛΧ με χαμθλι πλθρότθτα (Singapore). Σα αςτικά διόδια βζβαια εφαρμόηονται και με άλλα κριτιρια, όπωσ πχ με τισ εκπομπζσ των οχθμάτων ι με κακαρά οικονομικό τρόπο. τθν περίπτωςθ αυτι περιορίηεται μεν ο αρικμόσ των οχθμάτων που ειςζρχονται ςτο κζντρο μιασ πόλθσ, αλλά δφςκολα αποφεφγονται κοινωνικζσ ανιςότθτεσ ςτθν προςβαςιμότθτα του κζντρου. Επίςθσ, κα πρζπει να διαςφαλίηεται ότι τα ζςοδα που προκφπτουν από τα διόδια κα δίδονται για τθν υλοποίθςθ ζργων αναβάκμιςθσ τθσ πόλθσ και των υπόλοιπων υποδομϊν μεταφορϊν, κάτι που δεν είναι εφκολο να επιτευχκεί ςε χϊρεσ με χαμθλό επίπεδο αξιοπιςτίασ τθσ δθμόςιασ διοίκθςθσ. Αν δεν διαςφαλίηεται αυτό, οι πολιτικζσ αυτοφ του τφπου εγείρουν ζντονεσ κοινωνικζσ αντιδράςεισ. Μια άλλθ κατθγορία ςυςτθμάτων για τθν ορκολογικότερθ χριςθ των οδικϊν υποδομϊν είναι τα υςτιματα Ευφυών μεταφορών (Intelligent Transport Systems - ITS) 25. Περιλαμβάνουν ζναν ςυνδυαςμό Σθλεματικισ, Πλθροφορικισ και Σθλεπικοινωνιϊν, που επιτρζπει τθν παροχι πλθροφοριϊν ςε απευκείασ ςφνδεςθ και ςε πραγματικό χρόνο ςε όλουσ τουσ εμπλεκόμενουσ ςτθ μεταφορικι διαδικαςία. Μποροφν για παράδειγμα να πλθροφοροφν τουσ οδθγοφσ των οχθμάτων για τισ βζλτιςτεσ διαδρομζσ που κα πρζπει να ακολουκιςουν ϊςτε να αποφφγουν ςθμεία κυκλοφοριακισ ςυμφόρθςθσ, να προειδοποιοφν ςε περίπτωςθ τροχαίων ατυχθμάτων ι επικίνδυνων καταςτάςεων (πχ διαρροι υγρϊν ςτο οδόςτρωμα), να διαχειρίηονται τθ φωτεινι ςθματοδότθςθ ενόσ οδικοφ άξονα ι μιασ περιοχισ, να διαχειρίηονται τθν κυκλοφορία μζςα ςε ειδικοφσ χϊρουσ και υποδομζσ (πχ ςιραγγεσ και χϊροι ςτάκμευςθσ) κ.ο.κ. Σα ITS χρθςιμοποιοφνται βζβαια και ςε άλλα μζςα μεταφορϊν, ςτα οποία ζχουμε ιδθ αναφερκεί. 24 http://www.theatlanticcities.com/commute/2013/07/what-if-you-never-had-pay-parking-airportagain/6381/ 25 http://www.its-hellas.gr/ Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 23
Ζνα ακόμα ειδικό κζμα που ςυναρτάται περιςςότερο με τθν αυτοκίνθςθ παρά με άλλα μζςα μεταφοράσ είναι οι αςτικζσ εμπορευματικζσ μεταφορζσ. Οι περιςςότερεσ προςπάκειεσ που καταβάλλονται διεκνϊσ για τθν βιϊςιμθ αναδιοργάνωςθ των αςτικϊν εμπορευματικϊν μεταφορϊν εςτιάηουν: ςτο χρόνο που αυτζσ κα πρζπει να εκτελοφνται μζςα ςτθν θμζρα, ϊςτε να προκαλοφν τθ μικρότερθ δυνατι όχλθςθ ςτισ διαδρομζσ που κα πρζπει να εκτελοφν το οχιματα τροφοδοςίασ ςτο μζγεκοσ των οχθμάτων, ϊςτε να απαιτοφν το μικρότερο δυνατό χϊρο κυκλοφορίασ και ςτάκμευςθσ ςτθν ανάπτυξθ ςυςτθμάτων αποκικευςθσ και διανομισ που κα πετυχαίνουν μζγιςτθ λειτουργικότθτα με το ελάχιςτο δυνατό κόςτοσ ςτον ζλεγχο των χριςεων γθσ με κριτιριο τθ βζλτιςτθ λειτουργία των εμπορευματικϊν μεταφορϊν, μεταξφ άλλων τθ χϊρα μασ είναι λίγεσ οι εφαρμογζσ που αφοροφν τισ αςτικζσ εμπορευματικζσ μεταφορζσ. Χαρακτθριςτικό και ιδιαίτερο παράδειγμα αποτελεί ο οικιςμόσ Μανδράκι τθσ Νιςφρου, ςτον οποίο αν και απαγορεφεται θ είςοδοσ ΛΧ οχθμάτων, επιτρζπονται μόνο τα μθχανοκίνθτα τρίκυκλα με ςκοπό τθν τροφοδοςία των καταςτθμάτων του οικιςμοφ. Κάτι ανάλογο κα μποροφςαμε ενδεχομζνωσ να δοφμε ςτο μζλλον με μθ μθχανοκίνθτα τρίκυκλα ι cargo bikes, όπωσ εκτεταμζνα χρθςιμοποιοφνται ςτθν Κοπεγχάγθ, το Άμςτερνταμ, τθ Βιζννθ και άλλεσ πόλεισ τθσ Ευρϊπθσ. Λδιαίτερθ ζμφαςθ, τζλοσ, δίδεται πλζον από τθν αυτοκινθτοβιομθχανία ςτον περιοριςμό τθσ κατανάλωςθσ ενζργειασ και εκπομπών των οχθμάτων, όπωσ και ςτον περιοριςμό του όγκου τουσ. τθν πρϊτθ κατθγορία ανικουν τα θλεκτρικά αυτοκίνθτα και τα οχιματα με υγραζριο, ενϊ ςτθν δεφτερθ ανικουν τα δικζςια οχιματα τφπου SMART ι ακόμα μικρότερα 26. Προφανϊσ μια τζτοια εξζλιξθ τθσ τεχνολογίασ των οχθμάτων είναι επικυμθτι, αρκεί να μθν χρθςιμοποιείται ωσ 26 Κατά αντιςτοιχία του segway, μια τελευταία καινοτομία ςτο χϊρο τθσ αυτοκινθτοβιομθχανίασ είναι τα θλεκτροκίνθτα δίκυκλα «αυτοκίνθτα» http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-1168189/revealed-the-wheeled-electric-carcrash.html Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 24
πρόςχθμα για να μθν λαμβάνονται τα αναγκαία μζτρα για τον δραςτικό περιοριςμό τθσ αυτοκίνθςθσ. B.4. Ειδικά και υβριδικά μζςα Παρότι κα μποροφςαμε να εντάξουμε τα μζςα αυτά ςε κάποιεσ από τισ προθγοφμενεσ κατθγορίεσ, ο πειραματικόσ χαρακτιρασ τουσ και θ ειδικι τουσ χριςθ μασ αναγκάηουν να τα εντάξουμε ςε μια ξεχωριςτι κατθγορία. Οι προτάςεισ που ακολουκοφν ζχουν κακαρά το χαρακτιρα «ερεκίςματοσ», ϊςτε μόνο μετά από ενδελεχι ζρευνα και τεκμθρίωςθ να προκφψει κάποια ριηοςπαςτικι εφαρμογι τουσ. Μζςα μεταφοράσ για μεγάλεσ κλίςεισ εδάφουσ ε περιοχζσ μεγάλων κλίςεων του εδάφουσ και ελλείψει εναλλακτικϊν μζςων μεταφοράσ ζχουν εφαρμοςτεί ςε διάφορεσ χϊρεσ του κόςμου τα παρακάτω: Εναζρια καλωδιωτά μζςα. Πρόκειται για τα γνωςτά ςε όλουσ μασ τελεφερίκ (téléphérique), τα οποία ζχουν εφαρμοςτεί ςε αρκετζσ περιπτϊςεισ ςτθ χϊρα μασ (Πάρνθκα, αντορίνθ, χιονοδρομικά κζντρα), μόνο όμωσ για ειδικζσ χριςεισ αναψυχισ-τουριςμοφ. Τπάρχουν ηθτιματα όςον αφορά τον τρόπο ζνταξισ τουσ ςτο τοπίο, αλλά επειδι είναι θλεκτροκίνθτα κεωροφμε ότι κα μποροφςαν να ζχουν κζςθ ςε ζνα ςφςτθμα βιϊςιμθσ κινθτικότθτασ, εφόςον ςυνδυαςτοφν με παραγωγι ρεφματοσ από φωτοβολταϊκά πάνελσ. Σθν περίοδο αυτι εξετάηεται θ εγκατάςταςθ τελεφερίκ ςτθν περιοχι τθσ Κεςςαλονίκθσ για τθ ςφνδεςθ τθσ παραλίασ με το δάςοσ του ζιχ ου 27. Επικλινείσ ςιδθρόδρομοι και επίγεια καλωδιωτά μζςα 28. Σα μζςα αυτά ζχουν εφαρμοςτεί προ πολλοφ ςτθν Ελλάδα ςε περιοχζσ όπωσ ο Λυκαβθττόσ και τα Καλάβρυτα (υβριδικό τρζνο) 29. Ουςιαςτικά πρόκειται για οχιματα ςτακερισ τροχιάσ ειδικισ καταςκευισ για τθν όδευςθ ςε μεγάλεσ κλίςεισ (με καλϊδια ι γρανάηια). τθ Λιςςαβόνα, το Παρίςι, τθν Κωνςταντινοφπολθ και 27 28 29 http://www.thessaloniki.gr/portal/page/portal/dioikitikesypiresies/gendnsitexnypiresion/ teleferik-2013 http://en.wikipedia.org/wiki/funicular http://www.etema.gr/greek/epilkinissidirodromos.htm http://www.odontotos.com/, http://www.trainose.gr/thematikatrena/kalabryta http://www.sfs.gr/(s(l4jr3255rubkvlnrgtc1rpj4))/staticpage2.aspx?pagenb=29071 Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 25
αλλοφ είναι απόλυτα ενταγμζνα ςτο ςφςτθμα αςτικϊν μεταφορϊν τθσ πόλθσ. Renzo Piano ςτθ Γζνοβα 30. Επιφζρουν μικρότερεσ επιπτϊςεισ ςτο τοπίο και είναι επίςθσ θλεκτροκίνθτα. Κα μποροφςαν να εξεταςτοφν για περιπτϊςεισ κακθμερινϊν μετακινιςεων ςε αςτικζσ περιοχζσ, αλλά και ςε περιοχζσ τουριςτικοφ ενδιαφζροντοσ. Μια μικρότερθσ κλίμακασ εκδοχι τουσ είναι οι επικλινείσ αναβατιρεσ ι ανελκυςτιρεσ πλαγιάσ που χρθςιμοποιοφνται κυρίωσ ςε ιδιωτικζσ εγκαταςτάςεισ ι χιονοδρομικά κζντρα. Θ πλζον ενδιαφζρουςα και διάςθμθ περίπτωςθ είναι ο ανελκυςτιρα του αρχιτεκτονικοφ γραφείου Αςτικοί ανελκυςτιρεσ 31. Χρθςιμοποιοφνται ςε πολλζσ περιπτϊςεισ ςτο εξωτερικό και ςτθ χϊρα μασ εντόσ του ςυςτιματοσ αςτικϊν μετακινιςεων 30 31 http://www.rpbw.com/ http://en.wikipedia.org/wiki/elevator http://www.orona.fr/en, Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 26
μιασ περιοχισ, για τθ ςφνδεςθ διαφορετικϊν υψομετρικϊν επιπζδων. τθ χϊρα μασ εντοπίηονται αποκλειςτικά ςε ςτακμοφσ μετρό και πεηογζφυρεσ, ενϊ ςτο εξωτερικό ςυνδζουν διαφορετικά επίπεδα του υπαίκριου δθμόςιου χϊρου (Λιςςαβόνα, Βαρκελϊνθ, Μπιλμπάο, Βρυξζλεσ, Γζνοβα, τοκχόλμθ, Μονακό, Κλερμόντ-Φεράντ, διάφορεσ πόλεισ των ΘΠΑ κ.α.). Κυλιόμενεσ κλίμακεσ και πεηοδρόμια. Σζτοιου είδουσ μζςα χρθςιμοποιοφνται ςτθ χϊρα μασ κατά κανόνα ςε κλειςτοφσ δθμόςιουσ χϊρουσ (ςτακμοί μετρό, αεροδρόμια, εμπορικά κζντρα κτλ). Κα είχε ενδιαφζρον να εξεταςτεί θ χριςθ τουσ ςε οδοφσ τθσ πόλθσ με μεγάλεσ κλίςεισ, ζναντι των άλλων μζςων που παρουςιάςτθκαν, τα οποία ζχουν προφανϊσ πολφ μεγαλφτερο κόςτοσ καταςκευισ και λειτουργίασ. Κυλιόμενεσ κλίμακεσ που λειτουργοφν ςε υπαίκριουσ χϊρουσ, με ανιχνευτι για ενεργοποίθςθ τθσ λειτουργίασ τουσ μόνο όταν υπάρχει ηιτθςθ, λειτουργοφν ςιμερα ςε μεγάλεσ πεηογζφυρεσ (ΟΛΠ, Κατεχάκθ) και υπαίκριουσ ςτακμοφσ μεταφορϊν (ΘΑΠ). Μια εναλλακτικι χριςθ των γνωςτϊν κυλιόμενων ιμάντων αφορά ςτθν ανζλκυςθ του ποδθλάτου από τον χριςτθ του. Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 27
Αςτικά ποδθλατικά λιφτ. Πρόκειται για μια πολφ ειδικι εφαρμογι, που κατά κανόνα χρθςιμοποιείται ςε χιονοδρομικά κζντρα, αλλά ςιμερα λειτουργεί ςτο Trondheim τθσ Νορβθγίασ για τθν ανζλκυςθ ποδθλάτων ςε οδοφσ με μεγάλθ κλίςθ. Τπζργεια μζςα ςτακερισ τροχιάσ Σα υπζργεια μζςα ςτακερισ τροχιάσ χρθςιμοποιοφνται όταν ςτόχοσ είναι θ αποφυγι των υπόγειων ζργων, αλλά και για να ζχουν οι μετακινοφμενοι εποπτεία τθσ πόλθσ, χωρίσ να προκλθκεί κατάλθψθ του οδικοφ χϊρου από τισ ςιδθροτροχιζσ και ανατροπι των υφιςτάμενων κυκλοφοριακϊν ρυκμίςεων. Αποτελοφν ςίγουρα πολυδάπανα ζργα με ςθμαντικι επίδραςθ ςτο τοπίο τθσ πόλθσ, θ οποία μπορεί υπό προχποκζςεισ να είναι και κετικι. Τπζργεια τμιματα ςιδθροδρόμων μπορεί κανείσ να βρει ςε όλεσ τισ πόλεισ (και ςτθν Ακινα), αλλά ζνα από τα παλαιότερα και πιο ιδιαίτερα (ολοκλθρωμζνα) ςυςτιματα υπζργειων ςιδθροδρόμων είναι το δίκτυο του Wuppertal ςτθ Γερμανία. Πρόκειται για ζναν ςιδθρόδρομο ο οποίοσ κυριολεκτικά αναρτάται από μια διαμικθ μεταλλικι Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 28
καταςκευι που βρίςκεται πάνω από το ποτάμι και δρόμουσ τθσ πόλθσ. Ανάλογα ςυςτιματα απαντϊνται ςτο Memphis των ΘΠΑ και ςτθ Dresden. Θ πιο ςφγχρονθ εκδοχι του μεταφορικοφ αυτοφ μζςου είναι το monorail 32. Σα πλζον γνωςτά απαντϊνται ςτισ πόλεισ Sydney, Los Angeles, Moscow, Mumbai, Tokyo κ.α. τθ χϊρα μασ πρόςφατα ο ΟΛΠ προκιρυξε διαγωνιςμό για τθν καταςκευι ςυςτιματοσ monorail εντόσ του λιμζνα Πειραιϊσ. Σα επιτυχθμζνα ςυςτιματα υπζργειων μζςων ςτακερισ τροχιάσ μποροφμε να ιςχυριςτοφμε ότι αποτζλεςαν εκτόσ από μεταφορικά ςυςτιματα και ςθμεία αναφοράσ των πόλεων που τα φιλοξζνθςαν, αλλά και ςτοιχεία τουριςτικισ προβολισ. Αυτοματοποιθμζνα μζςα εξατομικευμζνθσ μεταφοράσ Οι επόμενεσ γενιζσ ςυςτθμάτων μεταφορϊν (δθμόςιασ ι ιδιωτικισ χριςθσ), που μποροφν να ικανοποιιςουν εξατομικευμζνεσ μετακινιςεισ είναι τα ακόλουκα δφο μζςα, τα οποία είτε βρίςκονται ςε πειραματικό ςτάδιο είτε βρίςκονται ςτα πρϊτα ζτθ λειτουργίασ τουσ και δεν μποροφμε να είμαςτε βζβαιοι για τθν αξιοπιςτία τουσ και τθ δυνατότθτα πλατιάσ εφαρμογισ τουσ. 32 http://en.wikipedia.org/wiki/monorail Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 29
Personal Rapid Transit (PRT) 33. Πρόκειται για ζνα ςφςτθμα με αποκλειςτικοφσ διαδρόμουσ κίνθςθσ μικρϊν οχθμάτων, τα οποία κινοφνται χωρίσ οδθγοφσ με εντολζσ που δζχονται από ζνα κοινό κζντρο ελζγχου. το δίκτυο αυτό υπάρχουν ςυγκεκριμζνοι ςτακμοί ςτουσ οποίουσ μπορεί ο χριςτθσ να καλζςει το όχθμα, να επιβιβαςτεί ι να ηθτιςει τθν αποβίβαςι του. Είναι ζνα πολφ προθγμζνο τεχνολογικά ςφςτθμα, ςχετικά ελαφρφ από πλευράσ υποδομϊν (εφόςον ςχεδιαςτεί ςτο επίπεδο του εδάφουσ), που αξιοποιεί κατά βζλτιςτο τρόπο τα διακζςιμα οχιματα, πετυχαίνοντασ μεγάλεσ πλθρότθτεσ και εξατομικευμζνθ χριςθ. ιμερα λειτουργεί πιλοτικά ςτο αεροδρόμιο του Heathrow ςτθ Μ. Βρετανία, ενϊ καταςκευάηεται ςτθ Suncheon τθσ Νότιασ Κορζασ και ςτθν Amritsar τθσ Λνδίασ. Σο τελευταίο κα είναι και το πρϊτο PRT ςε αςτικό περιβάλλον. Google Self-driving Car 34. Πρόκειται για οχιματα που λειτουργοφν χωρίσ οδθγό ςε ςυνκικεσ πραγματικοφ αςτικοφ οδικοφ περιβάλλοντοσ. H ολοκλιρωςθ του οχιματοσ ανακοινϊκθκε το 2010 και από τότε βρίςκεται ςε πιλοτικι λειτουργία ςε πόλεισ των ΘΠΑ όπωσ θ Νεβάδα, θ Φλόριντα και θ Καλιφόρνια, οι οποίεσ ζχουν επιτρζψει τθν κυκλοφορία τζτοιων οχθμάτων για ερευνθτικοφσ ςκοποφσ. Σον Αφγουςτο του 2012 θ ομάδα μελζτθσ ανακοίνωςε ότι δοκίμαςε το όχθμα για 500.000 χιλιόμετρα χωρίσ οφτε ζνα ατφχθμα. Σο όχθμα δεν διατίκεται ακόμα για εμπορικι χριςθ. 33 http://en.wikipedia.org/wiki/personal_rapid_transit, http://www.ultraglobalprt.com/ 34 http://en.wikipedia.org/wiki/google_driverless_car Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 30
B.5. Πολιτικζσ τθν ενότθτα αυτι κα αναφερκοφμε ενδεικτικά και ςυνοπτικά ςε διάφορεσ πολιτικζσ ςτθν κατεφκυνςθ τθσ βιϊςιμθσ κινθτικότθτασ που δεν προχποκζτουν ειςαγωγι νζων μεταφορικϊν μζςων ι τροποποίθςθ των μεταφορικϊν υποδομϊν, αλλά παράγουν πολλαπλαςιαςτικά αποτελζςματα. Πρόκειται για επιλογζσ που κα πρζπει να διερευνϊνται παράλλθλα με τισ τεχνικζσ/καταςκευαςτικζσ λφςεισ ι ακόμα και πριν από αυτζσ, γιατί ενδζχεται να εξοικονομιςουν για τθν πολιτεία ςθμαντικά ποςά, για δθμόςια ζργα που κα μποροφςαν να είχαν αποφευχκεί. Επίςθσ, τζτοιεσ πολιτικζσ λαμβάνονται ςυχνά όταν οι καταςκευαςτικζσ λφςεισ ζχουν εξαντλιςει τα όριά τουσ και αδυνατοφν να επιφζρουν περαιτζρω βελτιϊςεισ. Διαχείριςθ τθσ Ηιτθςθσ Εκτόσ από διάφορεσ μεκόδουσ διαχείριςθσ τθσ ηιτθςθσ για μεταφορζσ που αναφζρκθκαν ςε προθγοφμενα κεφάλαια (ςε ςυνάρτθςθ με ςυγκεκριμζνα μεταφορικά μζςα), ζχει αξία να αναφερκοφμε ςε κάποιεσ πρακτικζσ με ευρφτερα αποτελζςματα. Εμπόριο - υπθρεςίεσ. τον τομζα αυτό τα ςτοιχεία που επθρεάηουν τον ςυνολικό δείκτθ κινθτικότθτασ είναι θ μεταφορά των προϊόντων, θ μεταφορά των εργαηομζνων και θ μεταφορά των πελατϊν. Προκειμζνου να περιοριςτεί το οικολογικό αποτφπωμα τθσ μεταφοράσ των προϊόντων/πρϊτων υλϊν, αφενόσ κα πρζπει να εξορκολογιςτεί θ τροφοδοςία των καταςτθμάτων, αφετζρου κα πρζπει να επιλζγονται προϊόντα και πρϊτεσ φλεσ που παράγονται ςε όςο το δυνατόν μικρότερθ Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 31
απόςταςθ από τον τόπο κατανάλωςθσ. Σο χαμθλό κόςτοσ παραγωγισ και πϊλθςθσ ενόσ προϊόντοσ που παράγεται χιλιάδεσ χιλιόμετρα μακριά από τον τόπο κατανάλωςθσ ςίγουρα ςυνοδεφεται από ζνα ςθμαντικό περιβαλλοντικό κόςτοσ μεταφοράσ και για αυτό δεν κα πρζπει να προτιμάται, εφόςον διατίκεται αντίςτοιχο προϊόν που παράγεται τοπικά. Οι τοπικζσ αρχζσ, αλλά και οι κυβερνιςεισ κα μποροφςαν να δϊςουν κίνθτρα και λφςεισ για τθν αντιμετϊπιςθ αυτισ τθσ άςκοπθσ κινθτικότθτασ που επιβαρφνει τον πλανιτθ και δθμιουργεί ςοβαρά ηθτιματα αναφορικά με τισ κζςεισ εργαςίασ και τθ βιωςιμότθτα των τοπικϊν οικονομιϊν. Για τθν μεταφορά των εργαηομζνων και των πελατϊν κα διατυπωκοφν ςχετικζσ παρατθριςεισ ακολοφκωσ. Τουριςμόσ. ε περιοχζσ με ςθμαντικι τουριςτικι κίνθςθ, ζχει μεγάλθ ςθμαςία θ κατάλλθλθ κακοδιγθςθ των τουριςτϊν ωσ προσ τισ δραςτθριότθτεσ και τουσ πόλουσ ζλξθσ που ενδζχεται να τουσ ενδιαφζρουν, αλλά και θ παροχι πολλϊν επιλογϊν μετακίνθςθσ και ιδιαίτερα των πλζον ιπιων και περιβαλλοντικά φιλικϊν. Ωσ προσ το πρϊτο, ςυνθκίηεται θ δθμιουργία κατάλλθλου ενθμερωτικοφ υλικοφ, χαρτϊν, διαδικτυακϊν τόπων, εφαρμογϊν κινθτισ τθλεφωνίασ και ςθμείων πλθροφόρθςθσ. Μια ενδιαφζρουςα πρακτικι είναι θ χάραξθ και ςιμανςθ ςυγκεκριμζνων κεματικϊν διαδρομϊν που κα μποροφςαν να αφοροφν τθν αρχιτεκτονικι, τουσ δθμόςιουσ χϊρουσ, τισ περιοχζσ αναψυχισ, τα μνθμεία, τισ περιοχζσ φυςικοφ κάλουσ, ςθμεία κζασ κτλ, ζτςι ϊςτε να παρζχονται ςτον επιςκζπτθ ςυγκεκριμζνεσ προτάςεισ ταξιδίου/περιιγθςθσ, προκειμζνου να γνωρίηει καλφτερα τον τόπο που επιςκζπτεται και να μθν εκτελεί άςκοπεσ μετακινιςεισ. Όςον αφορά τισ επιλογζσ μετακίνθςθσ, αφενόσ ο επιςκζπτθσ κα πρζπει να διευκολφνεται ςτθ χριςθ όλων των διακζςιμων μζςων μεταφοράσ, αφετζρου κα πρζπει να δθμιουργοφνται ειδικά πακζτα για ολιγόωρθ ι ολιγοιμερθ χριςθ ι χριςθ ςε ςυγκεκριμζνεσ περιοχζσ τουριςτικοφ ενδιαφζροντοσ ι ςε ςυνδυαςμό με άλλεσ υπθρεςίεσ. Επίςθσ κα πρζπει να ενκαρρφνονται με ςυγκεκριμζνεσ πολιτικζσ οι διακοπζσ χωρίσ χριςθ μθχανοκίνθτου μζςου, δθλαδι με τα πόδια, με ποδιλατο ι ακόμα και με μικρά πλωτά μζςα, όςον αφορά τισ παράκτιεσ περιοχζσ. Εργαςία. Οι μετακινιςεισ των εργαηομζνων είναι ζνα τεράςτιο ηιτθμα γιατί αφορά ζνα πολφ μεγάλο ποςοςτό των κακθμερινϊν, ςυςτθματικϊν μετακινιςεων που εκτελοφνται ςε μια περιοχι. Για αυτό και οποιαδιποτε πολιτικι αφορά τον τομζα αυτό ενδζχεται να ζχει ςθμαντικζσ επιδράςεισ. Ζνα κζμα το οποίο ςυναντάται ςε πολλζσ προτάςεισ και ςχζδια κινθτικότθτασ είναι οι ϊρεσ άφιξθσ/αναχϊρθςθσ των εργαηομζνων, οι οποίεσ αν μποροφςαν να μετατοπιςτοφν από τισ υφιςτάμενεσ ϊρεσ αιχμισ, κα μποροφςε να επιτευχκεί καλφτερο επίπεδο εξυπθρζτθςθσ ςε όλα τα Διδάςκων: Κοςμάσ Αναγνωςτόπουλοσ 32