Θέµατα που θα αναπτυχθούν Ντόπινγκ, µια ανέντιµηκαι επικίνδυνη για την υγεία συµπεριφορά. Θεοδωράκης Γιάννης Ορισµοί και πληροφορίες σχετικές µε το πρόβληµα του ντόπινγκ στα σπορ. Ιδέες για παρεµβάσεις µε σκοπότην ευαισθητοποίηση µαθητών στα σχολεία. Ιδέες για προγράµµατα αγωγής υγείας µε θέµα τοντόπιγκ. Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας Θεωρία Το φαινόµενο της φαρµοκοδιέγερσης (ντόπινγκ) στον αθλητισµόυψηλούεπιπέδουκαιόχιµόνο, έχει λάβει εκρηκτικές διαστάσεις. Παρά τη γνώση που υπάρχει πάνω στο θέµααυτό, και τους σοβαρούς για την υγεία κινδύνους που όλοι γνωρίζουν, αρκετοί αθλητές, προπονητές, αθλητικοί παράγοντες, ήακόµακαιγονείς εµπλέκονται σοβαρά µε τη χρήση απαγορευµένων ουσιών. Θεωρία Η εκπαίδευση ήταν και είναι το καταλληλότερο µέσο για την πρόληψη και αλλαγή στάσεων προς ανθυγιεινές συµπεριφορές. Και στην περίπτωση του ντόπινγκ η κατάλληλη εκπαίδευση των νέων αποτελεί το κυριότερο µέσο. Τι είναι το ντόπινγκ Έρευνα Ο όρος ντόπινγκ αναφέρεται στη χρήση ή χορήγηση απαγορευµένων φαρµακευτικών ουσιών και απαγορευµένων µεθόδων που απώτερο σκοπό έχουν την αύξηση της απόδοσης. Με αυτό τον τρόπο ο αθλητής δε χρησιµοποιεί µόνο τα θεµιτά µέσα, που είναι η κατάλληλη προπόνηση, διατροφή και η ψυχολογική προετοιµασίαγιατηβελτίωσητηςαπόδοσης, αλλά µέσα που αντιτίθενται στους κανόνες και τις ηθικές αρχές του αθλητικού συναγωνισµού. Σε µια έρευνα που έγινε το 1995, ερωτήθηκαν 198 αθλητές ολυµπιακού επιπέδου τι θα έκαναν, αν τους δινόταν η ευκαιρία να κάνουν χρήση απαγορευµένων ουσιών χωρίς να τους εντοπίσουν στους Ολυµπιακούς Αγώνες και να κερδίσουν ολυµπιακό µετάλλιο. Το 98% των αθλητών είπε ότι θα χρησιµοποιούσε απαγορευµένες ουσίες. Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι το 60% είπε ότι θα χρησιµοποιούσε απαγορευµένες ουσίες ακόµα καιστην περίπτωση που η χρήση αυτή των ουσιών τούς οδηγούσε σε θάνατο (αναφέρεται στο Weinberg & Gould, 1999). 1
Σύντοµηιστορικήαναδροµή Γιατί όχι ντόπινγκ; 1896: καταγραφή του πρώτου θανάτου αθλητή λόγω ντόπινγκ. Ποδηλάτης πεθαίνει από υπερβολική δόση φαρµάκων 1959: ιδρύεται η πρώτη επιτροπή κατά του ντόπινγκ στη Γαλλία, Association Nationale d'education Physique (ANEP) in France 1960: Θάνατοι αθλητών από χρήση αµφεταµινών. ιάφορα κράτη αρχίζουν να θεσπίζουν νοµοθεσίες για καταπολέµηση του ντόπινγκ(αυστρία, Γαλλία, Βέλγιο) 1962: Η ιεθνής Ολυµπιακή επιτροπή (IOC) αποφασίζει να πάρει θέση για το ντόπινγκ 1963: Το συµβούλιο της Ευρώπης ιδρύει επιτροπή ειδικών για την καταπολέµηση του ντόπινγκ 1968: Οι πρώτοι έλεγχοι ντόπινγκ σε Ολυµπιακούς αγώνες 1970: Καταγραφή θανάτων αθλητών από χρήση αναβολικών (κοκαΐνη, ηρωίνη) 1980: ραµατική αύξηση θανάτων αθλητών από χρήση ουσιών - Ηλίσταµε τις απαγορευµένες ουσίες αυξάνεται 1988: Ο Ben Johnson βρέθηκε θετικός σε έλεγχο ντόπινγκ στους ΟλυµπιακούςαγώνεςτηςΣεούλ. 1994: Η ΟΕ, διεθνής οµοσπονδίες και εθνικές ολυµπιακές επιτροπές συµφωνούν να εναρµονιστούν όσον αφορά στις απαγορευµένες ουσίες και στο τι θεωρείται Ηηθικήδιάσταση Στα σπορ η συµµετοχή των αθλητών γίνεται µε ίσους όρους και αυτό εξασφαλίζεται από τους κανονισµούς. Οι κανονισµοί εξασφαλίζουν τους σταθερούς παράγοντες για όλους και οι διαφορές που προκύπτουν είναι αυτές που κάνουν τη διαφορά στα αποτελέσµατα των αγώνων. Κάποιες όµως από τις διαφορές που προκύπτουν (όπως η χρήση συγκεκριµένων ουσιών και µεθόδων) θεωρούνται ως παράνοµες γιατί δεν είναι µεταξύ αυτών που θεωρούνται ως αποδεκτές και σχετικές µε τοπνεύµατωνσπορ. Συνήθως είναι δύσκολο να εντοπιστούν αυτού του είδους οι απαγορευµένες ουσίες και µέθοδοι. Οι αθλητές δεν πρέπει να χρησιµοποιούν αυτές τις ουσίες και µεθόδους γιατί είναι ενάντια στους κανόνες. Οι µαθητές χαρακτηρίζονται σε γενικές γραµµές είτε από ένα υγιεινό είτε από ένα ανθυγιεινό προφίλ στάσεων και συµπεριφορών. Ηπλειοψηφίατωνµαθητών βέβαια χαρακτηρίζεται από ένα υγιεινό προφίλ, το οποίο δυστυχώς χειροτερεύει όσο προχωρούµε από το γυµνάσιο στο λύκειο. Η διάσταση της υγείας Ηχρήσηορισµένων ουσιών και µεθόδων έχουν αποδειχθεί ως βλαβερές για την υγεία. Οι αθλητές είναι πάνω απ όλα άνθρωποι και πρωταρχικά πρέπει να προστατεύεται η υγεία τους. Tο ντόπινγκ αντιβαίνει στην ηθική του αθλητισµού, αλλά και τηςιατρικήςεπιστήµης. Γι αυτό το λόγο έχει καταρτιστεί ένας κατάλογος µε όλες τις απαγορευµένες ουσίες και τις τεχνικές που µπορεί να χρησιµοποιήσει ένας αθλητής, για να ξεπεράσει µε αθέµιτο τρόπο έναν συναθλητή του. Πότε ένας αθλητής θεωρείται ντοπαρισµένος Όταν στα ούρα του ανιχνεύεται γνωστή ουσία που παράγει ο οργανισµός, σε ποσοστά µεγαλύτερα από τα θεωρούµενα φυσιολογικά ή όταν επίσης ανιχνεύεται άλλη ουσία που δεν παράγεται από τον οργανισµό και συγκαταλέγεται στον κατάλογο των απαγορευµένων. ηµιουργείται εξάρτηση στον αθλητή από τις φαρµακευτικές ουσίες που λαµβάνει; Οι αθλητές που ντοπάρονται αποκτούν σωµατική εξάρτηση, ειδικά εάν οι ουσίες που λαµβάνουν είναι διεγερτικές. Ωστόσο, σε αρκετές περιπτώσεις οι αθλητές που ντοπάρονται εξαρτώνται και ψυχολογικά από τη λήψη του φαρµάκου µε αποτέλεσµα να χρειάζονται ιδιαίτερη ψυχολογική υποστήριξη ακόµα καιµετά το τέλος της αθλητικής τους καριέρας. Ποια είναι τα αίτια της εξάπλωσης του ντόπινγκ Η υπερβολική εµπορευµατοποίηση στο χώρο του αθλητισµού. Η έκρηξη των τηλεοπτικών δικαιωµάτων σε συνδυασµό µεταµεγάλα συµβόλαια χορηγίας Οι πολλές αθλητικές διοργανώσεις Τα συµβόλαια των χορηγών που πριµοδοτούν ανάλογα µετααποτελέσµατα ή τα µετάλλια που θα κατακτήσουν οι αθλητές σε µεγάλες αθλητικές διοργανώσεις. 2
Ποια είναι τα αίτια της εξάπλωσης του ντόπινγκ Ηπίεσηπουδέχονταιοιαθλητέςαπότονπερίγυρότους(από τον προπονητή µέχρι το γιατρό, τον αρχηγό της οµάδας και τους συγγενείς), ιάφοροι οικονοµικοί παράγοντες που θέλουν να "παράγουν" ακατάπαυστα αθλητές µε µεγάλη προβολή από τα µέσα ενηµέρωσης οδηγεί σε αύξηση του προσωρινού χαρακτήρα τηςκαριέραςνεαρών αθλητών. Τρόποι αντιµετώπισης η εκπαίδευση των προπονητών για το πώς θα αναπτύξουν ικανότητες πρόληψης. ηεκπαίδευσητωνεπαγγελµατιών στον τοµέα της υγείας προγράµµαταπρόληψηςσεαθλητικούςσυλλόγους, σχολεία και πανεπιστήµια, τοπικές κοινότητες και κέντρα υγείας Ηενηµέρωση των γονέων για τους κινδύνους του ντόπινγκ και να τους ενθαρρύνουν να διδάξουν στα παιδιά τους τις βασικές αρχές της καλής υγείας, του τίµιου παιχνιδιού και του οµαδικού πνεύµατος (σχολές γονέων) Τρόποι αντιµετώπισης Να συµπεριληφθεί η πρόληψη του ντόπινγκ, στα προγράµµατα της υγειονοµικής εκπαίδευσης Να εκπαιδευθούν οι αθλητές από την αρχή της ενασχόλησής τους, σε νεαρή ηλικία, γύρω από το ντόπινγκ και την κατάλληλη πρόληψη Να ενισχυθεί η έρευνα γύρω από θέµατα αντι ντόπινγκ Ορόλοςτωναθλητικών επιστηµών Αθλητική ψυχολογία Ηψυχικήκαιπνευµατική κατάσταση των αθλητών είναι πολύ σηµαντική για την απόδοσή τους. Η αθλητικοί ψυχολόγοι βοηθούν τους αθλητές να µάθουν να αυτοσυγκεντρώνονται, να αντιµετωπίζουν το άγχος τους, να διαχειρίζονται την επιτυχία και αποτυχία στα σπορ και τους βοηθούν να κρατούν σε υψηλά επίπεδα την παρακίνησής τους για να προπονούνται ικανοποιητικά και να αγωνίζονται µε στόχους. Θέµαγιασυζήτηση Κατά πόσο ισχύει η παρακάτω άποψη «Στο δυναµικό της υποστήριξης των αθλητών από πολλές άλλες χώρες υπάρχει πολυµελής οµάδα προπονησιολόγων, αθλητικών ψυχολόγων, βιοχηµικών, βιοκινητικών, αθλητιάτρων, κλπ. Στην Ελλάδα η επιστηµονικήυποστήριξηγενικώς αγνοείται, όπως επίσης αγνοήθηκε και κατά τη διάρκεια των ΟΑ. Τα τµήµατα Φυσικής αγωγής και Αθλητισµού της χώρας µας που διαθέτουν σήµερα αξιολογότατο προσωπικό στους τοµείςαυτούςσε γενικές γραµµές αγνοούνται.» Εφαρµογές στα σχολεία Ενηµέρωσε τα παιδιά για τις ιδιαίτερες παρενέργειες που µπορείναέχειένας έφηβος από τη λήψη αναβολικών στεροειδών. «Η λήψη αναβολικών από παιδιά µπορεί να προκαλέσει πρώιµη είσοδοστην εφηβεία, ενώ η χρήση αναβολικών από εφήβους µπορεί να προκαλέσει πρώιµη σύγκλισητωνεπιφύσεων, έτσι ώστε να µην φτάσουν στο αναµενόµενο ύψος. Αυτό συµβαίνει, επειδή προκαλείται πρόωρη οστέωση του συζευκτικού χόνδρου µε αποτέλεσµα ναπαύειηκατάµήκος αύξηση των οστών». Συζητήστε µαζίτουςγιαπιθανέςάλλεςσυνέπειεςτηςχρήσηςαναβολικώνπου γνωρίζουν. Στη συνέχεια συζητήστε µαζί τους για ποιο λόγο παιδιά εφηβικής ηλικίας µπορεί να µπουν στον πειρασµό ναχρησιµοποιήσουν φάρµακα για αύξηση της απόδοσης στα σπορ. 3
Εφαρµογές στα σχολεία Εφαρµογές στα σχολεία Κάντε µια συζήτηση σχετικά µε το γιατί οι αθλητές κάνουν χρήση απαγορευµένων και επικίνδυνων για την υγεία ουσιών, χρησιµοποιώντας στοιχεία από τα παρακάτω: Οι κυριότεροι λόγοι χρήσης είναι για να αυξήσουν τη δύναµη, την αντοχή, την ετοιµότητα, την επιθετικότητα. Να µειώσουν την κούραση, και το άγχος. Να έχουν γρηγορότερη αποκατάσταση από τραυµατισµούς. Άλλοι κάνουν χρήση για να έχουν ωραίο και ελκυστικό σώµα (µποντυ µπίλντικγ). Ο σοβαρότερος λόγος ίσως είναι η κοινωνική πίεση. Η εντυπωσιακή προβολή των αθλητικών αστέρων από τα µέσα µαζικής ενηµέρωσηςκαιοιυψηλέςοικονοµικές απολαβές σε αρκετές περιπτώσεις κάνουν τα άτοµα ναθέλουνναπροβληθούνµέσω του αθλητισµού, να κερδίσουν την κοινωνική καταξίωση ή την οικονοµική επιτυχία. Έτσι κάποιες φορές δε δυσκολεύονται να πάρουν µια απόφαση που εµπεριέχει σοβαρούς για την υγεία κινδύνους. Κάντε µια συζήτηση µε ταπαιδιάσχετικάµετοπώς ονειρεύονται τα σπορ χωρίς ντόπινγκ. Στη συνέχεια προκηρύξτε ένα διαγωνισµό για το καλύτερο σλόγκαν, στην τάξη ή στο σχολείο, µε τίτλο: «Τι σπορ θέλουµε;» Ορίστε έπαθλα για τους τρεις πρώτους νικητές. Παροτρύνετε τα παιδιά να βρουν µικρά σλόγκαν. Να τα γράψουν µε µαρκαδόρους σε χαρτόνια και να τα διακοσµήσουν µε σκίτσα ήφωτογραφίες. Στησυνέχειανατακολλήσουνστηντάξηή το σχολείο τους. Χρησιµοποιήστε σαν παράδειγµα τιςιδέες που προτείνονται στις σηµειώσεις «Τέτοια σπορ θέλουµε!» ή ότι άλλο αποφασίσετε. Εφαρµογές Ζητήστε από τους µαθητές να βρούν µηνύµατα όπως το παρακάτω, και να τα αναδείξουν µέσα στο σχολικό περιβάλλον Τίµιο παιχνίδι εναντίον ντόπινγκ. ΤΟ ΝΤΟΠΙΓΚ ΕΙΝΑΙ ΑΝΗΘΙΚΟ. ΟΧΙ στο Ντόπινγκ Υγιής αθλητισµός για όλους Θέµατα για συζήτηση ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΤΟΥΣ ΠΙΝΑΚΕΣ χχχ ΤΩΝ ΣΗΜΕΙΩΣΕΩΝ ΣΥΖΗΤΗΣΤΕ ΜΕ ΤΟΥΣ ΣΥΜΦΟΙΤΗΤΕΣ ΣΑΣ ΤΟ ΘΕΜΑ. Τι γνωρίζατε και τι δεν γνωρίζατε; Περισσότερα για το θέµα ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Θεοδωράκης, Γ., & Χασάνδρα, Μ. (2006). Σχεδιασµός προγραµµάτων Αγωγής Υγείας. Εκδ. Χριστοδουλίδη. Θεσσαλονίκη. Σελίδες 237-266. Θεοδωράκης, Γ., Τζιαµούρτας, Α., Νάτσης, Π., & Κοσµίδου, Ε. (2006). Φυσική Αγωγή για το Γυµνάσιο. ΟΕ Β, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Αθήνα. Σελίδες 127-130. Θεοδωράκης, Γ., Παπαϊωάννου Α. (2002). Το προφίλ µαθητών µε βάση υγιεινές και ανθυγιεινές συµπεριφορές: Σχέσεις µετοναθλητισµό. Ψυχολογία, 9, 547-562. 4
ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Ποιοι φορείς ευθύνονται κύρια για την επέκταση του προβλήµατος του ντόπιγκ στη χώρα µας και διεθνώς; Επίλογος Ηπρόβληµα του ντόπινκγ δεν αντιµετωπίζεται εύκολα. Ωστόσο προγράµµατα αγωγής και υγείας που ενηµερώνουν και ευαισθητοποιούν τους νέους, τους γονείς και τους αθλητικούς παράγοντες είναι ότι καλύτερο µπορεί να κάνει κανείς πάνω στο θέµααυτό. 5