ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ Θεωρία των Μοντέλων Καπιταλισμού
Θεωρία των Μοντέλων Καπιταλισμού: Θεωρητικό πλαίσιο για την κατανόηση των κοινών θεσμικών χαρακτηριστικών, αλλά και των θεσμικών διαφοροποιήσεων μεταξύ των ανεπτυγμένων οικονομιών. Αποτελεί κομμάτι της ευρύτερης βιβλιογραφίας/ θεωρητικού πλαισίου του Νέου Θεσμισμού Βασικός Στόχος: Η κατανόηση/ χαρακτηρισμός και αν είναι δυνατόν η κατηγοριοποίηση εθνικών μοντέλων καπιταλισμού. Μεθοδολογική Προσέγγιση: Επικεντρώνεται καταρχήν σε Δρώντες και όχι σε Δομές ωστόσο αναγνωρίζει μια διαδικασία αλληλεπίδρασης Κεντρική (όχι μοναδική) μονάδα ανάλυσης: Η επιχείρηση.
Βασικός Επεξηγηματικός Μηχανισμός: Μέθοδος Συντονισμού των Δρώντων -Στρατηγικές Αλληλεπιδράσεις των Οικονομικών Δρώντων Κατά συνέπεια οι πιο σημαντικοί θεσμοί, οι οποίοι διαφοροποιούν τις εθνικές πολιτικές οικονομίες, είναι εκείνοι οι οποίοι επιδρούν πάνω σε αυτές τις στρατηγικές αλληλεξαρτήσεις. Ο εντοπισμός και η ανάλυση αυτών των θεσμών είναι ο στόχος του θεωρητικού αυτού πλαισίου. Η εφαρμογή του μηχανισμού αυτού προϋποθέτει την αντίληψη της εθνικής πολιτικής οικονομίας σαν ένα πεδίο όπου δραστηριοποιούνται πολλοί οικονομικοί δρώντες (άτομα, επιχειρήσεις, ενώσεις εργοδοτών και εργαζομένων, κυβερνητικοί φορείς, κλπ.). Ωστόσο, η εστίαση βρίσκεται στις επιχειρήσεις.
Η αντίληψη της επιχείρησης στην θεωρία: Η λειτουργία της επιχείρησης καθορίζεται από ένα πλέγμα σχέσεων. Βασική παραδοχή: Η επιτυχία των επιχειρήσεων στην επίτευξη των στόχων τους εξαρτάται από την ποιότητα των σχέσεων που διατηρεί εσωτερικά με τους εργαζομένους της, αλλά και εξωτερικά με μια σειρά δρώντων, όπως οι πελάτες, οι προμηθευτές, τα συνδικάτα, οι ενώσεις εργοδοτών, οι κυβερνήσεις, κλπ. Οι σχέσεις αυτές κυριαρχούνται από προβλήματα ασύμμετρης πληροφόρησης και συντονισμού, όπως ηθικού κινδύνου, δυσμενούς επιλογής, φυγοπονίας, κοκ. Κατά συνέπεια για να μπορέσει μια επιχείρηση να είναι επιτυχημένη πρέπει να μπορέσει να αντιμετωπίσει με επιτυχία αυτά τα προβλήματα συντονισμού, τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά.
Πέντε πολύ σημαντικά πεδία για την πορεία μιας επιχείρησης : Εργασιακές σχέσεις (διαπραγμάτευση για μισθούς και συνθήκες εργασίας με τους εργαζόμενους, τα συνδικάτα και τις ενώσεις εργοδοτών) στόχος είναι η επίτευξη του επιθυμητού κόστους εργασίας και παραγωγικότητας. Επαγγελματική κατάρτιση και εκπαίδευση (απόκτηση προσωπικού με τις αναγκαίες δεξιότητες οι εργαζόμενοι πρέπει να αποφασίσουν πόσο να επενδύσουν σε τέτοιου είδους δεξιότητες). Εταιρική Διακυβέρνηση (συντονισμός διαπραγμάτευσης μεταξύ υφιστάμενων μετόχων, διοίκησης και επενδυτών/ νέων μετόχων διαθεσιμότητα και όροι χρηματοδότησης επενδύσεων).
Σχέσεις μεταξύ επιχειρήσεων (σχέσεις με πελάτες και προμηθευτές σταθερότητα σχέσεων και πρόσβαση στην τεχνολογία συνεργασίες σε έρευνα και τεχνολογία/ θέσπιση προτύπων, κοκ). Σχέσεις με τους εργαζόμενους (προβλήματα ασύμμετρης πληροφόρησης και κινήτρων -ικανότητες, σωστή κατανομή καθηκόντων, καλή οργάνωση, έλεγχος, κίνητρα, κοκ.).
Η Θεωρία των Μοντέλων του Καπιταλισμού κατατάσσει τις πολιτικές οικονομίες, ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο οι επιχειρήσεις επιλύουν αυτά τα προβλήματα συντονισμού. Δύο βασικά μοντέλα: Φιλελεύθερες Οικονομίες της Αγοράς (Liberal Market Economies) και Συντονισμένες Οικονομίες της Αγοράς (Coordinated Market Economies). Στις Φιλελεύθερες Οικονομίες της Αγοράς οι επιχειρήσεις συντονίζουν τις δραστηριότητες τους κυρίως μέσα από τις ιεραρχίες και τους μηχανισμούς της αγοράς. Στις Συντονισμένες Οικονομίες της Αγοράς, οι επιχειρήσεις βασίζονται περισσότερο (σε σχέση με τις Φιλελεύθερες) σε σχέσεις και μηχανισμούς εκτός της αγοράς σε μηχανισμούς στρατηγικών αλληλεπιδράσεων.
Σε αυτό το πλαίσιο οι θεσμοί έχουν σημασία γιατί επηρεάζουν τις σχέσεις και τον τρόπο συντονισμού που επιλέγουν οι επιχειρήσεις. Οι αγορές είναι και αυτές ένας θεσμός, οποίος βασίζεται σε αποκεντρωμένες ή/και απρόσωπες σχέσεις και υψηλά επίπεδα ανταγωνισμού. Για τον λόγο αυτό χρειάζονται ένα ισχυρό νομικό σύστημα. Μαζί με τις αγορές, σε όλες τις καπιταλιστικές οικονομίες βλέπουμε και τις ιεραρχίες, δηλαδή την θεσμική δομή των ίδιων των επιχειρήσεων, στόχος της οποίας είναι η αντιμετώπιση προβλημάτων που δεν μπορεί να αντιμετωπίσει η αγορά. Συντονισμένες Οικονομίες της Αγοράς: οι επιχειρήσεις σε αυτό τον τύπο πολιτικής οικονομίας χρησιμοποιούν και άλλους θεσμούς, οι οποίοι κατά κανόνα είναι συνεργατικοί και άρα μειώνουν την αβεβαιότητα για την συμπεριφορά και τα κίνητρα των άλλων και εξασφαλίζουν την ανάληψη αμοιβαίων υποχρεώσεων με υψηλό βαθμό εμπιστοσύνης (credible commitments). Οι θεσμοί αυτοί επιτελούν συνήθως τις εξής τρεις λειτουργίες: α) ανταλλαγή πληροφοριών, β) παρακολούθηση των ενεργειών των δρώντων και γ) την επιβολή ποινών για την μη τήρηση των συμφωνηθέντων.
Αυτοί οι οργανισμοί είναι συνήθως οι ενώσεις εργοδοτών, τα συνδικάτα, δίκτυα ανταλλαγής μετοχών (cross-holdings), ρυθμιστικά πλαίσια που δίνουν έμφαση στην συνεργασία και την διάχυση της πληροφορίας (π.χ. soft law). Επιπλέον στις Συντονισμένες πολιτικές οικονομίες έχουν ιδιαίτερη σημασία και οι θεσμοί που επιτρέπουν την διαβούλευση (deliberation) και οι οποίοι επιτρέπουν τη ανταλλαγή πληροφοριών και αυξάνουν την εμπιστοσύνη μεταξύ των συνδιαλεγόμενων Οι τυπικοί θεσμοί είναι απαραίτητοι, αλλά συνήθως δεν επαρκούν για την επίτευξη ισορροπίας (συντονισμού) σε μια εθνική πολιτική οικονομία. Ο ρόλος των πολιτισμικών προτύπων, των άτυπων κανόνων και της ιστορίας. Η θεωρία προβλέπει την ύπαρξη συστηματικών διαφορών μεταξύ των στρατηγικών των επιχειρήσεων στα δύο μοντέλα καπιταλισμού, καθώς αυτές συνδέονται με τους θεσμούς που επικρατούν σε κάθε πολιτική οικονομία. Η στρατηγική σε ένα βαθμό ακολουθεί τις δομές. Επακόλουθο αυτών είναι και η διαφοροποίηση της προσέγγισης των επιχειρήσεων αναφορικά με το είδος των επενδύσεων που κάνουν σε περιουσιακά στοιχεία (assets).
Θεσμικές Συμπληρωματικότητες: Δύο θεσμοί είναι συμπληρωματικοί αν η παρουσία (ή η αποτελεσματικότητα) του ενός, αυξάνει την απόδοση (ή αποτελεσματικότητα) του άλλου. Η ύπαρξη θεσμικών συμπληρωματικοτήτων είναι μεγάλης σημασίας για την συγκριτική πολιτική οικονομία, καθώς καταδεικνύει την ύπαρξη κινήτρων, ώστε χώρες που έχουν συγκεκριμένους θεσμούς σε κάποιους τομείς, να αναπτύξουν συμπληρωματικούς με αυτούς θεσμούς σε άλλους τομείς (θεσμικός ισομορφισμός).
Αποτελεσματικότητα των μοντέλων: Σύμφωνα με την θεωρία και οι δύο τύποι καπιταλισμού μπορούν να υποστηρίξουν υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και ευημερίας. Ωστόσο, υπάρχουν διαφορές: Στις δυνατότητες για καινοτομία, Στην κατανομή του εισοδήματος Στην κατανομή της εργασίας. Πρότυπα παραδείγματα χωρών: Γερμανία, ΗΠΑ. Σημείωση: Πρόκειται για ιδεατές περιπτώσεις
Συγκριτικό Θεσμικό Πλεονέκτημα: Η διαφορετικότητα των πολιτικών οικονομιών, μπορεί να αποτελέσει πηγή συγκριτικού πλεονεκτήματος. Η βασική ιδέα του συγκριτικού θεσμικού πλεονεκτήματος είναι ότι τα θεσμικά χαρακτηριστικά μιας πολιτικής οικονομίας δημιουργούν πλεονεκτήματα για την συγκέντρωση συγκεκριμένων τύπων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Απάντηση στην ερώτηση: γιατί κάποιες επιχειρηματικές δραστηριότητες αναπτύσσονται/ συγκεντρώνονται σε κάποιες χώρες; Παράδειγμα: Καινοτομικές δραστηριότητες ριζοσπαστική (radical) vs σταδιακή (incremental) καινοτομία
Επιπτώσεις στην άσκηση πολιτικής Βασικός στόχος οικονομικής πολιτικής όχι να συνεργαστούν οι επιχειρήσεις με την κυβέρνηση στην επίτευξη κάποιων στόχων, αλλά να συνεργαστούν πιο αποτελεσματικά μεταξύ τους διαφορετικού είδους μέτρα για διαφορετικές πολιτικές οικονομίες. Διαφορετικά μοντέλα κοινωνικού κράτους. Διαφορετικές προσεγγίσεις στις διεθνείς διαπραγματεύσεις για συμφωνίες οικονομικού περιεχομένου.
Αλλαγή και προσαρμογή Η πρόκληση της παγκοσμιοποίησης: η υπόθεση της σύγκλισης και πιέσεις προς απορρύθμιση - race to the bottom Η θεωρία διαφωνεί: Διαφορετικές επιχειρηματικές στρατηγικές σε επιχειρήσεις διαφορετικών πολιτικών οικονομιών Ο ανταγωνισμός δεν λαμβάνει χώρα μόνο μέσω του κόστους/ άλλα χαρακτηριστικά εξίσου σημαντικά Θεσμικό «arbtitrage» των επιχειρήσεων για την διασφάλιση όλων των θεσμικών πλεονεκτημάτων Αποτέλεσμα: διαφορετική αντιμετώπιση της παγκοσμιοποίησης ενδεχόμενη ενίσχυση των διαφορών, αντί για σύγκλιση Ωστόσο, η πρόκληση της παγκοσμιοποίησης του κεφαλαίου είναι ισχυρή μένει να αποδειχθεί τελικά ποιες θα είναι οι επιπτώσεις