Η οικονοµία στην Μακροχρόνια Περίοδο Τι είναι το κλασσικό υπόδειγµα; Είναι ένα αρκετά απλό αλλά συνάµα θεωρητικά ισχυρό υπόδειγµα δοµηµένο γύρω από αγοραστές και πωλητές οι οποίοι επιδιώκουν τους δικούς τους προσωπικούς στόχους (υπό κανόνες που έχουν τεθεί από την κυβέρνηση). Η έµφαση είναι πάνω στις συνέπειες του ανταγωνισµού και των πλήρως ευέλικτων τιµών/µισθών πάνω στη συνολική απασχόληση και στο πραγµατικό προϊόν. Οι θεωρητικές ρίζες αυτού του υποδείγµατος βρίσκονται στο 1776 και πιο συγκεκριµένα στο έργο του Adam Smith «Ο πλούτος των Εθνών». Σύµφωνα µε αυτό, η οικονοµία ελέγχεται από το «αόρατο χέρι» (invisible hand), τουτέστιν την «αγορά», η οποία αντί της κυβέρνησης αποτελεί τον καλύτερο µηχανισµό µιας υγιούς οικονοµίας. 1
Γιατί το κλασσικό υπόδειγµα είναι σηµαντικό; Η καρδιά του συστήµατος της αγοράς βρίσκεται στην διαδικασία εκκαθάρισης των αγορών και των συνεπειών από το γεγονός ότι τα άτοµα ενδιαφέρονται για την επίτευξη των προσωπικών τους στόχων (selfinterest). Σε αυτό το πλαίσιο, θα κατασκευάσουµε ένα πολύ standard κλασσικό υπόδειγµα, προκειµένου να εξηγήσουµε τις διάφορες οικονοµικές αλληλεπιδράσεις. Βήµατα 1. Αρχίζουµε µε τις επιχειρήσεις και εξετάζουµε τι καθορίζει το επίπεδο παραγωγής τους (και έτσι το εθνικό εισόδηµα). 2. Έπειτα, εξετάζουµε πως οι αγορές των συντελεστών παραγωγής κατανέµουν το εισόδηµα αυτό µεταξύ των νοικοκυριών. 3. Εξετάζουµε πόσο από αυτό το εισόδηµα τα νοικοκυριά καταναλώνουν και πόσο αποταµιεύουν. 4. Θα συζητήσουµε επίσης τη ζήηση η οποία δηµιουργείται από τις επενδύσεις αλλά και από τις δηµόσιες δαπάνες. 5. Τέλος, συζητάµε πως η ζήτηση και η προσφορά αγαθών και υπηρεσιών 2 έρχονται σε ισορροπία.
Τι προσδιορίζει τη συνολική παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών; Η συνολική παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών µιας οικονοµίας (ΑΕΠ) εξαρτάται από: - Την ποσότητα των συντελεστών παραγωγής - την ικανότητα µετατροπής των συντελεστών παραγωγής σε προϊόν Στη συνέχεια θα µελετήσουµε και τους δύο παραπάνω παράγοντες. 3
ΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Οι συντελεστές της παραγωγής είναι οι εισροές που είναι απαραίτητες προκειµένου να παραχθούν τα αγαθά και οι υπηρεσίες. Οι πιο σηµαντικοί συντελεστές παραγωγής είναι το κεφάλαιο και η εργασία. Προς το παρόν, θα θεωρήσουµε αυτούς τους συντελεστές ως δεδοµένους (σταθερούς). Έτσι: κεφάλαιο (capital) = K εργασία (labour) = L Επίσης, προς το παρόν θα υποθέσουµε ότι όλοι οι διαθέσιµοι πόροι στην οικονοµία χρησιµοποιούνται, µε άλλα λόγια ότι δεν υπάρχει σπατάλη παραγωγικών πόρων (no resources are wasted) 4
Η ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Η διαθέσιµη συνάρτηση παραγωγής προσδιορίζει την ποσότητα προϊόντος η οποία παράγεται για δεδοµένες ποσότητες κεφαλαίου (K) και εργασίας (L). Η συνάρτηση παραγωγής απεικονίζει τον µετασχηµατισµό εισροών σε εκροή (προϊόν). Μια υπόθεση κλειδί είναι ότι η συνάρτηση παραγωγής εµφανίζει σταθερές αποδόσεις κλίµακας, υπό την έννοια ότι εάν αυξήσουµε τις εισροές κατά z, τότε το προϊόν θα αυξηθεί επίσης κατά z. Έτσι, µπορούµε να γράψουµε τη συνάρτηση παραγωγής ως εξής: Y = F ( K, L ) 5
Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΑΓΑΘΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Τώρα µπορούµε να δούµε ότι οι συντελεστές παραγωγής και η συνάρτηση παραγωγής µαζί προσδιορίζουν την ποσότητα των αγαθών και υπηρεσιών που προσφέρονται, η οποία µε τη σειρά της ισούται µε το προϊόν της οικονοµίας. Έτσι, Y = F ( K, L ) = Y Αφού υποθέτουµε ότι οι ποσότητες των συντελεστών παραγωγής είναι στεθερές, µπορούµε να συµπεράνουµε ότι και το προϊόν είναι σταθερό. 6
ΠΩΣ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΕΙΣΟ ΗΜΑ ΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΙΑΦΟΡΩΝ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Επισηµαίνεται ότι το συνολικό προϊόν µιας οικονοµίας ισούται µε το εθνικό εισόδηµα. Συνεπώς, αφού οι συντελεστές παραγωγής µαζί µε τη συνάρτηση παραγωγής καθορίζουν το εθνικό προϊόν, θα καθορίζουν και το εθνικό εισόδηµα. Η κατανοµή του εθνικού εισοδήµατος διενεργείται µε βάση τις τιµές των συντελεστών παραγωγής. Οι τιµές των συντελεστών παραγωγής είναι αυτά που πρέπει να καταβλήθούν στους συντελεστές παραγωγής εξαιτίας της συµµετοχής τους στην παραγωγική διαδικασία. Παραδείγµατος χάριν, οι εργαζόµενοι εισπράττουν τον µισθό τους (wage) για την εργασία που προσφέρουν, ενώ οι ιδιοκτήτες του κεφαλαίου εισπράττουν τα ενοίκια (rents) για την χρήση του. Επειδή έχουµε υποθέσει σταθερές πόσότητες συντελεστών παραγωγής, η καµπύλη προσφοράς των συντελεστών παραγωγής θα είναι κάθετη. 7
Η αµοιβή κάθε συντελεστή παραγωγής εξαρτάται από την προσφορά και τη ζήτηση για τις υπηρεσίες του αντίστοιχου συντελεστή. Η καµπύλη ζήτησης είναι κατερχόµενη. Η αλληλεπίδραση ζήτησης και προσφοράς καθορίζει την αµοιβή ισορροπίας του αντίστοιχου συντελεστή. Τιµή ΣΠ (Μισθός ή ενοίκιο) Προσφορά ΣΠ Τιµή ισορροπίας Ποσότητα ΣΠ Ζήτηση ΣΠ 8
Προκειµένου να παραχθεί προϊόν, η επιχείρηση χρειάζεται δύο συνελεστές παραγωγής, κεφάλαιο και εργασία. Ας απεικονίσουµε την τεχνολογία της επιχείρησης χρησιµοποιώντας τη συνηθισµένη συνάρτηση παραγωγής: Y = F (K, L) Η επιχείρηση πουλάει το προϊόν της στην τιµή P, προσλαµβάνει εργάτες µε µισθό W, και ενοικιάζει κεφάλαιο µε ενοίκιο R. Ο στόχος της επιχείρησης είναι να µεγιστοποιεί τα κέρδη της. Τα κέρδη δινονται σαν αποτέλεσµα της διαφοράς µεταξύ εσόδων και κόστους. Τα έσοδα είναι P Y. Το κόστος περιλαµβάνει τόσο το εργατικό κόστος όσο και το κόστος κεφαλαίου. Το εργατικό κόστος ισούται µε W L, µε άλλα λόγια ο µισθός πολλαπλασιασµένος µε την ποσότητα της εργασίας. Το κόστος του κεφαλαίου είναι R K, δηλαδή η τιµή ενοικίασης του κεφαλαίου πολλαπλασιασµένη µε την ποσότητα του κεφαλαίου. Κέρδος = Έσοδα Εργατικό κόστος Κόστος Κεφαλαίου = PY - WL - RK 9
Έπειτα, προκειµένου να δούµε πως το κέρδος εξαρτάται από τους συντελεστές παραγωγής, χρησιµοποιούµε τη συνάρτηση παραγωγής Y = F (K, L) για να αντικαταστήσουµε για Y, οπότε: Κέρδος = P F (K, L) - WL - RK Η παραπάνω εξίσωση δείχνει ότι το κέρδος εξαρτάται από τα P, W, R, L και K. Η ανταγωνιστική επιχείρηση παίρνει την τιµή του προϊόντος καθώς και τις τιµές των συντελεστών παραγωγής ως δεδοµένες και επιλέγει τις ποσότητες εργασίας και κεφαλαίου που της επιτρέπουν να µεγιστοποιήσει τα κέρδη της. Γνωρίζουµε ότι η επιχείρηση θα απασχολήσει τόση εργασία και κεφάλαιο που θα της εξασφαλίσουν µεγιστοποίηση των κερδών της. Αλλά ποιες είναι αυτές οι ποσότητες; 10
ΤΟ ΟΡΙΑΚΟ ΠΡΟΪΟΝ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Το οριακό προϊόν της εργασίας (MPL) είναι η πρόσθετη ποσότητα προϊόντος η οποία παράγεται όταν η επιχείρηση χρησιµοποιεί µια πρόσθετη µονάδα εργασίας, διατηρώντας σταθερή την ποσότητα του κεφαλαίου και εάν χρησιµοποιήσουµε τη συνάρτηση παραγωγής εκφράζεται ως εξής: MPL = F(K,L + 1) - F(K,L). Οι περισσότερες συναρτήσεις παραγωγής έχουν την ιδιότητα του φθίνοντος οριακού προϊόντος: διατηρώντας την ποσότητα του κεφαλαίου σταθερή, το οριακό προϊόν της εργασίας µειώνεται καθώς η ποσότητα της εργασίας αυξάνεται. Y 1 1 MPL F (K, L) MPL L 11
ΑΠΟ ΤΟ ΟΡΙΑΚΟ ΠΡΟΪΟΝ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗ ΖΗΤΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Όταν η ανταγωνιστική επιχείρηση (profit maximizing) αποφασίζει εάν θα απασχολήσει µια πρόσθετη µονάδα εργασίας, λαµβάνει υπόψη της πως η απόφαση της αυτή θα επηρεάσει τα κέρδη της. Συνεπώς, συγκρίνει τα πρόσθετα έσοδα από την αυξηµένη παραγωγή (απόρροια της πρόσθετης ποσότητας εργασίας) µε το πρόσθετο κόστος εξαιτίας των υψηλότερων δαπανών για µισθούς που πρέπει τώρα να καταβάλλει. Η αύξηση στα έσοδα εξαρτάται από δύο παράγοντες: το οριακό προϊόν της εργασίας καθώς και την τιµή του προϊόντος. Συνεπώς τα πρόσθετα έσοδα θα είναι: P MPL. Το πρόσθετο κόστος από την απασχόληση µιας πρόσθετης µονάδας εργασίας είναι ο µισθός W. Έτσι, η µεταβολή στα κέρδη από την απασχόληση µιας πρόσθετης µονάδας εργασίας θα είναι: D Profit = D Revenue - D Cost = (P MPL) - W 12
Έτσι, η ζήτηση µιας επιχείρησης για εργασία προσδιορίζεται από τη σχέση P MPL = W, ή διαφορετικά εκφρασµένη από τη σχέση MPL = W/P, όπου W/P είναι ο πραγµατικός µισθός η αµοιβή της εργασίας εκφρασµένη σε µονάδες προϊόντος. Προκειµένου να µεγιστοποιήσει τα κέρδη της, η επιχείρηση απασχολεί εργασία µέχρι του σηµείου εκείνου στο οποίο το πρόσθετο έσοδο (η τιµή) ισούται µε τον πραγµατικό µισθό. Units of output Real wage Quantity of labor demanded MPL, labor demand Units of labor, L 13
ΤΟ ΟΡΙΑΚΟ ΠΡΟΪΟΝ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΚΑΙ Η ΖΗΤΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Η επιχείρηση αποφασίζει την ποσότητα κεφαλαίου που θα απασχολήσει µε τον ίδιο τρόπο που αποφασίζει την ποσότητα της εργασίας που θα απασχολήσει. Το οριακό προϊόν του κεφαλαίου (MPK) είναι η ποσότητα του πρόσθετου προϊόντος την οποία η επιχείρηση παίρνει από µία πρόσθετη µονάδα κεφαλαίου, διατηρώντας την ποσότητα της εργασίας σταθερή: MPK = F (K + 1, L) - F(K, L) Έτσι, το οριακό προϊόν του κεφαλαίου είναι η διαφορά µεταξύ της ποσότητας του προϊόντος που παράγεται µε K+1 µονάδες κεφαλαίου και εκείνης που παράγεται µε K µονάδες κεφαλαίου. Όπως και η εργασία, έτσι και το κεφάλαιο υπόκειται στον νόµο του φθίνοντος οριακού προϊόντος. Η αύξηση στα κέρδη από την απασχόληση µιας πρόσθετης µονάδας κεφαλαίου είναι η διαφορά µεταξύ των πρόσθετων εσόδων από την πώληση του προϊόντος, που αυτή η πρόσθετη µονάδα κεφαλαίου παράγει και του κόστους ενοικίασης αυτής της µονάδας κεφαλαίου: D Profit = D Revenue - D Cost = (P MPK) - R 14
Προκειµένου να µεγιστοποιήσει τα κέρδη της, η επιχείρηση συνεχίζει να απασχολεί κεφάλαιο µέχρι το οριακό προϊόν του κεφαλαίου (MPK) ισούται µε την πραγµατική τιµή ενοικίασης, δηλαδή: MPK = R/P. Η πραγµατική τιµή ενοικίασης του κεφαλαίου είναι η τιµή ενοικίασης εκφρασµένη σε µονάδες προϊόντος. 15
Ο ΚΑΤΑΜΕΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΕΙΣΟ ΗΜΑΤΟΣ Το εισόδηµα το οποίο αποµένει αφού οι επιχειρήσεις πληρώσουν τους συντελεστές παραγωγής είναι το οικονοµικό κέρδος των ιδιοκτητών της επιχείρησης. Το πραγµατικό οικονοµικό κέρδος είναι: Economic Profit = Y - (MPL L) - (MPK K) ή διαφορετικά: Y = (MPL L) + (MPK K) + Economic Profit. Συνεπώς το συνολικό εισόδηµα κατανέµεται µεταξύ της αµοιβής της εργασίας, της αµοιβής του κεφαλαίου και του οικονοµικού κέρδους. Πόσο µεγάλο όµως είναι το οικονοµικό κέρδος; Εάν η συνάρτηση παραγωγής έχει την ιδιότητα των σταθερών αποδόσεων κλίµακας, τότε το οικονοµικό κέρδος είναι µηδέν. Το αποτέλεσµα αυτό απορρέει από το θεώρηµα του Euler, σύµφωνα µε το οποίο έαν η συνάρτηση παραγωγής έχει σταθερές αποδόσεις κλίµακας, τότε F(K,L) = (MPK K) + (MPL L). Εάν κάθε συντελεστής παραγωγής αµοίβεται την αξία του οριακού του προϊόντος, τότε το άθροισµα αυτών των αµοιβών ισούται µε την αξία του συνολικού προϊόντος. Με άλλα λόγια, σταθερές αποδόσεις κλίµακας, µεγιστοποίηση του κέρδους και πλήρης ανταγωνισµός µαζί υπονοούν ότι το 16 οικονοµικό κέρδος είναι µηδενικό.
ΕΝΑ ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑ: COBB-DOUGLAS ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Έστω ότι η συνάρτηση παραγωγής έχει την µορφή: Y = F (K, L) = A K α L 1-α Το οριακό προϊόν του Κεφαλαίου είναι: MPK = α A K α-1 L 1-α οπότε η αµοιβή του Κεφαλαίου θα είναι: MPK x K = α A K α L 1-α = α Y Το οριακό προϊόν της Εργασίας είναι: MPL = (1-α) A K α L -α 17
οπότε η αµοιβή της Εργασίας θα είναι: MPL x L = (1-α) A K α L 1-α = (1-α) Y Σταθερές αποδόσεις κλίµακας F (z K, z L) = A (z K) α (z L) 1-α = A z α K α z 1-α L 1-α = z A K α L 1-α = z Y 18