ΕΠΕΑΕΚ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ Τ.Ε.Φ.Α.Α.ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΚΕ 1017 «Ανάπτυξη φυσικής κατάστασης στον αγωνιστικό αθλητισμό (αντοχή)» 1η Διάλεξη: «H Ανάπτυξη της φυσικής ικανότητας της αντοχής- Βασικές έννοιες - θεωρητικά στοιχεία (I)» Δρ. Δημήτριος Ελ. Σούλας, Επίκουρος Καθηγητής
Σε αυτή την θεματική ενότητα οι φοιτητές θα ενημερωθούν για : Τη φυσική ικανότητα της αντοχής Τιςμορφέςτηςφυσικής ικανότητας της αντοχής Για τις αθλητικές - βιολογικές βάσεις του συμπλέγματος αντοχή Για τις θεωρητικές απόψεις τις σχετικές με τα επίπεδα έντασης στην προπόνηση αντοχής
Η ΦΥΣΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΝΤΟΧΗΣ Η αντοχή γενικότερα, χαρακτηρίζεται σαν ικανότητα στην κούραση ή κατ' άλλους είναι η ικανότητα του οργανισμού να προλαβαίνει ή να αργοπορεί την εμφάνιση της κούρασης μετά από μια ορισμένη προσπάθεια.
Η ΦΥΣΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΝΤΟΧΗΣ Κατά του Menshikov και Volkov (1990) ηαντοχήαπό βιοχημική άποψη, προσδιορίζεται από τη σχέση μεταξύ του μεγέθους των υπό διάθεση ενεργειακών αποθεμάτων και της ταχύτητας κατανάλωσης της ενέργειας κατά τη διάρκεια της άσκησης σύμφωνα με τον ακόλουθο τύπο: Αντοχή= Ενεργειακά αποθέματα (J) Ταχύτητα κατανάλωσης ενέργειας (J/min)
Η ΦΥΣΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΝΤΟΧΗΣ Είναι η ικανότητα: α. της αντίστασης στην κούραση και β. της γρήγορης ξεκούρασης
Μορφές της Αντοχής α. Βασική αντοχή β. Ειδική αντοχή
Γενική - Βασική Αντοχή Η βασική αντοχή κατά κύριο λόγο και έπειτα η γενική αντοχή αποτελούν τη βάση της ειδικής αντοχής και η ειδική τη βάση της αγωνιστικής.
Ειδική αντοχή Χαρακτηρίζεται από την προσαρμογή της στις απαιτήσεις του αγωνίσματος, δηλαδή στην ικανότητα του οργανισμού να αντιστέκεται στην ειδική κούραση που προκαλεί κάθε αγώνισμα.
Αθλητικές - βιολογικές βάσεις του συμπλέγματος αντοχής
Η διαδρομή του Οξυγόνου (Ο2) μέχρι την κατανάλωσή του Για τη μεταφορά του Ο2 εμπλέκονται τρία συστήματα: ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ Πνεύμονες ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ Καρδιοκυκλοφορικό ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ Μιτοχόνδρια
Πηγές παραγωγής ενέργειας ΑΝΑΕΡΟΒΙΑ ΑΓΑΛΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΕΡΟΒΙΑ ΓΑΛΑΚΤΙΚΗ AΕΡΟΒΙΑ
Χρονικές επιβαρύνσεις και οι αντίστοιχες ενεργοποιήσεις των διαφόρων πηγών AN.ΑΓ. ενέργειας (Verdugo G. M. 2000, τροποποιημένο από Σούλα Δ. Ελ. 2005 ) AN. ΓΑΛΑΚΤΙΚΗ AEΡΟΒΙΑ ATP PC ΓΛΥΚΟΓΟΝΟ ΛΙΠΗ ΠΡΩΤΕΙΝΕΣ 6 12 1 30 3 1h 2h 6h Ταχύτητα αναδόμησης των ενεργειακών πηγών Διαφορετική χρήση των πηγών ενέργειας στην ίδια άσκηση
Γλυκόζη Γλυκογόνο Γλυκόζη 1P Γλυκόζη 6P Ινσουλίνη Μυϊκή ίνα ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ACUMULACIÓN DE ENERGÍA ELÁSTICA Αναερόβια Γλυκόλυση Πλάσμα Αίματος Πυροσταφυλικό Οξύ Καθεστώς έλλειψης Ο2 Γαλακτικό Οξύ Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ Ακετυλονσυνένζυμο Α Λιπαρά Οξέα Αμινοξέα O2 Αερόβια Γλυκόλυση ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ KREBS ΕΝΕΡΓΕΙΑ ημ. Ελ. Σούλας,2006 Μιτοχόνδρια Οξειδωτική Φωσφοριλύωση CO2 H2O
Πηγές παραγωγής ενέργειας σε σχέση με τη χρονική διάρκεια της (αγωνιστικής) επιβάρυνσης (Κέλλης, 2004) Αερόβια Γλυκόζη, Γλυκογόνο, Ελεύθερα Λιπαρά Οξέα Αναερόβια ATP, CP, Γλυκόζη, Γλυκογόνο Μικρού χρόνου (3-10 ) Μεσαίου χρόνου (10-30 ) Μακρού χρόνου (>30 ) Μικρού χρόνου (10-20 ) Μεσαίου χρόνου (20-60 ) Μακρού χρόνου (60-120 )
Αθλητικές - βιολογικές βάσεις του συμπλέγματος αντοχής Αερόβια ικανότητα είναι η δυνατότητα του οργανισμού να καταναλώνει τη μέγιστη δυνατή ποσότητα οξυγόνου (02) στο λεπτό, για να παράγει ενέργεια.
Αθλητικές - βιολογικές βάσεις του συμπλέγματος αντοχής Αναερόβια ικανότητα είναι η ικανότητα των μυϊκών κυττάρων να παράγουν ενέργεια σε κατάσταση έλλειψης ή χρέους οξυγόνου (02).
Θεωρητικές απόψεις σχετικές με τα επίπεδα έντασης στην προπόνηση αντοχής
Μερικές προπονητικές - βιολογικές βάσεις του συμπλέγματος αντοχής Αερόβιο κατώφλι Αερόβια-αναερόβια μετάβαση Αναερόβιο κατώφλι Μέγιστη Πρόσληψη Ο2 (VO2max) Ελλειμμα Ο2 Ικανότητα και Ισχύς
Αερόβιο κατώφλι Tο αερόβιο κατώφλι είναι η περιοχή κατά την οποία οι μυϊκές δραστηριότητες συντελούνται με την συνεχή παρουσία του Ο2. Χαρακτηρίζεται με την τιμή των 2mmol/l γαλακτικού οξέος και αποτελεί το όριο της καθαρά αερόβιας παραγωγής ενέργειας(το γαλακτικό οξύ, που μπορεί επίσης να προκύψει μέχρι τότε, απομακρύνεται από τους ίδιους τους μυς).
Αερόβια-αναερόβια μετάβαση Πέρα από το αερόβιο κατώφλι το γαλακτικό οξύ προχωρεί στο αίμα και συσσωρεύεται. Σ αυτή την αερόβια - αναερόβια περιοχή μετάβασης διατηρούνται σε ισορροπία ο σχηματισμός και η αποδόμηση του γαλακτικού οξέος (2-4 mmol/l), εφόσον δεν αυξάνεται η υπάρχουσα ένταση.
Αναερόβιο κατώφλι Οταν η τιμή του γαλακτικού οξέος φτάσει περίπου στα 4 mmol/l τότε η περιοχή αυτή ονομάζεται αναερόβιο κατώφλι. Ετσι το αναερόβιο κατώφλι είναι η ανώτερη δυνατή ποσότητα Ο2 που μπορεί να καταναλώσει ο οργανισμός κατά την άσκηση, πριν αρχίσει η συστηματική συγκέντρωση του γαλακτικού οξέος.
Κ.Σ. 200 195 190 185 180 175 170 160 140 130 120 ΑΕΡΟΒΙΟ ΚΑΙ ΑΝΑΕΡΟΒΙΟ ΚΑΤΩΦΛΙ (Verdugo, G., M., 2000, τροποποιημένο από Σούλα, Δ., Ελ., 2005 ) Αν.Κατ. Αερ.Κατ. Γ.Ο. 7 6 5 4 3 2 1,5 1 0,5 Ενταση Ασκησης ( ΙΣΧΥΣ)
Μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου(vo2 max) Ο ανώτατος όγκος οξυγόνου που μπορούν να καταναλώσουν οι ιστοί ενός ατόμου κατά την άσκηση στη μονάδα του χρόνου, ονομάζεται μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου (VO2max) και εκφράζει την αερόβια ικανότητα του ατόμου (Κλεισούρας, 1989 ).
Μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου(vo2 max) Η μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου αντανακλά στην αναπνευστική, καρδιαγγειακή και μυϊκή ικανότητα του οργανισμού να προσλαμβάνει, να μεταφέρει και να καταναλώνει αντίστοιχα τη μέγιστη δυνατή ποσότητα οξυγόνου στη μονάδα του χρόνου.
Μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου(vo2 max) Για την εκτίμηση της γενικής ικανότητας απόδοσης στην αντοχή, περισσότερο κατάλληλη είναι η σχετική μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου ( VΟ2 max).
Σχετική μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου ( VΟ2 max). Αυτή είναι ένα μέγεθος συσχετιζόμενο με το σωματικό βάρος, εκφραζόμενο σε χιλιοστόλιτρα/κιλό σωματικού βάρους/λεπτό (ml/kg/min). Π.χ. αθλητές αντοχής παγκοσμίου επιπέδου έχουν σχετική VΟ2 max που κυμαίνεται από 85-90 ml/kg/min (Zintl, 1993).
ΜΕΓΙΣΤΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ Ο2 (VO2max) Κ.Σ. 200 195 190 185 180 175 170 160 140 130 120 (Verdugo, G., M., 2000, τροποποιημένος από Σούλα, Δ., Ελ., 2005 ) VO2max. Αν. Κατ. Αερ.Κατ. Γ.Ο. 7 6 5 4 3 2 1,5 1 0,5 VO2 80 70 MILILITORS O2 /KG/ MIN 60 50 40 30 Ενταση Ασκησης ( ΙΣΧΥΣ)
Σχηματική παράσταση των ζωνών ή των επιπέδων έντασης, της καμπύλης ταχύτητας, σε σχέση με την καρδιακή συχνότητα(κ.σ.) και το επίπεδο του γαλακτικού οξέος ( Σούλας, Δ.,Ελ., 2005 ) ΚΣ 95 7 90 6 85 80 75 5 70 4 65 60 55 3 50 45 40 2 35 30 25 20 10 00 90 80 70 Αερ. Κατ VO2 Max Αν. Κατ Γ.Ο 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Κατευθυντήριες τιμές της σχετικής VO2max για τις διάφορες ικανότητες αντοχής (Zintl,1993) Σωματικό επίπεδο επίδοσηςαπόδοσης Σχετική VO2max Fitness (αντρών) 45 ml/kg/min Fitness (γυναικών) 38 ml/kg/min Έλλειψη κίνησης (άντρες-γυναίκες) <35 bzw. 28 ml/kg/min Προπονημένοι στην αντοχή 55-65 ml/kg/min Αθλητές αντοχής (διεθνές επίπεδο) 65-80 ml/kg/min Κορυφαίοι αθλητές (μετρημένες 85-90 ml/kg/min μέγιστες τιμές)
Ελλειμα Ο2 Το έλλειμμα Ο2 είναι η διαφορά μεταξύ του προσλαμβανόμενου και του απαιτούμενου Ο2 κατά την άσκηση (Κλεισούρας, 2003). Όταν η ένταση της άσκησης είναι υπομέγιστη, ηπρόσληψηο2 σταθεροποιείται μέσα σε λίγα λεπτά και αντανακλά την ολική απελευθέρωση ενέργειας κατά την άσκηση. Σε υπερμέγιστες προσπάθειες όμως, που ξεπερνά τη μέγιστη πρόσληψη Ο2, το απαιτούμενο Ο2 είναι περισσότερο από το προσλαμβανόμενο. Αυτό το έλλειμμα Ο2 που δημιουργείται κατά τη διάρκεια της υπερμέγιστης εξαντλητικής προσπάθειας αντανακλά τη δραστηριοποίηση του αναερόβιου μεταβολισμού και θεωρείται δείκτης της αναερόβιας παραγωγής ενέργειας. Σύμφωνα με τον Verdugo, 2005 το έλλειμμα Ο2 προσδιορίζεται από τον ακόλουθο τύπο: Ελλειμμα Ο2=(VO2 στην αποκατάσταση -VO2 βασική ) Χ λεπτά αποκατάστασης
Γράφημα στο οποίο απεικονίζεται, το καταναλούμενο Ο2, το έλλειμμα Ο2 και το απαιτούμενο Ο2 κατά τη διάρκεια μιας άσκησης μέσης έντασης (Verdugo, M.,2005, τροποποιημένο από Σούλα, Δ., Ελ., 2006) Η προστιθέμενη απαιτούμενη ποσότητα Ο2 για την επαναφορά του στα επίπεδα της ηρεμίας Ο2 που καταναλώνεται κατά την άσκηση Ελλειμμα Ο2 Ο2 που απαιτείται στην ηρεμία Ασκηση Αποκατάσταση
Ικανότητα και Ισχύς(I) Υπάρχουν πολλοί συγγραφείς που όταν αναφέρονται στην αντοχή κάνουν τον διαχωρισμό μεταξύ της αερόβιας ικανότητας και της αερόβιας ισχύος. Όταν αναφέρονται στην 1 η περίπτωση, δηλαδή στην αερόβια ικανότητα, εννοούν μια επιβάρυνση με μέτρια ένταση, στην οποία ο αθλούμενος μπορεί να διατηρήσει το ρυθμό της άσκησης για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. Αντίθετα στη 2 η περίπτωση, δηλαδή στην αερόβια ισχύ, αναφέρονται σε επιβαρύνσεις που εκτελούνται με την ανώτερη δυνατή ένταση. Και στις δύο περιπτώσεις δεν υπεισέρχεται ο παράγοντας χρόνος.
Ικανότητα και Ισχύς (II) Σε ότι αφορά την ικανότητα διακρίνουμε: την αερόβια ικανότητα, την αναερόβια γαλακτική ικανότητα και την αναερόβια αγαλακτική ικανότητα. Σε ότι αφορά την ισχύ διακρίνουμε: την μέγιστη αερόβια ισχύ (Μ.Ι.Α.), την μέγιστη αναερόβια γαλακτική ισχύ (Μ.Αν.Γ.Ι.) και την μέγιστη αναερόβια αγαλακτική ισχύ (Μ.Αν.Αγ.Ι.).
Θέματα που σχετίζονται με εφαρμογές στην αθλητική πρακτική Υποθέστε ότι είστε προπονητής σε ένα ομαδικό άθλημα ή προπονητής σε ένα ατομικό άθλημα. Είστε στην αρχή του ετήσιου ΜΑΚ και πρέπει να επισκεφτείτε ένα εργομετρικό κέντρο προκειμένου να γίνει ο εργομετρικός έλεγχος των αθλητών σας. Ζητείται να γράψετε: -Α. Τα αριθμητικά δεδομένα (οι ατομικές τιμές) των αθλητών σας που θα ζητήσετε από τον εργομέτρη μετά το τεστ και - Β. Ποια και πως αυτά τα δεδομένα θα χρησιμοποιηθούν από εσάς για τη δόμηση των προπονητικών προγραμμάτων;
Θέματα προς συζήτηση Ποια η διαφορά μεταξύ της αερόβιας και αναερόβιας γλυκόλυσης; Ποιες προσαρμογές έχουμε όταν οι προπονητικές επιβαρύνσεις συμβαίνουν στο αναερόβιο κατώφλι και ποιες όταν αυτές συμβαίνουν στη VO2max.; Ο διαχωρισμός της περιοχών επιβάρυνσης σε ικανότητα και ισχύ βοηθάει στον αποτελεσματικότερο και πιο στοχευμένο προσδιορισμό της έντασης; Αν πράγματι αυτός ο διαχωρισμός βοηθάει πώς κατά τη γνώμη σας θα μπορούσε αυτός ο διαχωρισμός να φανεί χρήσιμος στη δόμηση του προπονητικού σας προγράμματος;
Επίλογος Η ανάπτυξη της φυσικής ικανότητας της αντοχής (Φ.Ι.Α.) είναι ένας στόχος πολύ περίπλοκος. Η περιπλοκότητα της ανάπτυξης αυτής της ικανότητας εξαρτάται από την κατά περίπτωση αναλογική συμμετοχή όλων των επί μέρους λειτουργικών συστημάτων του ανθρώπινου οργανισμού. Επομένως ο προσδιορισμός των επιπέδων επιβάρυνσης (κατωφλιών) αποτελεί ένα πολύ σημαντικό εργαλείο στα χέρια του προπονητή για την επιλογή και τον προγραμματισμό των εντάσεων επιβάρυνσης κατά άτομο σε σχέση πάντοτε με την τρέχουσα ικανότητα του αθλουμένου.
Σχετική Βιβλιογραφία Bravo, J., Ga Verdugo, M., Gil F., Landa M, Marin J., Pascua M. (1998). Carreras y Marcha. Madrid. R.F.E.A. Garcia, Verdugo, M., Leibar, X. (1997). Entrenamiento de la resistencia de los corredores de medio fondo y fondo. Madrid. Gymnos. Garcia, Verdugo, M.(2003). Los metodos de entrenamiento en funcion de las zonas de intensidad. Cuadernos de atletismo 50. Madrid. RFEA. Garcia, Verdugo, M.(2005). Medio fondo y fondo. La preparacion del corredor de rasistencia.atletismo 4. Madrid. RFEA. Garcia, Verdugo, M.(2007). Resistencia y Entrenamiento. Una metodoligia practica. Barcelona. Paidotribo. Grosser M., Starischka, S. (2000). Προπόνηση Φυσικής Κατάστασης σε όλα τα αθλήματα και τις ηλικίες. Θεσσαλονίκη. Εκδόσεις Σάλτο. Κέλλης, Σ. (1999).Φυσική κατάσταση νεαρών καλοθοσφαιριστών:δύναμη-ταχυδύναμη-ταχύητητα Ευκαμψία.Θεσσαλονίκη. Εκδόσεις Σάλτο. Κέλλης, Σ. (2004). Προπονητική. Σημειώσεις από τις παραδόσεις του μαθήματος. Θεσσαλονίκη: Υπηρεσία δημοσιευμάτων ΑΠΘ. Kλεισούρας, B. (2004). Εργοφυσιολογία. Aθήνα. Π.Χ. Πασχαλίδης. Manso,G.,Navarro,M., Caballero, R.(1996).Bases teoreticas del entrenamiento deportivo.principios y aplicaciones. Madrid. Gymnhos. Martin, D., Carl, K. & Lehnertz, K (2000). Εγχειρίδιο Προπονητικής. Η σύνδεση της θεωρίας με την πράξη. Κομοτηνή: Αλφάβητο. Navarro, F.(1998) La resistencia. Madrid. Gymnos. Peronet, F. (1991). Marathon. Paris. Vigot. Raposo, V.,A.(2002).O planeamento do treino deportivo. Deportes Individuales.Lisboa.Caminho. Soulas, D. (1993). Contributii la perfectionarea metodologiei antrenamentului atletilor de mare performanta pentru probele de semifond, fond si maraton.teza de doctorat.universitatea Bucuresti. Facultatea de Sociologie, Psihologie, Pedagogie. Τζιωρτζής Στ. (2004). Προπονητική. Θεωρία Αθλητικής Προπόνησης. Αθήνα. Art work. Weineck, J(1997). Προπονητική. Φυσική κατάσταση στο ποδόσφαιρο. Θεσσαλονίκη. Εκδόσεις Σάλτο. Zintl F. (1993). Προπόνηση Αντοχής. Θεσσαλονίκη. Εκδόσεις Σάλτο.