Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, Vol. 18, No. 4, Winter 2013, Original. Article

Transcript

1 مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران سال هجدهم شماره 4 زمستان Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, Vol. 8, No. 4, Winter 03, مقاله پژوهشی اصیل تبیین صفات اسکیزوتایپی و مرزي بر پایه سبکهاي دلبستگی و صفات بنیادي شخصیت Original Article () دکتر علی محمدزاده چکیده هدف: هدف پژوهش حاضر پیشبینی صفات اسکیزوتایپی و مرزي از روي سبکهاي دلبستگی و صفات بنیادي شخصیت بود. روش: در پژوهش همبستگی حاضر 03 دانشجوي کارشناسی به روش تصادفی طبقهاي انتخاب و به نسخه تجدیدنظرشده کوتاه پرسشنامه شخصیتی آیزنک (EPQ-RS) نسخه کوتاه پرسشنامه شخصیت اسکیزوتایپی (SPQ-B) پرسشنامه شخصیت مرزي (BPI) و پرسشنامه دلبستگی بزرگسالان (AAI) پاسخ گفتند. دادهها با استفاده از روش تحلیل رگرسیون چندمتغیره تحلیل شدند. یافت هه ا: یافتهها نشان داد روانرنجورخویی سبک دلبستگی اجتنابی روانپریشیگرایی سبک دلبستگی ایمن (بهصورت منفی) سبک دلبستگی دوسوگرا و برونگرایی (بهصورت منفی) بهترتیب بهترین پیشبینهاي صفات اسکیزوتایپی و روانرنجورخویی روانپریشیگرایی و سبکهاي دلبستگی دوسوگرا و اجتنابی نیز بهترتیب بهترین پیشبینهاي صفات مرزي بودند. نتیجهگیري: روانرنجورخویی و روانپریشیگرایی بالا در کنار سبک دلبستگی اجتنابی الگوي پیشنهادي احتمالی براي پیشبینی صفات اسکیزوتایپی است و روانرنجورخویی و روانپریشیگرایی بالا در کنار سبک دلبستگی دوسوگرا الگوي پیشنهادي احتمالی براي پیشبینی صفات مرزي است. کلیدواژه: صفات اسکیزوتایپی صفات مرزي سبکهاي دلبستگی روانپریشیگرایی روانرنجورخویی 3 3 [دریافت مقاله: 390/8/4 پذیرش مقاله: 390//4] مقدمه اسکیزوفرنیاي شبه روانرنجوري روانرنجوري 3 ضداجتماعی کاذب پیش روانرنجوري اسکیزوفرنیاي اسکیزوفرنیاي 5 4 مرزي روانپریشی نهفته 7 اسکیزوفرنیاي سرپایی نهفته و اصطلاحاتی هستند که در توصیف 8 مبتلایان به اختلالهاي شخصیت مرزي و اسکیزوتایپی بهکار رفتهاند (). اگرچه اختلال شخصیت مرزي در خوشه A قرار نگرفته است ولی از آنجایی که افراد مبتلا به آن در شرایط پرتنش نشانههاي روانپریشی از خود نشان میدهند مانند شخصیت اسکیزوتایپی در مرز روانپریشی قرار میگیرد و جزء وضعیتهاي مرزي روانپریشی بهشمار میآید. 9 کرنبرگ ( بهنقل از ) در یک الگوي نظري سازمان شخصیت به هنجار مرزي و نابهنجار را در چارچوب یک پیوستار نشان داده است. در این الگو سازمان شخصیت در سه سطح از هم متمایز است: روانرنجوري مرزي و روانپریشی. کرنبرگ بر این باور است پارهاي از اختلالهاي شخصیت که در نسخههاي مختلف راهنماي تشخیصی و 0 آماري اختلالهاي روانی (DSM) مورد اشاره قرار گرفته است ریشه در سازمان شخصیت مرزي دارند. تفاوت اساسی میان سازمان شخصیت مرزي و روانرنجوري در این است که در سازمان مرزي در پارهاي از مواقع آسیب در واقعیتآزمایی تجربه میشود. مبتلایان به اختلالهاي () دکتراي تخصصی روانشناسی استادیار دانشگاه پیام نور. تهران ابتداي جاده لشکرگ دانشگاه پیام نور. دورنگار: a_mohammadzadeh@pnu.ac.ir - pseudoneurosis schizophrenia - pseudopsychopathic neurosis 3- preneurosis 4- borderline schizophrenia 5- latent psychosis - latent schizophrenia 7- ambulatory schizophrenia 8- schizotypy 9- Kernberg 0- Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders

2 علی محمدزاده شخصیت مرزي و اسکیزوتایپی در مقایسه با دیگر اختلالهاي شخصیتی ا فت کارکرد روانی- اجتماعی شدیدتري را تجربه میکنند (). یافتههاي پژوهشی نشان دادهاند: نشانههاي تجزیهاي/ روانپریشی سال هجدهم/ شماره / 4 زمستان 39 Vol. 8 / No. 4 / Winter 03 (شامل شخصیتزدایی 3 واقعیتزدایی و توهمهاي شنوایی) مهمترین مو لفه شخصیت مرزي است (3). در نوجوانان اختلال شخصیت مرزي با اختلالهاي شخصیت خوشه A (اختلالهاي غریب و نامتعارف) همایندي دارد (4). همبستگی صفات اسکیزوتایپی و مرزي معنادار است (5). هر دو الگوي اسکیزوتایپی و مرزي در خویشاوندان بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا وجود دارد و بعضی از الگوهاي شخصیت مرزي در خویشاوندان اسکیزوتایپی بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا دیده میشود (). از میان مو لفههاي سهگانه شخصیت اسکیزوتایپی دو مو لفه 4 بدگمانی پارانویید/ اضطراب اجتماعی و تجارب ادراکی 5 غیرمعمول میتوانند اختلال شخصیت مرزي را پیشبینی کنند. بنابراین نشانههاي پارانوییدي و احساس تنهایی مفرط از ویژگیهاي مشترك در دو اختلال است و معادلی تلویحی براي نشانههاي پارانوییدي و تجزیهاي گذرا احساس مزمن پوچی و ترس از تركشدن خیالی یا واقعی در شخصیت مرزي محسوب میشوند. افزون بر این تجارب ادراکی غیرمعمول شخصیت اسکیزوتایپی از جمله اختلال حسی بدنی تجارب شبهتوهمی و باورهاي انتساب از دیگر ویژگیهاي مشترك در دو اختلال بهشمار میآیند که با نشانههاي تجزیهاي و پارانوییدي وابسته به استرس و اختلال در خودانگاره شخصیت مرزي قابل قیاس است. البته تفکر سحرآمیز (شامل نشانههایی مانند باور به واقعی بودن خوابها حس ششم و ذهنخوانی) فقط اختصاص به شخصیت اسکیزوتایپی دارد و از ملاكهاي متمایزکننده دو اختلال است (). بر پایه الگوي پیوستاري ویژگیهاي روانپریشی این دو اختلال در سطح غیربالینی نیز با عنوان صفات مرزي و صفات اسکیزوتایپی مطرح میشوند که بر اساس رویکرد صفت در شخصیت بهعنوان تجلی اغراقآمیز ویژگیهاي بنیادي شخصیت در نظر گرفته میشوند (). اگرچه امروزه تبیینهاي شناختی در کنار الگوهاي زیستی در تبیین اختلالهاي روانی پذیرش گستردهاي پیدا کردهاند (7) رویکردهایی نیز وجود دارند که بر نقش عوامل تحولی در پیشبینی آسیبشناختی روانی تا کید دارند (8). بر این اساس الگوهایی از تحول نشانههاي روانپریشی ارایه شده است که در آنها تفاوتهاي فردي در دلبستگی عامل عل ی در تبیین این پدیدهها در نظر گرفته میشود (9). به نظر میرسد رویکردهاي علتشناختی اختلالهاي شخصیت بهتدریج از تمرکز انحصاري بر خصوصیات درونشخصی به تا کید بیشتر بر تا ثیر متغیرهاي میانشخصی تغییر جهت دادهاند (0). یکی از مفاهیم اصلی بسیاري از رویکردهاي تحولی این است که تجربههاي تکوینی با مراقبان اولیه و افراد مهم زندگی نه تنها مبنایی براي احساسهاي بنیادي شخص از خود فراهم میآورد بلکه بر شیوههاي هدایت چالشها و موضوعهاي تحولی متعدد زندگی نیز تا ثیر میگذارد. از این دیدگاه دلبستگی یکی از الگوهاي مناسب براي شناخت روشهاي سازشیافته و سازشنایافته براي مواجهه با چالشهاي تحولی متعدد زندگی 7 است (). بالبی () نظریهپرداز اصلی دلبستگی بر پایه مشاهده ویژگیهاي روابط مادر-کودك در موقعیتهاي مختلف به این نتیجه رسید که نوع پیوند مراقب- کودك تنظیمگر تجربههاي عاطفی و رفتاري کودك است. یکی از 8 مفاهیم اساسی نظریه دلبستگی الگوهاي درونکاري است که به باور بالبی در چارچوب تعامل نوزاد- مادر به منزله معادلهاي روانشناختی کیفیت رابطه هستند. کنش اصلی این الگوها تسهیل توانایی فرد در رمزگردانی تعاملها و پیشبینی صحیح رفتار دیگران (افراد مهم) و احساس اندیشه و رفتار خود در پاسخ به آنهاست. بر پایه رویکرد دلبستگی شکست در این فرآیندها علت بسیاري از اختلالهاي شخصیت (شامل اختلالهاي شخصیت مرزي و اسکیزوتایپی) است. یافتههاي پژوهشی نشان دادهاند برخی ابعاد سبکهاي دلبستگی میتوانند بخشی از تغییرپذیري دو اختلال شخصیت مرزي و اسکیزوتایپی را پیشبینی کنند (8 3-). اما تا ثیر تعاملی سبکهاي دلبستگی با صفات بنیادي شخصیت کمتر مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به این مطالب هدف پژوهش حاضر پاسخ به این پرسشها بود: - ویژگیهاي بنیادي شخصیت و ابعاد دلبستگی چه سهمی در شکلگیري صفات اسکیزوتایپی دارند - ویژگیهاي بنیادي شخصیت و ابعاد دلبستگی چه سهمی در شکلگیري صفات مرزي دارند - dissociative/ psychotic symptoms - depersonalization 3- derealization 4- paranoid suspiciousness/ social anxiety 5- unusual perceptual experiences - magical thinking 7- Bowlby 8- internal working model

3 تبیین صفات اسکیزوتایپی و مرزي سال هجدهم/ شماره / 4 زمستان 39 روش دانشجویان دوره کارشناسی دانشگاههاي پیام نور تبریز سراب و دانشگاه تربیت معلم آذربایجان در سال تحصیلی جامعه آماري پژوهش همبستگی حاضر را تشکیل دادند. برپایه جدول نمونهگیري مورگان 03 نفر به روش نمونهگیري تصادفی طبقهاي انتخاب شدند پس از انتخاب کلاسها و توضیح هدفهاي پژوهش پرسشنامهها در اختیار آزمودنیها قرار گرفت. بهمنظور رعایت اخلاق پژوهش و حقوق آزمودنیها ضمن اعلام صریح داوطلبانهبودن شرکت در پژوهش هم بهصورت شفاهی (پیش از اجرا) و هم بهصورت کتبی (بالاي پرسشنامه) پرسشنامهها بدون نام و نام خانوادگی تکمیل شدند. همچنین بهمنظور سپاسگزاري از آزمودنیها افرادي که مایل بودند میتوانستند با درج کد یا نام استعاري از یافتههاي پرسشنامههاي خود آگاه شوند. براي کنترل اثر ترتیبی پرسشنامهها حدود نیمی از آزمودنیها نخست به پرسشنامههاي مربوط به صفات اسکیزوتایپی و مرزي و سپس به پرسشنامههاي مربوط به دلبستگی و شخصیت پاسخ دادند و در مورد نیم دیگر بهصورت وارون عمل شد. براي گردآوري دادهها ابزارهاي زیر بهکار رفت: نسخه کوتاه پرسشنامه شخصیت اسکیزوتایپی (SPQ-B) (7) گویه دارد و بهصورت بلی (یک)/ خیر (صفر) پاسخ داده میشود. SPQ-B نشانهشناسی منفی اسکیزوتایپی را 3 میسنجد و سه عامل دارد: کاستیهاي ادراکی- شناختی 4 کاستیهاي میانفردي 5 و سازماننایافتگی. همسانی درونی 7 عاملها و پایایی بازآزمایی دوماهه بهترتیب 0/7-0/80 و 8 0/8-0/95 بود. روایی ملاکی آن با ابزارهاي بالینی اختلال شخصیت اسکیزوتایپی براي کل مقیاس و عاملهاي کاستی ادراکی- شناختی کاستی میانفردي و سازماننایافتگی 9 بهترتیب 0/3 0/73 0/ و (7) 0/3 و روایی همزمان نسخه فارسی SPQ-B با نسخه A پرسشنامه صفات 0 اسکیزوتایپی (STA) 0/75 گزارش شده است (5). ضریب پایایی بازآزمایی چهارهفتهاي براي کل مقیاس و عاملهاي کاستیهاي ادراکی- شناختی کاستیهاي میانفردي و سازماننایافتگی بهترتیب 0/90 0/83 0/94 و 0/85 و ضریب آلفا به همان ترتیب 0/70 0/ 0/83 و 0/8 بهدست آمده است (8). پرسشنامه شخصیت مرزي (BPI) (9) براي سنجش صفات شخصیت مرزي در نمونههاي بالینی و غیربالینی ساخته شده و بهصورت بلی/ خیر پاسخ داده میشود. 53 BPI گویه دارد که بر پایه مفهوم کرنبرگ از سازمانبندي شخصیت مرزي و همچنین ملاكهاي تشخیصی چهارمین ویراست 3 راهنماي تشخیصی و آماري اختلالهاي روانی (DSM-IV) (0) ساخته شده است (9). BPI چهار خردهمقیاس آشفتگی 5 4 هویتی مکانیزمهاي دفاعی اولیه آسیبدیده 7 واقعیتآزمایی آسیبدیده و ترس از نزدیکی دارد. آلفاي 8 کرونباخ و ضریب پایایی بازآزمایی یکهفتهاي آن بهترتیب 0/8-0/9 و 0/73-0/89 گزارش شده است (9). در ایران روایی همزمان این پرسشنامه با اجراي همزمان با نسخه B 9 پرسشنامه صفات اسکیزوتایپی (STB) (5) و نیز روایی 0 سازه آن خوب گزارش شده و پایایی بازآزمایی کل مقیاس و خردهمقیاسهاي آشفتگی هویتی مکانیزمهاي دفاعی اولیه آسیبدیده واقعیتآزمایی آسیبدیده و ترس از نزدیکی بهترتیب 0/ 0/74 0/3 0/80.() و 0/ بهدست آمده است نسخه تجدیدنظرشده کوتاه پرسشنامه شخصیتی آیزنک (EPQ-RS) () 48 گویه دارد و بهصورت بلی/ خیر پاسخ داده میشود. EPQ-RS براي سنجش ابعاد شخصیتی 4 3 روانرنجورخویی برونگرایی و روانپریشیگرایی در دامنه -70 سال استفاده میشود و افزون بر این سه شاخص دروغسنجی هم دارد. ضرایب پایایی بازآزمایی گزارششده توسط سازندگان اصلی آزمون مناسب گزارش شده است (). آلفاي کرونباخ نسخه فارسی EPQ-RS براي برونگرایی روانرنجورخویی روانپریشیگرایی و دروغسنجی بهترتیب 0/5 0/74 0/77 و 0/ گزارش شده است. همچنین - Morgan - Schizotypal Personality Questionnaire- Brief form 3- cognitive perceptual deficits 4- interpersonal deficits 5- disorganization - internal constancy 7- test-retest reliability 8- criterion validity 9- concurrent 0- Schizotypal Trait questionnaire A form - Borderline Personality Inventory - Kernberg 3- Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4 th edition 4- identity diffusion 5- impaired primitive defense mechanisms - impaired reality testing 7- fear of closeness 8- Cronbach s alpha 9- Schizotypal Trait questionnaire B form 0- constructive - Eysenck Personality Questionnaire- Revised Short form - neuroticism 3- psychoticism 4- extraversion Vol. 8 / No. 4 / Winter 03

4 علی محمدزاده بررسی روایی همزمان با پرسشنامه ني و () نشان داد همبستگی شاخصهاي برونگرایی روانرنجورخویی و روانپریشیگرایی با ابعاد همارز ني و بهترتیب 7/ 0/70 و 0 به سازههاي موجود روایی مناسبی است. پرسشنامه دلبستگی بزرگسالان (AAI) 0/3- است که با توجه سال هجدهم/ شماره / 4 زمستان 39 Vol. 8 / No. 4 / Winter 03 (3) 5 گویه 4 3 دارد و سه سبک دلبستگی ایمن اجتنابی و مضطرب/ 5 دوسوگرا (هر یک پنج گویه) را میسنجد. نمرهگذاري روي مقیاس لیکرت پنجدرجهاي انجام میشود. پایایی بازآزمایی کل و ضریب همسانی درونی AAI بهترتیب 0/8 و 0/78 گزارش شده است (3). در ایران این ضرایب پایایی براي کل آزمون و سه خردهمقیاس بهترتیب بالا 0/8 0/83 0/75 و 0/77 گزارش شده است. روایی همزمان نیز با مصاحبه ساختاریافته دلبستگی (ASI) به همان ترتیب 0/87 0/80 0/84 و 0/79 بهدست آمده است (4). 7 تجزیه و تحلیل دادهها با کمک نرمافزار SPSS- و به 8 روش گرسیون گام به گام انجام شد. یافتهها از 03 آزمودنی 34 نفر (/ درصد) مرد و 49 نفر (77/8 درصد) زن بودند. میانگین (و انحراف معیار) سنی مردان و زنان بهترتیب (7) 3/93 و (5/83) 4/8 بود. میانگین (و انحراف معیار) صفات مرزي صفات اسکیزوتایپی روانپریشیگرایی برونگرایی روانرنجورخویی دلبستگی ایمن دلبستگی اجتنابی و دلبستگی اضطرابی/ دوسوگرا بهترتیب (3/59) 9/ 3/98 9/8 (/97) 7/ (/4) 8/8 (/35) 3/0 (4/55) (3/5) /8 (3/9) و (3/84) 7/55 بود. ضریب همبستگی میان صفات اسکیزوتایپی با روانپریشیگرایی برونگرایی روانرنجورخویی دلبستگی ایمن دلبستگی ناایمن و دلبستگی اضطرابی/ دوسوگرا بهترتیب 0/03 0/3 0/30 0/- 0/4 و 0/43 و همبستگی صفات مرزي با همان عوامل بهترتیب -0/ 0/3 0/5 0/30 0/8 و 0/54 بود. تمامی همبستگیها جز مورد نخست (همبستگی میان صفات اسکیزوتایپی و دلبستگی ایمن) معنادار بودند ( p). براي استفاده از رگرسیون فرض همخطیبودن چندگانه براي سنجش استقلال متغیرهاي پیشبین بررسی شد و یافتهها 0 9 نشان داد شاخص تحمل و شاخص عامل تورم واریانس متغیرها بهترتیب 0/78-0/98 و -/7 بود بدین معنی که متغیرهاي پیشبین از یکدیگر مستقل هستند و همخطیبودن چندگانه اتفاق نیفتاده است. تحلیل رگرسیون چندمتغیره گام به گام در دو مرحله انجام شد: در مرحله نخست صفات اسکیزوتایپی و در مرحله دوم صفات مرزي بهعنوان متغیر ملاك و در هر دو مرحله سه نوع سبک دلبستگی ایمن اجتنابی و اضطرابی/ دوسوگرا و صفات بنیادي شخصیت (روانپریشیگرایی برونگرایی و روانرنجورخویی) بهعنوان متغیر پیشبین وارد معادلههاي رگرسیونی شدند. یافتههاي مرحله نخست (جدول ) نشانگر ارتباط معنادار میان متغیر پیشبین و متغیر ملاك بود تمامی متغیرهاي پیشبین توان لازم براي ورود به معادلههاي رگرسیونی براي تبیین اسکیزوتایپی را داشتند: در گام نخست روانرنجورخویی توانست به تنهایی 8 درصد تغییرات صفات اسکیزوتایپی را پیشبینی کند. در گام دوم ورود متغیر سبک دلبستگی اجتنابی این مقدار را به 4 درصد افزایش داد و در گامهاي سوم چهارم پنجم و ششم نیز بهترتیب اضافهشدن متغیرهاي روانپریشیگرایی سبک دلبستگی ایمن سبک دلبستگی دوسوگرا و برونگرایی درصد تغییرات متغیر ملاك را بهترتیب به و 34 درصد رساند. یافتههاي مرحله دوم (جدول ) نشانگر ارتباط معنادار میان متغیر پیشبین و متغیر ملاك بود جز برونگرایی و سبک دلبستگی ایمن بقیه متغیرها توان لازم براي ورود به معادلههاي رگرسیونی براي تبیین صفات مرزي را داشتند: در گام نخست روانرنجورخویی توانست بهتنهایی 30 درصد تغییرات صفات مرزي را پیشبینی کند. در گام دوم ورود متغیر روانپریشیگرایی توانست این مقدار را به 4 درصد افزایش دهد و در گامهاي سوم و چهارم نیز اضافه شدن سبک دلبستگی دوسوگرا/ اضطرابی و سبک دلبستگی اجتنابی درصد تغییرات متغیر ملاك را بهترتیب به 50 و 5 درصد ارتقا دادند. در ادامه تحلیلهاي جداگانهاي به تفکیک جنسیت انجام شد. یافتهها بهطور تقریبی همان الگوي نمونه کلی را نشان داد. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که تا ثیر جنسیت قابل چشمپوشی است. - NEO questionnaire - Adult Attachment Inventory 3- secure 4- avoidant 5- anxious/ ambivalent - Attachment Structured Interview 7- Statistical Package for the Social Science-version 8- stepwise regression 9- tolerance 0- variance inflation factor

5 تبیین صفات اسکیزوتایپی و مرزي جدول - تحلیل رگرسیون چندمتغیره گام به گام صفات اسکیزوتایپی از روي سبکهاي دلبستگی و صفات بنیادي شخصیت Sig. t β Sig. F R گام متغیر پیشبین /78 0/43 38/8 روانرنجورخویی 0/8 /4 /94 0/39 0/4 99/03 روانرنجورخویی 0/4 دلبستگی اجتنابی /45 0/39 3 روانرنجورخویی 0/ 80/5 دلبستگی اجتنابی 0/8 5/73 0/0 روانپریشیگرایی 0/4 4 روانرنجورخویی /40 /8 0/ 0/ /58 0/30 دلبستگی اجتنابی روانپریشیگرایی -4/3-0/4 دلبستگی ایمن 9/9 0/35 5 روانرنجورخویی 5/4 0/9 دلبستگی اجتنابی 5/7 0/9 0/37 روانپریشیگرایی 0/33-5/0-0/7 دلبستگی ایمن 4/98 0/8 دلبستگی دوسوگرا 9/4 0/34 روانرنجورخویی 4/80 5/ -4/80 0/7 0/7-0/ 5/30 0/34 دلبستگی اجتنابی روانپریشیگرایی دلبستگی ایمن 3 3 5/5 0/9 دلبستگی دوسوگرا 0/004 -/87 0/0 برونگرایی جدول - تحلیل رگرسیون چندمتغیره گام به گام صفات مرزي از روي سبکهاي دلبستگی و صفات بنیادي شخصیت Sig. t β Sig. F R گام متغیر پیشبین /03 7/40 /34 3/9 0/7 9/78 3/83 9/4 8/9 3/87 0/54 0/54 0/35 0/43 0/9 0/30 0/4 0/8 0/8 0/ Vol. 8 / No. 4 / Winter 03 سال هجدهم/ شماره / 4 زمستان 39 57/ 0/30 روانرنجورخویی 0/34 روانرنجورخویی 0/4 روانپریشیگرایی روانرنجورخویی 3 0/0 0/50 روانپریشیگرایی دلبستگی دوسوگرا روانرنجورخویی 4 0/5 روانپریشیگرایی 58/84 ناایمن دوسوگرا ناایمن اجتنابی بحث هدف از پژوهش حاضر پیشبینی صفات اسکیزوتایپی و مرزي از روي ابعاد دلبستگی و صفات بنیادي شخصیت بود. یافتهها نشان داد روانرنجورخویی سبک دلبستگی اجتنابی روانپریشیگرایی سبک دلبستگی ایمن (بهصورت منفی) سبک دلبستگی دوسوگرا/ اضطرابی و برونگرایی (بهصورت منفی) بهترتیب بهترین پیشبینهاي صفات اسکیزوتایپی و روانرنجورخویی روانپریشیگرایی و سبکهاي دلبستگی

6 علی محمدزاده دوسوگرا/ اضطرابی و اجتنابی نیز بهترتیب بهترین پیشبینهاي صفات مرزي بودند. یافتهها نشان داد صفات شبهروانپریشی اسکیزوتایپی و مرزي بر پایه سبکهاي دلبستگی ناایمن بهتر پیشبینی میشوند صفات اسکیزوتایپی بیشتر با سبک دلبستگی ناایمن اجتنابی و صفات مرزي بیشتر با سبک دلبستگی ناایمن دوسوگرا/ اضطرابی تبیین میشوند. ویژگی اصلی سبک دلبستگی اجتنابی عبارت است از نگرش منفی نسبت به خود و دیگران و بیاعتمادي کامل نسبت به دیگران. این ویژگیها که از الگوهاي درونکاري منفی هستند زمینه شکلگیري آمادگیهاي دفاعی مقاومت در برابر تا ثیرهاي خارجی محدودیت عواطف بیاعتمادي و بدگمانی نسبت به دیگران و سرزنش آنها را فراهم میآورد (5). این گرایش به انزوا بخشی از نشانههایی است که در ملاكهاي تشخیصی اختلال شخصیت اسکیزوتایپی نیز وجود دارند (5) بهویژه یک پژوهش نشان داد گرایش به انزوا و ترجیح تنهایی از ویژگیهاي مهم اسکیزوتایپی در جامعه ایرانی است (). بنابراین سبک دلبستگی اجتنابی با الگوهاي درونکاري منفی زمینه شکلگیري صفات اسکیزوتایپی را فراهم میآورد. البته پدیدآیی صفات شبهروانپریشی اسکیزوتایپی معلول علل متنوع در قالب الگوي آسیبپذیري- استرس است (7) که یکی از این شرایط میتواند سبک دلبستگی اجتنابی باشد. نشان داده شده است سبکهاي دلبستگی اجتنابی و دوسوگرا/ اضطرابی با ویژگیهایی مانند اضطراب اجتماعی بالا انزوا و بدگمانی در ارتباطهاي میانفردي همراه هستند (8) ویژگیهایی که هماهنگ با (5) DSM-IV-TR در اختلال شخصیت اسکیزوتایپی دیده میشود. همسو با یافتههاي پژوهش حاضر به نظر میرسد نشانهشناسی شخصیت مرزي با ویژگیهاي سبک دلبستگی ناایمن دوسوگرا/ اضطرابی هماهنگی بیشتري داشته باشد. افراد در الگوي دلبستگی دوسوگرا بیشترین ناایمنی را نشان میدهند در دوره کودکی ابتدا گاهی به مادرشان نزدیک میشوند سپس از تماس با او اجتناب میکنند گاهی هم در یک زمان رفتارهاي متناقضی بروز میدهند. آشفتگی دلواپسی و افسردگی از دیگر ویژگیهاي سبک دلبستگی ناایمن دوسوگراست. بسیاري از افراد داراي سبک دلبستگی ناایمن دوسوگرا جز کودکانی هستند که با آنها بدرفتاري شده و یا فراموش شدهاند (8). از سوي دیگر در شخصیتهاي مرزي خلق و هیجان شخص دستخوش ناپایداري است: دورههاي حاد افسردگی اضطراب یا خشم مکرر بدون علت آشکار روي میدهد. خودپنداره شخص نیز دستخوش نااستواري است و میان دورههاي حاد تردید درباره خویشتن تا بزرگپنداري خویشتن نوسان میکند. روابط میانفردي شخص نیز بسیار نااستوار و از والاپنداري تا سرزنش بیدلیل در نوسان است. همگام با نااستواري خلق خودپنداره و روابط میانفردي گرایش به رفتارهاي تکانشی آسیب به خویش در این افراد دیده میشود (مانند جرح خویشتن و رفتار خودکشی). بنابراین پیشبینی صفات مرزي از روي سبک دلبستگی ناایمن دوسوگرا (یافته پژوهش حاضر) موجه بهنظر میرسد. البته بهتازگی پیشنهاد شده است که صفات مرزي در سطح نشانهشناسی بالینی به تجربه ناراحتیهاي ارتباطی شدید مربوط باشد و در واقع اختلال شخصیت مرزي با اصطلاح نوسان در دلبستگی بیشتر تبیین میشود تا ا شکال رایج دلبستگی ناایمن. به بیان دیگر این فرضیه نبود راهبردهاي دلبستگی منسجم را بهعنوان بخشی از سبکهاي دلبستگی ناایمن پیشنهاد کرده است (8). سال هجدهم/ شماره / 4 زمستان 39 Vol. 8 / No. 4 / Winter 03 در مورد رابطه روانرنجورخویی و روانپریشیگرایی با صفات اسکیزوتایپی و مرزي یافتههاي پژوهش حاضر با پژوهشهایی (5 ) همسو است که بر پایه الگوي سهعاملی و پنجعاملی شخصیت نشان دادهاند وضعیتهاي مرزي روانپریشی (صفات اسکیزوتایپی و مرزي) با روانرنجورخویی و برخی هم با روانپریشیگرایی مرتبط است. در همین راستا برخی پژوهشگران بر این باورند که بسیاري از انواع رفتارهاي نابهنجار را میتوان نوعی اغراق در صفات به هنجار شخصیت بهحساب آورد (9). به بیان دیگر در الگوي پیوستاري بسیاري از ا شکال آسیبشناختی در انتهاي پیوستار شخصیت به هنجار قرار دارند نه اینکه بهطور کامل از شخصیت به هنجار جدا باشند (30). در الگوي پیشنهادي روانرنجورخویی ارتباط اساسی با صفات اسکیزوتایپی و مرزي دارد. روانرنجورخویی عبارت است از گرایش به تجربه آشفتگیهاي هیجانی (3). از آنجایی که آشفتگی هیجانی از نشانههاي عاطفی شخصیت اسکیزوتایپی و مرزي است (5) این بخش از یافتهها معتبر به نظر میرسد. رابطه منفی شخصیت اسکیزوتایپی با ب عد شخصیتی برونگرایی با گرایش به انزوا که از آن با عنوان بیلذتی درونگرایانه در - stress-vulnerability model - oscillation

7 تبیین صفات اسکیزوتایپی و مرزي سال هجدهم/ شماره / 4 زمستان 39 شخصیت اسکیزوتایپی یاد میکنند (5) قابل تبیین است. همچنین رابطه صفات اسکیزوتایپی و مرزي با روانپریشیگرایی -که با ویژگیهایی مانند نداشتن دوستان صمیمی عاطفه محدود نبود همدلی رعایتنکردن هنجارها و اعمال خشونتبار همراه است- با طرز تلقی آیزنک (3) از مفهوم روانپریشی هماهنگ است که بر پایه آن رفتارهاي غیراجتماعی از ویژگیهاي روانپریشی (و بر این اساس از ویژگیهاي صفات شبهروانپریشی اسکیزوتایپی و مرزي) به- شمار میآید (). با وجود انتقادهاي وارد بر نظریه روانپریشیگرایی آیزنک مبنی بر اینکه بیشتر رفتارهاي غیراجتماعی را اندازه میگیرد (33) تا نشانههاي اختصاصی روانپریشی را اما یافتههاي پژوهش حاضر همسو با نظریه آیزنک ارتباط صفات شبهروانپریشی اسکیزوتایپی و مرزي را با صفت بنیادي روانپریشیگرایی تا یید کرد. یکی دیگر از یافتههاي پژوهش حاضر همسو با یافتههاي پیشین (5 ) این بود که همبستگی صفات اسکیزوتایپی و مرزي با شاخصهاي روانپریشیگرایی و روانرنجورخویی بهطور تقریبی مشابه یکدیگر بود. براي این امر یک تبیین احتمالی وجود دارد: دو صفت از نظر نشانهشناسی تا حدودي با هم همپوشی دارند و هر دو در سطح اختلال جزء شرایط مرزي روانپریشی محسوب میشوند (34). در مورد پیشبینی صفات اسکیزوتایپی و مرزي از روي روانرنجورخویی در نظرگرفتن این نکته لازم است که ب عد روانرنجورخویی شخصیت با بیشتر کارکردهاي نابهنجار روانشناختی و حتی بدنی همراه است و بهطور عام نقش واسطهاي و تعدیلکننده در ابتلا به اختلالهاي روانی دارد. بنابراین این ب عد در ارتباط با اختلالهاي روانی ارزش تبیینی ندارد زیرا به الگوي مرضی خاصی اختصاص نداشته آسیبپذیري عمومی نسبت به نابهنجاري کلی است (35). بهطور کلی میتوان یافتههاي پژوهش حاضر را اینگونه جمعبندي کرد: روانرنجورخویی و روانپریشیگرایی بالا در کنار سبک دلبستگی ناایمن اجتنابی الگوي پیشنهادي احتمالی براي پیشبینی صفات اسکیزوتایپی است و روانرنجورخویی و روانپریشیگرایی بالا در کنار سبک دلبستگی ناایمن دوسوگرا الگوي پیشنهادي احتمالی براي پیشبینی صفات مرزي است. مهمترین محدودیت پژوهش حاضر پایینبودن فراوانی صفت روانپریشیگرایی در مقایسه با دیگر صفات بنیادي شخصیت بود که ممکن است بر یافتهها تا ثیر گذاشته باشد. سپاسگزاري این مقاله از طرحی با عنوان «بررسی نقش و تا ثیر تعاملی ابعاد دلبستگی و ویژگیهاي شخصیت در تبیین صفات اسکیزوتایپی و مرزي» که در دانشگاه پیام نور استان آذربایجان شرقی به تصویب رسیده برگرفته شده است. بدینوسیله از ري یس و اعضاي شوراي پژوهشی دانشگاه براي حمایت مالی از پژوهش حاضر صمیمانه قدردانی میشود. [بنا به اظهار نویسنده مسي ول مقاله تعارض منافع وجود نداشته است]. منابع. Torgersen S, Edvardsen J, Oien PA, Onstad S, Skre I, Lygren S, et al. Schizotypal personality disorder inside and outside the schizophrenic spectrum. Schiz Res. 00; 54: Skodol AE, Gunderson JG, McGlashan TH, Dyck IR, Stout RL, Bender DS, et al. Functional impairment in patients with schizotypal, borderline, avoidant, or obsessive-compulsive personality disorder. Am J Psychiatry. 00; 59: Chabrol H, Montovany A, Duconge E, Kallmeyer A, Mullet E, Leichsenring F. Factor structure of the borderline personality inventory in adolescents. Euro J Psychol Asses. 004; 0(): Becker DF, Grilo CM, Edell WS, McGlashan TH. Comorbidity of borderline personality disorder with other personality disorders in hospitalized adolescents and adults. Am J Psychiatry. 000; 57; Rawlings D, Claridge G, Freeman JL. Principal components analysis of the schizotypal personality scale (STA) and the borderline personality scale (STB). Pers Individ Dif. 00; 3: Mohammadzadeh A, Borjali A. Schizotypal trait questionnaire (STQ) versus Eysenck personality questionnaire (EPQ): Divergence and convergences between two perspectives in psychosis. Adv Cog Sci. 008; 38:-8. [Persian] Vol. 8 / No. 4 / Winter 03 - Eysenck

8 علی محمدزاده سال هجدهم/ شماره / 4 زمستان 39 Vol. 8 / No. 4 / Winter Bentall RP. Madness explained: Why we must reject the Kraepelinian paradigm and replace it with a complaintorientated approach to understanding mental illness. Med Hypotheses. 00; : Meins E, Jones SR, Fernyhough C, Hurndall S, Koronis P. Attachment dimensions and schizotypy in a nonclinical sample. Pers Individ Dif. 008; 44: Garety PA, Kuipers E, Fowler D, Freeman D, Bebbington PE. A cognitive model of the positive symptoms of psychosis. Psychol Med. 00; 3; Millon T. Personality disorders: Conceptual distinctions and classification issues. In: Costa PT, Widiger TA, editors. Personality disorders and the five-factor model of personality. Washington, DC: APA; 994. p Lyddon WJ. Attachment theory: A metaperspective for counseling psychology? Couns Psychol. 995; 3: Bowlby J. Attachment and loss (vol. 3), Loss: Sadness and depression. New York: Basic Books; Goodwin I. The relevance of attachment theory to the philosophy, organization, and practice of adult mental health care. Clin Psychol Rev. 003; 3; Tiliopoulos N, Goodall K. The neglected link between adult attachment and schizotypal personality traits. Pers Individ Dif. 009; 47(4): Besharat MA. An attachment theory explanation of personality disorders. Contemp Psychol. 00; :4-7. [Persian]. Bakhshipour Rodsari A, Mansour A. Comparison of positive, negative and disorganized schizotypy characteristics in secure, avoidance and anxiety attachment student in Tabriz University. J Res Behav Sci. 0; 9():4-3. [Persian] 7. Raine A, Benishay D. The SPQ-B: A brief screening instrument for schizotypal personality disorder. J Pers Disord. 995; 9: Mohammadzadeh A. The study of psychometric properties of schizotypal personality questionnairebrief (SPQ-B). Int J Psychol. 007; : Leichsenring, F. Development and first results of the borderline personality inventory: A self-report instrument for assessing borderline personality organization. J Pers Assess. 999; 73(): American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4 th ed.). Washington, DC: APA; 994. Mohammadzadeh A, Rezaie A. Validation of borderline personality inventory (BPI) in Iran. J Beh Sci. 0; 5(3):9-77. [Persian].. Bakhshipour Rodsari A, bagherian khosroshahi S. Psychometric properties of Eysenck personality questionnaire-revaied (EPQ-R) short form. J Res Behav Sci. 007; 9():3-. [Persian] 3. Hazan C, Shaver P. Romantic love conceptualized as an attachment process. J Pers Soc Psychol. 987; 5(3): Rahimian Bugar E, Nuri A, Oreizi Samani HR, Molavi H, Foroghi Mobarake AR. The study of relationship between adulthood attachment styles with job satisfaction and occupational stress among nurses. Iran J Psychiatry Clin Psychol. 007; 49: [Persian] 5. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4 th ed., Text Revision). Washington, DC: APA; Yaghubi H, Mohammadzadeh A. Validation of the Oxford- Liverpool inventory of feelings and experiences (OLIFE). Zahedan J Res Med Sci. 0; 4(9):4-9. [Persian] 7. Goulding A. Schizotypy models in relations to subjective health and paranormal beliefs and experiences. Pers Individ Dif. 004; 37: George C, West M. Developmental vs. social personality models of adult attachment and mental ill health. Brit J Med Psychol. 999; 7(3): Miller JD, Reynolds SK, Pilkonis PA. The validity of the five-factor model prototypes for personality disorders in two clinical samples. Psychol Assessment. 004; : Widiger TA. A dimensional model of personality disorder. World Psychiatry. 007; (): Gosling SD, Rentfrow PJ, Swann WB. A very brief measure of the big-five personality domains. J Res Pers. 003; 37: Eysenck HJ, Eysenck SBG. Manual of the Eysenck personality questionnaire. London: Hoddler & Stoughton; Day S, Peter E. The incidence of schizotypy in new religious movements. Pers Individ Dif. 999; 7: Loughland CM, Williams LM. A cluster analytic study of schizotypal trait dimension. Pers Individ Dif. 997; 3: Claridge G, Davis C. What's the use of neuroticism? Pers Individ Dif. 00; 3:

9 تبیین صفات اسکیزوتایپی و مرزي Original Article The Explanation of Schizotypal and Borderline Traits According to Attachment Dimensions and Basic Personality Traits Abstract Objectives: This study explored prediction of schizotypal and borderline traits according to attachment dimensions and basic personality traits. Method: The current study was conducted in correlational context. Randomly selected 03 students from Tabriz Payame Nour and Azad Universities and Sarab Payame Nour University students took part in this research. Participants answered Schizotypal Personality Questionnaire-Brief (SPQ-B), Borderline Personality Inventory (BPI), Eysenck Personality Questionnaire-Revised, Short form (EPQ-RS) and Adult Attachment Inventory (AAI). Data were analyzed using stepwise multiple regression analysis. Results: Neuroticism, avoidant attachment, psychoticism, secure attachment (negatively), ambivalent attachment and extraversion (negatively) significantly predict schizotypal trait respectively. Neuroticism, psychoticism, ambivalent & avoidant attachments significantly predict borderline trait respectively. Conclusion: High neuroticism and psychoticism with avoidant attachment style is proposed model for schizotypal, while high neuroticism and psychoticism with ambivalent attachment style is best model in prediction of borderline traits. Ali Mohammadzadeh * * Payam-e-nour University, Tehran, Iran, IR. Fax: a_mohammadzadeh@pnu.ac.ir Key words: schizotypy; borderline; attachment; personality; psychoticism; neuroticism [Received: 5 November 0; Accepted: 4 March 0] سال هجدهم/ شماره / 4 زمستان 39 Vol. 8 / No. 4 / Winter 03