Κ. Θενηόθε, Η ηηκή θαη ην ρξήκα.

Transcript

1 Κ. Θενηόθε, Η ηηκή θαη ην ρξήκα. (από ην βηβιίν ηνπ θαζεγεηή) Α. Σν πξψην εθηελέο αθεγεκαηηθφ έξγν ηνπ Κσλζηαληίλνπ Θενηφθε, Η ηηκή θαη ην ρξήκα, δεκνζηεχηεθε ζε ζπλέρεηεο ζην «Ννπκά» ην 1912 (18 Απγνχζηνπ - 29 Γεθεκβξίνπ) θαη ζε μερσξηζηφ ηφκν ην Σν έξγν γξάθηεθε, φπσο ζεκεηψλεη ν ίδηνο ν ζπγγξαθέαο ζηνλ πξφινγν ηνπ, πξηλ απφ ηνπο βαιθαληθνχο πνιέκνπο, πάλσ δειαδή ζηνπο κεγάινπο ελζνπζηαζκνχο ηνπ γηα ην ζνζηαιηζκφ. Μέζα ζηηο ζειίδεο ηνπ είλαη απφ ηελ πξψηε ζηηγκή θαλεξή ε πξνζπάζεηα ηνπ Θενηφθε λα παξνπζηάζεη ηνπο αλζξψπνπο βαζηθά εμαξηεκέλνπο απφ ηνπο φξνπο ηεο θνηλσληθήο θαη ηεο νηθνλνκηθήο δσήο. ηελ Τηκή θαη ην ρξήκα αξρίδεη επίζεο λα θαλεξψλεηαη ην ελδηαθέξνλ ηνπ ζπγγξαθέα γηα ηηο ζπγθξνχζεηο κέζα ζηελ θνηλσλία - απηφ ην γλψξηζκα πνπ θάλεη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ην ραξαθηήξα ησλ έξγσλ ηνπ λα θαίλεηαη δξακαηηθφο. Γηαηί «Η ηηκή θαη ην ρξήκα» είλαη έλα δξάκα, έλα βηβιίν γεκάην ζπγθξνχζεηο δξακαηηθέο. Σν πιαίζην βέβαηα παξνπζηάδεηαη εζνγξαθηθφ... Όπσο βιέπνπκε, έλαο γεληθφο ηφλνο ζπλαιιαγήο απιψλεηαη ζα ζθηά πάλσ απφ ην βηβιίν. Η δσή ζηελ ειιεληθή επαξρία δελ είλαη γηα ην Θενηφθε κήηε εηδπιιηαθή κήηε αγλή νη άλζξσπνη ηεο δελ είλαη κήηε απιντθνί κήηε απνλήξεπηνη. Ο Θενηφθεο δσγξάθηζε ηελ ειιεληθή επαξρία φπσο ηελ είδε, απαιιαγκέλνο απφ απηαπάηεο, κε γλψζε θαη αιήζεηα. Όκσο πέξα απφ ην εμσηεξηθφ εζνγξαθηθφ πιαίζην ππάξρνπλ κέζα ζηελ Τηκή θαη ην ρξήκα κηα ςπρνγξαθηθή ηθαλφηεηα θαη κηα ςπρνγξαθηθή δχλακε πνπ πιάζνπλ νιφθιεξνπο θαη αθέξαηνπο αλζξψπνπο. Σα πξφζσπα ηνπ αθεγήκαηνο, ππνηαγκέλα ζηηο απαηηήζεηο κηαο πινθήο πνπ εμαξηά ηε κνίξα ηνπο απφ ην θνηλσληθφ ζχζηεκα θαη ηε δηάξζξσζε ηεο θνηλσλίαο, παξνπζηάδνληαη σζηφζν δσληαλά, πεηζηηθά, απζχπαξθηα, κε θαζαξέο ηηο γξακκέο θαη ηηο ηδηνκνξθίεο ηεο ηδηνζπγθξαζίαο ηνπο. Η ζηφξα Δπηζηήκε ε Σξηλθνχιαηλα, ε θφξε ηεο ε Ρήλε, ν Αληξέαο Ξεο θαη ν κπάξκπαο ηνπ ν πχξνο, ηα θχξηα δειαδή πξφζσπα ηνπ βηβιίνπ, είλαη παξκέλα απφ ηελ ειιεληθή επαξρία, έρνπλ ηηο αδπλακίεο, ηηο κηθξνθαθίεο ή ηα ειαηηψκαηα ησλ θαηνίθσλ ηεο θαη καο δείρλνληαη ην πεξηζζφηεξν θπβεξλεκέλα απφ ην ρξήκα. Η δχλακε ηνπ ρξήκαηνο κέζα ζην βηβιίν παξνπζηάδεηαη θαηαζηξνθηθή, αθνχ θαηνξζψλεη λα ππνηάμεη ηνλ έξσηα θαη λα ζπληξίςεη ηελ επηπρία ηνπ αλζξψπνπ. Η ζηφξα Δπηζηήκε απφ ηε κηα κεξηά θη ν κπάξκπα πχξνο απφ ηελ άιιε εθπξνζσπνχλ απηφ ην πλεχκα ηεο ρξεκαηηθήο ζπλαιιαγήο, απηή ηε δπλαζηεία ηνπ ζπκθέξνληνο πάλσ απφ η' άιια ζπλαηζζήκαηα, θαη θαλνλίδνπλ ηε δσή ηνπο θαη ηε δσή ησλ δηθψλ ηνπο κ' απηφ ην κέηξν έηζη, θαηαζηξέθνπλ κηα επηπρηζκέλε έλσζε, ηελ έλσζε ηνπ Αληξέα κε ηε Ρήλε, αλεπαλφξζσηα. Η αγλφηεξε κνξθή ηνπ πεδνγξαθήκαηνο είλαη ε Ρήλε, πνπ ππνκέλεη ηε δπζηπρία δηψρλνληαο ηνλ Αληξέα ε Ρήλε ζα ππνθέξεη βέβαηα, αιιά δε ζα ππνθχςεη, γηαηί πηζηεχεη ζηαζεξά ζηελ αμία ηεο πξνζσπηθήο εξγαζίαο... Έλησζε πσο ν Αληξέαο, ππνηαγκέλνο ζηηο θνηλσληθέο πξνιήςεηο ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ, πνπ έπιεμαλ γχξσ ηνπ αδηφξαηα δεζκά, δελ είλαη άμηνο ηεο αγάπεο ηεο, θαη ηελ πλίγεη. Με ηελ απφθαζε απηή ηεο Ρήλεο θαη γεληθά κε ην ραξαθηήξα ηεο ν Θενηφθεο πάεη λα εθθξάζεη κηα απνιπηξσηηθή αληίδξαζε αληίθξπ ζηελ ππάξρνπζα θνηλσληθή νξγάλσζε θαη ζηε λννηξνπία πνπ επηβάιιεη ζηα κέιε ηεο. Ο Αληξέαο είλαη ραξαθηήξαο πην ζχλζεηνο, φρη κνλνθφκκαηα δηαγξακκέλνο. Πφηε είλαη εηιηθξηλά εξσηεπκέλνο θαη αληδηνηειήο θαη πφηε ππνινγηζηηθφο θαη ρξεκαηφδνπινο. Αιιά ππάξρεη θαη ε πξφιεςε ηεο θαιήο νηθνγελεηαθήο ηνπ θαηαγσγήο, πνπ ηνπ ζέηεη θξαγκνχο θαη ηνλ εκπνδίδεη λα πνξεπζεί ειεχζεξα ζηε δσή, ζαλ ηνπο άιινπο, ηαπεηλφηεξνπο, ζπγρσξηαλνχο ηνπ «δε ζε παίξλσ ζηε θηψρεηα θαη ζηελ θαηαθξφληα», ζα πεη ζηε Ρήλε. «Καη αρ, (ζπιινγίδεηαη εθείλε) δελ έθηαηγε νχηε απηφο δελ ήηαλ θπζηθηά ε θαθνζχλε κέζα ζην ζηήζη ηνπ! Οη πεξίζηαζεο, νη δπζηπρίεο ηνλ είραλ αιιάμεη.» Γεληθά θαλείο δελ είλαη πξνζσπηθά ππεχζπλνο γηα φιε απηή ηε δπζηπρία κέζα ζην βηβιίν. Όπσο γξάθεη ν Αληξέαο Καξαληψλεο: «Φαίλεηαη πσο ν Θενηφθεο, βαζχηεξα αλζξσπηζηήο, δε ζέιεη λα ξίμεη ηηο επζχλεο επάλσ ζη' άηνκα, κα ζηηο ζπλζήθεο. Καηαδηθάδεη ηα ζχλνια, θαηαγγέιιεη ηε δηαθζνξά, δείρλεη θαη δσγξαθίδεη ηα ζχκαηα κε κηα γεληθή, αληηθεηκεληθή ζα ιέγακε, ζπκπάζεηα. Γελ είλαη ρσξηζηά ζθιεξφο, κε θαλέλα». Φηαίεη ε θνηλσλία θαη ε νξγάλσζε ηεο, θηαίεη ε αληζφηεηα ζηελ θαηαλνκή ηνπ πινχηνπ, θηαίεη ε ππεξηίκεζε ηεο αμίαο ηνπ ρξήκαηνο. «Αλάζεκα ηα ηα ηάιιαξα!» ζα πνπλ θαη ζα επαλαιάβνπλ κε ηε ζεηξά ηνπο φια ζρεδφλ ηα πξφζσπα ηνπ βηβιίνπ, ν Αληξέαο, ε Ρήλε, ε ζηφξα Δπηζηήκε θαη ν άληξαο ηεο, ν αγαζφο θαη άβνπινο Σξίλθνπινο, φκσο είλαη πηα αξγά ην ρξήκα έρεη ήδε αζθήζεη ηε δηαβξσηηθή επίδξαζε ηνπ, 'Όηαλ ήηαλ θαηξφο απηά ηα ίδηα ηα πξφζσπα δε κπφξεζαλ λα μεθχγνπλ απφ ηελ θπξηαξρία ηνπ έηζη, ε θξάζε απηή δε κέλεη παξά ζα κηα δξακαηηθή επσδφο κέζα ζην πεδνγξάθεκα, πνπ δπλακψλεη ηελ αίζζεζε ηεο πίθξαο θαη ηεο αδηθίαο. Καη ην δξάκα ζηελ νπζία ηνπ είλαη απηφ: φινη λα ππνθέξνπλ θαη θαλείο ηνπο λα κελ είλαη πξνζσπηθά ππεχζπλνο. Οη δξακαηηθέο ζθελέο θαη νη δξακαηηθέο ζπγθξνχζεηο, φπσο π.ρ. εθείλε φπνπ ε ζηφξα Δπηζηήκε ηξέρεη έμαιιε λα πξνιάβεη ηελ απαγσγή ηεο θφξεο ηεο θη εθείλε φπνπ ε ίδηα απνπεηξάηαη λα καραηξψζεη ηνλ Αληξέα, πνπ αθζνλνχλ ζηηο ζειίδεο ηνπ βηβιίνπ ζπκβαίλνπλ βέβαηα αλάκεζα ζηα πξφζσπα φκσο δε κπνξνχζε λα γίλεη δηαθνξεηηθά. Οη άλζξσπνη γηα ην Θενηφθε είλαη ηα κνηξαία, αλεχζπλα, ζχκαηα ελφο θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο πνπ βαζίδεηαη ζηελ αδηθία. Ωζηφζν, παξά ηε 1

2 δξακαηηθφηεηα, ηε δπζηπρία θαη ηε δσληαλή εηθφλα ηεο θνηλσληθήο αδηθίαο, «Η ηηκή θαη ην ρξήκα» σο πεδνγξάθεκα δελ έρεη ην βάξνο, ηε ζθπζξσπφηεηα ή ηελ αιπγηζία ησλ επφκελσλ έξγσλ ηνπ ζπγγξαθέα κηα απιφηεηα ζηελ αθήγεζε, κηα γξαθηθφηεηα θαη κηα δξνζηά εδψ θη εθεί έξρνληαη λ' απαιχλνπλ ην γεληθφ θαηαζιηπηηθφ ηφλν ηνπ βηβιίνπ.(απνζπάζκαηα από: Απ.Σαρίλε, Τν Νενειιεληθό Μπζηζηόξεκα, Αζήλα 1975). Β. Σν θείκελν ζεκαζηνδνηεί θαη ηα ζχγρξνλα θνηλσληθά θαηλφκελα, αθνχ ην ρξήκα ζηελ θαπηηαιηζηηθή νξγάλσζε ηεο θνηλσλίαο εμαθνινπζεί λα δηαζηξεβιψλεη ηηο αμίεο θαη ηηο αλζξψπηλεο ζρέζεηο... Πέξα απφ απηφ φκσο ε ζπγθεθξηκέλε λνπβέια απνηειεί θαη γηα ηα ζεκεξηλά δεδνκέλα έλαλ χκλν ζηελ αγσληζηηθφηεηα θαη ην ήζνο ησλ γπλαηθψλ. Δίλαη ίζσο ε πην πξνσζεκέλε, αλ θαη ηφζν πξψηκε, γηα ηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα, ινγνηερληθή αληηκεηψπηζε ηνπ γπλαηθείνπ θνηλσληθνχ πξνβιήκαηνο. Σα βαζηθά πξφζσπα είλαη απνθιεηζηηθά νη δχν γπλαίθεο. Αληίζεηα νη άληξεο απεηθνλίδνληαη παξαδνκέλνη είηε ζηηο αλζξψπηλεο αδπλακίεο είηε ζηηο θνηλσληθέο πξνθαηαιήςεηο θαη αλίθαλνη λα ζπάζνπλ ηα δεζκά ηνπο. Γπν δπλάκεηο ζπγθξνχνληαη εδψ: ην ρξήκα θαη ε εζηθή θχζε ηνπ αλζξψπνπ. Σν ρξήκα έρεη ππνθαηαζηήζεη ηηο αμίεο ηεο δσήο, φπσο είλαη ν έξσηαο θαη νη ηίκηεο αλζξψπηλεο ζρέζεηο. Απφ ηελ ηειηθή ζηάζε ηεο λεαξήο εξσίδαο ζπζηάδεηαη ν έξσηαο θαη θαηαμηψλεηαη ε αλζξψπηλε αμηνπξέπεηα. Θπζία φρη ειάρηζηε, αθνχ ε αγάπε είλαη αμία δσήο, είλαη ε ίδηα πεγή ηεο δσήο. Η λίθε ηεο Ρήλεο είλαη λίθε ζε εζηθφ επίπεδν, είλαη λίθε ηδαληθή. ηελ ηειηθή έθβαζε ηνπ απινχ κχζνπ ε θχζε ππνθαζίζηαηαη απφ ηελ εζηθή. Η λεαξή εξσίδα, θεξδίδνληαο ηελ θνηλσληθή ηεο απειεπζέξσζε κε ηελ απνπνκπή ηνπ Αληξέα θαη η ελ έμνδν ηεο ζηελ εξγαζία, ράλεη ηε ραξά ηεο δσήο, Η απειεπζέξσζε ηεο είλαη εζσηεξηθή.... Δδψ λνκίδσ φηη δηαθνξνπνηείηαη ε ζέζε ηνπ Θενηφθε απφ ην γεληθφ πιαίζην ησλ ζεσξεηηθψλ θαη πνιηηηθψλ ηδεψλ ηεο επνρήο ηνπ: ζην δίιεκκα. Πξφθεηηαη γηα έλα δίιεκκα ζην βάζνο ειιεληθφ. Σν βιέπνπκε π.ρ. ζηελ Αληηγφλε, ζηε ζηάζε ηνπ σθξάηε ζην δηθαζηήξην, ζην νισκφ ησλ «Διεχζεξσλ πνιηνξθεκέλσλ», ζηελ πνίεζε ηνπ Καβάθε, αιιά θαη ζηε κεηαγελέζηεξε ινγνηερλία καο. Η εζηθή αξρή πνπ δηαηξέρεη φιν ην δηήγεκα έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζην νισκφ, είλαη ε ζπλέρεηα ηνπ δηδάγκαηνο ηνπ. ην πξφζσπν ηεο Ρήλεο πξνβάιιεηαη κηα κνξθή ηδαληθή. ην ζεκείν απηφ αθξηβψο ην θείκελν μεπεξλά ηελ επηθαηξφηεηα ηεο βαζηθήο πξνβιεκαηηθήο ηνπ. Αο δνχκε φκσο ιίγν θαη ηελ ηερληθή ηνπ. Η πξνβιεκαηηθή ηνπ δηεγήκαηνο παξνπζηάδεηαη κε ηελ αλαγθαηφηεηα ελφο ζπιινγηζκνχ. Απηφ θαίλεηαη θαη ζηε ζχιιεςε θαη ζηελ εθηέιεζε ηνπ ζρεδίνπ. Ο πξνζερηηθφο αλαγλψζηεο παξαηεξεί κηα απζηεξή αιιεινπρία ησλ θαηαζηάζεσλ απφ ηελ αξρή ηνπ δηεγήκαηνο σο ηελ ηειηθή ηνπ ιχζε. Οη ζπγθξνχζεηο πξννησλίδνληαη κε κηα απζηεξή νηθνλνκία κέζα απφ ηε δηαγξαθή ησλ βαζηθψλ ηδηνηήησλ ησλ ραξαθηήξσλ. Με ηελ εμέιημε ηνπ απινχ κχζνπ νη ραξαθηήξεο σξηκάδνπλ θαζψο βηψλνπλ ηελ θαηαιπηηθή εκπεηξία ησλ γεγνλφησλ, δηαηεξψληαο φκσο ζην βάζνο ηεο θαξδηάο ηνπο ηε θπζηθή ηνπο αγαζφηεηα. Σα βαζηθά πξφζσπα ζπλεηδεηνπνηνχλ σο έλα ζεκείν, έζησ θαη κε αθειή ηξφπν, φηη νη θνηλσληθνί ζεζκνί, φπσο ην ρξήκα, είλαη ε αηηία ηεο δπζηπρίαο ηνπο. Ο Θενηφθεο ρξεζηκνπνηεί κηα πεηζηηθή, ξεαιηζηηθή κέζνδν ζηελ αθήγεζε ηνπ. Η έθηαζε ησλ αθεγεκαηηθψλ κεξψλ είλαη πεξηνξηζκέλε, ελψ εληππσζηαθή παξνπζηάδεηαη ε εθκεηάιιεπζε ηνπ εζσηεξηθνχ κνλνιφγνπ θαη ησλ δηαιφγσλ. Με ηηο ηερληθέο απηέο εληζρχεηαη ε παξαζηαηηθφηεηα θαη ε ζεαηξηθφηεηα ησλ δηαθφξσλ επεηζνδίσλ ηνπ δηεγήκαηνο. Δμάιινπ ε έληνλε ρξήζε ηεο ηδησκαηηθήο γιψζζαο θαη ζηα αθεγεκαηηθά θαη ζηα δηαινγηθά κέξε ραξίδεη ζην δηήγεκα θπζηθφηεηα θαη πεηζηηθφηεηα. Απφ ηνπο κνλνιφγνπο επίζεο κε ηηο ραξαθηεξηζηηθέο ιεπηνκέξεηεο, πνπ ιεηηνπξγνχλ σο ληνθνπκέληα, γηα ηελ απνθάιπςε θαη ηελ πξνβνιή ησλ βαζηθψλ ηδηνηήησλ ησλ ραξαθηήξσλ, θαίλεηαη σο πην εληππσζηαθφ βαζκφ ν Θενηφθεο είρε θαηαθηήζεη ηε ξεαιηζηηθή θαη ηε λαηνπξαιηζηηθή κέζνδν γξαθήο. Σέινο πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε ηελ απνπζία θάζε πεξίπινθεο ηερληθήο, ηελ νκαιή εμέιημε ηνπ αθεγεκαηηθνχ ρξφλνπ ρσξίο πεξίηερλεο αλαδξνκέο θαη επαλαζπλδέζεηο. Σα απιά θαη ζνθά εθθξαζηηθά απηά κέζα αληαπνθξίλνληαη θαη ζηελ απιφηεηα ηεο ηζηνξίαο θαη ζηνλ ηδενινγηθφ πξνβιεκαηηζκφ ηνπ ζπγγξαθέα, αιιά ζπλάκα απνθαιχπηνπλ θαη κηα ηζρπξή θαιιηηερληθή βνχιεζε. Η πεδνγξαθία ηνπ Θενηφθε πνιιά ζα είρε λα δηδάμεη ζηνπο λεφηεξνπο. Απνζπάζκαηα από: Γ. Δ. Παγαλνύ, Πεξ. Δηαβάδσ 22, Η ηηκή θαη ην ρξήκα Γηδαθηηθέο επηζεκάλζεηο (απφ ην βηβιίν ηνπ θαζεγεηή) Να αμηνπνηεζεί ην εηζαγσγηθφ ζεκείσκα ηνπ βηβιίνπ γηα λα πξνζεγγηζηεί ην ηδενινγηθφ ππφβαζξν ηνπ Θενηφθε θαη λα επηζεκαλζεί ε ζπλεηζθνξά ηνπ ζην θνηλσληθφ κπζηζηφξεκα. Να επηζεκαλζεί θαη λα ζπδεηεζεί ν θνηλσληθφο πξνβιεκαηηζκφο πνπ αλαδχεηαη κέζα απφ ην έξγν. Η ζπδήηεζε θαιφ είλαη λα θηλεζεί γχξσ απφ ηνπο άμνλεο: ζρέζε αλζξψπνπ θαη θνηλσλίαο, ζρέζε αλζξψπνπ 2

3 θαη ρξήκαηνο, ζέζε ηεο γπλαίθαο, αλδξηθνί θαη γπλαηθείνη ξφινη, δηακφξθσζε ησλ ραξαθηήξσλ αλάινγα κε ηελ θνηλσληθή ηνπο πξνέιεπζε. Να αλαιπζνχλ νη ζπγθξνχζεηο ησλ βαζηθψλ ραξαθηήξσλ κε ηελ θαζεκεξηλή θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα. Να ζπδεηεζεί ν ηξφπνο πνπ πξννησλίδνληαη νη ζπγθξνχζεηο κέζα απφ ηε δηαγξαθή ησλ ηδηνηήησλ ησλ ραξαθηήξσλ. Να επηζεκαλζεί ε εζσηεξηθή έληαζε θαη ε ππνδεηγκαηηθή ηερληθή ηεο ζθελήο ζηελ νπνία παδαξεχεηαη ε πξνίθα ηεο Ρήλεο. Να πξνζερζεί ην ζρήκα πνπ αθνινπζεί ν ζπγγξαθέαο ζηελ νξγάλσζε ηεο θάζε ζθελήο-επεηζνδίνπ: ρξφλνο, ζθεληθφ, πξφζσπα, γεγνλφο, ηειηθή θαηάζηαζε-ζρφιην. Να εληνπηζηεί θαη λα ζπδεηεζεί ην δίιεκκα ηεο εξσίδαο πνπ θαιείηαη λα επηιέμεη αλάκεζα ζηνλ έξσηα θαη ηελ εζηθή ζηάζε, θαζψο θαη ην ηη ζεκαζηνδνηεί ηειηθά ε επηινγή ηεο. Να ζπδεηεζεί ε ηειηθή έθβαζε: ε θνηλσληθή θαη εζηθή απειεπζέξσζε ηεο λεαξήο εξσίδαο θαη ν ζξίακβνο ηεο αλζξψπηλεο αμηνπξέπεηαο ζε αληηδηαζηνιή κε ηελ ππνηαγή θαη ηελ εμαρξείσζε. Να πξνζερζεί θαη λα ηνληζηεί ε δηαθξηηηθή θαη πεξηνξηζκέλε παξνπζία ηνπ αθεγεηή, πνπ εζηηάδεη θπξίσο ζηνλ εζσηεξηθφ θφζκν ησλ εξψσλ θαη ζηηο ζπγθξνχζεηο ηνπο, ζαλ λα κεηέρεη θαη ν ίδηνο, κνινλφηη ηππηθά είλαη εηεξνδηεγεηηθφο θαη κηιάεη ζε ηξίην πξφζσπν. Να ζρνιηαζηεί ε νκαιή, ρσξίο πεξίπινθεο αλαδξνκέο, εμέιημε ηνπ αθεγεκαηηθνχ ρξφλνπ. Να επηζεκαλζνχλ θαη λα εξκελεπηνχλ νη παχζεηο θαη νη παξαιείςεηο. Να ζπδεηεζνχλ νη αθεγεκαηηθνί ηξφπνη, θπξίσο ν δηάινγνο θαη ν εζσηεξηθφο κνλφινγνο, κε ηνπο νπνίνπο ν Θενηφθεο θαηνξζψλεη λα πξνζδψζεη παξαζηαηηθφηεηα θαη ζεαηξηθφηεηα ζηηο δηάθνξεο ζθελέο-επεηζφδηα ηνπ δηεγήκαηνο. Να ζρνιηαζηνχλ, εθηφο απφ ηα πξναλαθεξζέληα, ηα ζηνηρεία πνπ ζπκβάιινπλ ζηε ξεαιηζηηθή αλαπαξάζηαζε ησλ θαηαζηάζεσλ πνπ βηψλνπλ νη ήξσεο (φπσο π.ρ. ε ηδησκαηηθή γιψζζα, ε ζπκπεξηθνξά ησλ εξψσλ, ε ιεπηνκεξήο πεξηγξαθή ησλ ηδηνηήησλ ηνπο θ.ά.). πκπιεξσκαηηθέο εξσηήζεηο Να ζρνιηάζεηε ηνλ ηίηιν ηνπ αθεγήκαηνο ζε ζρέζε κε ην πεξηερφκελφ ηνπ, κε ηελ πινθή θαη κε ηε ζηάζε ησλ εξψσλ. Να πεξηγξάςεηε ηηο δπν γπλαηθείεο κνξθέο πνπ θπξηαξρνχλ ζην αθήγεκα, λα εληνπίζεηε νκνηφηεηεο θαη δηαθνξέο κεηαμχ ηνπο. Πνηα είλαη ε ζέζε θαη ν ξφινο ηνπ γέξνληα Σξίλθνπινπ; Να εληνπίζεηε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θεξθπξατθήο θνηλσλίαο ησλ αξρψλ ηνπ 19νπ αηψλα, φπσο αλαδεηθλχνληαη κέζα απφ ην θείκελν. Παξάιιεια θείκελα α) Αι. Παπαδηακάληε, Παηέξα ζην ζπίηη, ζηνλ ίδην ηφκν ησλ Κ.Ν.Λ. β) Μπνξεί λα δνζεί ην παξαθάησ απφζπαζκα απφ ηελ Αληηγφλε ηνπ νθνθιή καδί κε ηελ θξηηηθή πξνζέγγηζε ηνπ Γ.Γ. Παγαλνχ (βι. παξαπάλσ) θαη λα δεηεζεί απφ ηνπο καζεηέο λα αλαπηχμνπλ ηηο απφςεηο ηνπο γχξσ απφ ην αλ νη δχν εξσίδεο απνηεινχλ κνξθέο-ζχκβνια κε δηαρξνληθή αμία, κνξθέο πνπ αληηκεηψπηζαλ εζηθφ δίιεκκα θαη επέιεμαλ λα πηνζεηήζνπλ ζηάζε ζχκθσλε κε ηηο εζηθέο αμίεο ηεο ηηκήο, ηεο αμηνπξέπεηαο. Κξένληαο: Καη ηώξα γηα ιέγε κνπ εζύ, ρσξίο πνιιά πνιιά, κε ζπληνκία. Τν 'μεξεο πσο έρεη βγεη πξόζηαγκα πνπ απαγνξεύεη ηα όζα έθαλεο; Αληηγόλε: Τν 'μεξα. Πώο ζα κπνξνύζα λα κελ ην 'μεξα. Ήηαλ γλσζηό ζε όινπο. Κξένληαο: Καη όκσο ηόικεζεο λα παξαβείο απηνύο εδώ ηνπο λόκνπο; Αληηγόλε: Ναη, γηαηί δε κνπ 'δσζε ν Δίαο εκέλα ηέηνηεο πξνζηαγέο νύηε θη ε Δίθε πνπ ζπγθαηνηθεί κε ηνπο ζενύο ηνπ θάησ θόζκνπ όξηζε ζηνπο αλζξώπνπο ηέηνηνπο λόκνπο. Κη νύηε πνπ θαληάζηεθα πσο ηα δηθά ζνπ ηα πξνζηάγκαηα έρνπλε ηόζε δύλακε πνπ λα κπνξείο ζλεηόο εζύ λα μεπεξλάο ηνπο άγξαθνπο θαη ηνπο απαξαζάιεπηνπο λόκνπο ησλ ζεώλ, γηαηί απηνί δελ είλαη κνλάρα ηνπ ζήκεξα ή ηνπ ρηεο κα ήηαλ από πάληα θαη καο επαξαδόζεθαλ από αξρή θαη από παιαηά θαη θαλείο πνηέ δε βξήθε πόηε θάλεθαλ. Γηα ην ραηήξη απηώλ ησλ λόκσλ δελ έκειιε εγώ λα θνβεζώ ηε ζθέςε ελόο αλζξώπνπ θαη λα ζηαζώ κπξνζηά ζην δηθαζηήξην ησλ ζεώλ. (νθνθιένπο, Αληηγφλε, κεηάθξαζε Ν. Παλαγησηφπνπινο, 1992, Αζήλα: Η Νέα θελή, ζει ) ΒΑΙΚΑ ΗΜΕΙΑ από ηηο ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ηνπ Κ. Μάληε Η αθήγεζε ζην θείκελν απηφ δίλεηαη ηξηηνπξφζσπα απφ έλαλ κε δξακαηνπνηεκέλν (απξφζσπν) αθεγεηή. Η αθήγεζε, επνκέλσο, γίλεηαη ρσξίο εζηίαζε απφ έλαλ παληνγλψζηε αθεγεηή. Σν έξγν ηνπ Θενηφθε κπνξεί λα ζεσξεζεί λαηνπξαιηζηηθφ ππφ ηελ έλλνηα φηη ν ζπγγξαθέαο ηείλεη ζε κηα κηκεηηθή απεηθφληζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο θαη επηιέγεη θνηλά ζέκαηα απφ ηελ θαζεκεξηλή δσή. Δπηπιένλ, ν ζπγγξαθέαο κειεηά ηελ εζηθή ζπκπεξηθνξά ησλ πξνζψπσλ, γηα λα δείμεη φηη είλαη δέζκηνη εμσηεξηθψλ δπλάκεσλ θαη εζσηεξηθψλ παξνξκήζεσλ. Οη εμσηεξηθέο δπλάκεηο, εδψ ε αλάγθε ησλ εξψσλ λα 3

4 δηαηεξήζνπλ ηελ ηηκή ηνπο, αιιά θαη ε θπξηαξρία ηνπ ρξήκαηνο, πεξηνξίδνπλ ηελ ειεπζεξία ηνπο. Ο Θενηφθεο επηιέγεη ζην έξγν απηφ λα παξνπζηάζεη ηε δσή ησλ θησρψλ αλζξψπσλ θαη ηηο ζθιεξέο επηπηψζεηο πνπ έρνπλ ζηε δσή ηνπο ε νηθνλνκηθή αλέρεηα, θαζψο θαη ε ζπίισζε ηεο ηηκήο ηνπο. Η απεηθφληζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, φπσο θαη ε επηινγή θνηλψλ ζεκάησλ, απνηεινχλ παξάιιεια θαη ζηνηρεία ξεαιηζκνχ. Ο ξεαιηζκφο, άιισζηε, ηνπ έξγνπ απηνχ, δηαθαίλεηαη θαη απφ ηελ ηάζε ηνπ ζπγγξαθέα πξνο ηελ αληηθεηκεληθφηεηα αιιά θαη απφ ηελ πξφζεζή ηνπ λα αθήλεη ηα γεγνλφηα λα κηινχλ κφλα ηνπο, ρσξίο αμηνινγηθέο θξίζεηο απφ ηε κεξηά ηνπ αθεγεηή. Έλαο απφ ηνπο αθεγεκαηηθνχο ηξφπνπο πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ αληηθεηκεληθή θαη ξεαιηζηηθή απνηχπσζε ησλ γεγνλφησλ αιιά θαη ησλ ζπλαηζζεκάησλ ησλ εξψσλ, είλαη ν δηάινγνο. Ο ζπγγξαθέαο επηιέγεη λα εκπινπηίζεη ην θείκελφ ηνπ κε πνιιά δηαινγηθά κέξε, ψζηε θάζε ήξσαο λα έρεη ηελ επθαηξία λα δηαηππψζεη ηηο ζθέςεηο ηνπ θαη λα δψζεη έηζη ην ζηίγκα ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ. Σν θείκελν ηνπ Θενηφθε κπνξεί λα ζεσξεζεί επίζεο θνηλσληθφ, κηαο θαη πξαγκαηεχεηαη ζε κεγάιν βαζκφ ηηο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζε κηα κηθξή θνηλσλία, ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ, αιιά θαη ηηο επηδξάζεηο πνπ έρεη ζηε δηαβίσζε ησλ πνιηηψλ ε νηθνλνκηθή ζηελφηεηα. Η θνηλσληθή αδηθία, ε χπαξμε επθαηάζηαησλ θαη θησρψλ, φπσο θαη ε χπαξμε επλνεκέλσλ θαη αδηθεκέλσλ πνιηηψλ, απνηεινχλ βαζηθά ζηνηρεία ηνπ θεηκέλνπ. Ο ζπγγξαθέαο, επίζεο, παξνπζηάδεη ζεκαληηθέο ςπρνγξαθηθέο ηθαλφηεηεο, θαηνξζψλνληαο λα παξνπζηάζεη κε πιεξφηεηα ηφζν ηηο ςπρνινγηθέο δηαθπκάλζεηο ησλ εξψσλ ηνπ φζν θαη ηελ ηδηαίηεξε ςπρνζχλζεζή ηνπο. Σα ζπλαηζζήκαηα, γηα παξάδεηγκα, ηεο Ρήλεο ζα ηνληζηνχλ απφ ηελ πξψηε ζηηγκή, κε ην ζπγγξαθέα λα παξαθνινπζεί ηελ πάιε ηνπ έξσηά ηεο γηα ηνλ Αλδξέα κε ηελ αλάγθε ηεο λα δηαθπιάμεη ηελ αμηνπξέπεηά ηεο. Κεληξηθή ζεκαηηθή ηνπ θεηκέλνπ είλαη ν εγθισβηζκφο ησλ εξψσλ ζηηο απαηηήζεηο πνπ εγείξεη ε ηηκή ηνπο (πξνζσπηθή θαη νηθνγελεηαθή) θαζψο θαη ζηηο αλάγθεο ηνπο γηα ηε δηαζθάιηζε ρξεκάησλ. Ο εγθισβηζκφο απηφο παξαζχξεη ηνπο ήξσεο ζε ιαλζαζκέλεο επηινγέο, εθκεδελίδεη ηε δπλαηφηεηά ηνπο λα επηπρήζνπλ θαη θαλεξψλεη ηε ζθιεξφηεηα ηεο δσήο ησλ θησρψλ αλζξψπσλ. Σν κφλν πξφζσπν πνπ ζα θεξδίζεη ηελ ειεπζεξία ηνπ θαη ζα μεθχγεη απφ ηνπο πεξηνξηζκνχο ηεο ηηκήο θαη ηνπ ρξήκαηνο είλαη ε Ρήλε. Η λεαξή εξσίδα ζα ζπζηάζεη, φρη κφλν ηελ ηηκή ηεο, αιιά θαη ηελ αγάπε ηεο, πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιίζεη ηελ πξνζσπηθή ηεο ειεπζεξία. Η Ρήλε δε ζα δερηεί λα γίλεη ε αγάπε ηεο αληηθείκελν ζπλαιιαγήο, νχηε ζα αθήζεη ηελ εγθπκνζχλε ηεο λα ηε δεζκεχζεη ζ έλαλ γάκν πνπ εμαγνξάζηεθε κε ηα ρξήκαηα ηεο κεηέξαο ηεο. Θα πξνηηκήζεη λα δήζεη καθξηά απφ ηνπο δηθνχο ηεο, ρσξίο ην ζεβαζκφ ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο, αιιά ηνπιάρηζηνλ ειεχζεξε. Κσλζηαληίλνο Θενηόθεο «Η ηηκή θαη ην ρξήκα» (εξσηήζεηο) από ηηο ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ηνπ Κ. Μάληε Πνηα γεληθόηεξε εηθόλα γηα ηελ επνρή, ζηελ νπνία αλαθέξεηαη ην δηήγεκα, ζρεκαηίδνπκε από ηε κειέηε ησλ δύν πξώησλ απνζπαζκάησλ; Σν δηήγεκα ηνπ Θενηφθε καο παξνπζηάδεη κε ξεαιηζηηθφ ηξφπν ηηο ζπλζήθεο δηαβίσζεο ησλ θαηνίθσλ ηεο ρψξαο, ιίγα ρξφληα πξηλ απφ ηνπο Βαιθαληθνχο πνιέκνπο, φηαλ πξσζππνπξγφο ηεο ρψξαο ήηαλ ν Γεψξγηνο Θενηφθεο. Παξά ηηο αλαγλσξηζκέλεο αξεηέο ηνπ πξσζππνπξγνχ Θενηφθε θαη παξά ην γεληθφηεξν έξγν ηνπ γηα ηελ αλνηθνδφκεζε ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο, νη δπζθνιίεο γηα ηνπο απινχο πνιίηεο θαη ηα εγγελή πξνβιήκαηα δηαθζνξάο ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο, δεζπφδνπλ, δεκηνπξγψληαο ηδηαηηέξσο πηεζηηθέο θαηαζηάζεηο γηα ηνπο Έιιελεο ηεο επνρήο. Ήδε απφ ην εηζαγσγηθφ απφζπαζκα ηνπ δηεγήκαηνο ν ζπγγξαθέαο καο παξνπζηάδεη κία απφ ηηο θεληξηθέο εξσίδεο ηνπ έξγνπ, ηε ζηφξα Δπηζηήκε, ε νπνία πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιίζεη ηελ πξνίθα γηα ηα θνξίηζηα ηεο, εξγάδεηαη ζθιεξά θαη θαηαθεχγεη αθφκε θαη ζε αζέκηηεο ελέξγεηεο -θξχβεη ηα πξντφληα ησλ ιαζξεκπφξσλ ζην ζπίηη ηεο-, ελψ έρεη λα αληηκεησπίζεη θαη ηνλ αιθννιηθφ ζχδπγφ ηεο, ν νπνίνο έρεη θαηαθχγεη ζην πνηφ κε έρνληαο ηε δχλακε λα αληηκεησπίζεη ηηο ζθιεξέο απαηηήζεηο ηεο θησρηθήο δσήο ηνπ. Παξάιιεια, ν ζπγγξαθέαο εηζάγεη ζην αξρηθφ ηκήκα ηνπ δηεγήκαηνο θαη ηνλ Αληξέα, γφλν μεπεζκέλεο πιένλ αξρνληηθήο νηθνγέλεηαο, πνπ αλαγθάδεηαη λα θαηαθχγεη ζην ιαζξεκπφξην δάραξεο γηα λα ζψζεη ην ζπίηη ηνπ απφ ηελ αλαπφθεπθηε θαηάζρεζή ηνπ ιφγσ νηθνλνκηθψλ νθεηιψλ. Σφζν ε ζηφξα Δπηζηήκε φζν θαη ν Αληξέαο απνηεινχλ πξφζσπα ελδεηθηηθά κηαο θνηλσλίαο πνπ καζηίδεηαη απφ ηελ νηθνλνκηθή εμαζιίσζε. Όπσο, άιισζηε, γίλεηαη ζαθέο θη απφ ην δεχηεξν απφζπαζκα ηνπ θεηκέλνπ, ε παζνγέλεηα ηεο ηφηε ειιεληθήο θνηλσλίαο είρε πξνρσξήζεη ζε ηέηνην βαζκφ ψζηε νη πνιίηεο ηεο Κέξθπξαο λα ππνινγίδνπλ ηελ ςήθν ηνπο ζηηο εθινγέο φρη κε βάζε ην έξγν ηεο θπβέξλεζεο, αιιά κε βάζε ην θαηά πφζν ηθαλνπνηήζεθαλ νη πξνζσπηθέο ηνπο επηδηψμεηο, ηα «ξνπζθέηηα» ηνπο. Η δηαθζνξά απηή ησλ πνιηηηθψλ πξαγκάησλ ηεο ρψξαο, ππνδειψλεη ηελ αδπλακία ηεο θνηλσλίαο λα ζπκπξάμεη γηα ράξε ηνπ γεληθφηεξνπ νθέινπο θαη πεγάδεη βέβαηα απφ ηελ νηθνλνκηθή αλέρεηα πνπ ραξαθηήξηδε ηε δσή ησλ πεξηζζφηεξσλ πνιηηψλ. Η Διιάδα αδπλαηνχζε λα 4

5 δηαζθαιίζεη ζπλνιηθά γηα ηνπο πνιίηεο ηεο ηελ απαηηνχκελε επεκεξία θη απηφ ηνπο σζνχζε ζε κηα αηνκηθηζηηθή πξνζπάζεηα γηα λα δηαζψζεη ν θαζέλαο ηελ νηθνγέλεηά ηνπ, έζησ θη αλ απηφ γηλφηαλ κε αζέκηηα κέζα, έζησ θη αλ κε απηφ ηνλ ηξφπν έβιαπηαλ ηα ζπκθέξνληα ηνπ ζπλφινπ. Αθφκε θαη ζε πξνζσπηθφ επίπεδν νη άλζξσπνη αλαγθάδνληαλ λα πξνρσξήζνπλ ζε επψδπλνπο ζπκβηβαζκνχο, φπσο ν Αληξέαο πνπ, παξά ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπ γηα ηελ Δηξήλε, ζθέθηεηαη κήπσο ζα έπξεπε λα παληξεπηεί κηα πινχζηα θνπέια πνπ δελ αγαπά, κφλν θαη κφλν γηα λα πάξεη ηα ρξήκαηα ηεο πξνίθαο θαη λα δηαζψζεη έηζη ηελ πεξηνπζία θαη ην φλνκα ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ. Γηαπηζηψλνπκε, επνκέλσο, πσο ε άζρεκε νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο ρψξαο, αλαγθάδεη ηνπο πνιίηεο λα ζπζηάδνπλ ηφζν ηηο εζηθέο ηνπο αξρέο (παξάλνκεο εκπνξηθέο δξαζηεξηφηεηεο, ξνπζθέηηα) φζν θαη ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο (γάκνη ζπκθέξνληνο). Ο ηίηινο ηνπ δηεγήκαηνο είλαη Η Σηκή θαη ην Χξήκα. Οη δπν απηέο αμίεο (ηηκή- ρξήκα) επεξεάδνπλ ηε ζηόξα Επηζηήκε θαη ηνλ Αληξέα ζηηο πξάμεηο ηνπο; Να δηθαηνινγήζεηε ηελ απάληεζή ζαο. Η ηηκή θαη ην ρξήκα απνηεινχλ νπζηαζηηθά ηηο αμίεο πνπ θαζνδεγνχλ ηηο πξάμεηο ησλ εξψσλ ηνπ δηεγήκαηνο, ζε ηέηνην βαζκφ κάιηζηα ψζηε λα ζέηνπλ ηελ αγάπε θαη ηνλ έξσηα ζε δεχηεξε κνίξα. Η ζηφξα Δπηζηήκε αλήθνληαο ζε κηα θησρή νηθνγέλεηα γλσξίδεη πσο ε ηηκή ησλ θνξηηζηψλ ηεο είλαη φ,ηη πνιπηηκφηεξν έρνπλ, θαζψο νπνηνδήπνηε νιίζζεκα, νπνηαδήπνηε πξάμε πνπ ζα έζεηε ζε θίλδπλν ην θαιφ ηνπο φλνκα κπνξνχζε λα ζεκάλεη ηελ θνηλσληθή ηνπο θαηαζηξνθή θαη ηνλ πιήξε απνθιεηζκφ ηνπο απφ έλαλ αμηφινγν γάκν. Η ζηφξα Δπηζηήκε γλσξίδεη πνιχ θαιά πσο ε θνηλσληθή ζέζε ηεο νηθνγέλεηάο ηεο δελ αθήλεη θαλέλα πεξηζψξην ιάζνπο ζηα θνξίηζηα ηεο, κηαο θαη κφλν κηα απιή ππφλνηα αλεζηθφηεηαο αξθνχζε γηα λα ζηηγκαηίζεη ην φλνκά ηνπο. Γη απηφ θαη φηαλ ε Δηξήλε επηηξέπεη ζηνλ Αληξέα λα κπεη ζην ζπίηη ηνπο, φηαλ δελ ήηαλ θαλέλαο απφ ηνπο γνλείο ηεο εθεί, πξνθαιεί ηφζε αλαζηάησζε ζηε ζηφξα Δπηζηήκε θαη επί ηεο νπζίαο ζθξαγίδεη ηε κνίξα ηεο Δηξήλεο. Η θιεηζηή θνηλσλία ζην Μαληνχθη δε ρξεηάδεηαη ηίπνηε πεξηζζφηεξν γηα λα θαηαδηθάζεη ηελ Δηξήλε πνπ ηφζν απεξίζθεπηα επέηξεςε ζηνλ Αληξέα λα θαηαζηξέςεη ηελ ηηκή ηεο. Η ζηφξα Δπηζηήκε γλσξίδεη πσο ε κφλε ζεξαπεία γηα ην ζθάικα ηεο θφξεο ηεο είλαη λα ηελ παληξέςεη κε ηνλ Αληξέα, κα δελ είλαη δηαηεζεηκέλε φκσο λα δψζεη ζηελ θφξε ηεο κεγαιχηεξε πξνίθα απφ απηή πνπ ηεο αλαινγεί. Σν ρξήκα γηα ηε ζηφξα Δπηζηήκε είλαη ζεκαληηθφ ππφ ηελ έλλνηα πσο κφλν αλ θαλεί πνιχ ζπλεηή ζηα νηθνλνκηθά ηεο ζα κπνξέζεη λα δηαζθαιίζεη φρη κφλν ην κέιινλ ηεο Δηξήλεο αιιά θαη ησλ άιισλ ηξηψλ παηδηψλ ηεο. Η ζηφξα Δπηζηήκε δελ είλαη πξνζθνιιεκέλε ζην ρξήκα γηαηί ην ζεσξεί ζεκαληηθφ απηφ θαζαπηφ, αιιά γηαηί γλσξίδεη πσο ζε κηα θησρή νηθνγέλεηα φπσο ε δηθή ηεο πνπ ν παηέξαο είλαη έλαο κέζπζνο, θάπνηνο πξέπεη λα κεξηκλήζεη γηα ηελ νηθνλνκηθή δηαζθάιηζε ησλ παηδηψλ. Φξνληίδεη, επνκέλσο, κε ζθιεξή δνπιεηά θαη κε παξάλνκεο θάπνηε δξαζηεξηφηεηεο λα απμήζεη ηα ρξήκαηά ηεο, πξνθεηκέλνπ λα είλαη ζε ζέζε λα πξνηθίζεη ηα θνξίηζηα ηεο. Όηαλ, πάλησο, βξίζθεηαη αληηκέησπε κε ηηο ππεξβνιηθέο απαηηήζεηο ηνπ Αληξέα παξακέλεη ακεηαθίλεηε ζηελ απφθαζή ηεο λα θξνληίζεη εμίζνπ γηα φια ηεο ηα παηδηά. Η ζηφξα Δπηζηήκε δε ζέιεη λα δψζεη ζηνλ Αληξέα ηα ρίιηα ηάιαξα πνπ ηεο δεηάεη γηα λα παληξεπηεί ηελ Δηξήλε, θαζψο ηφηε ζα πξέπεη λα αδηθήζεη ηα άιια ηεο παηδηά θη απηφ αληηβαίλεη ηε κεηξηθή αίζζεζε δηθαηνζχλεο. Η επηκνλή ηεο, βέβαηα, ζην λα δψζεη γηα πξνίθα ζηελ Δηξήλε κφλν ηα 300 ηάιαξα πνπ ηεο αλαινγνχλ, ζα παίμεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δπζκελή εμέιημε ησλ γεγνλφησλ θαη ζα απνηειέζεη θαηαδηθαζηηθφ παξάγνληα γηα ην κέιινλ ηεο λεαξήο θνπέιαο. ε φ,ηη αθνξά ηνλ Αλδξέα ε ηηκή απνηειεί κηα αμία θαζνξηζηηθή γηα ηε δσή ηνπ, θαζψο πξνεξρφκελνο απφ κηα αξρνληηθή νηθνγέλεηα πνπ βξίζθεηαη πιένλ ζε δεηλή νηθνλνκηθή ζέζε, θάλεη φ,ηη κπνξεί -παξαβιέπεη αθφκε θαη ηελ αγάπε ηεο Δηξήλεο πνπ είλαη έηνηκε λα ζπζηαζηεί γη απηφλ- πξνθεηκέλνπ λα επαλνξζψζεη ην φλνκα ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ. Η έλλνηα ηεο ηηκήο, βέβαηα, γηα ηνλ Αλδξέα ηαπηίδεηαη κε ηελ απφθηεζε ρξεκάησλ, κηαο θαη κφλν κέζσ απηψλ ζα κπνξέζεη λα ζψζεη ην ζπίηη ηνπ θαη ζα επαλαθέξεη ην νηθνγελεηαθφ φλνκα ζηελ πξφηεξε ζέζε ηνπ. Η επηδίσμε, φκσο, ησλ ρξεκάησλ γίλεηαη απφ ηνλ Αλδξέα κε ην ιαζξεκπφξην, αιιά θαη κε ην επίκνλν παδάξεκα γηα ηελ πξνίθα ηεο γπλαίθαο πνπ αγαπά, γεγνλφο πνπ ζέηεη ζε ακθηζβήηεζε ην πψο αληηιακβάλεηαη ν λεαξφο απηφο ηελ ηηκή. Θέιεη, δειαδή, κε θάζε ηξφπν λα αλαθηήζεη ην θαιφ φλνκα ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ θαη γηα λα ην πεηχρεη απηφ είλαη δηαηεζεηκέλνο λα παξαλνκήζεη, λα παδαξέςεη γηα ηε γπλαίθα πνπ αγαπά ή αθφκε θαη λα πάξεη κηα άιιε γπλαίθα κε κεγαιχηεξε πξνίθα, θαηαιχνληαο νπζηαζηηθά ζηελ πνξεία θάζε έλλνηα πξαγκαηηθήο ηηκήο. Αθνύ κειεηήζεηε πξνζεθηηθά ηα απνζπάζκαηα, ηελ εηζαγσγή θαη ηηο απόςεηο ηνπ Αγγ. Σεξδάθε λα απαληήζεηε ζηηο αθόινπζεο εξσηήζεηο: α) Γηαηί ληώζνπκε ζπκπόληα γηα όινπο αλεμαίξεηα ηνπο ήξσεο; β) Πνπ κπνξνύκε λα απνδώζνπκε ηε ζπκπεξηθνξά νξηζκέλσλ πξνζώπσλ ηνπ δηεγήκαηνο, ε νπνία έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηα πξαγκαηηθά ηνπο αηζζήκαηα; 5

6 α) Ο Κσλζηαληίλνο Θενηφθεο, κέζσ ηνπ παληνγλψζηε αθεγεηή ηνπ δηεγήκαηνο, θξνληίδεη λα παξνπζηάζεη ηηο εηδηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζηε δσή θάζε ήξσα, αηηηνινγψληαο ηφζν ηηο πξάμεηο φζν θαη ηηο ιαλζαζκέλεο επηινγέο ηνπο, θαη παξάιιεια απνθεχγνληαο νπνηαδήπνηε αμηνινγηθή θξίζε απέλαληί ηνπο. Οη ήξσεο ηνπ δηεγήκαηνο εκθαλίδνληαη έξκαηα ησλ άζρεκσλ νηθνλνκηθψλ ζπλζεθψλ αιιά θαη δέζκηνη ηεο θνηλσληθήο ηνπο ζέζεο. Ο Αληξέαο δελ κπνξεί παξά λα αγσληζηεί γηα λα ζψζεη ην ζπίηη ηνπ θαη ην φλνκα ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ, φπσο θαη ε ζηφξα Δπηζηήκε νθείιεη αθελφο λα ππεξαζπηζηεί ηελ ηηκή ηεο θφξεο ηεο θη αθεηέξνπ λα κεξηκλήζεη εμίζνπ γηα φια ηα παηδηά ηεο. Η Δηξήλε απφ ηελ άιιε βξίζθεηαη αληηκέησπε φρη κφλν κε ην γεγνλφο φηη αλήθεη ζε κηα θησρή νηθνγέλεηα, αιιά θαη κε ηηο ηδηαίηεξεο απαηηήζεηο πνπ είρε ε ηφηε θνηλσλία απφ ηηο αλχπαληξεο θνπέιεο. Ο γάκνο ηεο εμαξηάηαη απφ ηελ έθβαζε ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ γηα ηελ πξνίθα ηεο θαη ε δηαηήξεζε ηνπ θαινχ ηεο νλφκαηνο απφ ηελ απνθπγή νπνηαζδήπνηε δεκφζηαο έθθξαζεο ησλ ζπλαηζζεκάησλ ηεο. Οη ήξσεο παγηδεχνληαη ζε κηα δπζκελή θαηάζηαζε φπνπ νη πξνζσπηθέο ηνπο επηζπκίεο αλακεηξψληαη ηφζν κε ηηο ππνρξεψζεηο ηνπο απέλαληη ζηελ θνηλσλία φζν θαη κε ηηο αληίμνεο νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο πνπ έξρνληαη λα δηαςεχζνπλ θάζε πξνζδνθία ηνπο. Ο Αληξέαο αδπλαηεί λα ζπγθεληξψζεη εγθαίξσο ηα αλαγθαία ρξήκαηα παξά ηηο πξνζπάζεηέο ηνπ θη απηφ ηνλ σζεί ελάληηα ζηνλ ίδηα ηνπ ηελ επηπρία, ελάληηα ζηελ αγάπε ηνπ γηα ηελ Δηξήλε, ε ζηφξα Δπηζηήκε ζπλεηδεηνπνηεί πσο ε επηζπκία ηεο λα κελ αδηθήζεη θαλέλα απφ ηα παηδηά ηεο ιεηηνπξγεί σο θαηάθσξε αδηθία εηο βάξνο ηεο Δηξήλεο θαη ε λεαξή θνπέια βξίζθεηαη ελ ηέιεη αληηκέησπε κε ηελ επψδπλε επίγλσζε πσο ηα ζπλαηζζήκαηά ηεο, έξρνληαη ζε δεχηεξε κνίξα, κηαο θαη ν αγαπεκέλνο ηεο ελδηαθέξεηαη πξσηίζησο γηα ηελ νηθνλνκηθή ηνπ δηαζθάιηζε. Όιεο απηέο νη ζπγθξνχζεηο αλάκεζα ζηηο επηζπκίεο ησλ εξψσλ θαη ζηηο ππνρξεψζεηο ηνπο, ζα είραλ θπζηθά πνιχ δηαθνξεηηθή έθβαζε αλ νη νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο ήηαλ θαιχηεξεο θη απηφ ιεηηνπξγεί σο απαιιαθηηθή παξάκεηξνο γηα θάζε έλαλ απφ απηνχο. Ο αλαγλψζηεο αδπλαηεί λα θαηαδηθάζεη ηνπο ήξσεο, θαζψο αληηιακβάλεηαη πσο φινη ηνπο ζα είραλ θάλεη ζσζηφηεξεο επηινγέο, αλ ε νηθνλνκηθή ηνπο θαηάζηαζε ην επέηξεπε. β) Η δηάζηαζε πνπ παξνπζηάδεηαη αλάκεζα ζηηο επηζπκίεο ησλ εξψσλ θαη ζηηο πξάμεηο ηνπο, νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη νη πξνηεξαηφηεηέο ηνπο ηεξαξρνχληαη φρη κε βάζε ηηο πξνζσπηθέο ηνπο επηζπκίεο αιιά κε βάζε ηηο δπζκελείο νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο θαη ηηο απαηηήζεηο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ θνηλσληθή ηνπο ζέζε. Ο Αληξέαο, γηα παξάδεηγκα, ελψ αγαπά ηελ Δηξήλε, αλαγθάδεηαη λα παξακεξίζεη ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπ θαη λα παιέςεη πξσηίζησο γηα ηελ νηθνλνκηθή ηνπ δηαζθάιηζε, θαζψο θηλδπλεχεη λα ράζεη ην ζπίηη ηνπ θαη ηαπηφρξνλα λα δεη ην φλνκα ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ λα μεπέθηεη αθφκε πεξηζζφηεξν. Γηα ηνλ Αληξέα είλαη ζεκαληηθφ λα δηαζψζεη πξψηα ην ζπίηη ηνπ θαη χζηεξα λα αζρνιεζεί κε ην γάκν ηνπ, γηαηί δηαθνξεηηθά γλσξίδεη φηη δελ ζα έρεη νχηε ζπίηη γηα λα εγθαηαζηήζεη ηε γπλαίθα ηνπ αιιά νχηε θαη αξθεηά ρξήκαηα ψζηε λα ηε ζπληεξεί. Η ηαπείλσζε πνπ ζα πξνθχςεη απφ ηελ αδπλακία ηνπ λα εμαζθαιίζεη ζηέγε γηα ηελ αγαπεκέλε ηνπ θη απφ ην ελδερφκελν λα ρξεηαζηεί θη εθείλε λα εξγαζηεί -γεγνλφο αλήθνπζην γηα αλζξψπνπο ηεο δηθήο ηνπ θνηλσληθήο ζέζεο-, ηξνκάδεη ηνλ Αληξέα θαη ηνλ σζεί λα πιεγψζεη ηε γπλαίθα πνπ αγαπά ζέηνληάο ηε ζε δεχηεξε κνίξα θαη παζρίδνληαο γηα φ,ηη εθείλνο ζεσξεί ζεκαληηθφηεξν εθείλε ηε ζηηγκή, γηα ηελ ηηκή ηνπ θαη γηα ηελ νηθνλνκηθή ηνπ δηαζθάιηζε. Αληηζηνίρσο, ε ζηφξα Δπηζηήκε παξά ην γεγνλφο φηη γλσξίδεη πσο ν γάκνο θαη ε επηπρία ηεο Δηξήλεο εμαξηψληαη απφ ηελ πξνίθα πνπ ζα ηεο δψζεη, αλαγθάδεηαη λα ηεξήζεη κηα άηεγθηε ζηάζε, θαζψο έρεη λα κεξηκλήζεη θαη γηα ηα άιια παηδηά ηεο. Η ζηάζε ηεο ζηφξαο Δπηζηήκεο δελ νθείιεηαη ζηελ αγάπε ηεο γηα ην ρξήκα ή ζηελ αδηαθνξία ηεο γηα ην κέιινλ ηεο θφξεο ηεο, αιιά ζηελ επίγλσζε φηη ηα ρξήκαηα πνπ ηεο δεηά ν Αληξέαο ηα κάδεςε κε ζθιεξή δνπιεηά θαη πσο δελ ζα ηεο είλαη εχθνιν λα ζπγθεληξψζεη μαλά ρξήκαηα γηα ηηο άιιεο ηεο θφξεο. Μηα ππέξκεηξα κεγάιε πξνίθα γηα ηελ Δηξήλε ζεκαίλεη απηφκαηα κηθξφηεξε πξνίθα γηα ηηο αδεξθέο ηεο θη απηφ ζηα κάηηα κηαο κεηέξαο απνηειεί αδηθία, ηελ νπνία πξνηηκά λα απνθχγεη. Όηαλ, βέβαηα, δηαπηζηψλεη φηη ν Αληξέαο έρεη αθήζεη ηελ έγθπν θφξε ηεο κφλε ηεο θαη αξλείηαη λα ηελ παληξεπηεί, ζα θαηαθχγεη ζε αθξαίεο ζπκπεξηθνξέο, καραηξψλνληαο αξρηθά ηνλ λεαξφ θαη χζηεξα παξαρσξψληαο ηνπ φιεο ηεο ηηο νηθνλνκίεο, κα ηφηε ζα είλαη αξγά. Η Ρήλε δελ είρε πνηέ δηαθπκάλζεηο ζηελ αγάπε ηεο. ην ηέινο όκσο ηε ζπζηάδεη. Γηαηί; Η Δηξήλε απφ ηελ πξψηε ζπλεηδεηνπνίεζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ ηεο γηα ηνλ Αληξέα παξακέλεη ζηαζεξά αθνζησκέλε ζηνλ αγαπεκέλν ηεο θαη δελ ζεσξεί πσο ππάξρεη ηίπνηε πνπ λα ηνπο εκπνδίδεη λα δήζνπλ καδί. Η Δηξήλε ην δηαηππψλεη μαλά θαη μαλά «Γνπιεπηάδεο θαη νη δπν, πνηνλ έρνπκε αλάγθε;», είλαη έηνηκε λα δνπιέςεη θαη δελ ζπκκεξίδεηαη ηηο αλεζπρίεο ηνπ Αληξέα ζρεηηθά κε ηελ θνηλσληθή ηνπ ζέζε θαη ηα ζρφιηα ησλ άιισλ ζε πεξίπησζε πνπ ρξεηαζηεί λα βγεη θη εθείλε ζην κεξνθάκαην. ε αληίζεζε κε ηνλ Αληξέα πνπ ζέιεη πξψηα λα ζψζεη ην ζπίηη ηνπ απφ ηελ θαηάζρεζε θαη λα εμαζθαιίζεη αξθεηά ρξήκαηα, ψζηε λα κπνξεί λα θξνληίζεη ηελ Δηξήλε φπσο ηεο πξέπεη θαη φπσο αξκφδεη ζε κηα νηθνγέλεηα κε ην φλνκά ηνπ, ε Δηξήλε δελ 6

7 ππνινγίδεη ηίπνηε απφ απηά. Δίλαη βέβαηε πσο κε ηε δνπιεηά ηνπο κπνξνχλ λα ζηήζνπλ ην ζπίηη ηνπο απφ ηελ αξρή, ρσξίο λα ρξεηάδεηαη λα παξαθαινχλ ηε κεηέξα ηεο ή νπνηνλδήπνηε άιινλ. Η αγάπε ηεο παξακέλεη αγλή θαη ζηαζεξή θαζφιε ηε δηάξθεηα ηεο πεξηπεηεηψδνπο δηαπξαγκάηεπζεο γηα ηελ πξνίθα, αιιά φηαλ βιέπεη ηελ επηκνλή κε ηελ νπνία ν Αληξέαο πηέδεη ηε κεηέξα ηεο γηα ηα ρξήκαηα θαη ηδίσο φηαλ εθείλνο ηελ εγθαηαιείπεη κφλε ηεο ζην ζπίηη γηα λα θχγεη κε ην ςαξάδηθν, αδηαθνξψληαο γηα ηελ εγθπκνζχλε ηεο θαη ιέγνληάο ηεο πσο αλ ζέιεη λα παληξεπηνχλ ζα πξέπεη λα πείζεη ηε κεηέξα ηεο λα ηνπ δψζεη ηα ρξήκαηα «Κάκε, α ζέιεηο, ηε κάλα ζνπ λα ηα δψθεη.», ε θνπέια ληψζεη πσο δελ ζέιεη λα ηελ αγαπνχλ ππφ πξνυπνζέζεηο θαη κάιηζηα νηθνλνκηθέο. Η Δηξήλε είλαη ε κφλε πνπ δελ ππνινγίδεη νχηε θνηλσληθέο δεζκεχζεηο νχηε νηθνλνκηθέο, είλαη ε κφλε πνπ αγαπά ρσξίο λα δεηά θάπνην αληάιιαγκα, γη απηφ θη φηαλ αληηιακβάλεηαη φηη ν Αληξέαο είλαη δηαηεζεηκέλνο λα ηελ παληξεπηεί κφλν αλ ιάβεη ηελ πξνίθα πνπ δεηά, επηιέγεη λα ηνλ εγθαηαιείςεη θαη λα κεγαιψζεη κφλε ηεο ην παηδί ηεο. Η θνπέια πξνηηκά λα δνπιέςεη θαη λα νξίζεη ε ίδηα ηε κνίξα ηεο παξά λα γίλεη αληηθείκελν νηθνλνκηθήο ζπλαιιαγήο θαη κάιηζηα απφ ηνλ άλζξσπν γηα ηελ αγάπε ηνπ νπνίνπ ζπζίαζε ηελ ηηκή θαη ην κέιινλ ηεο. Σν ηξίην απόζπαζκα ραξαθηεξίδεηαη από κηα θπκαηλόκελε δξακαηηθή έληαζε. Να ηελ παξαθνινπζήζεηε α) ζηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν αληηδξνύλ, απ ηελ αξρή σο ην ηέινο, νη πξσηαγσληζηέο β) ζην ξόιν πνπ παίδεη ν δηάινγνο. α) Η ζηφξα Δπηζηήκε αλαζηαησκέλε απφ ηελ είδεζε φηη ν Αληξέαο έρεη κπεη ζην ζπίηη ηεο ρσξίο απηή ή ν άληξαο ηεο λα βξίζθνληαη εθεί, ζπεχδεη λα δηαπηζηψζεη αλ ε πιεξνθνξία επζηαζεί. Όηαλ πξάγκαηη βξίζθεη ηνλ Αληξέα κφλν ηνπ κε ηελ Δηξήλε, αληηιακβάλεηαη πσο ε ηηκή ηεο θφξεο ηεο έρεη πηα ραζεί. Η πξψηε ηεο αληίδξαζε, επνκέλσο, είλαη λα δεηήζεη ην ιφγν απφ ηνλ λεαξφ πνπ κε ηφζε απεξηζθεςία ζπίισζε ην φλνκα ηνπ παηδηνχ ηεο. Καζψο παξνπζηάδεη ζηνλ Αληξέα ην ηεηειεζκέλν ηεο ληξνπήο πνπ πξνθάιεζε ζην ζπίηη ηεο ιπγίδεη θαη μεζπά ζε θιάκαηα, κηαο θαη γλσξίδεη πνιχ θαιά πσο ηψξα πηα ε θφξε ηεο δελ έρεη ειπίδα λα θηηάμεη ηε δσή ηεο. Η δηαβεβαίσζε, βέβαηα, ηνπ Αληξέα φηη ζθνπεχεη λα παληξεπηεί ηελ θνπέια, ηεο παξέρεη αλαθνχθηζε, θαζψο απηφο ν γάκνο είλαη νπζηαζηηθά ε κφλε ηίκηα δηαθπγή απφ κηα ηέηνηα θαηάζηαζε. Η αλαθνχθηζή ηεο φκσο είλαη παξνδηθή, κηαο θαη ζχληνκα αληηιακβάλεηαη πσο ν λεαξφο δελ είλαη δηαηεζεηκέλνο λα πξάμεη σο νθείιεη θαη λα πάξεη ηελ θφξε ηεο αλ δελ ιάβεη ηελ πξνίθα πνπ δεηά. Η ζηφξα Δπηζηήκε αγαλαθηεί κε ηηο απαηηήζεηο ηνπ Αληξέα, αθνχ ζεσξεί φηη ε ηίκηα ζηάζε απφ ηε κεξηά ηνπ είλαη λα απνθαηαζηήζεη ηελ θνπέια πνπ κφιηο εμέζεζε ζηελ ηνπηθή θνηλσλία, ρσξίο λα πεξηκέλεη θάπνην νηθνλνκηθφ αληάιιαγκα. Η επηκνλή, φκσο, ηνπ Αληξέα ζην ζέκα ηεο πξνίθαο ηελ εμνξγίδεη θαη ηελ σζεί λα θαηαξαζηεί ηνλ λεαξφ πνπ ηεο πξνθάιεζε ηέηνηα ζηελαρψξηα. Η ζηφξα Δπηζηήκε βιέπνληαο ηελ απξνζπκία ηνπ Αληξέα λα πξάμεη ην ζσζηφ, ζα πέζεη ζε κηα θαξέθια θαη ζα αξρίζεη λα θιαίεη πηθξά, αλαινγηδφκελε ην κέγεζνο ηεο ζπκθνξάο πνπ ηε βξήθε. Πξνηηκά, άιισζηε, λα θιείζεη ηελ θφξε ηεο ζε κνλαζηήξη παξά λα αδηθήζεη ηα άιια ηεο παηδηά δίλνληαο ζηνλ Αληξέα κηα δπζαλάινγα κεγάιε πξνίθα. Η ζησπή είλαη ε κφλε θαηαθπγή γηα ηελ πιεγσκέλε κεηέξα πνπ βιέπεη ην κέιινλ ηνπ παηδηνχ ηεο λα ζθξαγίδεηαη ηφζν άδηθα απφ ηελ απεξηζθεςία ελφο άληξα πνπ πξνθαλψο δελ είλαη ζε ζέζε λα αλαιάβεη ηελ επζχλε ησλ πξάμεψλ ηνπ. Απφ ηε κεξηά ηνπ Αληξέα ε ληξνπή πνπ αηζζάλεηαη αξρηθά απέλαληη ζηε ζηφξα Δπηζηήκε θαη ε δήισζή ηνπ φηη είλαη πξφζπκνο λα επαλνξζψζεη ην ιάζνο ηνπ θαη λα παληξεπηεί αθφκε θη εθείλε ηε ζηηγκή ηελ Δηξήλε, δελ ηνλ απνηξέπνπλ απφ ην λα ζέζεη ην ζέκα ηεο πξνίθαο θαη κάιηζηα λα επηκείλεη ζε απηφ. Αλ θαη αλαγλσξίδεη φηη κε ηηο πξάμεηο ηνπ αηίκαζε ηελ θνπέια, εληνχηνηο δελ ζθνπεχεη λα πξνρσξήζεη ζην γάκν αλ δελ πάξεη ηα ρξήκαηα πνπ δεηά. Η αξλεηηθή ζηάζε ηεο ζηφξαο Δπηζηήκεο ηνπ πξνθαιεί ζηελαρψξηα θαη ηνπ θέξλεη δάθξπα, αιιά παξά ηνλ πφλν πνπ αηζζάλεηαη δειψλεη πσο δελ είλαη δηαηεζεηκέλνο λα παληξεπηεί ηελ Δηξήλε, αλ είλαη λα ηελ νδεγήζεη ζηε θηψρεηα θαη ηελ θαηαθξφληα. Όηαλ, κάιηζηα, δηαπηζηψλεη πσο ε ζηφξα Δπηζηήκε κέλεη αλππνρψξεηε ζηελ άξλεζή ηεο λα ηνπ δψζεη ηελ πξνίθα πνπ ηεο δεηά, θεχγεη βηαζηηθά αθνχ πξψηα δίλεη ζηελ Δηξήλε ηελ ππφζρεζε πσο ζα ηελ παληξεπηεί. Τπφζρεζε, βέβαηα, πνπ ζχληνκα ζα δνθηκαζηεί θαη ζα βξεζεί ρσξίο αληίθξηζκα. Η Δηξήλε απφ ηελ πξψηε ζηηγκή πνπ βιέπεη ηε κεηέξα ηεο μεζπά ζε δάθξπα, θαζψο γλσξίδεη πσο εμέζεζε ηνλ εαπηφ ηεο θαη πσο ν κφλνο ηξφπνο λα γιηηψζεη απφ ηελ αηηκία είλαη λα δερηεί ν Αληξέαο λα ηελ παληξεπηεί. Η Δηξήλε θαηά ηε δηάξθεηα απηήο ηεο έληνλεο ζθελήο δηράδεηαη αλάκεζα ζηα δχν αγαπεκέλα ηεο πξφζσπα. Απφ ηε κία είλαη έηνηκε λα ζπκθσλήζεη κε ηελ άπνςε ηεο κεηέξαο ηεο φηη νη δχν λένη κε ηελ εξγαηηθφηεηά ηνπο κπνξνχλ λα θηηάμνπλ ηε δσή ηνπο, ρσξίο λα ρξεηάδνληαη ηα ρξήκαηα ηεο πξνίθαο θη απφ ηελ άιιε θαηαλνεί ηελ αλάγθε ηνπ Αληξέα λα ζψζεη ην ζπίηη ηνπ. Η Δηξήλε είλαη ε κφλε πνπ ζέηεη πάλσ απφ φια ηελ αγάπε ηεο θαη δελ ελδηαθέξεηαη γηα ηίπνηε άιιν, άιισζηε ληψζεη πσο είλαη απνιχησο ηθαλή λα δνπιέςεη θαη λα δεκηνπξγήζεη κηα επηπρηζκέλε νηθνγέλεηα κε ηνλ Αληξέα. Καζψο, βέβαηα, έξρεηαη αληηκέησπε κε ηελ αλππνρψξεηε ζηάζε ηφζν ηεο κεηέξαο ηεο φζν θαη ηνπ Αληξέα, ζα πάξεη ην κέξνο ηνπ αγαπεκέλνπ ηεο, παξαθαιψληαο αξρηθά ηεο κεηέξα ηεο λα ππνρσξήζεη ζηηο απαηηήζεηο ηνπ Αληξέα θαη ζηε ζπλέρεηα, 7

8 βιέπνληαο πσο ε κεηέξα ηεο δελ θάκπηεηαη, ζα νδεγεζεί ζ έλα νξγηζκέλν μέζπαζκα ελαληίνλ ηεο: «Δζχ, κάλα, θη φρη ν Αληξέαο, εζχ κε παίξλεηο ζην ιαηκφ ζνπ γηα ιίγα ιεθηά!» β) Η δξακαηηθή έληαζε ηεο ζθελήο απηήο εληζρχεηαη κέζσ ηνπ δηαιφγνπ ησλ πξνζψπσλ, θαζψο γίλεηαη ακέζσο ζαθέο φηη νη ήξσεο ηεο ηζηνξίαο έρνπλ δηακεηξηθά αληίζεηεο επηζπκίεο θη απηφ νδεγεί ζηε κεηαμχ ηνπο ζχγθξνπζε. Σν αδηέμνδν ζην νπνίν θηάλνπλ ε ζηφξα Δπηζηήκε θαη ν Αληξέαο γίλεηαη απφ λσξίο αληηιεπηφ εθφζνλ θαλέλαο απφ ηνπο δχν δελ είλαη δηαηεζεηκέλνο λα απνδερηεί ηε ζέζε ηνπ άιινπ θαη λα θάλεη θάπνηα ππνρψξεζε. Οη απφςεηο ηνπο είλαη μεθάζαξεο θαη απφιπηεο, γεγνλφο πνπ απνθηά αθφκε πην δξακαηηθή δηάζηαζε κέζα απφ ηνλ αληίθηππν πνπ έρεη ε άηεγθηε ζηάζε ηνπο ζηελ Δηξήλε. Η λεαξή θνπέια πνπ κφιηο ζπζίαζε ηελ ηηκή ηεο γηα ράξε ηνπ αγαπεκέλνπ ηεο θαη πνπ δελ έρεη θαλέλα ελδηαθέξνλ γηα ηα ρξήκαηα ηεο πξνίθαο, βξίζθεηαη παγηδεπκέλε ζ απηή ηε ζχγθξνπζε πνπ ππαγνξεχεηαη απφ ηε δεζπφδνπζα ζέζε πνπ έρεη ε ηηκή θαη ην ρξήκα ζηε δσή ηνπ Αληξέα αιιά θαη ζηε δσή ηεο κεηέξαο ηεο. Ο δηάινγνο ησλ δχν θεληξηθψλ πξνζψπσλ -ηνπ Αληξέα θαη ηεο ζηφξαο Δπηζηήκεο- ζα νδεγεζεί ζε κηα επψδπλε ζησπή πνπ ζα πξνθαιέζεη πφλν θαη νξγή ζηελ Δηξήλε, ην μέζπαζκα ηεο νπνίαο ζα απνηειέζεη θαη ην νπζηαζηηθφ θιείζηκν απηνχ ηνπ δξακαηηθνχ δηαιφγνπ. Η ζπδήηεζε πνπ μεθίλεζε ζρεηηθά κε ηελ απεξηζθεςία ηνπ Αληξέα εηο βάξνο ηεο ππφιεςεο ηεο Δηξήλεο θαη πνπ ζα κπνξνχζε λα θαηαιήμεη γξήγνξα ζε έλα αίζην ηέινο γηα ηελ θνπέια, αλ ν Αληξέαο δερφηαλ απιψο λα ηελ παληξεπηεί, θαηαιήγεη ζε κηα εκπνξηθή δηαπξαγκάηεπζε ζρεηηθά κε ην κέγεζνο ηεο πξνίθαο πνπ πξνηίζεηαη λα δψζεη ε ζηφξα Δπηζηήκε. Η ζπδήηεζε απηή είλαη επίπνλε γηα ηελ Δηξήλε πνπ βιέπεη πσο ηφζν ε κειινληηθή επηπρία ηεο φζν θαη ηα ζπλαηζζήκαηά ηεο δελ κεηξνχλ θαζφινπ ζηα δχν πνιχ ζεκαληηθά γηα εθείλε πξφζσπα. ύκθσλα κε ηηο αξρέο ηνπ λαηνπξαιηζκνύ, νη εμσηεξηθέο δπλάκεηο, θπζηθέο θαη θνηλσληθέο, πεξηνξίδνπλ ηελ ειεπζεξία ησλ πξνζώπσλ θη επεξεάδνπλ ηελ εζηθή ηνπο ζπκπεξηθνξά. Εθαξκόδεη ηηο παξαπάλσ αξρέο ν Θενηόθεο; Να ππνζηεξίμεηε ηηο απόςεηο ζαο. Ο λαηνπξαιηζκφο επηρεηξεί λα αλαδείμεη ηε δπζάξεζηε αιήζεηα πσο νη άλζξσπνη, παξά ηελ γηα ην αληίζεην πεπνίζεζή ηνπο, δελ είλαη πάληνηε ειεχζεξνη λα θαζνξίζνπλ ηελ πνξεία ηεο δσήο ηνπο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα πνηθίιεο εμσηεξηθέο δπλάκεηο επεξεάδνπλ ηηο απνθάζεηο ηνπο, ηνπο εγθισβίδνπλ θαη θάπνηε ηνπο αλαγθάδνπλ λα πξνρσξήζνπλ ζε επηινγέο πνπ έξρνληαη ζε αληίζεζε κε ηηο επηζπκίεο ηνπο. Η επηδίσμε απηή ηνπ λαηνπξαιηζκνχ βξίζθεη ηε δηθαίσζή ηεο ζην δηήγεκα ηνπ Θενηφθε, κηαο θαη είλαη πξφδειν πσο νη ήξσέο ηνπ αδπλαηνχλ λα δηακνξθψζνπλ ηε δσή ηνπο κε βάζε ηηο πξαγκαηηθέο ηνπο επηζπκίεο θαη επί ηεο νπζίαο είλαη δέζκηνη ησλ δπζκελψλ θνηλσληθψλ θαη νηθνλνκηθψλ ζπλζεθψλ ηεο επνρήο ηνπο. Ο Αληξέαο ελψ ζέιεη λα παληξεπηεί ηελ Δηξήλε, παξαζχξεηαη απφ ηηο απαηηήζεηο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ην φλνκα ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ, αιιά θη απφ ηα δπζβάζηαρηα ρξέε πνπ ηνπ έρεη αθήζεη ν παηέξαο ηνπ θαη θαηαιήγεη λα πιεγψλεη ηελ θνπέια πνπ αγαπά. Η αλάγθε ηνπ λα δηαζθαιίζεη κηα θαιή πξνίθα κέζα απφ ην γάκν ηνπ κε ηελ Δηξήλε, ζα πξνθαιέζεη αλππνιφγηζην πφλν ζηελ θνπέια θαη ζα ηελ απνκαθξχλεη απφ θνληά ηνπ. Με παξφκνην ηξφπν, ε επηζπκία ηεο ζηφξαο Δπηζηήκεο λα πξνηθίζεη εμίζνπ ηα θνξίηζηα ηεο θαη ε ζπλαθφινπζε άξλεζή ηεο λα δψζεη ζηνλ Αληξέα γηα πξνίθα ηα ρίιηα ηάιαξα πνπ ηεο δεηά, ζα ζπκβάινπλ θαηαιπηηθά ζηελ απνηξνπή ηνπ γάκνπ πνπ ζα δηαζθάιηδε ηελ επηπρία ηεο θφξεο ηεο. Δίλαη ζαθέο, βέβαηα, φηη ε ζηφξα Δπηζηήκε δε ζα ήζειε πνηέ λα θαηαδηθάζεη ηελ θφξε ηεο ζε κηα δπζηπρηζκέλε δσή, αιιά ην γεγνλφο φηη ε νηθνγέλεηά ηεο είλαη θησρή θαη ε επίγλσζε πσο αλ δελ έρεη λα δψζεη ηθαλή πξνίθα θαη ζηα άιια ηεο θνξίηζηα δελ ζα κπνξέζεη λα ηνπο εμαζθαιίζεη θαινχο γάκνπο, ηελ σζνχλ λα θαλεί ππέξκεηξα ζθιεξή απέλαληη ζηελ Δηξήλε. Η Δηξήλε απφ ηελ άιιε, ε κφλε εξσίδα πνπ δελ δεζκεχεηαη εζσηεξηθά απφ ηε δχλακε πνπ αζθεί ζηα άιια πξφζσπα ην ρξήκα θαη ε αλάγθε λα θαιχςνπλ ηηο ππνρξεψζεηο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ αίζζεζε ηεο ηηκήο -φπσο ν Αληξέαο, πνπ παγηδεχεηαη απφ ηηο αμηψζεηο πνπ εγείξεη ην φλνκα ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ-, θαηαιήγεη λα πάξεη κηα απφθαζε εληειψο αληίζεηε κε ηηο επηζπκίεο ηεο, έρνληαο πιεγσζεί απφ ηελ αδηαθνξία γηα ηα ζπλαηζζήκαηά ηεο αιιά θαη γηα ηελ πξνζσπηθή ηεο αμία. Η Ρήλε ραξαθηεξίδεηαη σο πεξίπησζε γπλαίθαο πνπ απειεπζεξώλεηαη από ηηο πξνθαηαιήςεηο, πνπ επηθξαηνύζαλ ζηελ επνρή ηεο. Να εθθξάζεηε ηηο απόςεηο ζαο πάλσ ζ απηή ηε ζέζε. Η Δηξήλε απνηειεί μερσξηζηφ πξφζσπν κέζα ζην δηήγεκα ηνπ Θενηφθε, θαζψο εκθαλίδεηαη κε ζπλέπεηα αλεπεξέαζηε απφ ηνπο παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ ζε απφιπην βαζκφ ηε δξάζε ησλ άιισλ πξνζψπσλ. Η Δηξήλε αγαπά ηνλ Αληξέα θαη είλαη έηνηκε λα δεκηνπξγήζεη κηα νηθνγέλεηά καδί ηνπ, ρσξίο λα εμαξηά ηελ επηζπκία ηεο απηή απφ πξνυπνζέζεηο. Γηα ηε λεαξή θνπέια δελ ηίζεηαη ζέκα πξνίθαο, θαζψο απφ κηθξή ειηθία εξγάδεηαη ζθιεξά ζην ζπίηη ηεο θαη γλσξίδεη πσο θαη ηψξα είλαη ηθαλή κε ηελ εξγαηηθφηεηά ηεο λα μεπεξάζεη νπνηνδήπνηε νηθνλνκηθφ πξφβιεκα. Οχηε, άιισζηε, ζπκκεξίδεηαη ηηο αλεζπρίεο ηνπ Αληξέα ζρεηηθά κε ηελ ππνρξέσζή ηνπ λα θξαηήζεη ηε κέιινπζα γπλαίθα ηνπ καθξηά απφ ηε δνπιεηά, φπσο αξκφδεη 8

9 ζηα κέιε κηαο αξρνληηθήο νηθνγέλεηαο. Η Δηξήλε φρη κφλν είλαη πξφζπκε λα εξγαζηεί, αιιά φπσο ζα θαλεί θαη ζην θιείζηκν ηεο ηζηνξίαο είλαη ζε ζέζε λα πάξεη ηε δσή ηεο ζηα ρέξηα ηεο, αδηαθνξψληαο γηα ην ηη ζα πνπλ νη άιινη, γηα ην ηη ζα πεη ν «θφζκνο». Γηα ηελ Δηξήλε δελ ππάξρεη ηίπνηε πην ηίκην θαη πην αμηνζέβαζην απφ ηελ αλάγθε κηαο γπλαίθαο λα δεκηνπξγήζεη θαη λα ζπληεξήζεη ηελ νηθνγέλεηά ηεο. Όηαλ, κάιηζηα, ν Αληξέαο ζα ηελ αθήζεη κφλε ηεο, παξά ηελ εγθπκνζχλε ηεο, γηα λα δνπιέςεη ζην ςαξάδηθν, εθείλε δε ζα δερηεί ηελ αδηαθνξία ηνπ αγαπεκέλνπ ηεο, νχηε ζα κείλεη παξαδνκέλε ζηελ απειπηζία θαη ηελ απηνιχπεζε. Θα ζεθσζεί θαη αλαδεηήζεη δνπιεηά, κελ ππνινγίδνληαο νχηε γηα κηα ζηηγκή ηα ελδερφκελα θαθφβνπια ζρφιηα ηνπ θφζκνπ: «Καη ηφ θακε. Αξκαηψζεθε κε ππνκνλή, κε θαξηεξία, κ ειπίδα θαη ην ίδην ην πξσί εδήηεζε δνπιεηά ζην εξγνζηάζην πνπ εγλψξηδε, φπνπ δνχιεπε πάληα ε κάλα ηεο. Κη απηφ ην ηφικεκά ηεο πνπ εθαηαθξνλνχζε ηνπο παηξνπαξάδνηνπο θαη παξάινγνπο ζεζκνχο, ηεο εθάλεθε πνιχ επθνιφηεξν απ φ,ηη ην θαληαδφηνπλ, θη νχηε έλα ρείιη δε βξέζεθε λα ηελ θαηαθξίλεη γηα ηνχην. Ήηαλ θησρηά θ έπξεπε λα δνπιέςεη.» Με ηελ ίδηα δχλακε πνπ ζα αλαδεηήζεη δνπιεηά ηηο κέξεο πνπ ν Αληξέαο ζα θχγεη καθξηά, κε ηελ ίδηα δχλακε ζα αξλεζεί ην γάκν καδί ηνπ φηαλ εθείλνο ζα πάξεη επηηέινπο ηα ρξήκαηα ηεο πξνίθαο -αθνχ ζα έρεη νδεγήζεη ηε ζηφξα Δπηζηήκε ζην ζεκείν λα ηνλ καραηξψζεη. Η Δηξήλε δελ είλαη δηαηεζεηκέλε λα κπεη ζ έλαλ γάκν πνπ πξνέθπςε κέζα απφ κηα εμαλαγθαζηηθή ζπλαιιαγή, κηα ζπλαιιαγή πνπ κνηάδεη πνιχ κε αγνξαπσιεζία. Πξνηηκά λα θχγεη απφ ηνλ ηφπν ηεο θαη λα δήζεη ηίκηα κε ηε δνπιεηά ηεο, έζησ θη αλ γλσξίδεη πσο ν θφζκνο δελ έρεη θαλέλα ζεβαζκφ γηα ηηο γπλαίθεο πνπ απνθηνχλ παηδηά ρσξίο λα έρνπλ παληξεπηεί. Η απφθαζή ηεο απηή, πάλησο, θαλεξψλεη πσο ε Δηξήλε είρε μεπεξάζεη θάζε πξνθαηάιεςε θη ήηαλ έηνηκε λα απειεπζεξσζεί απφ ηα ζηελά φξηα πνπ είρε πξνθαζνξίζεη ε θνηλσλία γηα ηηο γπλαίθεο ηεο επνρήο. Η Δηξήλε έζεζε ηελ πξνζσπηθή ηεο αμία θαη ηνλ απηνζεβαζκφ ηεο πάλσ απφ θάζε αίζζεζε θνηλσληθνχ ρξένπο, επηιέγνληαο λα δήζεη ειεχζεξε θη αλεμάξηεηε παξά λα παληξεπηεί έλαλ άληξα πνπ ηε δέρηεθε κφλν αθνχ πξψηα εμαζθάιηζε κηα γελλαηφδσξε πξνίθα. 9