Το Άσεµνο Λεξιλόγιο της Νέας Ελληνικής: Μια µελέτη των Μορφολογικών, Σηµασιολογικών και Πραγµατολογικών χαρακτηριστικών του.

Transcript

1 Πανεϖιστήµιο Πατρών Σχολή Ανθρωϖιστικών και Κοινωνικών Εϖιστηµών Τµήµα Φιλολογίας: Τοµέας Γλωσσολογίας Μεταϖτυχιακό Πρόγραµµα Σϖουδών Γλωσσολογική ανάλυση κι Εφαρµογές Το Άσεµνο Λεξιλόγιο της Νέας Ελληνικής: Μια µελέτη των Μορφολογικών, Σηµασιολογικών και Πραγµατολογικών χαρακτηριστικών του. Ονοµατεϖώνυµο: Χριστοϖούλου Κατερίνα Α.Μ.: 60 Εϖιβλέϖων Καθηγητής: Γ. Ι. Ξυδόϖουλος ΠΑΤΡΑ 2010

2 Πανεπιστήµιο Πατρών Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Σπουδών Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστηµών «Γλωσσολογική ανάλυση κι Εφαρµογές» Τµήµα Φιλολογίας: Τοµέας Γλωσσολογίας Τίτλος Μεταϖτυχιακής ιατριβής: Το Άσεμνο Λεξιλόγιο της Νέας Ελληνικής: Μια μελέτη των Μορφολογικών, Σημασιολογικών και Πραγματολογικών χαρακτηριστικών του. Τριµελής Επιτροπή: Γ. Ι. Ξυδόπουλος Α. Αρχάκης. Παπαζαχαρίου Πάτρα, Σεϖτέµβριος 2010 ii

3 Ευχαριστίες Πρωτίστως, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή µου, Γεώργιο, Ι. Ξυδόπουλο, για την επιστηµονική καθοδήγηση, την υποστήριξη αλλά και την πολύτιµη κι ουσιαστική βοήθειά του καθ όλη τη διάρκεια της εκπόνησης της εργασίας αυτής. Επίσης, ένα µεγάλο ευχαριστώ οφείλω σε όλους τους καθηγητές του τµήµατος Φιλολογίας κι ειδικότερα της κατεύθυνσης Γλωσσολογίας, για τις σηµαντικές γνώσεις που αποκόµισα από αυτούς και µε βοήθησαν στην παρούσα εργασία κι όχι µόνο. Τέλος, θέλω να εκφράσω την ευγνωµοσύνη µου σε όλους όσους ήταν στο πλάι µου κατά την διάρκεια της εκπόνησης αυτής της εργασίας και µε υποστήριξαν ο καθένας µε τον τρόπο του. iii

4 Abstract Words are extremely important to people. They constitute a means of communication. It is through them that we express our thoughts, feelings and emotions. They are an integral part of our everyday life and they are with us wherever we go. Every word, of any kind, deserves our full attention and needs to be studied, no matter what kind of vocabulary it may be part of. The present thesis is about a very vibrant and expressive part of our language. It concerns obscene vocabulary, a domain on which very few scientific studies have been carried out to date. In this thesis I decided to examine the morphological, semantic and pragmatic aspects of the obscene vocabulary of the Modern Greek language. In the first chapter, I present the marginal jargons of the Modern Greek language, of which obscene vocabulary constitutes a part, based on the existing literature so far. Moreover, I propose an appropriate classification of the Greek data, based on Jay (1997). I also look into cases of euphemisms and calumny, and the way they are used in Modern Greek. In addition, I present some cases of loans concerning not only words, but expressions and even affixes coming from other languages as well. Loans and calques seem to constitute a great part of the Greek obscene vocabulary, most of them coming from Italian, French and Turkish. The second chapter is about the way that words and expressions of the obscene vocabulary are formed. It seems that this kind of vocabulary is highly productive in compound words. What is more, some prefixes and suffixes of the purist Greek which are not very productive in the Modern Greek common vocabulary, combined with popular words, they are frequently used to form obscene words, resulting in funny word formations. It should be noted here, that the formation of such words is subject to the same constraints as the rest of the vocabulary of the Modern Greek language. Finally, I look into compound expressions, lexicalized phrases, blends and the diminutive and augmentative suffixes and prefixes which are used in order to make a word sound less offensive, more familiar and even positive. The third chapter consists of a semantic analysis of the obscene vocabulary of the Modern Greek language, based on Cruse (1986, 2004) and Veloudis (2005). I look into polysemous and synonymous pairs of words and also into notions such as meronymy, metonymy and metaphors, concerning mostly parts of the human body. iv

5 Finally, I try to analyze the pragmatic aspects of the Greek obscene vocabulary This field concerns the circumstances in which this kind of vocabulary is used, human communication, the intonation and the gestures that accompany the use of obscene vocabulary and every possible kind of social and psychological reasons, as well as the motives that make someone use this kind of vocabulary. Different languages reflect different cultures and have a different degree and way of using obscene vocabulary. v

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ευχαριστίες...iii Abstract...iv 0. Πρόλογος Εισαγωγή Λόγοι επιλογής του θέµατος Σύντοµη ανασκόπηση του άσεµνου λεξιλογίου της Νέας Ελληνικής Περιθωριακά Ιδιώµατα της Νέας Ελληνικής Ειδικά Λεξιλόγια Άσεµνο λεξιλόγιο Άσεµνο λεξιλόγιο και σηµασιολογικές κατηγορίες Ευφηµισµοί και υσφηµισµοί ανεισµός και άσεµνο λεξιλόγιο Ετυµολογική προέλευση των άσεµνων λέξεων Περίληψη ιαδικασίες σχηµατισµού λέξεων του άσεµνου λεξιλογίου Παραγωγή Επιθηµατοποίηση Προθηµατοποίηση Σµίκρυνση/Υποκορισµός και µεγέθυνση Σύνθεση Χαλαρά πολυλεκτικά σύνθετα Συµφυρµοί Λεξικοποιηµένες φράσεις Περίληψη Άσεµνο λεξιλόγιο και Λεξική Σηµασιολογία Λεξική Σηµασιολογία και εννοιακές σχέσεις...58 vi

7 3. 2 Άσεµνο λεξιλόγιο κι Εννοιακές σχέσεις Πολυσηµία (Polysemy) Συνωνυµία (Synonymy) Μερωνυµία (Meronymy) Μετωνυµία (Metonymy) Μεταφορά (Metaphor) και Κυριολεξία (Literally) Περίληψη Άσεµνο λεξιλόγιο και Πραγµατολογία Πραγµατολογία και γλωσσική επικοινωνία Άσεµνο λεξιλόγιο και περιβάλλοντα εµφάνισης Γιατί οι άνθρωποι χρησιµοποιούν άσεµνη γλώσσα; Η σχέση άσεµνου λεξιλογίου και πολιτισµού Εναλλαγή λεξιλογίου µεταξύ µητρικής κι άλλων γλωσσών και οι λόγοι Μια πραγµατολογική διάσταση του άσεµνου λεξιλογίου Περίληψη Συµπεράσµατα Αδυναµίες της διατριβής και δυνατότητες για περαιτέρω έρευνα...88 Βιβλιογραφία...89 Α. Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία...89 Β. Ελληνόγλωσση Βιβλιογραφία...95 Γ. ιαδικτυακές αναφορές Οπτικοακουστικό Υλικό Παράρτηµα vii

8 Tis needful that the most immodest word be looked upon and learned «Είναι απαραίτητο ακόµη κι η πιο απρεπής λέξη να εξετάζεται και να µαθαίνεται» Γουίλιαµ Σαίξπηρ Από το δεύτερο µέρος του King Henry the Fourth. viii

9 0. Πρόλογος Οι λέξεις είναι ιδιαίτερα σηµαντικές, µε αυτές επικοινωνούµε, εκφράζουµε τις σκέψεις µας και τα συναισθήµατα µας, είναι κοµµάτια της καθηµερινότητάς µας και µας συνοδεύουν παντού. Όλες οι λέξεις, σε όποιο είδος λεξιλογίου κι αν ανήκουν, αξίζουν την προσοχή µας και χρήζουν µελέτης. Το µέρος του λεξιλογίου, που θα µε απασχολήσει στην παρούσα εργασία, είναι αυτό του άσεµνου λεξιλογίου, το οποίο εµφανίζει εξαιρετικό ενδιαφέρον όσον αφορά τα σηµασιολογικά, µορφολογικά και πραγµατολογικά χαρακτηριστικά του. Ωστόσο, είναι γεγονός, πως το τµήµα αυτό της γλώσσας από πολλούς θεωρείται «παρεξηγηµένο» και δεν µελετάται επιστηµονικά αν και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από γλωσσολογική πλευρά. Ο Jay (1992: 244) σχετικά µε το άσεµνο λεξιλόγιο, εύλογα υποστηρίζει ότι: «[αυτό] το κοινό και εκτεταµένο φαινόµενο [...] αξίζει την προσοχή των ψυχολόγων, γλωσσολόγων και άλλων που ενδιαφέρονται για τη γλώσσα και την επικοινωνία» 1. Πιο συγκεκριµένα, η παρούσα έρευνα εντάσσεται στο χώρο της Σηµασιολογίας περισσότερο και λιγότερο στον τοµέα της Λεξικολογίας. Επίσης, προεκτείνεται στο χώρο της Μορφολογίας και της Πραγµατολογίας. Απώτερος στόχος της είναι η ανάλυση των τυπικών µορφολογικών χαρακτηριστικών, των σηµασιολογικών αλλά και των πραγµατολογικών γνωρισµάτων του άσεµνου λεξιλογίου της Κοινής Νέας Ελληνικής. Τα δεδοµένα µε τα οποία θα ασχοληθώ προέρχονται από το Λεξικό του Ιδρύµατος Τριανταφυλλίδη µε τίτλο Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (στο εξής: ΛΚΝ), το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Μπαµπινιώτης (στο εξής: ΛΝΕΓ) και από τον ιστότοπο Επέλεξα να ονοµάσω το προς ανάλυση λεξιλόγιο µε τον γενικό όρο «άσεµνο» και όχι προσβλητικό ή υβριστικό, διότι σε αρκετές περιπτώσεις υπάρχουν λέξεις που αν και ανήκουν σε αυτό έχουν θετική χρήση ή χρησιµοποιούνται κολακευτικά ή ως δείκτης φιλικότητας. Οι όροι «προσβλητικό» και «υβριστικό» λεξιλόγιο αναφέρονται σε λέξεις που χρησιµοποιούνται µε σκοπό να επιτεθούν σε κάποιο πρόσωπο ή κατάσταση. 1 [this] common and extensive phenomenon [ ] deserves the attention of psychologists, linguists and others interested in language and communication (Jay, 1992: 244) 1

10 0. 1 Εισαγωγή Πιστεύω ότι η "βρωµιά" που συνδέεται µε τις άσεµνες λέξεις και γενικότερα µε την χυδαία γλώσσα, κατοικεί στο µυαλό του καθενός από εµάς και δεν υπάρχει στα λόγια µας 2. Στην προσπάθειά µου, όµως, να κάνω τις λέξεις του άσεµνου λεξιλογίου να φαίνονται µόνο ως αντικείµενα έρευνας και τίποτε άλλο επέλεξα να τις παραθέσω µε µια φωνηµική µεταγραφή (broad transcription) χρησιµοποιώντας το ιεθνές Φωνητικό Αλφάβητο (IPA), µε κάποιες, όµως, τυπογραφικές συµβάσεις. Ακολουθώ µια όσο το δυνατόν πιο πιστή µεταγραφή, δείχνοντας και την τονούµενη συλλαβή, αλλά δεν εµµένω σε διαφοροποιήσεις συµφωνικών φθόγγων, του τύπου: υπερωικό, ουρανικό σύµβολο, ή για γράµµατα όπως το γ και δ, τα οποία στο IPA αναπαρίστανται µε τα σύµβολα ɣ, ð αντίστοιχα, επιλέγω το ελληνικό γράµµα της αλφαβήτου. Σκοπός της µετατροπής αυτής είναι οι λέξεις και οι εκφράσεις του άσεµνου λεξιλογίου να είναι όσο το δυνατόν πιο ουδέτερες και αποφορτισµένες από το αρνητικό φορτίο που µπορεί να φέρει µαζί της η ορθογραφική απεικόνιση. Στην παρούσα µεταπτυχιακή εργασία, αρχικά, γίνεται λόγος για τα γενικά τυπικά χαρακτηριστικά που διέπουν το άσεµνο λεξιλόγιο, κυρίως της Ελληνικής. Στη συνέχεια, επιχειρείται µια µορφολογική ανάλυση των συστατικών που χρησιµοποιούνται για τον σχηµατισµό των λέξεων του άσεµνου λεξιλογίου. Ωστόσο, βασικός στόχος είναι η διερεύνηση των σηµασιολογικών και πραγµατολογικών χαρακτηριστικών που διέπουν αυτό το ιδιαίτερα ενδιαφέρον τµήµα του λεξιλογίου µας. Παράλληλα, ασχολούµαι µε περιπτώσεις υποκορισµού ή µεγέθυνσης µέσα στο άσεµνο λεξιλόγιο, µε τους µηχανισµούς δανεισµού, µε φαινόµενα ευφηµισµού και δυσφηµισµού και άλλα. Αναλυτικότερα, στο πρώτο κεφάλαιο, το οποίο λειτουργεί ως εναρκτήριο στάδιο ένταξης στο αντικείµενο µελέτης της εργασίας, παρουσιάζω τα περιθωριακά ιδιώµατα της ελληνικής καθώς και τη δοµή και λειτουργία των ειδικών λεξιλογίων στα οποία εντάσσεται και το προς εξέταση λεξιλόγιο. Στο τέλος του κεφαλαίου εξετάζω τις διαδικασίες και τους µηχανισµούς δανεισµού που υιοθετούνται για την 2 Ωστόσο, ζητώ προκαταβολικά συγνώµη σε όσους ενοχληθούν από το άσεµνο περιεχόµενο των δεδοµένων τα οποία θα χρησιµοποιήσω. Η παρουσία συγκεκριµένων παραδειγµάτων άσεµνων λέξεων της ελληνικής είναι υποχρεωτική για την καλύτερη επεξήγηση και κατανόηση της θεωρίας. 2

11 εισαγωγή νέων λέξεων στην Ελληνική από άλλες γλώσσες, οι οποίες επηρέασαν και εµπλούτισαν µε αυτόν τον τρόπο το άσεµνο λεξιλόγιο. Στο δεύτερο κεφάλαιο ασχολούµαι µε τις διαδικασίες σχηµατισµού των ληµµάτων του άσεµνου λεξιλογίου. Μορφολογικές διαδικασίες σχηµατισµού λέξεων όπως είναι η παραγωγή και η σύνθεση, αλλά και δοµές όπως οι συµφυρµοί, λεξικοποιηµένες εκφράσεις κ. ά, θα µε απασχολήσουν ιδιαίτερα στο κεφάλαιο αυτό. Το τρίτο κεφάλαιο είναι αφιερωµένο στις εννοιακές σχέσεις, στις σχέσεις δηλαδή των λέξεων µε άλλες λέξεις, µε τις οποίες σχετίζονται. Το βασικό θεωρητικό πρότυπο πάνω στο οποίο θα βασιστώ για την ανάλυση της λεξικής σηµασιολογίας είναι αυτό που προτείνεται από τον Cruse (1986, 2004). Εννοιακές σχέσεις, όπως αυτή της πολυσηµίας, της συνωνυµίας, της µετωνυµίας, της µερωνυµίας και της µεταφοράς θα µε απασχολήσουν ιδιαίτερα. Στη συνέχεια, στο τελευταίο κεφάλαιο µε τίτλο «Άσεµνο λεξιλόγιο και Πραγµατολογία» αφού αναφερθώ στα κίνητρα που ωθούν στην χρήση αυτού του λεξιλογίου, θα εξετάσω τις λειτουργίες και τη χρήση των λέξεων αυτών µέσα σε συγκεκριµένα εκφωνήµατα. Το περιβάλλον µέσα στο οποίο εµφανίζονται οι λέξεις αυτές αλλά και οι διαφορετικοί πολιτισµοί και η νοοτροπία των οµιλητών, όπως θα δούµε στο κεφάλαιο αυτό παίζει πολύ σηµαντικό ρόλο. Ολοκληρώνοντας, θα επικεντρωθώ σε λέξεις που χαρακτηρίζονται ως άσεµνες και µπορούν να θεωρηθούν, µε βάση πραγµατολογικές µελέτες (µεταξύ αυτών Fraser, 2008) ότι λειτουργούν ως δείκτες οργάνωσης λόγου και συγκεκριµένα ως δείκτες προσοχής (attention markers) Λόγοι επιλογής του θέματος Η παρούσα µεταπτυχιακή εργασία έχει ως αφετηρία της µια εργασία µου στα πλαίσια του µαθήµατος «Λεξικολογία». Εκείνη η εργασία είχε ως στόχο µια πρώτη, αδροµερής προσέγγιση και ανάλυση του άσεµνου λεξιλογίου της Κοινής Νέας Ελληνικής. Βασιζόταν, κυρίως, στην ποσοτική, αλλά και ποιοτική ανάλυση ληµµάτων, έτσι όπως αυτά εµφανίζονται σε δυο σύγχρονα λεξικά, αυτό του Μπαµπινιώτη ( Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, 1998/2005) και αυτό του ιδρύµατος Τριανταφυλλίδη ( Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, 1998). 3

12 Η περαιτέρω ενασχόληση µε τα δεδοµένα τα οποία είχα συλλέξει αλλά και η πληθώρα νέων αξιοπρόσεκτων ευρηµάτων από το διαδίκτυο ή προσωπικά ακούσµατα µε οδήγησαν στο να επιχειρήσω µια περαιτέρω και διεξοδικότερη, αυτή τη φορά, εξέταση αυτού του ιδιόµορφου, κατά πολλούς, λεξιλογίου. Παράλληλα, το γεγονός ότι το µέρος αυτό του λεξιλογίου αποτελεί ανεξερεύνητο πεδίο για τα ελληνικά δεδοµένα υπήρξε ένας από τους βασικούς λόγους που µε έκανε να ασχοληθώ µε αυτό. Τέλος, το ευρύ φάσµα τοµέων της γλωσσολογίας, που αυτό καλύπτει (µορφολογία, σηµασιολογία, πραγµατολογία, λεξικολογία) το καθιστά ιδιαίτερα αξιοπρόσεχτο κι ελκυστικό συνάµα. 4

13 1. Σύντομη ανασκόπηση του άσεμνου λεξιλογίου της Νέας Ελληνικής Στο κεφάλαιο αυτό, αρχικά, παρουσιάζω µε συντοµία κάποια από τα περιθωριακά ιδιώµατα της Ελληνικής. Στη συνέχεια κι αφού αναφερθώ σύντοµα στα ειδικά λεξιλόγια, στα οποία εντάσσεται και το άσεµνο λεξιλόγιο, θα ασχοληθώ εκτενώς µε τα γενικά χαρακτηριστικά αυτού. Στις τελευταίες ενότητες, ασχολούµαι µε περιπτώσεις ευφηµισµών και δυσφηµισµών που συναντούµαι σε αυτό το λεξιλόγιο, µε τους µηχανισµούς που ενεργοποιούνται κατά την διαδικασία δανεισµού λέξεων, φράσεων και προσφυµάτων από άλλες γλώσσες, καθώς και µε ετυµολογικά ζητήµατα Περιθωριακά Ιδιώµατα της Νέας Ελληνικής Η Φιλιππάκη Warburton (1999: ) ορίζει ως «περιθωριακά ιδιώµατα» τις γλωσσικές ποικιλίες που θεωρούνται ως ακραίες περιπτώσεις κοινωνικών διαλέκτων. Όπως συµβαίνει µε την κάθε γλώσσα έτσι και τα περιθωριακά ιδιώµατα εξελίσσονται µε την πάροδο του χρόνου. Στα ελληνικά εµφανίζονται, µεταξύ άλλων, τα εξής περιθωριακά ιδιώµατα 3 : η γλώσσα των νέων, τα κουτσαβάκικα (η µάγκικη λαϊκή γλώσσα), η γλώσσα των τοξικοµανών, τα καλιαρντά (γλώσσα των οµοφυλοφίλων), η γλώσσα των µοτοσικλετιστών (µηχανόβιων), των φαντάρων, του ιπποδρόµου, 3 Σύµφωνα µε τον Ξυδόπουλο (2008:234) µε το λεξιλόγιο των νέων έχουν ασχοληθεί ο Ανδρουτσόπουλος (1997, 1998, 2004), Ιορδανίδου & Ανδρουτσόπουλος (1999) Κατσίκης & Σπυρόπουλος (1999), ο Βελούδης (2002) κ.ά., µε τα κουτσαβάκικα αγκίτσης (1967), Καπετανάκη (1951), Κολτσίδα (1978), Παπαζαχαρίου (1981) και Πικρός (1979), µε τη γλώσσα των τοξικοµανών οι Χρηστάκης & Επάρατος (1995). Τα καλιαρντά απασχόλησαν τον Πετρόπουλο (1971) όπως και τα ρεµπέτικα (1968). Με την γλώσσα των µοτοσυκλετιστών ασχολήθηκε ο Κασίµης (1984), των φαντάρων ο Έξαρχος (2001), των φυλακισµένων ο Μπαρδούνιας (2006). 5

14 των φυλακισµένων, των ρεµπετών, των φιλάθλων, ηλεκτρονική αργκό, ή η αργκό του διαδικτύου 4 και άλλα. Τα ειδικά λεξιλόγια που σχετίζονται µε µη ευρέως κοινωνικά αποδεκτές δραστηριότητες έχουν την τάση να συγκροτούνται, κυρίως, από άσεµνο λεξιλόγιο. Για παράδειγµα, από τα καλιαρντά (γλώσσα των οµοφυλοφίλων) 5 έχουµε λέξεις όπως: «klúva» (ο κίναιδος του δρόµου) / «ipsómetro» (βλάχος, επαρχιώτης), ή από τη γλώσσα των φιλάθλων χαρακτηρισµούς, όπως: «laγós» (υποτιµητικά, ο οπαδός και παίχτης του Παναθηναϊκού από τους οπαδούς του Ολυµπιακού, δηλαδή ότι φοβάται και τρέχει γρήγορα να φύγει) / «aruréos» (ο οπαδός του Ολυµπιακού, κατά τους οπαδούς του Παναθηναϊκού). Παρά το άσεµνο και προσβλητικό περιεχόµενο και το στεγανό χαρακτήρα αυτών των ιδιωµάτων κάποιες από τις λέξεις αυτές διείσδυσαν στην νεοελληνική και αποτελούν πλέον µέρος του καθηµερινού µας λεξιλογίου (Φιλιππάκη-Warburton, 1999: 338). Χαρακτηριστικό παράδειγµα εµφάνισης στην κοινή, από τα καλιαρντά είναι η λέξη: afrízo = ζηλεύω φοβερά, ταράζοµαι από µοχθηρία, φθονώ 6, ή η πιο γνωστή φράση, από το λεξιλόγιο των τοξικοµανών «píra ti δósi mu», η οποία εµφανίζεται στον καθηµερινό λόγο, µε εντελώς διαφορετική σηµασία από την πρωτοτυπική της, σε εκφωνήµατα όπως: «Είδα πολύ τηλεόραση σήµερα, εντάξει, πήρα τη δόση µου, για σήµερα!». 4 Ο νέος αυτός κώδικας αποτελείται από τεχνικούς όρους που είναι χρήσιµοι για την αναφορά σε διαδικασίες που γίνονται ηλεκτρονικά και οι οποίοι έχουν εισαχθεί και στο καθηµερινό λεξιλόγιο ελλείψει ελληνικής λέξης ή εξαιτίας αδυναµίας δηµιουργίας νέας [π.χ. dial-up (= Σύνδεση στο Internet µέσω της απλής τηλεφωνικής γραµµής), feedback (= Ανάδραση, η διαδικασία κατά την οποία ο χρήστης δέχεται κάποια ένδειξη ότι µια ενέργειά του έχει αναγνωρισθεί από τον υπολογιστή)]. Αποτελείται ακόµη από συντοµογραφίες των τεχνικών όρων και από εικονικές παραστάσεις που συµβολίζουν ολόκληρες φράσεις και είναι δύσκολο για τον µη ειδικό και τον µη συστηµατικό χρήστη να τις αναγνωρίσει. 5 Οι λέξεις προέρχονται από το βιβλίο του Πετρόπουλου Η., Καλιαρντά (1971). 6 Ό.π.. 6

15 1. 2 Ειδικά Λεξιλόγια Οι Andersson & Trudgill (1990) διατυπώνουν τον όρο ειδικά λεξιλόγια 7, αναφερόµενοι σε περιθωριακά λεξιλόγια και όχι µόνο. Οµάδες ατόµων, δηλαδή, που κάνουν συγκεκριµένες δραστηριότητες, όπως γιατροί, δικηγόροι, οικοδόµοι εµφανίζονται να έχουν ιδιαίτερο λεξιλόγιο 8. Οι λέξεις αυτές δεν γίνονται κατανοητές από τον απλό οµιλητή της νέας ελληνικής, αφού αποτελούν ένα κώδικα επικοινωνίας µόνο για τα µέλη που ανήκουν στην οµάδα. Η γλώσσα ως κώδικας, όπως και ο τρόπος ένδυσης, µπορεί να λειτουργεί ως εισιτήριο στην οµάδα ή, αντίθετα, να είναι κριτήριο αποκλεισµού από αυτήν (Andersson & Trudgill 1990:79). Ειδικότερα, στην περίπτωση της γλώσσας των νέων (και όχι µόνο) το ειδικό λεξιλόγιο που χρησιµοποιούν λειτουργεί ως γλωσσική ταυτότητα και παράγοντας αλληλεγγύης, που συσφίγγει τους δεσµούς της οµάδας. Η ελβερούδη (2001) αποκαλεί τις παραπάνω γλώσσες µε τον όρο συνθηµατικές ή αντιγλώσσες και όχι άδικα. Τα λεξιλόγια αυτού του τύπου παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις από την Κοινή Νέα Ελληνική σε µεγάλο βαθµό, ώστε να είναι αδύνατη η κατανόηση τους από οµιλητές εκτός οµάδας, τους οποίους και επιδιώκουν να κρατήσουν εκτός αυτής. Εξάλλου και ο γενικός όρος αργκό, χρησιµοποιούνταν στην Γαλλία, αρχικά για να δηλώσει, το σωµατείο των λωποδυτών και αργότερα επικράτησε ο όρος για κάθε είδους συνθηµατικό ιδίωµα 9. Το περιθωριακό λεξιλόγιο φαίνεται να δηµιουργείται µε βάση τους κανόνες της γραµµατικής της εκάστοτε γλώσσας. Σύµφωνα µε τον Eble (1996: 49-50) το 7 Στην αγγλόφωνη βιβλιογραφία απαντώνται συνήθως µε τον όρο register και στη γαλλόφωνη µε τον όρο langues spéciales ή και µε τον µειωτικό όρο jargon. 8 Οι οικοδόµοι έχουν λέξεις όπως κροκάλα (= το αδρανές υλικό µε διάσταση χιλιοστά περίπου) και λαµπάς (= χτίσιµο, συνήθως από τούβλα, µικρού πλάτους. Συνήθως κολλητά σε µία κολώνα από µπετόν, για να περιοριστεί το άνοιγµα που αποµένει) Πηγή: Το λεξιλόγιο της οικοδοµικής. Από την άλλη οι γιατροί χρησιµοποιούν λέξεις όπως ανοσοσφαιρίνες (= ένα µόριο που υπερασπίζεται το σώµα µας από την επίθεση των µικροβίων, των ιών ή άλλων ξένων σωµάτων) ή θρόµβος (= ανώµαλη συσσώρευση ινικής που αναπτύσσεται στο εσωτερικό τοίχωµα των αγγείων του αίµατος). Πηγή: Λεξικό Ιατρικής 9 Ο Τριανταφυλλίδης [1947] 1963 χαρακτηριστικά αναφέρει τα εξής: «διαµορφώθηκαν και εξελίχτηκαν µε τον καιρό στις διάφορες γλώσσες τα µυστικά τους ιδιώµατα, που καταστάλαξαν και κορυφώθηκαν σε όσα ονοµάζονται σήµερα περιληπτικά: argot στη Γαλλία -αρχικά σωµατείο λωποδυτών -, Rotwelsch στη Γερµανία -κυρίως ζητιάνικη γλώσσα, «κραβαρίτικα»-, germania στην Iσπανία- αδερφότητα, αρχικά για σύλλογο κλεφτών, gergo στην Iταλία - κυρίως κλέφτικα, λωποδύτικα - ή, όπως λένε στη Σαρδηνία, copertanja σκέπασµα, συγκάλυψη». 7

16 περιθωριακό λεξιλόγιο (η slang, όπως αναφέρει) συνήθως προσφέρει µια εναλλακτική λέξη για πρόσωπα, πράγµατα και καταστάσεις που έχουν ένα όνοµα. Οι λέξεις της slang, ωστόσο, δεν έχουν ισάξιο καταµερισµό στα σηµασιολογικά πεδία του λεξιλογίου. Υπάρχει πληθώρα λέξεων για τις κοινωνικές σχέσεις, για χαρούµενα και λυπητερά συναισθήµατα, για την επιτυχία και την αποτυχία, για την έκφραση συµφωνίας και διαφωνίας. Λέξεις, όµως, που δεν χρησιµοποιούνται σε περιστάσεις ανεπίσηµης επικοινωνίας δεν εµφανίζονται στο περιθωριακό λεξιλόγιο: α) σε έννοιες, δηλαδή, αφηρηµένες π.χ. πνευµατική ιδιοκτησία ή πνευµατικά δικαιώµατα, β) τεχνικούς όρους όπως πολυεστέρες, γ) φυσικά φαινόµενα όπως άνωση δεν βρίσκουµε συνώνυµες λέξεις στα περιθωριακά ιδιώµατα. Από την άλλη πλευρά, οι αξιολογικοί όροι είναι πολυάριθµοι, καθώς οι περιθωριακές λέξεις περισσότερο κρίνουν παρά ορίζουν πρόσωπα και ρυθµίζουν καταστάσεις. Τα ειδικά αυτά λεξιλόγια δηλώνουν ακραίες κρίσεις (το πολύ καλό και το πολύ κακό) χωρίς µεγάλη αξιολογική διαβάθµιση και αυτό είναι ένα στοιχείο που επιβεβαιώνει ότι το λεξιλόγιο αυτό υπηρετεί πρωτίστως τις ανθρώπινες και όχι τις επαγγελµατικές εκφραστικές ανάγκες (Eble, 1996: 49-50). Υποτιµητικοί όροι για όσους δεν ανήκουν στην οµάδα του οµιλητή είναι πολύ συχνοί, αλλά και λέξεις απαγορευµένες για πρόσωπα και καταστάσεις. Υποτιµητικές, όµως, λέξεις και εκφράσεις, χρησιµοποιούνται για τη γυναίκα, παρουσιάζοντάς την ως αντικείµενο ή ζώο, αν και τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται η εµφάνιση αντίστοιχων χαρακτηρισµών και για τους άνδρες. Ωστόσο, οι ποικίλες κατηγορίες, που εκφράζονται από πολλούς, εναντίον των περιθωριακών λεξιλογίων, µάλλον, είναι περιττές, αφού αυτές χρησιµοποιούνται µόνο µεταξύ των µελών της κάθε οµάδας και όχι στις γενικότερες κοινωνικές τους συναναστροφές Άσεµνο λεξιλόγιο Με τον γενικό όρο άσεµνο λεξιλόγιο εννοούµε όλες εκείνες τις λέξεις και εκφράσεις που χρησιµοποιούνται για να προσβάλλουν, για να εξυβρίσουν, ακόµη και για να σκιαγραφήσουν κάποιον. Οι λέξεις αυτές αναφέρονται κυρίως στα γεννητικά όργανα του σώµατος, στις λειτουργίες αυτών, στη σεξουαλική πράξη αλλά και σε 8

17 χαρακτηρισµούς που χρησιµοποιούνται για να διασύρουν ή να βλάψουν τους ανθρώπους στους οποίους απευθύνονται. Ειδικότερα, το προσβλητικό ή υβριστικό λεξιλόγιο, που ανήκει στο άσεµνο λεξιλόγιο είναι µια µορφή λεκτικής βίας (verbal violence) που έχει στόχο κυρίως να πλήξει ένα ή περισσότερα άτοµα. Σύµφωνα µε τον Jay (2000) οι λέξεις αυτού αποτελούν ένα κανονικό (normal) και ουσιώδες (essential) τµήµα της γλώσσας που παίζει σηµαντικό ρόλο στην επικοινωνία των συναισθηµάτων, ενώ η Holster (2005: 31) σχετικά µε αυτές αναφέρει πως είναι πολύ ισχυρές και τροµερά εκφραστικές, βγαίνουν από το στόµα του οµιλητή µε µεγάλο αυθορµητισµό, όπως καµία άλλη κατηγορία λέξεων. Η «βρωµιά» που κάποιοι πιστεύουν ότι έχουν πάνω τους τέτοιου είδους λέξεις, καθώς και η ονοµασία «χυδαία γλώσσα» υπάρχει µόνο στο µυαλό των ανθρώπων, στις σχέσεις ανάµεσά τους, τις αξίες και τις στάσεις απέναντι σε µη γλωσσικά θέµατα (Andersson 1985: 9). Οι ίδιες οι λέξεις δεν µπορούν να θεωρηθούν βρώµικες ή χυδαίες. Ωστόσο, υπάρχει κακή χρήση της γλώσσας σε ποικίλες µορφές και καταστάσεις. Οι λέξεις µπορούν να θεωρηθούν κοινωνικά µη αποδεκτές σε συγκεκριµένες περιστάσεις, αλλά η ίδια η γλώσσα είναι ένα ουδέτερο σύστηµα που βασικός στόχος της είναι να δίνει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να επικοινωνούν. Η κοινωνία καταδικάζει τις άσεµνες λέξεις κι εκφράσεις, ενώ λίγοι είναι αυτοί που παραδέχονται τη χρήση τους αν και όλοι τις χρησιµοποιούν, τουλάχιστον περιστασιακά. Αποτελούν, ωστόσο, εδώ και δεκαετίες αναπόσπαστο µέρος της καθηµερινότητας πολλών ανθρώπων, ανεξαρτήτως ηλικίας και φύλου. Σχεδόν σε όλες τις γλώσσες στον κόσµο υπάρχουν λέξεις µε αυτό το περιεχόµενο (Ljung 1984a: 11) και όσο και αν ακούγεται υπερβολή αποτελούν πλέον παγκόσµιο φαινόµενο. Στην Ελλάδα οι µελέτες που έχουν γίνει πάνω σε αυτού του είδους το λεξιλόγιο είναι ελάχιστες, ως και ανύπαρκτες, µε πιο πρόσφατη αυτήν της Κεχαγιά (1997). Οι σχετικές µελέτες παγκοσµίως είναι σίγουρα περισσότερες αλλά αρκετά γενικές και αόριστες. Μια από τις πρώτες σηµαντικές µελέτες για τον τοµέα αυτόν είναι του Montagu (1967) που επικεντρώνεται περισσότερο σε µια ιστορική, διαχρονική µελέτη από τους αρχαίους πολιτισµούς ως και τις αρχές του 20 ου αιώνα. Στο ίδιο µήκος κύµατος κινείται και το έργο του Hughes (1991), ενώ αυτό του Jay (1992) εστιάζει στις ύβρεις που ακούγονται στην Αµερική και ειδικότερα στις ψυχογλωσσολογικές και πραγµατολογικές διαστάσεις τους. Ο Ljung, κάποια χρόνια νωρίτερα και συγκεκριµένα 1983, 1984a, 1984b επικεντρώνεται κυρίως σε 9

18 πολιτισµικά θέµατα, παρουσιάζοντας παραδείγµατα από πολλές χώρες, τα οποία εξετάζει αναλυτικά. Το 1985 ο Andersson κάνει µια προσπάθεια να προσεγγίσει τις άσεµνες λέξεις από ανθρωπολογική και κοινωνιογλωσσολογική σκοπιά. Πραγµατεύεται, παράλληλα, πολιτιστικά θέµατα, δίνει παραδείγµατα άσεµνων λέξεων στη Σουηδία και παρουσιάζει στοιχεία από έρευνες µε ερωτηµατολόγια που προβάλλουν τη στάση των οµιλητών απέναντι στις άσεµνες λέξεις. Εξέλιξη αυτού είναι το βιβλίο Bad Language των Andersson & Trudgill (1990), το οποίο εξετάζει τα ίδια θέµατα. Λίγα χρόνια νωρίτερα, οι Andersson & Hirsch (1985a, 1985b) έχουν εκδώσει ένα περιοδικό µε τίτλο Swearing, στο οποίο αναλύουν τις κοινωνικές και γλωσσολογικές πτυχές του λεξιλογίου αυτού. Πιο πρόσφατα, οι Allan & Burridge (2006) επιχειρούν να αναλύσουν το ρόλο που κατέχουν οι απαγορευµένες λέξεις στην καθηµερινή ζωή και κάτω υπό ποιες συνθήκες αυτές εµφανίζονται στο λόγο. Στην διεθνή βιβλιογραφία υπάρχουν διαφορετικές ονοµασίες γύρω από το άσεµνο λεξιλόγιο αλλά και διαφορές µεταξύ αυτών. Ο Crystal (1995: 173) τοποθετώντας ως κύριο όρο το άσεµνο λεξιλόγιο (bad vocabulary), εντάσσει κάτω από την οµπρέλα αυτού του όρου τρεις κατηγορίες: λεξιλόγιο ταµπού (taboo vocabulary), άσεµνο λεξιλόγιο (invective/abuse vocabulary) και υβριστικό λεξιλόγιο (swearing vocabulary). Επιπλέον, κάνει µια περαιτέρω υποκατηγοριοποίηση στο υβριστικό λεξιλόγιο: βωµολοχίες (obscenities), βλασφηµίες (blasphemies), ανοσιολογίες (profanities) 10. Ωστόσο, σύµφωνα µε τον Jay (1992), συναντούµε εννιά διαφορετικούς όρους που αναφέρονται στο άσεµνο λεξιλόγιο µε κάποιες διαφοροποιήσεις. Οι κατηγορίες αυτές έτσι όπως παρουσιάζονται στον Jay (1992) είναι οι ακόλουθες: Ταµϖού ή βωµολοχίες (taboo or obscenity) Όλα τα χυδαία λόγια είναι ταµπού, επειδή αυτές οι εκφράσεις είναιθ κοινωνικά µη αποδεκτές (λογοκρισία κ.λπ.). Λέξεις όπως «putána» και «pústis» είναι κοινωνικά αποδοκιµασµένες και ως εκ τούτου λέξεις ταµπού. Εϖιφωνηµατικές εκφράσεις (expletives) Επιφωνηµατικές εκφράσεις συναισθηµατικά φορτισµένες που δεν απευθύνονται σε κανέναν συγκεκριµένα, αλλά χρησιµοποιούνται από τους οµιλητές για την απελευθέρωση απογοήτευσης και συναισθηµάτων. Για παράδειγµα λέξεις, όπως «γamóto!» ή «skatá!». 10 Η µετάφραση των όρων που εµπεριέχονται στο έργο του Crystal (1995) οφείλονται στον Ξυδόπουλο (2008: ). 10

19 Βλασφηµίες (blasphemy) Η χρήση, εκ προθέσεως, θρησκευτικής ορολογίας για να διασύρουν τον Θεό, τις εκκλησίες και τις εικόνες. Οι βλασφηµίες µπορούν να εξοστρακίζονται ή να απειλούνται ηθικά, για παράδειγµα: «ánte sto δiáolo» Ανοσιολογίες (profanity) Αναφέρονται σε εκφράσεις που χρησιµοποιούν θρησκευτική ορολογία µε ένα βλάσφηµο, κοσµικό ή αδιάφορο τρόπο. εν υπάρχει καµία πρόθεση από το µέρος του οµιλητή να δυσφηµήσει το Θεό ή οτιδήποτε σχετίζεται µε τη θρησκεία. Ο οµιλητής µπορεί να εκφράζει συναισθηµατικές αντιδράσεις, ορισµένα κίνητρα. Για παράδειγµα: «µα το Θεό! Είναι αργά». Προσβολές και φυλετική δυσφήµιση (insults and racial slurs) Είναι λεκτικές επιθέσεις σε άλλα άτοµα που αναφέρονται στις σωµατικές, πνευµατικές ή ψυχικές ιδιότητες του αποδέκτη. Αυτοί οι όροι είναι απαράδεκτες µορφές διακρίσεων, για παράδειγµα: «xontrokóli», «γífto». Χυδαιότητες (vulgarisms) Βάναυσες, ακατέργαστες εκφράσεις, οι οποίες θεωρούνται ως δυσάρεστες και προσβλητικές. Οι εκφράσεις αυτές χρησιµοποιούνται για να υποτιµήσουν ένα πράγµα ή πρόσωπο ή για µεµονωµένες αναφορές ή περιγραφές (π.χ. ánte γamísu). Κατάρες (cursing) Γενικά, οι κατάρες είναι απαγορευµένες από την εκκλησία και την κοινωνία και οι εκφράσεις αυτές ενεργούν σαν λεκτικές προσβολές όταν ένας οµιλητής επιθυµεί να βλάψει ή να προκαλέσει πόνο σε κάποιον άλλο π.χ. «ánte sto δiáolo!». Ωστόσο, οι κατάρες µπορεί να µην είναι γύρω από την θρησκεία αλλά να εξακολουθούν να θέλουν να βλάψουν το πρόσωπο-στόχο. Συνεπώς, κατάρες όπως ως «makári na ísun nekrós!», θεωρούνται ότι είναι έντονα απειλητικές δηλώσεις. Περιθωριακή γλώσσα ή αργκό (slang) Έχει αναπτυχθεί από τις κοινωνικές οµάδες για να προσδιορίσει και να στερεοποιήσει τα µέλη της οµάδας. Η χρήση της είναι εύκολη, παρατηρείται µεταξύ των εφήβων που συνεχώς δηµιουργούν νέους όρους και ανανεώνουν τους ήδη υπάρχοντες π.χ.: «mu tin éspase» όταν κάτι µε ενοχλεί. Πίνακας 1. Κατηγορίες άσεµνου λεξιλογίου. (προσαρµοσµένος από τον Jay, 1992) Στο σηµείο αυτό πρέπει να γίνει σαφές ότι για τα Ελληνικά (όπως και σε πολλές άλλες γλώσσες του κόσµου) δεν είναι όλες οι λέξεις ή εκφράσεις που εντάσσονται στο άσεµνο λεξιλόγιο προσβλητικοί, µειωτικοί ή υβριστικοί χαρακτηρισµοί για το πρόσωπο στο οποίο απευθύνονται. Απεναντίας, µπορεί να είναι κολακευτικοί χαρακτηρισµοί (e, ton pústi!, γamiás, arxiδátos), οικείες και φιλικές 11

20 προσφωνήσεις (malákas), σε καµία περίπτωση, όµως, πρέπουσες σε επίσηµες περιστάσεις επικοινωνίας. Σε αυτή την εργασία ο ευρύτερος όρος που χρησιµοποιείται για να δηλώσει όλες τις παραπάνω κατηγορίες είναι ο όρος "άσεµνο" λεξιλόγιο. Κάτω από την οµπρέλα του όρου αυτού βρίσκονται λέξεις που αναφέρονται σε µέρη του σώµατος, προσβλητικοί χαρακτηρισµοί και γενικά οποιαδήποτε λέξη θεωρείται αρνητικά χαρακτηρισµένη. Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι όταν χρησιµοποιούν µια άσεµνη λέξη αυτόµατα κάνουν χρήση χυδαίας ή κακής γλώσσας. Αυτό, τις περισσότερες φορές και σε συνάρτηση πάντα µε το περιβάλλον και τους ακροατές ισχύει, ωστόσο, το αντίστροφο δεν ισχύει - χυδαία γλώσσα δεν σηµαίνει πάντα αυτοµάτως ότι εµπλέκονται και άσεµνες λέξεις (Karjalainen, 2002: 19). Ας δούµε όµως τι θεωρούµε «άσεµνη γλώσσα» και πιο συγκεκριµένα «ύβρεις» και πώς λέξεις και φράσεις καταλήγουν να χαρακτηρίζονται ως τέτοιες, σύµφωνα µε την διεθνή βιβλιογραφία (Ljung, 1984a, 1984b, Andersson & Hirsch 1985a). Αρχικά, ο Ljung (1984a: 23) υποστηρίζει πως το πιο σηµαντικό στοιχείο στον προσδιορισµό µιας λέξης ως άσεµνη είναι το να χρησιµοποιείται µε τη µη τεχνική έννοια του όρου. Για παράδειγµα, η φράση "ο γείτονάς µου είναι pústis" µπορεί να θεωρηθεί ως κακή ή χυδαία χρήση της γλώσσας, εφόσον υπάρχουν, σύµφωνα µε γλωσσολογικές και κοινωνιογλωσσικές συµβάσεις, λιγότερο φορτισµένες και περισσότερο αποδεκτές λέξεις που θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν στη θέση αυτής της λέξης χωρίς να αλλάξει το νόηµα, π.χ. "ο γείτονάς µου είναι οµοφυλόφιλος". Ωστόσο, η λέξη "pústis" σε αυτό το εκφώνηµα δεν αποτελεί ύβρη, δεδοµένου ότι χρησιµοποιείται µε την τεχνική έννοια του όρου, ή διαφορετικά, χρησιµοποιείται για να δηλώσει ένα χαρακτηριστικό που έχει ένα άτοµο, εν προκειµένω ο γείτονας. Αυτό εξηγεί γιατί η λέξη "bitch" (= σκύλα) στα αγγλικά είναι κατάλληλη σε µια παρουσίαση σκύλων, αλλά όχι όταν χρησιµοποιείται µε τη µη τεχνική έννοια του όρου για τη δυσφήµιση µιας γυναίκας. Το ίδιο ισχύει και για την λέξη "karjóla", η οποία δεν θεωρείται ύβρης όταν αναφέρεται σε παλαιού τύπου ξύλινο κρεβάτι, ενώ θεωρείται άσεµνη όταν χρησιµοποιείται για προσβλητικό χαρακτηρισµό µιας γυναίκας. Επιπλέον, για να θεωρηθεί µια λέξη ύβρης, εκτός του ότι πρέπει να χρησιµοποιείται µε τη µη τεχνική έννοια του όρου, πρέπει επίσης η λέξη αυτή να είναι ταµπού για να χαρακτηριστεί ως υβριστική, ή τουλάχιστον να παραπέµπει σε ένα θέµα ταµπού στην κοινωνία στην οποία εµφανίζεται (Ljung 1984a: 22). 12

21 Παράδειγµα αποτελεί η λέξη "motherfucker" για την Αγγλική και η αντίστοιχη ελληνική της µετάφραση "γamiólis" η οποία επειδή συσχετίζεται µε την αιµοµιξία αποτελεί ταµπού στις περισσότερες κοινωνίες/πολιτισµούς του κόσµου. Τέλος, σύµφωνα µε τον Ljung (1984a) για να θεωρηθεί µια λέξη ως άσεµνη θα πρέπει, επίσης, να χρησιµοποιείται µε συγκινητικό τρόπο. Ο ίδιος κάνει µια διάκριση µεταξύ των εννοιών «συγκινητικός» (emotive) και «συναισθηµατικός» (emotional). Η ειδοποιός διαφορά µεταξύ συγκινητικής και συναισθηµατικής έννοιας είναι ο βαθµός ελέγχου που έχει ένας οµιλητής πάνω σε µια κατάσταση ή ένα απρόοπτο συνήθως γεγονός. Έτσι, παραδείγµατος χάριν, αν σε κάποιον κατά λάθος πέσει ένα ποτήρι πάνω στο πόδι του, αισθάνεται βεβαιότατα πόνο, αλλά η αίσθηση αυτή ίσως είναι αρκετή για να µη συγκρατηθεί και να χάσει τον έλεγχο. Μπορεί να εκφωνήσει µια συγκινητική (emotive) έκφραση για να βγάλει από µέσα του τον θυµό ή την οργή, µια φράση όπως: "γamóto!" ή "ánte sto δiáolo". Ωστόσο, εάν στο ίδιο πρόσωπο πέσει ένα τούβλο στο πόδι του, το γεγονός αυτό ίσως τον οδηγήσει να αναφωνήσει ένα αρκετά συναισθηµατικό, άναρθρο βογγητό ή κραυγή πόνου (Ljung 1984a: 12), βέβαια αυτό εξαρτάται από το µέρος στο οποίο θα βρίσκεται το άτοµο και από τους ανθρώπους που θα τον περιβάλλουν. Στη δεύτερη, λοιπόν, περίπτωση το εκφώνηµα που θα ακουστεί δεν µπορεί να θεωρηθεί υβριστικό, σύµφωνα µε τον Ljung, διότι ο οµιλητής δεν µπορεί να ελέγξει την κατάσταση στην οποία βρίσκεται και το χρησιµοποιεί αυθόρµητα. Συµπερασµατικά, σύµφωνα µε τον Ljung (1984b: 95), µια άσεµνη λέξη είναι µια ταµπού λέξη, που χρησιµοποιείται µε µη τεχνικό, συγκινητικό τρόπο. Στο βιβλίο του «Om svordomar i svenskan, engelskan arton och språk Andra» αναφέρει χαρακτηριστικά: «οι υβριστικές λέξεις είναι εκφράσεις που θεωρούνται σήµατα ορισµένων συναισθηµάτων και συµπεριφορών ενός οµιλητή, που χρησιµοποιεί λέξεις ταµπού µε µη τεχνικό τρόπο» 11 (Ljung, 1984a: 24, όπως αναφέρεται στον Karjalainen, 2002: 21). Την ίδια χρονική περίοδο, οι Andersson & Hirsch (1985a: 5) έρχονται να ορίσουν τρεις, παρεµφερείς, προϋποθέσεις που απαιτούνται ώστε µια λέξη ή έκφραση να χαρακτηριστεί ως ύβρης. Πολύ σύντοµα αναφέρω τις προϋποθέσεις αυτές που είναι οι εξής: i) η λέξη αυτή πρέπει να αναφέρεται σε θέµα ταµπού και / ή σε 11 Η µετάφραση στην Αγγλική ανήκει στον Karjalainen, (2002: 21) ο οποίος γράφει: [Swearwords are] expressions that are seen as signals of certain emotions and attitudes in a speaker, using taboo words in a nontechnical way 13

22 ζητήµατα κοινωνικώς µη αποδεκτά σε έναν πολιτισµό ii) να µην θεωρείται ότι αυτή πρέπει να ερµηνεύεται κυριολεκτικά iii) να µπορεί να χρησιµοποιηθεί για να εκφράσει και να εξωτερικεύσει έντονα συναισθήµατα και συµπεριφορές. Ωστόσο και οι τρεις παραπάνω µελετητές συγκλίνουν στην άποψη ότι είναι δύσκολο να βρεθεί ένας ορισµός για τις άσεµνες λέξεις και ότι φαίνεται να µην υπάρχει οµοφωνία απόψεων µεταξύ εκείνων που τις µελετούν Άσεµνο λεξιλόγιο και σηµασιολογικές κατηγορίες Ο Labov (1978: 252) συσχετίζει το άσεµνο λεξιλόγιο µε συγκεκριµένες σηµασιολογικές κατηγορίες. Οι κατηγορίες αυτές είναι οι ακόλουθες: ΠΡΟΣΩΠΟ ΙΑΦΟΡΑ α) ηλικία (palióγeras) β) βάρος (xontrélas) α) πράγµατα (π.χ. kapóta) β) καταστάσεις γ) εξωτερική εµφάνιση ασχήµια (π.χ. apóskata) γ) δραστηριότητες (π.χ. (basménos) δ) χρώµα (arápis) ε) µυρωδιά skatoδouljá). (bíxlas) στ) τι τρώει κάποιος (γurúni, sapiokiljás) ζ) ένδυση (kurelís) η) οικονοµική κατάσταση (tzabatzís) θ) σεξουαλική συµπεριφορά (pustára). Πίνακας 2. Σηµασιολογικές κατηγορίες του άσεµνου λεξιλογίου [Labov (1978: 252)]. Ωστόσο, η κατηγοριοποίηση του Labov φαίνεται να µην είναι πλήρης καθώς απουσιάζουν λέξεις που αναφέρονται σε στοιχεία του χαρακτήρα, όπως: η τεµπελιά, η δειλία, η έλλειψη ευφυΐας κ.ά. (λέξεις όπως: tebelóskilo, kuraδomixaní (τεµπέλης), klósa (φλύαρη), klanjáris, kuráδas, (ο δειλός), xazopúli (αφελής)). Θα µπορούσαµε να προσθέσουµε µια επιπλέον, λοιπόν, κατηγορία η οποία θα είναι σχετική µε τον χαρακτήρα ή τη συµπεριφορά και θα περιέχει λέξεις όπως: búfos, stókos (αυτός που δεν είναι πολύ έξυπνος), spasíklas (χαρακτηρισµός για µαθητή που διαβάζει συνέχεια). 14

23 Η Κεχαγιά, από την άλλη εστιάζοντας στον τρόπο χρήσης του άσεµνου λεξιλογίου, υποστηρίζει ότι µπορούµε να διακρίνουµε τρεις διαφορετικές περιπτώσεις εµφάνισης του λεξιλογίου αυτού, εξετάζοντας την επικοινωνιακή του λειτουργία. Οι περιπτώσεις αυτές είναι: i) µε τρόπο καθαρά υβριστικό, όπως: patsavúra, kseftílas, malakistíri ii) µε τρόπο κολακευτικό και οικείο, όπως: re ton pústi!, γámise páli! Στην κατηγορία αυτή ανήκουν και λέξεις όπως arxiδátos, kolára, munára, λέξεις δηλαδή που χρησιµοποιούνται µε θετική έννοια για το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται ο οµιλητής. iii) Με τρόπο ουδέτερο, όπως: γamó to spíti tu, xése mésa, me kaválise o δiáolos, χωρίς δηλαδή σηµασία. Στην κατηγορία αυτή συναντούµε κυρίως εκφράσεις, οι οποίες στερούνται νοήµατος. Εξετάζοντας το άσεµνο λεξιλόγιο θα µπορούσαµε, ίσως, να προσθέσουµε και µια τέταρτη περίπτωση σε αυτές που προτείνει η Κεχαγιά, iv) όταν µια λέξη χρησιµοποιείται για να µειώσει το πρόσωπο ή την δραστηριότητα στην οποία αναφέρεται ο οµιλητής π.χ. η λέξη tsutsúni ή η λέξη número, δεν µπορούν να συµπεριληφθούν στην πρώτη περίπτωση, αφού δεν χρησιµοποιούνται υβριστικά, αλλά µειωτικά, για να υποβιβάσουν κάποιον ή κάτι (επίσης: koloduljá, skatokatástasi) Ευφηµισµοί και υσφηµισµοί Επειδή οι άσεµνες λέξεις θεωρούνται περιπτώσεις πολύ άµεσης, σκληρής, δυσάρεστης ή προσβλητικής γλώσσας, δεν είναι λίγες οι φορές και ιδιαίτερα ανάλογα µε το πλαίσιο επικοινωνίας, που προσπαθούµε να χρησιµοποιήσουµε λιγότερο άσεµνες λέξεις, αναζητώντας τα συνώνυµά τους. Οι συνώνυµες, αυτές λέξεις ονοµάζονται ευφηµισµοί (euphemism) και αντικαθιστούν άλλες λέξεις που είναι κοινωνικά µη αποδεκτές. Οι Allan & Burridge (1991) τονίζουν ότι οι ευφηµισµοί χρησιµοποιούνται ως εναλλακτικές λύσεις για τις απαγορευµένες εκφράσεις, προκειµένου να αποφευχθεί η πιθανή προσβολή του προσώπου, είτε του εκφωνητή είτε του ακροατή. Μερικοί άνθρωποι θεωρούν ότι οι ευφηµισµοί είναι λέξεις αντίστοιχες µε τις άσεµνες λέξεις, ενώ ορισµένοι βρίσκουν αυτούς λίγο πιο αποδεκτούς από τις αγενείς 15

24 και κακόγουστες λέξεις που αντικαθιστούν. Ωστόσο, ουσιαστικά, οι ευφηµισµοί λειτουργούν κατά τρόπο πανοµοιότυπο µε τις συνώνυµές τους, άσεµνες λέξεις. Αργά ή γρήγορα, όλες οι άσεµνες λέξεις παράγουν ευφηµισµούς και συνήθως τα πιο ισχυρά ταµπού είναι αυτά που δηµιουργούν ακόµα µεγαλύτερο αριθµό ευφηµισµών (όπως αναφέρεται στον Hughes 1991: 12). Έτσι, όταν ο οµιλητής το επιθυµεί µπορεί να αποφύγει τη χρήση των όρων ταµπού και να τους αντικαταστήσει µε τη χρήση πιο περιπαικτικών, παιγνιωδών ή τεχνικών παραλλαγών, οι οποίες εξακολουθούν να αναφέρονται στο ίδιο πράγµα, αλλά µε πολύ πιο ήπιο τόνο και βέβαια χωρίς άσεµνο ή προσβλητικό χαρακτήρα. Πιο συγκεκριµένα, όσον αφορά τις άσεµνες λέξεις που αναφέρονται στα µέρη του σώµατος και την γενετήσια πράξη πολλοί πιστεύουν ότι οι κλινικοί όροι είναι ο µόνος τρόπος να αποφευχθούν οι πιο επιφορτισµένες παραλλαγές και όχι οι ευφηµισµοί. Ο Lewis αναφέρει, χαρακτηριστικά, για θέµατα ταµπού και πιο συγκεκριµένα γύρω από την σεξουαλική πράξη: «όταν κάποιος ασχοληθεί µε αυτό [το σεξ] ρητά, είναι αναγκασµένος να επιλέξει ανάµεσα στη γλώσσα του νηπιαγωγείου, του περιθωρίου και της ανατοµίας» (στον Hughes 1991: 1), ενώ ο Landers γράφει ότι «τα Αγγλικά έχουν εντυπωσιακή έλλειψη σε λέξεις ανάµεσα στους ιατρικούς όρους και τους αντίστοιχους όρους του περιθωρίου» (Landers 2001: 153). Στα Ελληνικά, όµως, κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να ισχύει, υπάρχουν αρκετές λέξεις ανάµεσα στα δυο αυτά άκρα. Αν θεωρήσουµε πως υπάρχει ένα νοητό συνεχές στο οποίο διαβαθµίζεται η αποδεκτότητα και η άσεµνη σηµασία των λέξεων τότε θα υπήρχαν λέξεις κατά µήκος όλου του συνεχούς. Παραθέτω στην συνέχεια µια τέτοια διαβάθµιση και τις αντίστοιχες λέξεις της κάθε κατηγορίας: 1 η Βαθμίδα 2 η Βαθμίδα 3 η Βαθμίδα 4 η Βαθμίδα Επιστηµονικοί όροι Άσεµνες λέξεις Πολύ άσεµνες λέξεις Χυδαίες λέξεις Πλήρως κοινωνικά Κοινωνικά αποδεκτές Λιγότερο Κοινωνικά Κοινωνικά µη αποδεκτές αποδεκτοί αποδεκτές Περισσότερο αποδεκτοί Λιγότερο αποδεκτοί γenetísia práksi > sinusía > sinévresi > seksualikí epafí > seks > érotas > zevγároma > píδima > γamísi Από την άλλη, µια επιπλέον εναλλακτική λύση για την αποφυγή της αρχικής άσεµνης λέξης είναι η χρήση των δυσφηµισµών (Allan & Burridge, 1991), ή η 16

25 σκόπιµη υποκατάσταση µιας ουδέτερης έκφρασης, µε µία πιο άσεµνη. Ενώ οι δυσφηµισµοί µπορεί να ακούγονται αγενείς, µπορούν στην πραγµατικότητα να υπηρετούν τον ίδιο στόχο µε τους ευφηµισµούς, την αποφυγή, δηλαδή, του αρνητικού φορτίου, που φέρουν οι όροι ταµπού. Για παράδειγµα, ένας δυσφηµισµός για τις σωµατικές εκκρίσεις είναι η λέξη «kuráδes» ή οι ευφηµισµοί «káno kaká», «θélo ti xontrí mu anági» αντί «xézomai» ή τα «páo ja pipí mu» ή «pros nerú mu» αντί του «katuró» και άλλα, όλα αυτά µε λίγο πιο αστείο και χιουµοριστικό τρόπο. Ειδικότερα, την τελευταία δεκαετία στο άσεµνο λεξιλόγιο συναντούµε ως ευφηµισµούς ρήµατα, όπως τα: «γráfo», «piδó», «(to) káno», «(ton) pérno», «(ton) δíno» που χρησιµοποιούνται για να δηλώσουν περιφρόνηση ή απαξίωση (στην περίπτωση του γráfo) και την πράξη της ερωτικής συνεύρεσης (στις υπόλοιπες περιπτώσεις). Από την φράση «γráfo (kápion ή káti) sta paliá mu ta papútsia» ή «sta γenitiká mu órγana», το γράφω επεκτάθηκε σε χρήσεις όπως «me γráfis», «ton γráfo» κ.τ.ό. έφτασε να σηµαίνει «µε περιφρονείς, δεν µε λογαριάζεις κλπ.». Έτσι µε το άκουσµα της λέξης «γráfo» πολλοί από τους νεότερης ηλικίας οµιλητές της ελληνικής χαµογελούν αυθόρµητα συνδέοντας τη λέξη µε την ευφηµιστική, καταχρηστική της σηµασία µε αποτέλεσµα έτσι να περιορίζεται η κύρια σηµασία της. Οι λέξεις που δηλώνουν συνουσία και ιδίως τα ρήµατα, εµφανίζουν για ευνόητους λόγους κοινωνιογλωσσικά προβλήµατα στη χρήση τους. Έτσι, σε πολλές συνοµιλίες αντί του ρήµατος, που συνήθως χρησιµοποιείται για την συνουσία, το οποίο από µόνο του φέρει ιδιαίτερο φορτίο, ακούµε τους συνώνυµους ευφηµιστικούς όρους: to káname, píδisa ή piδíxtika, ton éδosa, ton píre κ.ο.κ.. Οι εκφράσεις αυτές και πιο συγκεκριµένα οι εκφράσεις µε τους κλιτικούς τύπους (to και ton) που συνοδεύουν το ρήµα φαίνονται να έχουν αναφορά σε ουσιαστικά, τα οποία είτε είναι ευκόλως εννοούµενα και παραλείπονται, είτε αποτελούν λεξικοποιηµένες φράσεις (βλ. και Ενότητα 2. 5). Όλοι οι παραπάνω όροι, αν και χρησιµοποιούνται για να εκφράσουν την ίδια ακριβώς πράξη δεν φέρουν όλες τα ίδια άσεµνα χαρακτηριστικά. Υπάρχουν λέξεις που είναι λιγότερο άσεµνες, άλλες περισσότερο κι άλλες τέλος εξαιρετικά φορτισµένες µε άσεµνη σηµασία. Ας δούµε µια τέτοια διαβάθµιση, µε τον ίδιο τρόπο που την συζήτησα παραπάνω, η οποία παρατηρείται µε το ρήµα γamo, το οποίο παρουσιάζει και σεξιστικού τύπου διαφοροποιήσεις: Περισσότερο αποδεκτοί Λιγότερο αποδεκτοί sinusiázome > sinevrískome > káno érota > to káno > ton δíno/ton pérno > piδó/piδiéme > γamó/γamiéme 17

26 Στον πίνακα που ακολουθεί βρίσκονται συγκεντρωµένοι οι πιο διαδεδοµένοι ευφηµισµοί που χρησιµοποιούνται στην Κοινή Νέα Ελληνική, στις µέρες µας, καθώς και εκφωνήµατα που περιβάλλουν αυτούς: 1. γράφω περιφρονώ κπ. (Ο Κώστας δεν µου µιλάει καθόλου, µε γράφει τελείως) 2. πηδώ έρχοµαι σε σεξουαλική επαφή (Πήδησα µια γκόµενα χθές το βράδυ!) 3. (το) κάνω έρχοµαι σε σεξουαλική επαφή (Η Μαίρη το κάνει µε τον Γιάννη χωρίς προφυλάξεις.) 4. (τον) παίρνω έρχοµαι σε σεξουαλική επαφή (ενεργητικά) (Τον παίρνει κάθε µέρα και δεν κουράζεται.) 5. (τον) δίνω έρχοµαι σε σεξουαλική επαφή (παθητικά) (Τον δίνει µόνο σε όποια αυτός θέλει, δεν πηγαίνει µε όλες όσες τον θέλουν.) 6. καλόπαιδο Ευφηµισµός και ειρωνικό ή συνθηµατικό λογοπαίγνιο µε τη λέξη κωλόπαιδο. Το καλόπαιδο στην περίπτωση αυτή δεν είναι καλόπαιδο, αλλά κωλόπαιδο. Το λέµε όµως καλόπαιδο για να µην το πούµε κωλόπαιδο. (- Σου πω, έχεις ακόµα κονέ µε κείνα τα καλόπαιδα; - Ναι αµέ. - Λοιπόν τα θέλω, να µου κανονίσουν µια δουλίτσα, οκ; - Έγινε.) [Από 7. λεβέντης Ο malákas. Χρησιµοποιείται ως προσδιοριστικό ενός ιδιαίτερου τύπου maláka-παλικαρά και αφελούς. Επίσης και ως επιτατικό, ειδικά στη φράση είσαι και malakas, είσαι και λεβέντης. (-Οδηγεί χωρίς δίπλωµα πόσο καιρό τώρα. -Πολύ λεβέντης, ε;) 8. απίδι ευφηµισµός για τη λέξη arxíδi, λόγω της οµοηχίας που υπάρχει. (Ιωαννίδη, είσαι µεγάλο απίδι, είσαι απίιιιδι, οέο, Ιωαννίδη.) [Από 9. βγαίνω αντί του ρήµατος xézo (από τα χρόνια που οι τουαλέτες βρίσκονταν ακόµη εκτός σπιτιού) που επιβιώνει ακόµα (αναλογικά µε τα: πάω τουαλέτα ή στο µέρος). (Έφαγα απ εξω χθές το βράδυ και πέντε φορές βγήκα σήµερα και πάλι έχω ενοχλήσεις.) 10. πουλί το πέος (Το πουλί σου και την υπογραφή σου, να προσέχεις πού τα βάζεις.) 11. πράµα το αιδοίο (Όλο στο πράµα της το έχει το µυαλό του, γι αυτό την περιτριγυρίζει συνέχεια την καινούργια γειτόνισσα.) 12. τέτοιο το αιδοίο (Όλο στο τέτοιο της το έχει το µυαλό του, γι αυτό την περιτριγυρίζει συνέχεια την καινούργια γειτόνισσα.) 13. σπίτι µπορντέλο (-Κάθε βράδυ περνάει πρώτα από το σπίτι και µετά παει στο δικό του. - Α, γι αυτό είναι στα πρόθυρα του χωρισµού.) 14. παστρικιά πόρνη (-Καλή παστρικιά είναι η καινούργια γειτόνισσα. -Όλη η γειτονιά παραπονιέται.) Πίνακας 3. Μερικοί από τους ευφηµισµούς και δυσφηµισµούς που συναντούµε στο άσεµνο λεξιλόγιο. [Πηγή ΛΝΕΓ και ΛΚΝ, καθώς και προσωπικά ακούσµατα.] 18

27 1. 6 ανεισµός και άσεµνο λεξιλόγιο O γλωσσικός δανεισµός είναι ένα φαινόµενο που υπήρχε και θα υπάρχει σε όλες τις γλώσσες, από τη στιγµή που οι οµιλητές µιας γλώσσας συναναστρέφονται µε οµιλητές άλλης γλώσσας. Η Ελληνική δέχτηκε γλωσσικά στοιχεία από γλώσσες της Ανατολής και της ύσης σε όλες τις περιόδους της ιστορίας της, διαδικασία η οποία συνεχίζεται ακόµη και σήµερα µε αδιάκοπους ρυθµούς. Ειδικότερα, λόγω της ανάπτυξης των Μ.Μ.Ε., της ευκολίας για µετακίνηση από χώρα σε χώρα αλλά και εξαιτίας της προφανούς κυριαρχίας της αγγλοαµερικανικής γλώσσας σε όλους σχεδόν τους τοµείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, η διαδικασία του γλωσσικού δανεισµού παρουσιάζει αλλιώτικα χαρακτηριστικά από αυτά που παρουσίαζε ο δανεισµός της ελληνικής γλώσσας από άλλες γλώσσες κάποια χρόνια πριν. Ο δανεισµός από την Αγγλική απλώνεται ταυτόχρονα σε πολλές γλώσσες, αν όχι σε όλες και χρησιµοποιείται ευρύτατα στον προφορικό λόγο -ιδίως των νέων που διδάσκονται την Αγγλική και είναι σε συνεχή επαφή µε αυτή- αλλά και στο γραπτό λόγο. Ένα µεγάλο µέρος των αγγλικών στοιχείων, κυρίως, στη γλώσσα των νέων δεν κατακτάται µέσα από το µάθηµα των αγγλικών στο φροντιστήριο ή το σχολείο, αλλά µέσα από το διαδίκτυο, τις ταινίες, τα τραγούδια, τα περιοδικά κ.ά. Ο Androutsopoulos (1998: ), όπως αναφέρεται στον Ανδρουτσόπουλο (2001:16) χαρακτηριστικά αναφέρει πως: «Κάθε νεανική σκηνή δανείζεται τις λέξεις και εκφράσεις που χρησιµοποιούνται στα µέσα της ίδιας κουλτούρας στον αγγλόφωνο χώρο. [...] Ο δανεισµός αργκοτικών αγγλισµών αντικατοπτρίζει µια προσέγγιση βιωµατικών εµπειριών σε διεθνές επίπεδο: Συγκρίσιµες νεανικές οµάδες σε διάφορες χώρες βασίζονται στις ίδιες πολιτισµικές πηγές. Καθώς τα «ήθη και έθιµα» µιας νεανικής κουλτούρας (στον χορό, στον τρόπο ντυσίµατος, στην κοινωνική τοποθέτηση κλπ.) ισχύουν ανεξάρτητα από την κάθε χώρα, η νεανική πολιτισµική γνώση εκφράζεται σε διάφορες γλώσσες µε τα ίδια διεθνή δάνεια...» Ειδικότερα, την γλώσσα των νέων χαρακτηρίζει ο δηµιουργικός δανεισµός, ο οποίος εµφανίζεται σε κάποια µόνο λεξικά πεδία. Τα δάνεια προσαρµόζονται στους γραµµατικούς κανόνες της γλώσσας υποδοχής, στην Ελληνική εν προκειµένω (freak out (= frikaro) < frikió (= νεαρό άτοµο που ντύνεται και συµπεριφέρεται µε τρόπο προκλητικά αντίθετο προς τις κοινωνικές συµβάσεις, συνήθως για να εκδηλώσει αµφισβήτηση, διαµαρτυρία κλπ), fuck > fakiá (= συντοµογραφία του «φιλάκια» µε 19

28 υπονοούµενο), fakáti (= η πολύ ωραία κοπέλα)) και χρησιµεύουν στη δηµιουργία συνωνύµων (fragokiler κατά το fragofonjás (= τσιγκούνης)) ή παραγώγων (fáka ta (= λίγο πιο ευγενικά, η φράση γámisé ta). Επιπρόσθετα, η γνώση της Αγγλικής από τους νέους αξιοποιείται και σε γλωσσικά παιχνίδια, όπως είναι η κατά λέξη µετάφραση γηγενών ιδιωµατισµών (Greeklish): θa su alákso ta fóta > I m gonna change your lights, i malakía pái sínefo > the masturbation goes cloud, xése psilá ki aγnáteve > shit high and watch! Σύµφωνα µε την Αναστασιάδη - Συµεωνίδη (1994:68) υπάρχει στατιστική υπεροχή των δάνειων ουσιαστικών είτε αυτά αφορούν τα ειδικά λεξιλόγια είτε τους πολιτιστικούς όρους και αυτό οφείλεται στη φύση των ουσιαστικών στη ΝΕ και στη Γαλλική ή Αγγλοαµερικανική, που παρουσιάζουν αυτονοµία και σηµασιολογικά συγκροτούν το στοιχείο που κατονοµάζουν. Το ουσιαστικό είναι το πιο «λεξιλογικό» στοιχείο του λόγου και για αυτό εµφανίζεται πιο επιρρεπές στο δανεισµό. Αξιοσηµείωτο είναι ότι κατά τη διαδικασία του δανεισµού µαζί µε το νέο αντικείµενο αναφοράς που εισάγεται σε µια γλώσσα, εισάγεται και το αντίστοιχο γλωσσικό σηµείο. Όσον αφορά στα ρήµατα, δεν υπάρχει περιορισµός ως προς τον δανεισµό θεµάτων, αρκεί να προστεθεί κάποιο επίθηµα συνοδευόµενο από ένα µίγµα γραµµατικών µορφηµάτων, στη ΚΝΕ συνήθως το επίθηµα -άρω συνδυάζεται µε ξενικές βάσεις (π.χ. trobáro) (Αναστασιάδη - Συµεωνίδη, 1994: 68). Ας δούµε όµως την κατηγοριοποίηση που παραθέτει η Αναστασιάδη - Συµεωνίδη, 1994:43) σχετικά µε τους τύπους των δανείων 12 : ΤΥΠΟΙ ΑΝΕΙΩΝ Εσωτερικά Εξωτερικά Ολικά/άµεσα Μερικά/έµµεσα Λεξικά άνεια στοιχεία Μεταφραστικά Σηµασιολογικά 12 Ο Χαραλαµπάκης (1992: 338) αναφέρει πως όσον αφορά στην πηγή, µπορούµε να κατηγοριοποιήσουµε τον δανεισµό σε εξωτερικό, εσωτερικό και διαχρονικό δανεισµό. 20

29 Σύµφωνα µε την Αναστασιάδη - Συµεωνίδη (1994: 136) τους όρους για το λεξιλόγιο κοινωνικής αµφισβήτησης τους έχουµε δανειστεί από άλλες γλώσσες, όπως για παράδειγµα οι χαρακτηρισµοί: kíts < kits, tedibóis < teddy-boy, frik, frikió < freak, xípis < hippy. Ένα µεγάλο ποσοστό των ξένων λέξεων και εκφράσεων που χρησιµοποιούνται σήµερα στην κοινή νέα ελληνική είναι µεµονωµένες λέξεις οι οποίες σχηµατίζονται από στοιχεία της Ελληνικής, της Λατινικής ή κάποιας άλλης µεγάλης σύγχρονης γλώσσας και ονοµάζονται διεθνισµοί. Οι λέξεις αυτές βρίσκονται σε χρήση µε την ίδια σηµασία και µε την ίδια ή παραπλήσια µορφή σε διάφορες γλώσσες (Χαραλαµπάκης, 1999: ). Ειδικότερα, πρόκειται, κυρίως, για επιστηµονικούς όρους και νεολογισµούς, οι οποίοι µεταδίδονται από τη µια γλώσσα στην άλλη µε µεγάλη ταχύτητα. Οι λέξεις αυτές παραµένουν αµετάφραστες ή υφίστανται µικρές αλλαγές, κυρίως στην κατάληξη, για την προσαρµογή τους στο φωνολογικό και µορφολογικό σύστηµα της γλώσσας υποδοχής και έτσι γίνονται χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια κατανοητές. Όλα τα δάνεια της Ελληνικής, έχουν εξελληνιστεί, έχουν, δηλαδή, πλήρως αφοµοιωθεί στο µορφολογικό και φωνολογικό σύστηµα της Ελληνικής, αφού πρώτα έχουν υποστεί κάποιες αλλαγές. Επιπλέον, αξιοπρόσεκτος είναι ο «σηµασιολογικός ή εσωτερικός δανεισµός», µέθοδος που συνίσταται στη µεταφορά του νοήµατος λέξης µιας δεδοµένης γλώσσας σε λέξη άλλης γλώσσας µε παρόµοιο σχηµατισµό, αλλά που δεν είχε προηγουµένως χρησιµοποιηθεί µε αυτή την ιδιαίτερη σηµασία. Μπορεί, επίσης, να επρόκειτο για τη δηµιουργία ενός νεολογισµού που θ' αποκτήσει το νόηµα του προτύπου του, όπως για παράδειγµα γίνεται µε την πρόσφατα δανεισµένη λέξη géisa (= γυναίκα οµοφυλόφιλη) > αγγλικό geisha αντί για τον συνώνυµο ελληνικό όρο lesvía (Αναστασιάδη Συµεωνίδη, 1994: 34, Χαραλαµπάκης, 1999: , Ernout, 1954: 86-92). Ο Χαραλαµπάκης (1999: ) χαρακτηριστικά αναφέρει ότι ο αριθµός των σηµασιολογικών δανείων της κοινής νεοελληνικής είναι εκπληκτικά µεγάλος. Χαρακτηριστικό παράδειγµα από το άσεµνο λεξιλόγιο είναι το ρήµα "ικανοποιώ", το οποίο απέκτησε τα τελευταία χρόνια την µη υπάρχουσα ακόµη στα σύγχρονα λεξικά σηµασία «ικανοποιώ την γενετήσια ορµή», την οποία απέκτησε κατά αρχάς το αγγλικό ρήµα "satisfy" για να µεταφερθεί και στο γερµανικό "befriedigen". Αντίστοιχη περίπτωση είναι και η λέξη νονός (της αγοράς, κέντρων διασκέδασης, εγκληµατιών ή άλλων συµµοριών), η οποία αποτελεί επέκταση της σηµασίας του 21