Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Α ΚAI Η ΠΑΓΙΩΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

Transcript

1 Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ Α ΚAI Η ΠΑΓΙΩΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ Ιοβιανός ( ) Ο ξαφνικός θάνατος του Ιουλιανού έκανε επιτακτική την ανάγκη άµεσου ορισµού διαδόχου, διότι ο αυτοκρατορικός στρατός έµεινε χωρίς αρχηγό στα βάθη µιας εχθρικής ξένης χώρας και αυτό ήταν άκρως επικίνδυνο. Έτσι οι αρχηγοί των στρατών Δύσης και Ανατολής αναγόρευσαν ως αυτοκράτορα τον πριµικήριο των δοµεστίκων, δηλαδή τον αρχαιότερο αξιωµατικό της ανακτορικής φρουράς, Φλάβιο Ιοβιανό, προερχόµενο από την Παννονία, ηλικίας τριάντα ετών, µέτριας µόρφωσης και χριστιανό. Πρώτη κίνηση του νέου αυτοκράτορα ήταν να έλθει σε διαπραγµατεύσεις µε τους Πέρσες και να συνάψει, µέσα σε τέσσερις ηµέρες, ειρήνη για τριάντα χρόνια µε όρους επαχθέστατους και ταπεινωτικούς για το Βυζάντιο. Η αυτοκρατορία υποχρεωνόταν να παραχωρήσει στην Περσία πέντε επαρχίες της περιοχής του Τίγρη ποταµού και τµήµα της Μεσοποταµίας µεταξύ των πόλεων Νίσιβης και Σιγγάρων, του οποίου όµως ο πληθυσµός µπορούσε να µετοικήσει στο Βυζάντιο. Επίσης υποχρεωνόταν να παραιτηθεί από την προστασία της Αρµενίας και τέλος να καταβάλλει ετήσια εισφορά στους Πέρσες για την κατασκευή και συντήρηση οχυρωµατικών έργων στον Καύκασο µε σκοπό την απόκρουση των εχθρών τους. Οι λόγοι που ώθησαν τον Ιοβιανό να δεχθεί την ταπεινωτική αυτή συνθήκη ήταν πρώτον ότι ο ρωµαϊκός στρατός είχε εξαντληθεί πλέον από την κούραση, την πείνα, τη δίψα και είχε κλονιστεί ψυχικά από την απώλεια του Ιουλιανού και δεύτερον ότι ο ίδιος βιαζόταν να επιστρέψει στο Βυζάντιο για να αναγνωριστεί η εκλογή του από τα στρατεύµατα της Δύσης και να εδραιωθεί η εξουσία του. Μετά την υπογραφή της συνθήκης ξεκίνησε η αποχώρηση του ρωµαϊκού στρατού, το καλοκαίρι του 363, ο οποίος πέρασε τον Τίγρη σε συνθήκες πείνας και κακουχιών και έφτασε επιτέλους σε ρωµαϊκό έδαφος. Ο Ιοβιανός στρατοπέδευσε έξω από τη Νίσιβι, µη θέλοντας να βρίσκεται στην Στην Αντιόχεια, ο αυτοκράτορας Ιοβιανός έλαβε µέτρα κατά των Ο Φλάβιος Βαλεντιανός ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας του

2 πόλη όταν θα την καταλάµβαναν οι Πέρσες. Απέρριψε την παράκληση των κατοίκων της πόλης να υπερασπίσουν την πόλη τους µε δικά τους µέσα και τους παραχώρησε τρεις ηµέρες από την παράδοση της πόλης στους Πέρσες για να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να κατευθυνθούν σε άλλες πόλεις. Ο επόµενος σταθµός του Ιοβιανού ήταν η Αντιόχεια, όπου έφτασε τον Οκτώβριο του 363. Πέρασε εκεί ένα διάστηµα, ασχολούµενος µε διοικητικά και εκκλησιαστικά ζητήµατα. Κατήργησε τα µέτρα κατά των χριστιανών και των χριστιανικών εκκλησιών, επέτρεψε πάλι στους χριστιανούς να διδάσκουν τα κλασικά γράµµατα, στις 4 Φεβρουαρίου 364 δήµευσε εκ νέου τις περιουσίες των πολυθεϊστικών ναών προς όφελος των χριστιανικών εκκλησιών, αλλά φιλοδόξησε, όπως φαίνεται, να µιµηθεί τον Μ. Κωνσταντίνο και να επιτύχει την οµόνοια στην Εκκλησία και το κράτος. Έτσι κήρυξε γενική ανεξιθρησκία και επέτρεψε στους «εθνικούς» να λατρεύουν τους θεούς τους. Επαινέθηκε για την απόφασή του αυτή από τους «εθνικούς» και ο Θεµίστιος έγραψε σχετικά: «ο νόµος σου µένει ακίνητος στην αιωνιότητα, που αφήνει ελεύθερη την κάθε ψυχή να ακολουθήσει όποια οδό ευσεβείας πιστεύει». Φεύγοντας από την Αντιόχεια, καθ οδόν για την Κωνσταντινούπολη πληροφορήθηκε, στα Τύανα της Καππαδοκίας, τον Νοέµβριο 363, ότι ο στρατός της Γαλατίας τον είχε εντέλει αναγνωρίσει ως αύγουστο. Στην πορεία του στρατοπέδευσε στο χωριό Δαδάστανα της Βιθυνίας και εκεί, την 17η Φεβρουαρίου 364, βρέθηκε νεκρός στη σκηνή του µάλλον από υπερβολική λήψη τροφής και ποτού την προηγούµενη βραδιά, που του προκάλεσε αποπληξία, και από τις αναθυµιάσεις της θερµάστρας που είχε στη σκηνή του και επιτάχυναν τον θάνατό του. Μετά από οκτάµηνη βασιλεία ο Ιοβιανός πέθανε, σε ηλικία 33 ετών, και η σορός του µεταφέρθηκε στον ναό των Αγίων Αποστόλων (κατά το πρότυπο της ταφής του Μ. Κωνσταντίνου). Έτσι η αυτοκρατορία έµεινε πάλι ακέφαλη και ο στρατός έγινε ξανά ρυθµιστής των εξελίξεων. Ο Φλάβιος Βαλεντιανός ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας του Βαλεντινιανός Α Βάλης ( ) Για µια ακόµη φορά οι αξιωµατούχοι επικεφαλής του ρωµαϊκού στρατού στην περσική εκστρατεία συγκεντρώθηκαν για να εκλέξουν νέο αυτοκράτορα. Εκλέχθηκε ο υποψήφιος των Ιλλυριών Φλάβιος Βαλεντινιανός από την Παννονία (σηµ. Ουγγαρία), 44 ετών, αξιωµατικός µίας από τις σχολές της αυτοκρατορικής φρουράς (tribunus της

3 schola secunda scutariorum) και χριστιανός. Τη στιγµή της εκλογής του βρισκόταν στην Άγκυρα ο Ιουλιανός. Παρά την άρνηση του Βαλεντινιανού να ασπαστεί την «παραδοσιακή» θρησκεία, είχε εκτιµήσει τις στρατιωτικές του ικανότητες και του είχε επιτρέψει να συνεχίσει να υπηρετεί στον στρατό. Ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας στις 25 Φεβρουαρίου 364 και αµέσως ο στρατός απαίτησε να ορίσει συναυτοκράτορα, για να µην επαναληφθεί η σύγχυση που προκλήθηκε µετά τον θάνατο του Ιουλιανού και του Ιοβιανού. Έτσι ο Βαλεντινιανός όρισε ως συναυτοκράτορα τον αδελφό του Βάλη, τον οποίο αναγόρευσε αύγουστο την 28η Μαρτίου 364 στην Κωνσταντινούπολη. Τον Ιούνιο οι δύο αύγουστοι µετακινήθηκαν από την Κωνσταντινούπολη στη Ναϊσσό και εκεί αποφάσισαν τη διαίρεση της αυτοκρατορίας µεταξύ τους, για να µπορούν να αντιµετωπίσουν ταχύτερα και αποτελεσµατικότερα τους εξωτερικούς εχθρούς. Ο Βαλεντινιανός πήρε τις δυτικές επαρχίες και ο Βάλης την επαρχότητα της Ανατολής. Τον Αύγουστο προχώρησαν ως το Σίρµιο και εκεί αποχαιρετίστηκαν. Ο Βαλεντινιανός ξεκίνησε για το Μεδιόλανο στην Ιταλία, ενώ ο Βάλης επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη. Το καλοκαίρι του 365 ο Βάλης αποφάσισε να ταξιδέψει στην Αντιόχεια για να επιβλέπει καλύτερα τα βυζαντινοπερσικά σύνορα. Η είδηση ότι τα γοτθικά φύλα ετοιµάζονταν να εισβάλουν στη Θράκη δεν τον ανησύχησε και έτσι βρισκόταν στην Καισάρεια της Καππαδοκίας όταν, τον Οκτώβριο του 365, πληροφορήθηκε ότι στην Κωνσταντινούπολη είχε ανακηρυχθεί από τον στρατό (στις 28 Σεπτεµβρίου 365) αυτοκράτορας ο Προκόπιος, ανώτατος αξιωµατούχος επί Ιουλιανού και συγγενής του πρώην αυτοκράτορα. Ο Βάλης αντιµετώπισε νικηφόρα την επανάσταση του Η επανάσταση του Προκοπίου Ο Προκόπιος ήταν άνθρωπος ακοινώνητος και χωρίς προσωπική αίγλη, αλλά γόνος καλής οικογενείας. Μετά τον θάνατο του Ιουλιανού φοβήθηκε ότι θα δολοφονούνταν διότι δήθεν ο Ιουλιανός τον είχε υποδείξει ως διάδοχο και γι αυτό αποσύρθηκε στα κτήµατά του, στην Καισάρεια της Καππαδοκίας και κατόπιν κρύφτηκε στις αποµακρυσµένες επαρχίες της αυτοκρατορίας, την Κριµαία και τον Πόντο. Όταν ο Βάλης έφυγε από την Κωνσταντινούπολη ο Προκόπιος επέστρεψε και αφού είδε, πρώτον, ότι υπήρχε δυσαρέσκεια στον πληθυσµό κατά του αυτοκράτορα εξαιτίας της υψηλής φορολογίας που είχε επιβάλει, και, δεύτερον, ότι τον ίδιο τον υποστήριζαν σηµαντικοί πολιτικοί και στρατιωτικοί παράγοντες (Ανατολικοί ως αντίπαλο των άξεστων αυτοκρατόρων της

4 Παννονίας και Γαλάτες ως στενό συνεργάτη του Ιουλιανού), εξαγόρασε τους διοικητές δύο λεγεώνων που βάδιζαν προς τη Θράκη και αναγορεύτηκε αύγουστος. Προσεταιρίστηκε µάλιστα και τη Φαυστίνα, χήρα του Κωνσταντίου Β, για να δείξει σε όλους τη συγγένεια και την αφοσίωσή του στην κωνσταντίνεια δυναστεία. Ο σφετεριστής κατόρθωσε να καταλάβει όλη τη διοίκηση της Θράκης αλλά όχι το Ιλλυρικόν, διότι ο στρατιωτικός διοικητής (magister militum) της επαρχότητας του Ιλλυρικού κατέλαβε τις διαβάσεις από την περιοχή του προς τη Θράκη. Έτσι ο Προκόπιος πέρασε στη Μικρά Ασία, όπου νίκησε τον στρατό του Βάλη και κατέλαβε τη Βιθυνία. Παρ όλες τις επιτυχίες η θέση του Προκοπίου ήταν επισφαλής διότι οι περιοχές που καταλάµβανε ήταν φτωχές, η έκτασή τους περιορισµένη και ο στρατός του Βάλη καραδοκούσε διαρκώς να του επιτεθεί. Το τέλος της υπόθεσης ήλθε την άνοιξη του 366. Ο Βάλης όρισε ως αρχιστράτηγο του στρατού του τον παλαιό στρατηγό του Κωνσταντίου Β, Arbitio, που εκτιµούνταν πολύ από το στράτευµα. Αυτό έδωσε το έναυσµα σε τµήµα του στρατού του Προκοπίου, υπό τον στρατηγό Gomoarius, να αυτοµολήσει στον Βάλη. Μετά από προδοσία του στρατηγού Agilo ακολούθησε το παράδειγµα και το υπόλοιπο στράτευµα του Προκοπίου. Στις 27 Μαΐου 366 ο Προκόπιος έπεσε στα χέρια του Βάλη, ο οποίος διέταξε τον αποκεφαλισµό του. Την ηγεσία των οπαδών του σφετεριστή ανέλαβε ο συγγενής του στρατηγός Μάρκελλος, που σχεδόν αµέσως συνελήφθη και σκοτώθηκε µαζί µε πολλούς στασιαστές. Αφού παραδόθηκε όλη η Θράκη, ξέσπασε άγριος διωγµός εναντίον των συνωµοτών και θανατώθηκαν επίσης φίλοι του Ιουλιανού. Η «κολόνα των Γότθων», µνη- µείο του 4ου αιώνα π.χ. για τη Η απειλή των Γότθων Μετά την κατάπνιξη της επανάστασης του Προκοπίου ο Βάλης στράφηκε κατά του γοτθικού µετώπου. Τον 3ο αιώνα τα γερµανικά φύλα κατέβηκαν από τον βορρά, µέσω της Ανατολικής Ευρώπης και έφτασαν ως τον Εύξεινο Πόντο. Τελικά υπήχθησαν όλα στα δύο ισχυρότερα κράτη, το βησιγοτθικό και το οστρογοτθικό. Οι Οστρογότθοι εκτείνονταν στην περιοχή της Ουκρανίας πέρα από τον ποταµό Δνείστερο και οι Βησιγότθοι είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή µεταξύ Δνείστερου και Δουνάβεως. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, το 332 οι Βησιγότθοι που διέµεναν κοντά στον Δούναβη είχαν ηττηθεί από τον Μ. Κωνσταντίνο και είχαν συνάψει ειρήνη. Η ηρεµία διατηρήθηκε έως την

5 εποχή του Ιουλιανού, οπότε οι Γότθοι άρχισαν πάλι να απειλούν την αυτοκρατορία και ο Ιουλιανός αναγκάστηκε να ενισχύσει τα οχυρά των συνόρων. Κατά την επανάσταση του Προκόπιου κατά του Βάλη οι Γότθοι έστειλαν σε βοήθεια του σφετεριστή άνδρες, οι οποίοι έφτασαν µετά τον θάνατο του Προκοπίου και συντάχθηκαν µε τον Μάρκελλο. Μετά τον θάνατο αυτού οι Γότθοι συνελήφθησαν αιχµάλωτοι και αυτό έδωσε την αφορµή να κηρυχθεί πόλεµος µεταξύ Γότθων και Βυζαντινών. Ο Βάλης εγκατέστησε το στρατηγείο του στη Μαρκιανούπολη και επί τρία έτη προσπαθούσε να νικήσει τα γοτθικά στρατεύµατα. Δύο φορές πέρασε τον Δούναβη και νίκησε τον γοτθικό στρατό, χωρίς όµως να καταφέρει να τον εξουδετερώσει. Έτσι, το 369, συνάφθηκε ειρήνη µεταξύ των δύο αντιπάλων, µε όρους ευνοϊκούς για το Βυζάντιο. Ο Βάλης αναγνώρισε την ανεξαρτησία των γοτθικών φύλων και ο αρχηγός των Γότθων Αθανάριχος δεσµεύτηκε να µην περάσουν ξανά οι Γότθοι τον Δούναβη, να µη λαµβάνουν πλέον ετήσια οικονοµική ενίσχυση από το Βυζάντιο και οι εµπορικές συναλλαγές τους µε τους Βυζαντινούς να πραγµατοποιούνται σε δύο συγκεκριµένα σηµεία του Δουνάβεως. Μέχρι τις αρχές του 370 ο Βάλης παρέµεινε στην περιοχή, για να επιβλέψει την οχύρωση της Μικρής Σκυθίας (Δοβρουτσάς). Το καλοκαίρι του 370 έκτακτη ανάγκη τον κάλεσε στην Ανατολή. Οι Πέρσες συνέχισαν και µετά τη συνθήκη Ιοβιανού-Σαπώρη Η σύγκρουση µε την Περσία Παρά την ταπεινωτική συνθήκη ειρήνης του Ιοβιανού µε τον Σαπώρη Β (364), οι Πέρσες δεν έπαψαν να παρενοχλούν τις συνοριακές περιοχές και να επιβουλεύονται την Αρµενία. Τελικά κατόρθωσαν να συλλάβουν τον βασιλέα των Αρµενίων Αρσάκη Γ και να τον φυλακίσουν στο φοβερό φρούριο της Λήθης, όπου πέθανε. Ο Σαπώρης ανέθεσε προσωρινά τη διοίκηση της Αρµενίας σε δύο αυτόµολους Αρµενίους, τον Κύλακα και τον Αρραβάνη, και τους διέταξε να πολιορκήσουν το φρούριο Αρτογέρασσα, όπου είχαν βρει καταφύγιο η σύζυγος του Αρσάκη Ολυµπιάς και ο γιος του, Papa. Παράλληλα ο Σαπώρης επιτέθηκε κατά της Ιβηρίας, εκθρόνισε τον βασιλέα της Σαυροµάκη και τοποθέτησε στη θέση του τον εξάδελφό του Aspacura (369). Ο Papa κατέφυγε στον Βάλη ζητώντας τη βοήθειά του και εκείνος ζήτησε από τον δούκα Τερέντιο να υποστηρίξει την επιστροφή του Αρµενίου διαδόχου, χωρίς όµως να τον αναγνωρίσει ως βασιλέα της Αρµενίας, για να µην κατηγορηθεί ότι παραβιάζει τη

6 βυζαντινο-περσική συνθήκη ειρήνης. Οι Αρµένιοι βασισµένοι στις δικές τους δυνάµεις δεν µπόρεσαν να αντιµετωπίσουν την περσική επίθεση και οι Πέρσες προχώρησαν σε πρωτοφανή λεηλασία της χώρας. Οι Κύλακας, Αρραβάνης και Papa κατέφυγαν στα βουνά για να σωθούν και παρέµειναν στην Κολχίδα επί πέντε µήνες. Ο Σαπώρης προσπάθησε µάταια να τους ανακαλύψει, γι αυτό και στράφηκε στην πολιορκία της Αρτογέρασσας την οποία και κατέλαβε. Τότε, όµως, ολοκλήρωσε τον πόλεµό του µε τους Γότθους ο Βάλης και έµεινε απερίσπαστος να ασχοληθεί µε το περσικό µέτωπο. Ήλθε λοιπόν στην Αντιόχεια και από εκεί έστειλε, αφενός, ισχυρή στρατιωτική δύναµη µε επικεφαλής τον αρχιστράτηγο (magister equitum et peditum) Αρινθαίο στην Αρµενία, που απέτρεψε την υποταγή της χώρας στους Πέρσες και, αφετέρου, δώδεκα λεγεώνες µε επικεφαλής τον Τερέντιο στην Ιβηρία, όπου επανέφεραν τον Σαυροµάκη στην εξουσία. Οι ενέργειες αυτές του Βάλη προκάλεσαν την αντίδραση του Σαπώρη ο οποίος έδρασε µε πονηρία, παρασύροντας τον Papa σε ανεξέλεγκτη διοίκηση, φιλοπερσική διαγωγή και διωγµούς κατά των χριστιανών της χώρας του. Τότε ο Βάλης κάλεσε τον Papa, δήθεν σε σύσκεψη, στην Ταρσό της Κιλικίας και εκεί τον κράτησε υπό περιορισµό. Εντούτοις ο Papa κατόρθωσε να διαφύγει και οι Ρωµαίοι αξιωµατικοί που στάλθηκαν προς καταδίωξή του στάθηκαν ανίκανοι να τον συλλάβουν. Ο Αµµιανός Μαρκελλίνος αφηγείται ότι, όταν οι αξιωµατικοί του Βάλη απέτυχαν να συλλάβουν τον Papa, απέδωσαν την αποτυχία τους στο ότι ο Papa γνώριζε τις επωδές της Κίρκης, µε την απαγγελία των οποίων µετάλλασσε ή εξασθενούσε τα σώµατα των αντιπάλων του, σκόρπιζε γύρω σκοτάδι, µεταµόρφωνε τους στρατιώτες του και περνούσε απαρατήρητα τις γραµµές του εχθρού. Δεν είναι βέβαια γνωστό κατά πόσον έγιναν πιστευτοί από τον Βάλη, όµως η δικαιολογία τους αντανακλά τη φήµη των Αρµενίων ως µάγων κατά την εποχή αυτή. Σηµειωτέον ότι τότε οι Αρµένιοι, τουλάχιστον επισήµως, ήταν χριστιανοί. Μάλλον λοιπόν, εάν δεχθούµε τον ισχυρισµό των στρατιωτών, οι Αρµένιοι ασκούσαν παραδοσιακές δεισιδαιµονικές πρακτικές παράλληλα µε την πίστη τους στον χριστιανισµό. Πάντως φαίνεται ότι ο Βάλης επηρεάστηκε, σε κάποιο βαθµό, από τα λόγια των στρατιωτών και, φοβούµενος ούτως ή άλλως την πλήρη προσχώρηση του Papa στο περσικό στρατόπεδο, πέτυχε να τον παγιδεύσει και να τον δολοφονήσει, µε τη βοήθεια του στρατηγού Τραϊανού. Το θρόνο της Αρµενίας ανέλαβε ο έµπιστος των Βυζαντινών Warasdat (375).

7 Ο Σαπώρης, µετά τον θάνατο του Papa, ανακίνησε το θέµα της Αρµενίας και της Ιβηρίας και, µετά από άκαρπες διαπραγµατεύσεις, κατέλαβε µέρος της Αρµενίας και χτύπησε τη ρωµαϊκή φρουρά της Ιβηρίας. Ο Βάλης όµως δεν µπόρεσε να τον αντιµετωπίσει, καθώς ο κίνδυνος των Βησιγότθων στα Βαλκάνια επανεµφανίστηκε πολύ πιο άµεσος και απειλητικός. Ο πόλεµος µε τους Βησιγότθους Το 376 οι Οστρογότθοι και οι Βησιγότθοι δέχθηκαν την πίεση των τουρκόφωνων Ούννων, που ήλθαν από την Ασία και, συµπαρασύροντας τους Αλαµαννούς, διέλυσαν το κράτος των Οστρογότθων. Εν συνεχεία οι Ούννοι επιτέθηκαν κατά των Βησιγότθων, οι οποίοι υποχώρησαν προς τον ποταµό Προύθο. Ο αρχηγός των Βησιγότθων Αθανάριχος µε ένα µέρος του λαού του ζήτησε καταφύγιο πέρα από τα Καρπάθια και τις τρανσυλβανικές Άλπεις, ενώ οι υπόλοιποι, υπό τους Φριτιγέρνη και Αλάβιβο (Alavivus), ζήτησαν και πήραν άδεια από τον Βάλη να εγκατασταθούν στη Θράκη, υπό το σκεπτικό ότι θα παρείχαν στρατιώτες στο Βυζάντιο και έτσι οι Βυζαντινοί γεωργοί θα καλλιεργούσαν απερίσπαστοι τους αγρούς τους. Οι Βυζαντινοί ανέλαβαν την υποχρέωση να βοηθήσουν τους βαρβάρους να περάσουν τον Δούναβη και να τους παράσχουν τροφή µέχρι ότου αυτοί εγκατασταθούν στη Θράκη και πάρουν καλλιεργήσιµες γαίες. Όµως, η διαφθορά και η απληστία του κόµητος της Θράκης Λουπικίνου και του δουκός Μαξίµου, που ζητούσαν τόσο εξωφρενικές τιµές για τα τρόφιµα ώστε οι Βησιγότθοι πουλούσαν τα παιδιά τους ως δούλους για να τραφούν, η έλλειψη οργάνωσης, οι καθυστερήσεις, η παράβλεψη του αφοπλισµού των βαρβάρων, ο τεράστιος όγκος πληθυσµού των Βησιγότθων και, τέλος, το γεγονός ότι εισήλθαν στη Θράκη και στίφη Οστρογότθων παρά την αυστηρή απαγόρευση του αυτοκράτορα προκάλεσαν ληστρικές επιδροµές των βαρβάρων κατά των Βυζαντινών. Οι εχθροπραξίες µεταξύ Βησιγότθων και Βυζαντινών οδήγησαν σε ήττα των δεύτερων στη Μαρκιανούπολη. Μια απόπειρα δολοφονίας Γότθων που βρίσκονταν στην υπηρεσία του αυτοκράτορα, στην Αδριανούπολη, ξεσήκωσε και άλλους Γότθους που είχαν εγκατασταθεί παλαιότερα στη Θράκη, αλλά και σκλάβους, γεωργούς, εργάτες µεταλλείων, που προστίθεντο στα συνεχώς εισερχόµενα στίφη των Βησιγότθων. Έτσι η επιδροµή πήρε µορφή κοινωνικής εξέγερσης κατά της εξουσίας. Τελικά όλη η Θράκη βρέθηκε υπό εχθρική κατοχή, εκτός από τις µεγάλες και

8 καλά οχυρωµένες πόλεις. Για την απόκρουση των εχθρών ο Βάλης έστειλε τµήµατα των στρατευµάτων της Αρ- µενίας και του Ιλλυρικού. Επίσης ο αυτοκράτορας της Δύσης Γρατιανός (375-83) γιος του αποθανόντος, το 375, Βαλεντινιανού Α έστειλε στρατό προς βοήθεια. Στην τοποθεσία Ad Salices, κοντά στη Μαρκιανούπολη, δόθηκε µάχη (378) µε αµφίβολη έκβαση και οι Βυζαντινοί αποφάσισαν να οχυρώσουν τις διαβάσεις του Αίµου, µε την ελπίδα να περιορίσουν τους βαρβάρους πέρα από τον Αίµο. Όµως, νέα πλήθη Βησιγότθων, Οστρογότθων, Αλανών και Ούννων εισέβαλαν στη Θράκη. Ο Βάλης έστειλε τον στρατηγό Σατουρνίνο να αντιµετωπίσει την κατάσταση και αυτός σκέφθηκε να υποχωρήσει νοτίως του Αίµου. Τον ακολούθησαν όµως οι βάρβαροι και ξεχύθηκαν µεταξύ Αίµου και Ροδόπης καταστρέφοντας τα πάντα και υποδουλώνοντας τους πληθυσµούς. Όλον τον χειµώνα παρέµειναν ανενόχλητοι οι Γότθοι, ρηµάζοντας τη χώρα. Οι Γότθοι καταστρέφουν την Αδριανούπολη ενώ στο βάθος Η µάχη της Αδριανούπολης Θάνατος του Βάλη Τότε αποφάσισε ο Βάλης να σπεύσει από το περσικό πεδίο µαχών στην Κωνσταντινούπολη. Στις 30 Μαΐου 378 έφτασε στην πρωτεύουσα, όπου ο λαός τον υποδέχθηκε εχθρικά. Ίσως γι αυτό ύστερα από λίγες ηµέρες αναχώρησε και εγκατέστησε το στρατηγείο του στη Μελαντιάδα, χωριό κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Ανέθεσε τη διοίκηση του στρατεύµατος στον κόµητα Σεβαστιανό και ο ίδιος κατευθύνθηκε στον στρατιωτικό σταθµό της Νίκης. Ήδη από τις πρώτες ηµέρες ο Σεβαστιανός ανέπτυξε δράση και πέτυχε νίκες, αντίθετα µε τους άλλους στρατηγούς που συµβούλευαν τον Βάλη να περιµένουν τις ενισχύσεις του Γρατιανού από τη Δύση. Οι Γότθοι συγκεντρώθηκαν στη Βερόη και τη Νικόπολη, στις πλευρές του Αίµου, ενώ ο Σεβαστιανός τους επετίθετο διαρκώς. Ο Βάλης, ενθαρρυµένος από τις επιτυχίες του Σεβαστιανού, ζηλεύοντας κατά βάθος τον ανιψιό του Γρατιανό που είχε νικήσει τους Αλαµαννούς στην πόλη Αργεντουαρία, στον ποταµό Ρήνο, και είχε εξασφαλίσει την ειρήνη και το σύνορο του Ρήνου και πληροφορούµενος ότι ο Γρατιανός, που ερχόταν σε βοήθειά του, βρισκόταν στο Σίρµιο, προχώρησε στην Αδριανούπολη. Οι ανιχνευτές του µάλιστα τον πληροφόρησαν ότι οι εχθροί, οι οποίοι ετοιµάζονταν για νέες επιθέσεις, ήταν µόνον δέκα χιλιάδες. Ήταν πλέον στρατοπεδευµένος έξω από την Αδριανούπολη όταν έφτασε ο comes domesticorum του Γρατιανού Richomeres µε επιστολή του Γρατιανού

9 που ανήγγελλε την άφιξή του και σύστηνε στον Βάλη να τον περιµένει. Εντούτοις ο Βάλης, παρά τις αντιρρήσεις του ιππάρχου (magister equitum) Βίκτωρος, αποφάσισε να δώσει µάχη χωρίς να περιµένει τις ενισχύσεις του Γρατιανού, για να αποκτήσει µόνος του όλη τη δόξα της νίκης που πίστευε πως θα είχε. Εν τω µεταξύ ο Φριτιγέρνης ζητούσε κατ εξακολούθηση διαπραγµατεύσεις µε τους Βυζαντινούς, τις οποίες ο Βάλης απέρριπτε. Την 9η Αυγούστου 378 ο Βάλης διέταξε τον στρατό του να µετακινηθεί, όντας διψασµένος και ταλαιπωρηµένος, µέσα στη ζέστη και επί ανωµάλου εδάφους, 15 χιλιόµετρα µακριά από την Αδριανούπολη, για να συναντήσει τον εχθρικό στρατό. Μόλις έφτασαν, το µεσηµέρι, εξαντληµένοι οι Βυζαντινοί πήραν θέση µάχης, αλλά ο Φριτιγέρνης καθυστερούσε περιµένοντας το ιππικό των Οστρογότθων. Μόλις αυτό έφτασε, µαζί µ ένα στίφος Αλανών, συνέτριψε το ρωµαϊκό ιππικό, ενώ οι Βησιγότθοι κατέσφαξαν το ρω- µαϊκό πεζικό που δεν είχε προλάβει να αναπτυχθεί και να καλυφθεί. Έτσι ο ρωµαϊκός στρατός συνετρίβη. Ο Βάλης, οι στρατιωτικοί αρχηγοί (magistri militum) Σεβαστιανός και Τραϊανός, 35 χιλίαρχοι (tribuni) και τα 2/3 του αυτοκρατορικού στρατού έπεσαν στο πεδίο της µάχης. Η καταστροφή ήταν ανυπολόγιστη. Η περιγραφή του Αµµιανού Μαρκελλίνου αποδίδει παραστατικότατα το µέγεθος της συµφοράς: «Οι βάρβαροι όρµησαν εναντίον µας σε µεγάλα πλήθη, επιφέροντας σύγχυση στους ιππείς και τους πεζούς µας, που ήταν πολύ δύσκολο να υποχωρήσουν, αφού οι παρατάξεις µας ήταν τοποθετηµένες σε κοντινές αποστάσεις. Έτσι, µέσα στην ολοένα αυξανόµενη σύγχυση οι στρατιώτες µας, βλέποντας ότι ήταν αδύνατο να ξεφύγουν, έδειξαν µεγάλη γενναιότητα και περιφρόνηση στο θάνατο, χιµώντας και αυτοί πάνω στον εχθρό και σφάζοντας όσους µπορούσαν. Πολλά κράνη και θώρακες καταξεσκίστηκαν και από τις δύο πλευρές από τα τσεκούρια ( ) Οι Ρωµαίοι, εξουθενωµένοι από την πείνα, τη δίψα και τις βαριές αρµατωσιές, είχαν τώρα να υποµείνουν και τον καυτό ήλιο του καταµεσήµερου. Οι ορµητικές επιθέσεις των βαρβάρων τελικά λύγισαν τον στρατό µας, που άρχισε άτακτη υποχώρηση ζητώντας σωτηρία µε τη φυγή ( ) Το σούρουπο ο ηγεµόνας µας, ο Βάλης, που λέγεται ότι πολεµούσε ακόµη ανάµεσα στους στρατιώτες του χωρίς κανείς πάντως να διαβεβαιώνει ότι τον είδε ο ίδιος ή ότι ήταν στο πλευρό του, τραυµατίστηκε θανάσιµα από βέλος και έπεσε άψυχος στο πεδίο της µάχης, όπου χάθηκε για πάντα». Οι Γότθοι, µετά την επιτυχία τους, αποπειράθηκαν να καταλάβουν την Αδριανούπολη

10 και την Κωνσταντινούπολη, χωρίς επιτυχία. Φεύγοντας από τη Θράκη, πέρασαν από τη Δακία, τη Μοισία, την Παννονία, όπου εφάρµοσαν την τακτική της λεηλασίας. Η µάχη της Αδριανούπολης αποτέλεσε ορόσηµο στην ιστορία της ρωµαϊκής αυτοκρατορίας και ηθικό πλήγµα εξαιτίας της απώλειας του αυτοκράτορα στο πεδίο της µάχης, έκανε εµφανές το κοινωνικό, στρατιωτικό και πολιτικό πρόβληµα της ύπαρξης των Γότθων στα σύνορα του κράτους και επέφερε ισχυρότατο πλήγµα στη στρατιωτική και πολιτική ισχύ της αυτοκρατορίας. Εσωτερική πολιτική (Βαλεντινιανός και Βάλης) Στην εσωτερική πολιτική φαίνεται ότι ο Βάλης, όπως και ο Βαλεντινιανός στη Δύση, προσπάθησε να καταστήσει το αυτοκρατορικό αξίωµα ρυθµιστή των καταστάσεων και προστάτη των αδυνάτων έναντι των «δυνατών». Ο Βάλης προσπάθησε να επιβάλει την τάξη στη διοίκηση και να πατάξει τη διαφθορά των ανώτατων αξιωµατούχων, διότι γνώριζε ότι η κακή διοίκηση και η απληστία καθιστούν τους πολίτες δυσµενείς προς την κρατική εξουσία. Ο Θεµίστιος στον Πενταετηρικόν, που εκφώνησε στην επέτειο των πέντε χρόνων από την ανάρρηση του Βάλη στον θρόνο, επαίνεσε τον αυτοκράτορα γιατί επί τρία χρόνια από την ανάληψη της εξουσίας δεν αύξησε τους φόρους, τόνισε ότι οι φοροεισπράκτορες ενέπνεαν τον ίδιο τρόµο στους πολίτες µε τους βάρβαρους επιδροµείς, διευκρίνισε ότι έπρεπε να στηριχθεί η αγροτική τάξη µε φορολογικές διευκολύνσεις, υπογράµµισε ότι η συµµετοχή όλων στα κοινά αγαθά θα ήταν πραγµατική νίκη και επισήµανε χαρακτηριστικά ότι: «αυτός που υποφέρει αδιαφορεί εάν αίτιος των συµφορών του είναι Σκύθης (ξένος επιδροµέας) ή Ρωµαίος (εγχώριος ισχυρός ευπατρίδης) γι αυτόν ο εχθρός είναι ο υπαίτιος της κακοδαιµονίας του. Πολλοί από τους ευπατρίδες (µεγαλογαιοκτήµονες) µε τη στάση τους απέναντι στους αγρότες κατέστησαν ευπρόσδεκτους τους βαρβάρους στους υπηκόους». Ως εκ τούτου ο Βάλης έβλεπε µε συµπάθεια την αγροτική τάξη, απ όπου προερχόταν και ο ίδιος και γνώριζε τις σκληρές φορολογίες µε τις οποίες ήταν επιβαρυµένη. Υπ αυτό το σκεπτικό προσπάθησε να ελαφρύνει τους φόρους των χωρικών. Εντούτοις, από τη µελέτη των πρωτοβυζαντινών πηγών δεν φαίνεται να είχε αντιληφθεί τη σοβαρότητα του αγροτικού προβλήµατος και τις προεκτάσεις του από δηµοσιονοµικής, κοινωνικής και πολιτικής πλευράς. Έτσι, για να δικαιολογήσει την είσπραξη των φόρων ενίσχυσε την πρόσδεση Η αγροτική τάξη στηρίχθηκε σηµαντικά από την πολιτεία

11 των εξαρτηµένων καλλιεργητών (κολωνών) στη γη και όρισε ότι οι φόροι τους δεν θα αποδίδονται απευθείας από αυτούς στο κράτος, αλλά µέσω των γαιοκτηµόνων κυρίων τους. Έτσι ενισχύθηκε η θέση των µεγαλοϊδιοκτητών της γης. Αναφορικά µε την αγροτική πολιτική, Βαλεντινιανός και Βάλης, από κοινού, διακεί- µενοι ευνοϊκά προς τους αγρότες, καθόρισαν να αποδίδουν οι µισθωτοί αγρότες στον ιδιοκτήτη της γης, που ενοικίαζαν, το ενοίκιο σε είδος και όχι σε χρήµα, εφόσον οι τοπικές συνήθειες το επέτρεπαν. Φρόντισαν ακόµη να περιορίσουν το φαινόµενο της προστασίας, τιµωρώντας τους χωρικούς που επιζητούσαν την προστασία των µεγαλογαιοκτηµόνων και επιβάλλοντας µεγάλα χρηµατικά πρόστιµα στους µεγαλοϊδιοκτήτες γης που παρείχαν προστασία. Τέλος ο Βάλης φρόντιζε να απαλλάσσει πολίτες από την απόδοση καθυστερούµενων φόρων και, όπως προαναφέρθηκε, να µην αυξήσει τους φόρους που, από την εποχή του Μ. Κωνσταντίνου έως τη δική του, είχαν διπλασιαστεί. Βαλεντινιανός και Βάλης, για να προστατεύσουν τους κατοίκους των επαρχιών από τις αυθαιρεσίες των υπαλλήλων, απαγόρευσαν µε νόµο στους υπαλλήλους και το προσωπικό των γραφείων τους, να αγοράζουν, όσο διαρκούσε η θητεία τους, κτήµατα, σπίτια ή δούλους στην περιοχή που υπηρετούσαν. Το 370 εισήγαγαν τον θεσµό του εκδίκου (defensor plebes ή civitatis) για την ανακούφιση των οικονοµικά ασθενέστερων κατώτερων αστικών τάξεων και την προστασία τους από τους ισχυρούς. Οι υπάλληλοι αυτοί προστάτευαν τον λαό από τις αυθαιρεσίες των υπαλλήλων, κυρίως κατά τον ορισµό και τη συλλογή των φόρων. Έπρεπε µάλιστα να είναι πρόσωπα κοινώς αποδεκτά ως έντιµα και ευυπόληπτα και να έχουν διατελέσει ανώτατοι υπάλληλοι. Οι δύο αυτοκράτορες φρόντισαν και για τα βουλευτήρια των πόλεων, µε 23 νοµικές διατάξεις. Μεταξύ άλλων, απαγόρευσαν στους βουλευτές να εγκαταλείπουν τη θέση τους εάν δεν ολοκλήρωναν τις υποχρεώσεις τους προς την πόλη. Εάν αυτοί έφευγαν αδικαιολόγητα και δεν µπορούσαν να εντοπιστούν, η περιουσία τους περιερχόταν στον αντικαταστάτη τους ή στο βουλευτήριο. Οι γιοι των συγκλητικών και των ανωτάτων υπαλλήλων που είχαν γεννηθεί πριν οι πατέρες τους γίνουν συγκλητικοί υποχρεώνονταν να γίνουν βουλευτές. Οι γιοι των βετεράνων στρατιωτών που ήταν βουλευτές απαλλάσσονταν της στρατιωτικής θητείας. Όσοι αγόραζαν κτήµατα βουλευτών έπρεπε να πληρώσουν το χρυσάργυρον και να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους στο βουλευτήριο. Δεν Οι µεγαλογαιοκτήµονες που παρείχαν προστασία στους

12 έπρεπε όµως η είσοδος στο βουλευτήριο να αποτελεί τιµωρία για αξιόποινες πράξεις. Για να ανακουφίσουν τους βουλευτές ή και να περιορίσουν τις αυθαιρεσίες τους, οι δύο αυτοκράτορες τούς απάλλαξαν από την ευθύνη της επίβλεψης των σιταποθηκών και της συγκέντρωσης των φόρων σε είδος και ανέθεσαν τα καθήκοντα αυτά σε κρατικούς υπαλλήλους. Διατήρησαν τον νόµο που είχε επιστρέψει στις πόλεις τα διαπύλια τέλη αλλά τον τροποποίησαν ορίζοντας ότι τα 2/3 θα πήγαιναν στην υπηρεσία των θείων θησαυρών (sacrae largitiones, στο δηµόσιο ταµείο) και το 1/3 θα παρέµενε στις πόλεις για την κάλυψη των αναγκών τους. Ο Βάλης φρόντισε και για τη βιβλιοθήκη της Κωνσταντινούπολης διορίζοντας µε νόµο (8 Μαΐου 372) επτά αντιγραφείς (antiquarii), τέσσερις Έλληνες και τρεις Λατίνους, ικανούς καλλιγράφους, για να συντηρούν τους τόµους και να επισκευάζουν όσους είχαν φθαρεί από τον χρόνο. Για τη φύλαξη της βιβλιοθήκης ο νόµος όριζε να προσληφθούν condicionales, επιφορτισµένοι να δίνουν και να τοποθετούν ξανά στη θέση τους τα βιβλία. Επί της βασιλείας του Βάλη οι καθηγητές και οι γιατροί εξακολούθησαν να έχουν φορολογικές απαλλαγές και σε ορισµένες περιπτώσεις να συντηρούνται από το κράτος. Ο Βάλης ανέλαβε, επίσης, µεγάλη οικοδοµική δραστηριότητα στην Κωνσταντινούπολη και σε άλλες πόλεις της Ανατολής. Μεταξύ των έργων που κατασκευάστηκαν στην Κωνσταντινούπολη ήταν το εντυπωσιακό υδραγωγείο που έφερε το όνοµά του, του οποίου υπολείµµατα σώζονται έως σήµερα. Στην Αντιόχεια έκτισε αγορά, λουτρά, βασιλική και άλλα σηµαντικά οικοδοµήµατα. Στρατιωτική πολιτική (Βαλεντινιανός και Βάλης) Ο Βάλης προσπάθησε να επιβάλει την τάξη και στον στρατό. Φρόντισε για την εκκαθάριση των στρατιωτικών καταλόγων από τους πλασµατικά εγγεγραµµένους ως υπηρετούντες, των οποίων τους µισθούς έπαιρναν οι αξιωµατικοί. Εξέδωσε δύο νόµους, έναν για την τιµωρία των λιποτακτών και έναν για την προσέλκυση εθελοντών στον στρατό µε υποσχέσεις για εξαιρετικές παροχές στους απότακτους. Οι δύο αυτοκράτορες µερίµνησαν επίσης για την οχύρωση των συνόρων της αυτοκρατορίας µε µεγάλα οχυρωµατικά έργα στον Δούναβη (ο Βάλης) και στον Ρήνο (ο Βαλεντινιανός). Η γραφίδα, το µελανοδοχείο, το ειλητό, το αναλόγιο, ο κώδικας, Άποψη του σωζόµενου τµήµατος του υδραγωγείου στην Κων-

13 Θρησκευτική πολιτική Ο Βάλης παρέµεινε πιστός στην ανεξιθρησκία που είχε θεσπίσει ο Ιοβιανός. Απέναντι στους «εθνικούς», οι οποίοι, λόγω της θρησκευτικής πολιτικής του Ιουλιανού, είχαν αναζωογονηθεί και έκαναν αισθητή την παρουσία τους, τήρησε ήπια στάση. Απαγόρευσε µόνο, µε διάταγµά του (Σεπτέµβριος 364), την τέλεση νυκτερινών θυσιών (µάλλον γιατί θεωρούνταν ύποπτες για παράνοµες και ανόσιες πρακτικές). Μόνο µετά την αποκάλυψη συνωµοσίας εναντίον του, που πραγµατοποιήθηκε από πολυθεϊστές µε µαγικές και µαντικές πρακτικές για την πρόβλεψη του θανάτου του, εξαπέλυσε φοβερό διωγµό εναντίον τους. Ο Βάλης ήταν σκληροπυρηνικός αρειανιστής. Τήρησε σκληρή στάση έναντι των ορθοδόξων οπαδών της Νικαίας («οµοούσιον») αλλά και απέναντι στους µετριοπαθείς αρειανίζοντες οπαδούς του «οµοιουσίου». Επανέφερε σε ισχύ τα µέτρα του Κωνσταντίου Β κατά των ορθοδόξων επισκόπων και έτσι το 365 διέταξε να εξοριστούν πάλι όλοι οι επίσκοποι που είχαν επανέλθει µε απόφαση του Ιουλιανού. Εξαιρέθηκαν, όµως, ο Αθανάσιος Αλεξανδρείας και ο Βασίλειος Καισαρείας που παρέµειναν στους τόπους τους και έδρασαν στην ουσία κατά του αυτοκράτορα. Όταν το 370 πέθανε ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ευδόξιος (360-70), ο Βάλης διόρισε στη θέση αυτή τον αρειανιστή Δηµόφιλο (370-79). Λέγεται, µάλιστα, ότι επιβίβασε σε πλοίο όλους όσοι αντιτίθεντο στην απόφασή του και το πυρπόλησε. Οι µοναχοί, επίσης, υπέστησαν διώξεις, ιδίως οι αναχωρητές της Αιγύπτου, εξαιτίας της προσήλωσής τους στην ορθοδοξία. Γενικά η πολιτική του Βάλη ήταν φανατική υπέρ του αρειανισµού και συνεχίστηκε µε αµείωτο µένος κατά των ορθοδόξων µε δύο µόνο διακοπές: την επανάσταση του Προκόπιου (365) και τη γοτθική εισβολή (377). Ιδίως µετά τον θάνατο του Βαλεντινιανού, το 375, ο οποίος ήταν ορθόδοξος και λειτουργούσε ως τροχοπέδη στο µένος του Βάλη, οι διώξεις κατά των ορθοδόξων εντάθηκαν. Οι δίκες της µαγείας στην Ανατολή Την εποχή του Βάλη παρουσιάζεται καταιγισµός κατηγοριών και δικών για άσκηση µαγεία ς µεταξύ των αξιωµατούχων της Αυλής. Μαρτυρίες περί αυτών παραθέτει κυρίως ο Αµµιανός Μαρκελλίνο ς αλλά σποραδικά και άλλοι συγγραφείς. Ο χώρος όπου Ο αυτοκράτορας Βάλης και οι Γότθοι εικονογραφηµένη Καταστροφή ειδώλων σε φωτιά και ανέγερση ναού λεπτοµέ-

14 εκτυλίσσονται τα γεγονότα είναι συνήθως η Αυλή. Αξιωµατούχοι, πρώην αξιωµατούχοι, τοπικοί γραφείς, άνδρες που έχουν προσωπική επαφή µε τον αυτοκράτορα εµπλέκονται στις υποθέσεις αυτές. Ο Βάλης είχε πέσει, πράγµατι, θύµα µαγικών και µαντικών συνωµοσιών. Η κυριότερη ήταν η απόπειρα των «εθνικών» στην Αντιόχεια, τον χειµώνα του 371-2, να τελέσουν µαντεία µε επικλήσεις πνευµάτων για να µάθουν ποιος θα διαδεχόταν τον αυτοκράτορα µετά τον θάνατό του. Στη µαντεία αυτή συµµετείχε ένας βασιλικός νοτάριος (δεύτερος στην ιεραρχία των βασιλικών υπογραφέων) ο Θεόδωρος, που θεωρήθηκε ως ο διάδοχος του Βάλη και ο διάσηµος νεοπλατωνικός θεουργός Μάξιµος, λόγω της αποκλειστικής και αδιαµφισβήτητης ικανότητάς του να γνωρίζει τις θεϊκές βουλές. Ο Μάξιµος είχε ήδη θεωρηθεί ύποπτος, διώχθηκε και φυλακίστηκε αλλά στο τέλος απελευθερώθηκε από τον ανθύπατο Ασία ς Κλέαρχο, ξαναβρίσκοντας την παλαιά του δόξα. Στη συγκεκριµένη µαγική τελετή ο Μάξιµος διέγνωσε τον ακριβή θάνατο όχι µόνον του αυτοκράτορα αλλά και του ιδίου και όλων των συµµετεχόντων στη µαντική αυτή τελετή. Μετά την αποκάλυψη του γεγονότος, ο Βάλης το εξέλαβε ως συνωµοσία κατά της ζωής του και εξαιτίας αυτού αποκεφαλίσθηκαν πολλοί «εθνικοί» φιλόσοφοι, µεταξύ των οποίων και ο Μάξιµος. Το γεγονός µαρτυρείται και στο ανώνυµο ποίηµα Λιθικά, ενδεχοµένως µάλιστα οι στίχοι να αναφέρονται στον αποκεφαλισµό του νεοπλατωνικού φιλοσόφου. O Ευνάπιος παραθέτει ενδιαφέρουσες πληροφορίες σχετικά µε κάποιους γνωστότατους και πολύ εκτιµώµενους πολυθεϊστές φιλοσόφους, οι οποίοι έπεσαν θύµατα της µανίας του Βάλη. Εξαιτίας των συνωµοσιών ο Βάλης έπαιρνε δρακόντεια µέτρα για την προστασία της ζωής του καταδικάζοντας πολλές φορές και αθώους, όπως ο νεαρός γραφέας Θεόδωρος τον οποίο παρέσυραν κόλακες να πάρει µέρος στην προαναφερθείσα µαντεία για τον διάδοχο του αυτοκράτορα, ή διώκοντας τους Μανιχαίους που πάντοτε θεωρούνταν ύποπτοι για άσκηση µαγεία ς. Διάφορες περιπτώσεις µαρτυρούνται στις βυζαντινές πηγές, µε θύµατα που πιθανόν να ήταν αθώα. Σε περιπτώσεις που κάποιοι πρόδιδαν συµπολίτες τους για ενασχόληση µε τις µαύρες τέχνες, οι ύποπτοι συλλαµβάνονταν αµέσως, θανατώνονταν και ακολουθούσε σωρεία συλλήψεων και δολοφονιών. Ο Αµµιανός Μαρκελλίνος µάς πληροφορεί ακόµη, ότι τα έτη 371-2, στον φοβερό διωγµό που εξαπέλυσε ο Βάλης, αναρίθµητα έγγραφα και σωροί από τόµους ιερών βιβλίων της

15 πολυθεΐας κατασχέθηκαν από τις βιβλιοθήκες των σπιτιών και κάηκαν υπό την επιτήρηση των δικαστών. Στις ανατολικές επαρχίες οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες βιβλιοθηκών τις έκαιγαν, από φόβο µήπως κατά την έρευνα θεωρηθούν µάγοι. Συνεπεία όλων αυτών ο Αµµιανός προσάπτει στον Βάλη απερισκεψία, εριστικότητα, ανεξέλεγκτο θυµό, ροπή προς την αποδοχή συκοφαντιών χωρίς κριτική σκέψη και επαλήθευση καθώς και σαδισµό. Αυτά, γράφει ο ιστοριογράφος, οδήγησαν πολλούς σε άδικες εξορίες, απώλεια περιουσιών, φρικτά βασανιστήρια και εκτελέσεις. Πολλές φορές οι δίκες ήταν κατασκευασµένες από άπληστους δικαστές που έπειθαν τον αυτοκράτορα να τους αναθέσει την υπόθεση, για να οικειοποιηθούν την περιουσία των θυµάτων. Βέβαια, έχει παρατηρηθεί ότι ο Αµµιανός Μαρκελλίνος, που αποτελεί τη βασική πηγή πληροφόρησης για όλες τις δίκες µε την κατηγορία της µαγεία ς που προαναφέρθηκαν, παρουσιάζεται πολλές φορές εµπαθής κατά των χριστιανών. Πάγια θέση του είναι γενικά ότι στις δίκες περί «µαγείας» στόχος ήταν η καταπολέµηση της πολυθεΐας. Η άποψή του αυτή δικαιολογείται από το γεγονός ότι ήταν σύµµαχος των «εθνικών». Πίστευε και ο ίδιος στην αστρονοµία και τη µαντεία. Οι θέσεις του περί αρετής και γενικά η ιδεολογία του δεν συµφωνούσαν µε εκείνες της Αυλής των χριστιανών αυτοκρατόρων. Τέλος, ίσως η συµπεριφορά του να οφείλεται στην πικρία του, γιατί µέσα στο ισχύον σύστηµα έβλεπε πολλούς ικανούς φίλους του να αποπέµπονται από πολιτικές θέσεις και πιθανόν ο ίδιος να έχασε κάποια προαγωγή. Έτσι προσπαθούσε, µέσα από το έργο του, να ασκήσει µια καυστική αλλά και προσεκτική λόγω της χριστιανικής ισχύος κριτική σε όσα θεωρούσε κακώς δρώµενα από τη χριστιανική πλευρά. Χρυσός σόλιδος του αυτοκράτορα Βαλεντιανού µε προτοµή Βαλεντινιανός Εξωτερική πολιτική Ο Βαλεντινιανός στη Δύση σταµάτησε, το 364, να αποδίδει ετήσια εισφορά στους Αλα- µαννούς και αυτοί απάντησαν µε επιδροµές επί των εδαφών του. Μετά από µια ήττα των Ρωµαίων, το 365, ο Βαλεντινιανός αναχώρησε για το Παρίσι, για να οργανώσει την επίθεσή του κατά των γερµανικών φύλων. Το 366 ο στρατηγός του Ιοβίνος πέτυχε περίτρανη νίκη κατά των Αλαµαννών για να τον ανταµείψει ο Βαλεντινιανός τον αναγόρευσε ύπατο για το έτος 367. Την εποχή αυτή ο αυτοκράτορας αρρώστησε, δίνοντας

16 έτσι τη δυνατότητα στους αυλικούς για µηχανορραφίες σχετικά µε τον ορισµό του διαδόχου. Εντούτοις ο Βαλεντινιανός ανάρρωσε και αµέσως φρόντισε να αναγορεύσει διάδοχο τον επταετή γιο του Γρατιανό, στην πόλη των Αµβιανών (Amiens), την 24η Αυγούστου 367. Στη συνέχεια µετακινήθηκε στους Τρεβήρους όπου πληροφορήθηκε ότι, στη Βρετανία, οι Πίκτοι και οι Σκώτοι επιτέθηκαν στον ρωµαϊκό στρατό. Έστειλε λοιπόν εκεί τον στρατηγό Θεοδόσιο (πατέρα του µετέπειτα αυτοκράτορα) ο οποίος κατόρθωσε όχι µόνο να πατάξει τους εχθρούς, αλλά να προσθέσει και νέα εδάφη στη ρωµαϊκή αυτοκρατορία. Το 368 ο Βαλεντινιανός κέρδισε άλλη µια νίκη κατά των Αλα- µαννών και στη συνέχεια άρχισε να οχυρώνει τον Ρήνο. Μετά την ανακαίνιση των φρουρίων του Ρήνου ήλθε η σειρά του συνόρου του Δουνάβεως. Όµως, το 374 πραγµατοποιήθηκε µια φοβερή επιδροµή Κουάδων και Σαρµατών στην περιοχή, εξαιτίας των διχονοιών µεταξύ των τοποτηρητών του αυτοκράτορα. Ο Βαλεντινιανός ήλθε στην Παννονία, δέχθηκε την υποταγή των Σαρµατών στο Σίρµιο και κατόπιν δέχθηκε την επίσκεψη πρεσβείας των Κουάδων που ζήτησε υπογραφή συνθήκης ειρήνης. Οι συζητήσεις µεταξύ του αυτοκράτορα και των πρέσβεων ήταν τόσο έντονες ώστε προκάλεσαν τροµερή οργή στον Βαλεντινιανό µε αποτέλεσµα να πάθει αποπληξία και να πεθάνει, σε ηλικία 55 ετών. Εσωτερική πολιτική Αναπτύχθηκε ήδη η, από κοινού µε τον αδελφό του Βάλη, εσωτερική πολιτική του Βαλεντινιανού. Πάντως, στο κράτος του, ο Βαλεντινιανός αύξησε υπερβολικά τη δύναµη των στρατιωτικών, ασχολούνταν προσωπικά µε τον σχεδιασµό πολεµικών µηχανών και όπλων και επέβαλλε µε ευκολία τιµωρίες και θανατικές ποινές. Η προτίµηση του Βαλεντινιανού προς τους στρατιωτικούς είχε να κάνει µε την καταγωγή του. Ήταν Παννόνιος χωρικός, άριστος στρατιωτικός και σύµφωνα µε τον Αµµιανό Μαρκελλίνο «µισούσε τους καλοντυµένους, τους µορφωµένους, τους πλούσιους και τους ευγενείς». Έτσι εξύψωσε την τάξη των στρατιωτικών, διορίζοντας υπάτους από αυτήν και εξισώνοντας τους στρατιωτικούς αξιωµατούχους µε τους επάρχους των πραιτωρίων. Κατά συνέπεια, πολλοί νεόπλουτοι απέκτησαν τη συγκλητική ιδιότητα ερχόµενοι σε σύγκρουση µε την παλαιά ρωµαϊκή αριστοκρατία. Η κατάσταση αυτή ήταν η κατάληξη µιας πολιτικής που είχε αρχίσει ήδη να εφαρµόζεται τον 3ο αιώνα και έδινε σπουδαία δηµόσια αξιώµατα, Στα χρόνια της βασιλείας του Βαλεντιανού η τάξη των στρα- Επί Βαλεντια- νού Α η πίστη στο δωδεκάθεο ονοµά-

17 Όπως φαίνεται, η µαύρη µαγεία του κατωτάτου επιπέδου ανθούσε αυτή την εποχή στη Ρώµη. Στρεφόταν κυρίως στον χώρο του ιπποδρόµου και τον ερωτικό τοµέα και συνδυαζόταν µε έξαρση της µοιχείας. Το 364 µ.χ., ο έπαρχος Ρώµης Απρονιανός διεξήγε διώξεις µάγων στον ιππόδροµο, κάθε φορά πριν από τη διεξαγωγή των αγώνων. Ηνίοχοι και συγκλητικοί εµπλέκονταν σε αλλεπάλληλες υποθέσεις φαρµακεία ς και γοητεία ς. ( ). Οι αξιωµατούχοι που ήταν επιφορτισµένοι µε τη διεξαγωγή ερευνών περί µαγεία ς, ίσως έβρισκαν και την ευκαιρία να δηµιουργήσουν πολιτικές δίκες για να εξοντώσουν κάποιους αντιπάλους τους. Ο Αµµιανός Μαρκελλίνος κατηγορεί για παρόµοια κίνητρα τον έπαρχο Ρώµη ς Μαξιµίνο, άνδρα χαµηλής καταγωγής από την Παννονία, που απέδωσε σε πολλούς την κατηγορία της µαγείας, χωρίς διάκριση αξιώµατος ή περιουσία ς. ( ) Σε λίγο ήλθε στη Ρώµη ο φίλος του Μαξιµίνου Λέων, µάγιστρος οφφικίων (magister officiorum), τον οποίο ο Αµµιανός Μαρκελλίνος περιγράφει ως «αγύρτη που µόλυνε τους τάφους». ( ) Οι έρευνες των δύο ανδρών αποκάλυψαν εκτεταµένη διαφθορά ηθών στη συγκλητική τάξη. Μέλη επιφανέστατων οικογενειών θεωρήθηκαν ύποπτα για εµπλοκή σε σκοτεινές υποθέσεις µαγεία ς και µοιχείας. Η αντίδραση του Βαλεντινιανού απέναντι και στα δύο αυτά εγκλήµατα ήταν η άτεγκτη τιµωρία µε εξορία ή θάνατο. Την αντιµετώπιση αυτή είχαν άτοµα ακόµη και από τις πιο ισχυρές, οικονοµικά και κοινωνικά, οικογένειες της Ρώµη ς. ( ) Μέσα στο δεδοµένο κλίµα της διαφθοράς της αριστοκρατίας, σίγουρα θα υπήρξαν κάποιοι, όπως και ο Μαξιµίνος, οι οποίοι εκµεταλλεύτηκαν τις διώξεις κατά της γοητεία ς προς όφελός τους. Ούτως ή άλλως, κάποιοι θα πρέπει να επωφελούνταν από τον καταιγισµό των κατηγοριών και τον υποσκελισµό σηµαντικών αξιωµατούχων και αριστοκρατών. Άλλοι δε, µε παρόµοιο χαρακτήρα και κίνητρα, παρατηρώντας την πολιτική άνοδο των ανδρών µε τη µέθοδο των κατηγοριών περί µαύρης µαγεία ς, θα συµπεριφέρονταν ανάλογα, εξοντώνοντας αθώους και αξιοπρεπείς ανθρώπους που στέκονταν εµπόδιο στην πολιτική τους αναρρίχηση. ( ) Γεγονός πάντως είναι ότι όλες αυτές οι υποθέσεις περί άσκησης µαγεία ς, που έδειχναν την κατάπτωση της υψηλής κοινωνίας αλλά και της ευρύτερης, δεν είχαν ως κίνητρο συνωµοσίες κατά του αυτοκράτορα. Σχετίζονταν απλώς µε την ηθική διαφθορά των µελών της συγκλήτου, των συζύγων τους και γενικά των ανωτέρων κοινωνικών στρωµάτων και τη συναναστροφή τους µε µουσικούς, τραγουδιστές, χορευτές, µάντεις, ηνιόχους, κόλακες, παράσιτα, που αποτελούσαν µόνιµους τρόφιµους των οίκων τους. Οι πράξεις τους ήταν συνυφασµένες µε τη µαύρη

18 µαγεία, τη φαρµακεία, την πορνεία, τα χαρτοπαίγνια και το πάθος του ιπποδρόµου και τα κίνητρά τους ήταν σχεδόν πάντοτε η βλάβη των αντιπάλων τους. Δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια πολιτική συνωµοσία πίσω από τις υποθέσεις µαγείας επί Βαλεντινιανού. Όλες οι υποθέσεις, που εκδικάστηκαν, δείχνουν καθαρά δίκες µαγείας, φαρµακείας, µοιχείας και πορνείας, µε τεκµηριωµένες δικογραφίες χωρίς πλαστογράφηση γραµµάτων ή ψευδο- µαρτυρίες. Ο Αµµιανός Μαρκελλίνος κατακρίνει τον Βαλεντινιανό γράφοντας πως δεν τον ικανοποιούσαν οι ελαφρές ποινές αλλά οι αιµατηρές έρευνες και τα φρικτά βασανιστήρια έως θανάτου. Κανένας δεν γλίτωσε από όσους είχε καταδικάσει. Από την άλλη πλευρά, όµως, παραδέχεται ότι η στάση του Βαλεντινιανού στα θρησκευτικά ζητήµατα ήταν ανεκτική. (Α. Δ. Βακαλούδη, «Η µαγεία ως κοινωνικό φαινόµενο στο πρώιµο Βυζάντιο (4ος 7ος µ.χ. αιώνας)», Αθήνα 2001, σ ). τα οποία ως τότε κατείχαν µόνο συγκλητικοί, στη νέα αυλική τάξη. Η επιβολή του Χριστιανισµού επιδείνωσε την κατάσταση διότι στη νέα αυλική τάξη εισχώρησαν χριστιανοί που ήλθαν σε σύγκρουση µε την παλαιά «εθνική» ρωµαϊκή αριστοκρατία. Γενικά το περιβάλλον του Βαλεντινιανού, όπως και του Βάλη, αποτελούνταν από απαίδευτους Παννόνιους αλλά και ξένους, όπως Φράγκους, που ανέπτυξαν µια φοβερή εχθρότητα απέναντι στους Ρωµαίους αριστοκράτες. Όλα αυτά υποβίβασαν το επίπεδο των ανωτέρων τάξεων της Ρώµης. Συνυφασµένες µε το νοσηρό κλίµα στις ανώτερες τάξεις και τη διαφθορά στη Ρώµη ήταν οι δίκες περί µαγείας που έλαβαν χώρα αυτή την εποχή. Θρησκευτική πολιτική Ο Βαλεντινιανός Α, όπως και ο αδελφός του στην Ανατολή, διατήρησε στη Δύση την αρχή της ανεξιθρησκίας που είχε θεσπίσει ο Ιοβιανός. Όµως, αντίθετα από τον Βάλη, ο Βαλεντινιανός ήταν οπαδός της ορθοδοξίας. Με νόµο του (370) η «εθνική» θρησκεία απέκτησε για πρώτη φορά το υποτιµητικό όνοµα «religio paganorum», παγανισµός. Ο όρος υποδήλωνε ότι η πολυθεΐα είχε καταλήξει µια θρησκεία των χωρικών (pagani) χωρίς πλέον επίσηµη υπόσταση. Ο γιος του Γρατιανός, µετά τη µάχη της Αδριανούπολης, διακήρυξε µε διάταγµα την ανεξιθρησκία και το επόµενο έτος εγκατέλειψε τον τίτλο του ύπατου αρχιερέως (pontifex maximus) της παλαιάς θρησκείας.

19 Θάνατος του Βαλεντινιανού Α Διευθέτηση της διαδοχής Γρατιανός Ο γιος του Βαλεντινιανού Α Γρατιανός (375-83), τη στιγµή του θανάτου του πατέρα του, βρισκόταν στους Τρεβήρους. Οι Παννόνιοι πιστοί επιτελείς του αυτοκράτορα φοβήθηκαν πραξικόπηµα των γαλατικών στρατευµάτων και γι αυτό η αντίδρασή τους ήταν ακαριαία. Εξουδετέρωσαν τους ισχυρούς στρατιωτικούς (όπως ο Σεβαστιανός και ο Θεοδόσιος) που ενδεχοµένως να αποτελούσαν απειλή για τον θρόνο και έξι ηµέρες µετά τον θάνατο του Βαλεντινιανού Α ανακήρυξαν, µέσω του στρατού, αύγουστο τον τετραετή γιο του αποθανόντος αυτοκράτορα και ετεροθαλή αδελφό του Γρατιανού, Βαλεντινιανό Β (στις 22 Νοεµβρίου 375), εν αγνοία του Γρατιανού. Εντούτοις ο Γρατιανός δεν προέβαλε αντίρρηση και ανέλαβε υπό την προστασία του τον µικρό αύγουστο, ο οποίος τέθηκε υπό την επιτροπεία της µητέρας του Ιουστίνας. Με την έγκριση του Βάλη, του οποίου ο µόνος γιος είχε πεθάνει, ο Γρατιανός ανέλαβε τη διακυβέρνηση των εδαφών του πατέρα του ως αύγουστος και κυβέρνησε υπό την επιρροή του παιδαγωγού του, δασκάλου ρητορικής και ποιητή Αυσονίου. Ο Αυσόνιος διεκδίκησε για τον εαυτό του και τους συγγενείς του τα υψηλά αξιώµατα και συµφιλίωσε, κατά κάποιον τρόπο, την αυτοκρατορική εξουσία µε τη συγκλητική τάξη. Ο Γρατιανός εκτέλεσε όλους τους εχθρούς της ρωµαϊκής αριστοκρατίας, έδωσε αµνηστία στους εξόριστους και επέστρεψε τις περιουσίες που είχαν κατασχεθεί. Θρησκευτική και κοινωνική πολιτική του Γρατιανού Ο Γρατιανός συµφωνούσε απόλυτα µε τον διάδοχο του Βάλη στην Ανατολή, Θεοδόσιο Α στη θρησκευτική πολιτική. Όπως ήδη έχει αναφερθεί, το 382 αποποιήθηκε τον τίτλο του ύπατου αρχιερέα της αρχαίας θρησκείας, καταργώντας έτσι τη µακραίωνη παράδοση που είχαν διατηρήσει οι προηγούµενοι αυτοκράτορες. Υπό την επιρροή του επισκόπου Μεδιολάνου Αµβρόσιου ο Γρατιανός κατήργησε το αφορολόγητο των κτηµάτων των ιερατικών συστηµάτων (collegia) της αρχαίας θρησκείας, τις κρατικές επιχορηγήσεις τους και απαγόρευσε οποιαδήποτε νέα κληροδότηση σ αυτά. Επίσης αφαίρεσε πάλι τον βωµό της Νίκης από την αίθουσα συνεδριάσεων της ρωµαϊκής συγκλήτου, τον οποίο είχε επαναφέρει ο Ιουλιανός. Οι αρχηγοί της «εθνικής» παράταξης απέστειλαν αντιπροσωπεία, υπό τον Βέττιο Αγόριο Πραιτέξτατο και τον Αυρήλιο

20 Σύµµαχο, προς υποβολή διαµαρτυρίας για το γεγονός αυτό, αλλά ο Γρατιανός αρνήθηκε να τη δεχθεί, µετά από συµβουλή του πάπα Δάµασου και του Αµβρόσιου. Εντούτοις ο Γρατιανός ήλθε σε σύγκρουση και µε τη χριστιανική παράταξη της συγκλήτου, που τον θεωρούσε υποστηρικτή της, διότι έπληξε τα οικονοµικά της συµφέροντα. Τέλος, η προκλητική εύνοια που επεδείκνυε υπέρ των βαρβάρων ιδίως των Αλανών στον στρατό επέφερε δυσαρέσκεια και στους στρατιωτικούς. Αυτή η δυσαρέσκεια εκδηλώθηκε µε την επανάσταση του Μαξίµου. Επανάσταση του Μάξιµου Η διαµάχη «εθνικών» και χριστιανών στη Ρώµη Την άνοιξη του 383 ο στρατός της Βρετανίας ανακήρυξε αυτοκράτορα τον ισπανικής καταγωγής Μαγνέντιο Μάξιµο, µακρινό συγγενή του Θεοδόσιου, ο οποίος υπηρέτησε υπό τις διαταγές του πατέρα του αυτοκράτορα. Ο Γρατιανός κινήθηκε εναντίον του σφετεριστή και συναντήθηκε µε αυτόν κοντά στο Παρίσι. Εκεί, όµως, αυτοµόλησε όλος ο στρατός του προς τον Μάξιµο και απέµεινε µε 300 ιππείς. Προσπάθησε να διαφύγει προς την Άνω Μοισία αλλά τον πρόφτασε ο ίππαρχος του Μαξίµου Ανδραγάθιος και τον σκότωσε, στις 25 Αυγούστου του 383. Η σορός του κρατήθηκε από τον Μάξιµο για διπλωµατικές διαπραγ- µατεύσεις και δεν ετάφη. Κατόπιν ο Μάξιµος εγκατέστησε την πρωτεύουσά του στους Τρεβήρους και έστειλε µήνυµα στον ανήλικο Βαλεντινιανό Β να έλθει εκεί. Ο στόχος του ήταν να αναλάβει αυτός πλέον τον κηδεµονικό ρόλο του Γρατιανού έναντι του Βαλεντινιανού. Τον Σεπτέµβριο του 383 αντί του Βαλεντινιανού έσπευσε στην Αυλή του Μαξίµου ο Αµβρόσιος Μεδιολάνου, για να αναφέρει ότι ο µικρός αυτοκράτορας αδυνατούσε να διασχίσει τις Άλπεις τον χειµώνα και θα ερχόταν την άνοιξη. Ο Μάξιµος τον κράτησε ως όµηρο µέχρι την επιστροφή του γιου του Βίκτωρος από το Μεδιόλανο όπου ήταν εγκατεστηµένη η βασιλική Αυλή ο Βίκτωρ είχε µεταβεί εκεί για διαπραγµατεύσεις, οι οποίες απέβησαν άκαρπες. Πάντως, η παραπλανητική πολιτική του Αµβρόσιου έδωσε την ευκαιρία στους Ρωµαίους να οχυρώσουν τις διαβάσεις των Άλπεων προς την Ιταλία. Την άνοιξη του 384 ο στρατός του Βαλεντινιανού προσπάθησε να αποκρούσει τον Μάξιµο, χωρίς επιτυχία. Συγχρόνως ο Θεοδόσιος Α κατέφθασε από την Ανατολή µε στρατιά για να απαιτήσει τη σορό του Γρατιανού, όµως η επιχείρηση δεν κατέληξε Ο Μαγνέτιος Μάξιµος έκανε πρωτεύουσα του κράτους του

21 πουθενά, ο Θεοδόσιος αναχώρησε για την Ανατολή και ο Μάξιµος συνέχισε να κυβερνά τις επαρχίες της Βρετανίας, Γαλατίας και Ισπανίας µε την ανοχή των αυτοκρατόρων Ανατολής και Δύσης. Ενώ η πολιτική δύναµη του Βαλεντινιανού µειωνόταν διαρκώς προς όφελος του σφετεριστή Μάξιµου, διαµάχη ξέσπασε µεταξύ των «εθνικών» και χριστιανών στη Ρώµη. Πρωταγωνιστές στη διαµάχη αυτή ήταν ο «εθνικός» συγκλητικός Αυρήλιος Σύµµαχος, εκφραστής της συντηρητικής ρωµαϊκής αριστοκρατίας, ο επίσκοπος Μεδιολάνου Αµβρόσιος και η µητέρα του Βαλεντινιανού και αντιβασίλισσα Ιουστίνα, που ήταν οπαδός του αρειανισµού και ήθελε να απαλλαγεί από τον Αµβρόσιο. Την άνοιξη του 384 η Ιουστίνα διόρισε, στην αυτοκρατορική Αυλή του Μεδιολάνου, ως έπαρχο των πραιτωρίων τον Βέττιο Αγόριο Πραιτέξτατο (Vettius Agorius Praetextatus), συγκλητικό, που είχε µυηθεί στα Διονυσιακά και Ελευσίνια µυστήρια, ήταν οιωνοσκόπος, Pontifex Vestae, Pontifex Solis, Quindecem Vir, Curialis Herculis, Ιεροφάντης της Εκάτης, Νεωκόρος της Μεγάλης Μητέρας και είχε λάβει το βάπτισµα του αίµατος (ταυροβόλιο) στην τελετή του Μίθρα (είχε υιοθετήσει την τακτική των νεοπλατωνικών θεουργών να µυούνται σε όσο το δυνατόν περισσότερες µυστηριακές θρησκείες, για να ανακαλύψουν τον δρόµο προς τη σωτηρία της ψυχής τους). Επίσης, το καλοκαίρι του ιδίου έτους διόρισε τον Αυρήλιο Σύµµαχο ως έπαρχο Ρώµης. Ο Σύµµαχος, ως εκπρόσωπος της ρωµαϊκής συγκλήτου, µετέβη στο Μεδιόλανο και, µε επιστολή του, παρακάλεσε τον αυτοκράτορα Βαλεντινιανό να επαναφέρει τον βωµό της Νίκης στην αίθουσα συνεδριάσεων της συγκλήτου και να αποκαταστήσει τα προνό- µια του «εθνικού» κλήρου. Ο Αµβρόσιος, όµως, που καραδοκούσε, απείλησε µε αφορισµό τον Βαλεντινιανό, εάν δεχόταν να ικανοποιήσει τα αιτήµατα των «εθνικών». Στην πορεία προέκυψε και άλλο θέµα όταν, το 385, ο Βαλεντινιανός κατόπιν προτροπής της µητέρας του παραχώρησε µια εκκλησία στους αρειανιστές. Σύντοµα κυκλοφόρησε και νόµος που κατοχύρωνε τους αρειανιστές ως προς τα δογµατικά τους πιστεύω. Μάλιστα, την Κυριακή των Βαΐων του 386 ο Βαλεντινιανός παραχώρησε στους αρειανιστές τη βασιλική Portiana. Τότε ο Αµβρόσιος κλείστηκε µαζί µε τους φανατικούς οπαδούς του µέσα στη βασιλική και την κράτησε υπό κατάληψη έως τη Μεγάλη Παρασκευή, οπότε ο αυτοκράτορας υποχώρησε. Ο Μάξιµος, εκµεταλλευόµενος την κατάσταση και διακηρύττοντας προς πάσα κατεύ- Ιέρεια τελεί θυσία µπροστά σε βωµό πρόκειται για ανάγλυφο

22 θυνση την ορθοδοξία του, έστειλε επιτιµητική επιστολή στον Βαλεντινιανό ψέγοντάς τον για τις αρειανικές του πεποιθήσεις. Κατόπιν πέρασε σε δραστικότερα µέτρα κατά του Βαλεντινιανού. Με το πρόσχηµα ότι επιτίθεται στους Σαρµάτες που λεηλατούσαν την Παννονία και ότι έρχεται µε σκοπό να αποκαταστήσει την ορθοδοξία στην Ιταλία, πέρασε τις Άλπεις, εισέβαλε στην Ακυληία και κατέλαβε το Μεδιόλανο. Ο Βαλεντινιανός µόλις πρόλαβε να διαφύγει. Από τη Θεσσαλονίκη, όπου βρέθηκαν ο Βαλεντινιανός και η µητέρα του, έστειλαν µήνυµα έκκλησης βοηθείας στον αύγουστο της Ανατολής Θεοδόσιο. Θεοδόσιος Α ( ) Όπως προαναφέρθηκε, ο ξαφνικός θάνατος του Βάλη (9 Αυγούστου 378) άφησε το ανατολικό τµήµα της αυτοκρατορίας ακέφαλο. Μετά την τραγική κατάληξη της µάχης της Αδριανούπολης ο Γρατιανός συνειδητοποίησε ότι ήταν αδύνατον να αντιµετωπίσει µόνος την κατάσταση. Ο στρατάρχης Ανατολής (magister militum per Orientem) Ιούλιος, όταν έµαθε την καταστροφή του ρωµαϊκού στρατού στην Αδριανούπολη, διέταξε να εξοντωθούν όλοι οι Γότθοι µισθοφόροι του στρατεύµατος. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα την εξάλειψη του γοτθικού κινδύνου από το στράτευµα, από την άλλη πλευρά όµως εξασθένησε πολύ ο ρωµαϊκός στρατός. Έγινε λοιπόν φανερό ότι µε τα όπλα δεν µπορούσε να αντιµετωπιστεί ο εχθρός και έµενε µόνον η λύση της ειρηνικής συµβίωσης. Ο Γρατιανός αισθάνθηκε άµεση την ανάγκη να καλύψει το κενό του Βάλη και γι αυτό αναζήτησε τον διάδοχό του. Έπρεπε να είναι άτοµο που δεν είχε συνδεθεί µε τη φοβερή ήττα στην Αδριανούπολη και δεδοµένου ότι όλοι οι σύµβουλοι του Γρατιανού ήταν από τη Δύση τον συµβούλευσαν να αποκλείσει τους συνεργάτες του Βάλη. Επικράτησε τέλος ως υποψήφιος ένας νεαρός στρατιωτικός, ο Θεοδόσιος, γιος του οµώνυµου λαµπρού στρατηγού, που είχε εκτελέσει ο Γρατιανός πριν από δύο έτη, χριστιανικής οικογενείας µε µεγάλη κτηµατική περιουσία στη Γαλικία. Ο νεαρός Θεοδόσιος, υπό την καθοδήγηση του πατέρα του, ήδη το 374 σε ηλικία 27 ετών είχε διακριθεί στα πεδία των µαχών στη Μοισία. Ο Γρατιανός διόρισε αµέσως τον Θεοδόσιο ίππαρχο (magister equitum) και µετά από µια σηµαντική νίκη του κατά των Σαρµατών τον αναγόρευσε αυτοκράτορα, στις 19 Ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος επιβλέπει την άφιξη του οβε-