ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΒΑΡΕΩΣ ΠΑΣΧΟΝΤΟΣ

Transcript

1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΒΑΡΕΩΣ ΠΑΣΧΟΝΤΟΣ Βασικός εχθρός στην αντιμετώπιση του τραυματία και του ασθενούς είναι ο χρόνος. Σ ένα τραυματία οι πιθανότητες επιβίωσης ελαττώνονται αν δεν αντιμετωπισθεί μέσα στην πρώτη ώρα (χρυσή ώρα) από τον τραυματισμό του, γεγονός που συνεπάγεται δραματική πτώση του διαθέσιμου χρόνου σε προνοσοκομειακή φάση. Αντίστοιχα ο βαριά ασθενής θα πρέπει να λάβει εγκαίρως την κατάλληλη ιατρική φροντίδα, γεγονός που πάλι μειώνει το διαθέσιμο στους διασώστες χρόνο. Στόχος: Αναγνώριση των επικίνδυνων για την ζωή του ασθενή καταστάσεων και αντιμετώπιση σε προνοσοκομειακή φάση όσων εξ αυτών είναι δυνατόν. Έγκαιρη και ασφαλής μεταφορά του ασθενή στο κοντινότερο και καταλληλότερο υγειονομικό σχηματισμό. Βήματα: A. Ασφάλεια σκηνής: Ο διασώστης δεν μπορεί να εμπλακεί σε καταστάσεις οι οποίες μπορεί να είναι επικίνδυνες για τον ίδιο. Αν ο διασώστης γίνει θύμα δεν μπορεί να επιτελέσει διασωστικό έργο, αυξάνει τον αριθμό των θυμάτων και μειώνει τον αριθμό των διαθέσιμων διασωστών. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να αντιμετωπίζονται. Πλησιάζοντας το χώρο του ατυχήματος, χρησιμοποιείστε τις αισθήσεις σας (όραση, ακοή, αφή, όσφρηση) για να συλλέξετε πληροφορίες για τον τόπο του ατυχήματος. Προσέξτε ειδικά τους κινδύνους που μπορεί να υπάρχουν. Συχνοί κίνδυνοι στο χώρο δράσης μπορεί να είναι οι ακόλουθοι: Κίνδυνοι από τη μορφολογία του εδάφους (π.χ. ατύχημα σε βουνό, πτώση σε ανοίγματα, παραπάτημα σε πεσμένο αντικείμενο) Καιρικές συνθήκες Κίνδυνοι από την οδική κυκλοφορία (π.χ. διερχόμενη κυκλοφορία σε τροχαίο ατύχημα σε εθνική οδό) Αγωγοί - καλώδια ηλεκτρικού ρεύματος Αέρια - αναθυμιάσεις - εκρήξεις Επικίνδυνες ύλες Κίνδυνοι από την ίδια τη φύση του ατυχήματος Κίνδυνος από την ανθρώπινη συμπεριφορά (συχνότατο φαινόμενο σε μαζικές καταστροφές) Κίνδυνοι λόγω επιδείνωσης της κατάστασης (π.χ. διαρροή βενζίνης που καταλήγει σε έκρηξη) Ο διασώστης μπορεί να πάρει χρήσιμες πληροφορίες για την σκηνή του ατυχήματος/ συμβάντος, το ατομικό ιστορικό του ασθενή κ.λ.π. Οι πληροφορίες αυτές μπορεί να καθοδηγήσουν τη σκέψη του στις πιθανές κακώσεις που μπορεί να έχει το θύμα, π.χ. Θύμα πνιγμού μετά από βουτιά με το κεφάλι σε ρηχά νερά. Θεωρείται πιθανό ότι συνυπάρχει κάκωση ΑΜΣΣ. 85

2 Καρδιολογικός ασθενής που οι συγγενείς του αναφέρουν ότι πόνεσε στο στήθος και έχασε τις αισθήσεις του. Υποψιασθείτε έμφραγμα του μυοκαρδίου B. Πρωτογενής εκτίμηση και αντιμετώπιση Η πρωτογενής εκτίμηση έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Στόχος είναι η γρήγορη εκτίμηση της βαρύτητας της κατάστασης του ασθενή βάσει προτεραιοτήτων και η άμεση αντιμετώπιση καταστάσεων που απειλούν άμεσα τη ζωή του ασθενή. Οι προτεραιότητες στην πρωτογενή εκτίμηση καθορίζονται από το γεγονός ότι ένας ασθενής θα πεθάνει άμεσα από έλλειψη Ο 2 είτε γιατί δεν μπορεί να το «προσλάβει» (πρόβλημα αεραγωγών), είτε γιατί δεν μπορεί να το «χρησιμοποιήσει» (πρόβλημα αναπνοής και κατ επέκταση κυκλοφορίας). Η πρωτογενής εκτίμηση γίνεται ταυτόχρονα με την αντιμετώπιση. Αν, δηλαδή κατά την πορεία της εκτίμησης διαπιστώνουμε πρόβλημα στο πρώτο βήμα, ΔΕΝ συνεχίζουμε την εκτίμηση ως το επόμενο βήμα και μετά να το αντιμετωπίσουμε, αλλά την ώρα που διαπιστώνουμε το πρόβλημα που χρειάζεται άμεσης αντιμετώπισης ΤΟΤΕ και το αντιμετωπίζουμε. Επίσης, είναι απαραίτητη η συνεχής ΕΠΑΝΕΚΤΙΜΗΣΗ του ασθενή. Στην πορεία μπορεί να επιδεινωθεί η κατάσταση του ασθενή και να απαιτηθούν χειρισμοί συμπληρωματικοί. Έτσι η σειρά προτεραιότητας στην εκτίμηση έχει ως εξής: A - Airway - Αεραγωγός Σε ασθενή ή τραυματία με μειωμένο επίπεδο συνείδησης, το κύριο αίτιο προβλημάτων στον αεραγωγό είναι η γλώσσα. Για το λόγο αυτό, σε κάθε ασθενή με μειωμένο επίπεδο συνείδησης θα πρέπει να λαμβάνονται μέτρα για την διάνοιξη και διατήρηση ανοικτού αεραγωγού. Η διατήρηση ανοικτού αεραγωγού είναι ίσως το πιο σημαντικό πράγμα που έχει να κάνει ο διασώστης για τον τραυματία ή τον ασθενή. Αν έχετε να κάνετε με τραυματία για τον οποίο υπάρχει υποψία κάκωση αυχένα, εφαρμόστε αμέσως ακινητοποίηση της κεφαλής με τα χέρια. Στην περίπτωση αυτή, όλοι οι χειρισμοί θα πρέπει να γίνονται με τον αυχένα ακινητοποιημένο με τα χέρια του διασώστη, μέχρι το θύμα να ακινητοποιηθεί πλήρως σε σκληρή σανίδα πλάτης ή άλλη κατάλληλη συσκευή. Διανοίξτε τον αεραγωγό και διατηρήστε τη βατότητά του. Χρησιμοποιήστε μόνο τα χέρια σας για τη διάνοιξη (βασικές τεχνικές, όπως περιγράφονται στο Μέρος Γ: Καρδιοπνευμονική Αναζωογόνηση). Χρησιμοποιήστε τεχνητά μέσα για τη διατήρηση της βατότητας του αεραγωγού ή για εξασφάλιση οριστικού ή χειρουργικού αεραγωγού. Κατά τη διάρκεια των χειρισμών διάνοιξης και διατήρησης αεραγωγού σε τραυματία, θα πρέπει να διατηρείται ακινητοποίηση της κεφαλής με τα χέρια. B - Breathing - Αναπνοή Ελέγξτε τη λειτουργία του αερισμού, με τη μέθοδο Ακούω - Βλέπω - Αισθάνομαι Ελέγξτε για ύπαρξη αυτόματης αναπνοής Ελέγξτε την αναπνοή: είναι ρυθμική ή άρρυθμη, είναι αργή ή γρήγορη, είναι βαθιά ή αργή; Δεν χρειάζεται ακριβής μέτρηση των αναπνοών, παρά μόνο 86

3 μια εκτίμηση του ρυθμού και του βάθους των αναπνοών, σε μια προσπάθεια να εκτιμηθεί η αποτελεσματικότητα του αερισμού του τραυματία ή του ασθενούς. Ανάλογα με τη συχνότητα των αναπνοών, εφαρμόζουμε τα εξής: o Λιγότερες από 12 αναπνοές ανά λεπτό Υποστηρικτική αναπνοή o Αναπνοές μεταξύ 12 και 20 ανά λεπτό Παρακολουθήστε o Αναπνοές μεταξύ 20 και 30 ανά λεπτό Χορηγήστε οξυγόνο o Περισσότερες από 30 αναπνοές ανά λεπτό Υποστηρικτική αναπνοή C - Circulation - Κυκλοφορία Ελέγξτε για ύπαρξη σφυγμού. Ο σφυγμός θα πρέπει να ελέγχεται στην καρωτίδα σε αναίσθητους ενήλικες και παιδιά, στην κερκιδική αρτηρία για ενήλικες και παιδιατρικούς ασθενείς που διατηρούν τις αισθήσεις τους, και στην βραχιόνιο αρτηρία σε βρέφη (βλέπε Μέρος Γ: Καρδιοπνευμονική Αναζωογόνηση). Αν ο σφυγμός υπάρχει, ελέγξτε αδρά: ο σφυγμός είναι αργός ή γρήγορος, ρυθμικός ή άρρυθμος, δυνατός ή αδύναμος; Και πάλι δεν χρειάζεται ακριβής μέτρηση του σφυγμού και της αρτηριακής πίεσης, παρά μια εκτίμηση της άρδευσης των οργάνων του σώματος με οξυγονωμένο αίμα. Ένας ενήλικας υπό συνήθεις συνθήκες θα πρέπει να έχει σφίξεις ανά λεπτό. Συχνότητα κάτω από 6 συνήθως σημαίνει αύξηση της ενδοκράνιας πίεσης, ενώ συχνότητα πάνω από 100 συνήθως σημαίνει πόνο, φόβο ή αναερόβιο μεταβολισμό (σοκ). Ελέγξτε το χρώμα και τη θερμοκρασία του δέρματος. Ροδαλό, ξηρό και ζεστό δέρμα σημαίνει καλή περιφερική κυκλοφορία, ενώ ωχρό, ψυχρό και κολλώδες δέρμα σημαίνει φτωχή περιφερική αιμάτωση. Το σημείο αυτό δεν είναι ιδιαίτερα αξιόπιστο, αφού επηρεάζεται από τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Ελέγξτε την επαναιμάτωση των τριχοειδών αγγείων: πιέστε την ονυχοφόρο φάλαγγα του αντίχειρα και μετρήστε το χρόνο που χρειάζεται για να επανέλθει το ροδαλό χρώμα. Ο φυσιολογικός χρόνος είναι περίπου 2 δευτερόλεπτα. Χρόνος μεγαλύτερος των 2 δευτερολέπτων σημαίνει περιφερική αγγειοσυστολή, συνήθως εξαιτίας αντίδρασης του οργανισμού στο ψύχος ή σε αναερόβιο μεταβολισμό λόγω υποογκαιμίας. Το σημείο αυτό δεν είναι και πάλι ιδιαίτερα αξιόπιστο, αφού επηρεάζεται από τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Αντιμετωπίστε μεγάλες αιμορραγίες, που μπορούν να απειλήσουν άμεσα τη ζωή του τραυματία. Η αρχική αντιμετώπιση κάθε εξωτερικής αιμορραγίας είναι η άμεση πίεση. D - Disability - Ανικανότητα (νευρολογική κατάσταση) Ελέγξτε αδρά τη νευρολογική κατάσταση του ασθενούς, εφαρμόζοντας ένα λεκτικό και επώδυνο ερέθισμα και αξιολογώντας την αντίδραση του ασθενούς με βάση τον μνημονικό κανόνα ΞΥΛΕΔ: o Ξύπνιος ο ασθενής είναι σε εγρήγορση o ΛΕκτικά ο ασθενής αντιδρά στα λεκτικά ερεθίσματα o Επώδυνα ο ασθενής αντιδρά στα επώδυνα ερεθίσματα o Δεν αντιδρά ο ασθενής δεν αντιδρά στα επώδυνα ερεθίσματα Ελέγξτε την αντίδραση των κορών των οφθαλμών του θύματος, ρίχνοντας φως στη μια κόρη: και οι δυο θα πρέπει να συστέλλονται ταυτόχρονα. 87

4 Ανισοκορία γενικά σημαίνει αυξημένη ενδοκράνια πίεση, η μυδρίαση συνηγορεί για βαριά εγκεφαλική βλάβη ή ακόμα και εγκεφαλικό θάνατο, ενώ η μύση συνήθως οφείλεται στην λήψη τοξικών ουσιών. Μειωμένο επίπεδο συνείδησης μπορεί να οφείλεται σε τραυματισμό του ΚΝΣ, χρήση ουσιών ή οινοπνεύματος, μεταβολική διαταραχή (π.χ. διαβήτης), ή εγκεφαλική υποξία. Από τις τέσσερις αυτές αιτίες, αυτή που θα σκοτώσει τον ασθενή πιο γρήγορα αν δεν αντιμετωπισθεί, αλλά και αυτή που αντιμετωπίζεται πιο εύκολα είναι η εγκεφαλική υποξία. Επομένως, κάθε ασθενής με μειωμένο επίπεδο συνείδησης θα θεωρείται ότι έχει εγκεφαλική υποξία μέχρις αποδείξεως του εναντίου, και θα αντιμετωπίζεται ανάλογα: θα διατηρείται ο αεραγωγός ανοιχτός και θα χορηγείται οξυγόνο με κατάλληλη μέθοδο. E - Expose and protect from the environment - Έκθεση και προστασία από το περιβάλλον Κάποια στιγμή στην εκτίμηση του τραυματία, αυτός θα πρέπει να εκτεθεί πλήρως για να αποκαλυφθούν τυχόν «κρυφές» κακώσεις. Συνήθως η πλήρης έκθεση καθυστερείται μέχρι ο τραυματίας να βρεθεί στο εσωτερικό του ασθενοφόρου, όπου ο χώρος είναι ζεστός και προστατευμένος από τα στοιχεία της φύσης. Εξάλλου, μέσα στο ασθενοφόρο υπάρχει και το μεγάλο πλεονέκτημα της θέρμανσης. Εκτός ασθενοφόρου αφαιρούνται μόνο τα απαραίτητα ρούχα, και αμέσως μετά ο τραυματίας θα πρέπει να σκεπαστεί με μια κουβέρτα για να προστατευθεί από το περιβάλλον. Αν είναι δυνατό, ο τραυματίας θα πρέπει να μεταφερθεί σε σημείο όπου να είναι προστατευμένος από τα στοιχεία της φύσης (βροχή, ψύχος, άνεμος). Αν αυτό δεν είναι δυνατόν και εφ όσον το επιτρέπει η κατάσταση του ασθενούς αποκαλύπτουμε και περιποιούμαστε τυχόν συνυπάρχοντα θλαστικά τραύματα, εκδορές κλπ. Αφαιρούμε αντικείμενα όπως βραχιόλια, δακτυλίδια κλπ τα οποία είναι δυνατόν να δημιουργήσουν προβλήματα σε περιπτώσεις κακώσεων, εγκαυμάτων ή δηγμάτων των άνω άκρων κλπ. Ποτέ μην ξεχνάτε ότι ο ασθενής σε όλη τη διαδικασία της εκτίμησης και της αντιμετώπισης πρέπει να αισθάνεται άνετα και ασφαλής. Επίσης, μεγάλης σημασία παίζει η αντιμετώπιση της υποθερμίας στους τραυματίες με αναερόβιο μεταβολισμό, καθώς με τον αναερόβιο μεταβολισμό δεν παράγεται επαρκής ποσότητα ενέργειας, άρα και θερμότητας, για να διατηρήσει την θερμοκρασία του σώματος σε υψηλά επίπεδα. Ακόμα, όμως και ένας τραυματίας με μια ελαφρύτερη κάκωση που τον αναγκάζει να παραμείνει ακίνητος σε ψυχρό περιβάλλον (π.χ. ένα κάταγμα κνήμης), προάγει την υποθερμία. Άρα οι τραυματίες αυτοί είναι σε αυξημένο κίνδυνο υποθερμίας. Οι πληροφορίες της πρωτογενούς εκτίμησης μπορούν να συλλεχθούν σε ορισμένες περιπτώσεις σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, της τάξης των δευτερολέπτων. Πλησιάζοντας τον τόπο του ατυχήματος ο διασώστης παρατηρεί τον τραυματία, αν κινείται (κίνηση = εγκεφαλική λειτουργία = αιμάτωση εγκεφάλου = αναπνοή και κυκλοφορία), τον ακούει αν μιλάει, και παίρνει πληροφορίες από το περιβάλλον του ατυχήματος. Μόλις έρθει δίπλα στον ασθενή, παρατηρεί τις αναπνευστικές κινήσεις του ασθενούς, ψηλαφά τον κερκιδικό σφυγμό, ενώ ρωτάει ταυτόχρονα τον ασθενή «Πού πονάτε». Από την απάντηση λαμβάνει πληροφορίες για το σημείο του τραυματισμού, αλλά επίσης διαπιστώνει την ύπαρξη και την ποιότητα της αναπνοής (δύσπνοια κλπ.), καθώς και την νευρολογική κατάσταση του ασθενούς. 88

5 C. Δευτερογενής εκτίμηση Είναι η εξέταση του ασθενή από την κορυφή ως τα νύχια για να αναγνωρισθούν όλα τα προβλήματα του ασθενή, τα οποία δεν αναγνωρίσθηκαν κατά την πρωτογενή εκτίμηση. Είναι ουσιαστικά η ολοκλήρωση της Κλινικής Εξέτασης (βλέπε Μέρος Δ) Συχνά επειδή η κατάσταση του ασθενή είναι τέτοια που απαιτείται η άμεση μεταφορά του, η δευτερογενής εκτίμηση μπορεί να γίνει εντός του ασθενοφόρου ή και στα ΤΕΠ του νοσοκομείου. Ορισμένοι ασθενής λόγω της κρισιμότητας της κατάστασής τους οδηγούνται απ ευθείας στο χειρουργείο χωρίς να έχει γίνει πλήρης δευτερογενής εκτίμηση. D. Μεταφορά Πρέπει να είναι έγκαιρη και σύμφωνα με όλους τους κανόνες ασφαλείας, με γνώμονα το τι είναι καλύτερο για τον ασθενή Σε περιπτώσεις βαρέως πασχόντων ασθενών πρέπει να υπάρχει η απαραίτητη ενημέρωση στον αντίστοιχο υγειονομικό σταθμό στον οποίο θα μεταφερθεί ο ασθενής ώστε να είναι έτοιμος να τον παραλάβουν και να τον αντιμετωπίσουν Ο χρόνος είναι εχθρός ο ασθενής πρέπει να μεταφερθεί στο κατάλληλο νοσοκομείο ώστε να μην χαθεί πολύτιμος χρόνος για την έκβαση της υγείας του. Π.χ. ασθενής με ΚΕΚ πρέπει να μεταφερθεί σε νοσοκομείο με Νευροχειρουργική κλινική μεταφορά του σε αγροτικό ιατρείο θα ήταν χάσιμο χρόνου 89