Σεκεηώζεηο Οηθνλνκηθήο Ιζηνξίαο 20 νπ αηώλα. Δηζαγσγή: Μηα θάηνςε ηνπ 20 νπ αηώλα.

Transcript

1 1 Σεκεηώζεηο Οηθνλνκηθήο Ιζηνξίαο 20 νπ αηώλα Πξνζνρή: Οη ζεκεηψζεηο ζπκπιεξψλνπλ θαη δελ ππνθαζηζηνχλ ηελ χιε ηνπ καζήκαηνο πνπ αλαθέξεηαη παξαπάλσ Δηζαγσγή: Μηα θάηνςε ηνπ 20 νπ αηώλα. 1. Ζ θαηαζηξνθή ηνπ παξειζφληνο, ή κάιινλ ε θαηαζηξνθή ησλ θνηλσληθψλ κεραληζκψλ πνπ ζπλδένπλ ηε ζχγρξνλε εκπεηξία καο κε ηελ εκπεηξία ησλ πξνεγνχκελσλ γεληψλ απνηειεί έλα απφ ηα πην ραξαθηεξηζηηθά θαη αιιφθνηα θαηλφκελα ζηα ηέιε ηνπ αηψλα καο. Οη πεξηζζφηεξνη λένη ζήκεξα κεγαιψλνπλ ζ έλα θιίκα δηαξθνχο παξφληνο, ρσξίο θακία νξγαληθή ζρέζε κε ην παξειζφλ ηεο επνρήο πνπ δνπλ. Ο θφζκνο πνπ ζξπκκαηίζηεθε ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 ήηαλ ν θφζκνο πνπ δηακνξθψζεθε θάησ απφ ηελ επίδξαζε ηεο Ρσζηθήο επαλάζηαζεο ηνπ εκάδεςε ηνπο αλζξψπνπο ζην βαζκνχ, γηα παξάδεηγκα, πνπ ηνπο έζηζε λα ζθέθηνληαη γηα ηε ζχγρξνλε βηνκεραληθή θνηλσλία κε ην ζρήκα δχν αληηζεηηθψλ πφισλ, ηνπ «θαπηηαιηζκνχ» θαη ηνπ «ζνζηαιηζκνχ», δχν ακνηβαία απνθιεηφκελεο ιχζεηο, ε κηα πξνζδηνξίδνληαο ηηο νηθνλνκίεο πνπ νξγαλψζεθαλ θαηά ην πξφηππν ηεο Δ...Γ., ε άιιε φιεο ηηο ππφινηπεο νηθνλνκίεο. ήκεξα ζα πξέπεη λα έρεη θαηαζηεί ζαθέο φηη επξφθεηην γηα κηα απζαίξεηε θαη ζ έλα βαζκφ ηερλεηή θαηαζθεπή, ηελ νπνία κπνξνχκε λα θαηαλνήζνπκε κφλν αλ ηε ζέζνπκε ζ έλα ηδηαίηεξν ηζηνξηθφ πιαίζην. Κη φκσο δελ είλαη εχθνιν λα θαληαζηεί θαλείο έζησ θαη αλαδξνκηθά, άιιεο αξρέο ηαμηλφκεζεο πνπ ίζσο λα ήηαλ πην ξεαιηζηηθέο απ απηέο πνπ έζεηαλ ηηο ΖΠΑ, ηελ Ηαπσλία, ηε νπεδία, ηε Βξαδηιία, ηελ Ο.Γ.Γ. θαη ηε Νφηηα Κνξέα ζηελ ίδηα θαηεγνξία, θαη ηηο θξαηηθέο νηθνλνκίεο θαη ηα ζπζηήκαηα ηεο ζνβηεηηθήο πεξηνρήο πνπ θαηέξξεπζαλ κεηά ηε δεθαεηία ηνπ 80 ζηελ ίδηα θαηεγνξία κε εθείλεο ηεο Αλαηνιηθήο θαη Ννηηναλαηνιηθήο Αζίαο πνπ εκθαλψο δελ θαηέξξεπζαλ.

2 2 Απηφ είλαη ην απνηέιεζκα ελφο αηψλα ηδενινγηθψλ πνιέκσλ πνπ πήξαλ ηε ζέζε ησλ ζξεζθεπηηθψλ πνιέκσλ ηνπ παξειζφληνο. Κχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπο είλαη ε έιιεηςε αλεθηηθφηεηαο. Θξεζθεπηηθέο ή ηδενινγηθέο αληηπαξαζέζεηο ζαλ θη απηέο απφ ηηο νπνίεο είλαη γεκάηνο ν αηψλαο, νξζψλνπλ νδνθξάγκαηα ζην δξφκν ηνπ ηζηνξηθνχ, πνπ ην θπξηφηεξν θαζήθνλ ηνπ δελ είλαη λα θξίλεη αιιά λα θαηαιάβεη αθφκα θη απηά πνπ ειάρηζηα θαηαιαβαίλνπκε. Κη φκσο, απηφ πνπ εκπνδίδεη ηελ θαηαλφεζε δελ είλαη κφλν νη εκπαζείο πεπνηζήζεηο καο αιιά ε ηζηνξηθή εκπεηξία πνπ ηηο δηακφξθσζε. Γηα παξάδεηγκα, ην λα θαηαλνήζνπκε ηε λαδηζηηθή επνρή ζηε γεξκαληθή ηζηνξία θαη λα ηε ζέζνπκε ζην ηζηνξηθφ ηεο πιαίζην δελ ζεκαίλεη φηη ζπγρσξνχκε ηε γελνθηνλία. ε ηειεπηαία αλάιπζε φζνη δήζακε ζηνλ 20 ν αηψλα δχζθνια ζα απνθχγνπκε ηε δηαηχπσζε αμηνινγηθψλ θξίζεσλ. Σν δπζθνιφηεξν θαη ην πην επίπνλν φκσο είλαη ε θαηαλφεζε. 2. Ζ πεξίνδνο πνπ ζα εμεηάζνπκε, ν χληνκνο 20 νο Αηψλαο, αξρίδεη κε ην μέζπαζκα ηνπ Α παγθνζκίνπ πνιέκνπ θαη θηάλεη κέρξη ηελ θαηάξξεπζε ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο. Ζ δνκή ηνπ χληνκνπ Δηθνζηνχ Αηψλα κνηάδεη ζαλ έλα ηξίπηπρν ή ζαλ έλα ηζηνξηθφ ζάληνπηηο. Σελ Δπνρή ηεο Καηαζηξνθήο απφ ην 1914 κέρξη ηελ επνκέλε ηνπ δεπηέξνπ πνιέκνπ αθνινχζεζαλ 25 κε 30 ρξφληα εθπιεθηηθήο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο θαη θνηλσληθνχ κεηαζρεκαηηζκνχ πνπ πηζαλφηαηα κεηέβαιαλ ηελ αλζξψπηλε θνηλσλία πνιχ πην βαζηά απφ φ,ηη θάζε άιιε ρξνληθή πεξίνδνο ζπγθξίζηκεο ρξνληθήο δηάξθεηαο. Μπνξνχκε λα δνχκε ηελ πεξίνδν απηή ζαλ κηα ρξπζή επνρή, θαη έηζη ζεσξήζεθε ζρεδφλ ακέζσο κε ηελ ιήμε ηεο ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70. Σν ηειεπηαίν κέξνο ηνπ αηψλα ήηαλ κηα πεξίνδνο απνζχλζεζεο, αβεβαηφηεηαο θαη θξίζεο ζηελ πξαγκαηηθφηεηα δε θαηαζηξνθήο γηα επξχηεξεο πεξηνρέο ηνπ θφζκνπ φπσο γηα ηελ Αθξηθή, ηελ πξψελ ΔΓ θαη ηηο πξψελ ζνζηαιηζηηθέο ρψξεο ηεο Δπξψπεο. Μπνξνχκε λα πνχκε φηη ν χληνκνο Δηθνζηφο Αηψλαο δηάλπζε κηα ζχληνκε ρξπζή επνρή ελ κέζν δχν πεξηφδσλ θξίζεσλ νδεχνληαο πξνο έλα άγλσζην θαη πξνβιεκαηηθφ αιιά φρη αλαγθαζηηθά δπζνίσλν κέιινλ. Καη απαληψληαο ζε

3 3 φζνπο κεηαθπζηθά κηινχλ γηα ην «Σέινο ηεο Ηζηνξίαο» είλαη φηη κέιινλ ζα ππάξμεη. Γηφηη φζν ππάξρεη αλζξψπηλε θπιή, ε ηζηνξία ζα ζπλερίδεηαη. Ο πξψηνο παγθφζκηνο πφιεκνο ζεκαηνδφηεζε ηε δηάιπζε ηνπ δπηηθνχ πνιηηηζκνχ ηνπ 19 νπ αηψλα. Απφ άπνςε νηθνλνκίαο, ν πνιηηηζκφο απηφο ήηαλ θαπηηαιηζηηθόο, θηιειεύζεξνο ζηε λνκηθή θαη ζπληαγκαηηθή ηνπ δνκή, αζηηθόο απφ άπνςε εηθφλαο ηεο ραξαθηεξηζηηθήο εγεκνληθήο ηνπ θνηλσληθήο ηάμεο. Ήηαλ επίζεο ζεκαληηθφο απφ ηε ζθνπηά ηεο επηζηεκνληθήο πξνφδνπ, ηεο γλψζεο θαη ηεο παηδείαο. Έηξεθε επίζεο βαζηά ηελ πεπνίζεζε γηα ηελ θεληξηθή ζεκαζία πνπ είρε ε Δπξψπε, ην ιίθλν ησλ επαλαζηάζεσλ ζηηο επηζηήκεο, ηηο ηέρλεο, ηελ πνιηηηθή θαη ηε βηνκεραλία. Μηα Δπξψπε πνπ ε νηθνλνκία ηεο είρε δηεηζδχζεη ζην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ θφζκνπ πνπ νη ζηξαηηψηεο ηεο είραλ θαηαθηήζεη θαη θαζππνηάμεη πνπ ν πιεζπζκφο είρε απμεζεί κέρξη ηνπ ζεκείνπ λα απνηειεί ην έλα ηξίην ηεο αλζξψπηλεο θπιήο θαη ηέινο πνπ ηα κεγαιχηεξα θξάηε ηεο απνηεινχζαλ ην ζχζηεκα ηεο παγθφζκηαο πνιηηηθήο. Οη δεθαεηίεο πνπ πέξαζαλ απφ ην μέζπαζκα ηνπ πξψηνπ παγθνζκίνπ πνιέκνπ κέρξη ηελ επνκέλε ηνπ δεπηέξνπ, ήηαλ γηα ηελ θνηλσλία κηα Δπνρή Καηαζηξνθήο. Ζ θνηλσλία απηή ζπγθινλίζζεθε απφ δχν παγθνζκίνπο πνιέκνπο πνπ ηνπο δηαδέρηεθαλ δχν θχκαηα παγθφζκηαο εμέγεξζεο θαη επαλάζηαζεο, ηα νπνία έθεξαλ ζηελ εμνπζία έλα ζχζηεκα πνπ ηζρπξίζηεθε φηη απνηεινχζε ηελ ηζηνξηθά πξνθαζνξηζκέλε ελαιιαθηηθή ιχζε απέλαληη ζηελ αζηηθή θαη θαπηηαιηζηηθή εμνπζία, πξψηα ζην έλα έθην ηνπ πιαλήηε θαη κεηά ην δεχηεξν παγθφζκην πφιεκν ζην έλα ηξίην ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ. Οη ηεξάζηηεο απνηθηνθξαηηθέο απηνθξαηνξίεο πνπ ρηίζηεθαλ πξηλ θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Δπνρήο ησλ Απηνθξαηνξηψλ, ζπγθινλίζηεθαλ ζπζέκεια θαη θνληνξηνπνηήζεθαλ. Δπηπιένλ κηα παγθφζκηα νηθνλνκηθή θξίζε, άλεπ πξνεγνπκέλνπ βαζηά, γνλάηηζε αθφκα θαη ηηο πην ηζρπξέο θαπηηαιηζηηθέο νηθνλνκίεο θαη θάλεθε λα αλαζηξέθεη ηε δεκηνπξγία κηαο εληαίαο θαζνιηθήο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο ε νπνία απνηέιεζε κηα αμηνζαχκαζηε επίηεπμε ηνπ θηιειεχζεξνπ θαπηηαιηζκνχ ηνπ 19 νπ αηψλα. Δλψ ε νηθνλνκία παξαπαίεη, νη ζεζκνί ηεο θηιειεχζεξεο δεκνθξαηίαο νπζηαζηηθά εμαθαλίζηεθαλ κεηαμχ νπζηαζηηθά εμαθαλίζηεθαλ ζηελ δηάξθεηα ηνπ κεζνπνιέκνπ κε εμαίξεζε θάπνηα κέξε ηεο Δπξψπεο, ηεο Βφξεηαο Ακεξηθήο θαη ηεο Απζηξαιίαο θαζψο επηθξάηεζαλ ν θαζηζκφο θαη ηα δνξπθνξηθά απηαξρηθά θηλήκαηα θαη θαζεζηψηα ηνπ.

4 4 Μφλν ε πξφζθαηξε θαη παξάμελε ζπκκαρία θηιειεχζεξνπ θαπηηαιηζκνχ θαη θνκκνπληζκνχ, έζσζαλ ηε δεκνθξαηία, δηφηη ε λίθε ελαληίνλ ηεο Γεξκαλίαο ηνπ Υίηιεξ επηηεχρζεθε νπζηαζηηθά απφ ηνλ Κφθθηλν ηξαηφ. Πξφθεηηαη γηα κηα απφ ηηο εηξσλείεο ηνπ αηψλα, φηη δειαδή ηα πην δηαξθή απνηειέζκαηα ηεο Οθησβξηαλήο επαλάζηαζεο, επηδίσμε ηεο νπνίαο ήηαλ ε αλαηξνπή ηνπ θαπηηαιηζκνχ ζε παγθφζκηα θιίκαθα, ζπλίζηαηαη ζηε δηάζσζε ηνπ αληαγσληζηή ηεο ηφζν ζηελ πεξίνδν ηνπ πνιέκνπ φζν θαη ζηε πεξίνδν ηεο εηξήλεο. Με άιια ιφγηα, ε Οθησβξηαλή επαλάζηαζε πξνκήζεπζε ηνλ αληαγσληζηή ηεο κε ην θίλεηξν γηα λα απηνκεηαξπζκηζηεί κεηά ην δεχηεξν παγθφζκην πφιεκν. Δπίζεο θάλνληαο δεκνθηιή ηνλ νηθνλνκηθφ ζρεδηαζκφ ηνπ έδσζε επίζεο νξηζκέλεο απφ ηηο δηαδηθαζίεο γηα λα κεηαξξπζκηζηεί.. Απφ ηελ άιιε κεξηά ε κεγάιε νηθνλνκηθή θξίζε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 30 ήηαλ εθείλε πνπ έθαλε ην νηθνλνκηθφ ζχζηεκα ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο λα κνηάδεη σο κηα ξεαιηζηηθή ελαιιαθηηθή ιχζε απέλαληη ζηε θαπηηαιηζηηθή νηθνλνκία. ηνλ ίδην βαζκφ ε πξφθιεζε ηνπ θαζηζκνχ ήηαλ πνπ έθαλε ηελ ΔΓ αλαληηθαηάζηαην εξγαιείν ηεο ήηηαο ηνπ Υίηιεξ θαη θαηά ζπλέπεηα κία απφ ηηο δχν ππεξδπλάκεηο πνπ ε αληηπαξάζεζε ηνπο θπξηάξρεζε θαη έζπεηξε ηξφκν ζην δεχηεξν κηζφ ηνπ χληνκνπ Δηθνζηνχ Αηψλα ελψ παξάιιεια ζηαζεξνπνηνχζε απφ πνιιέο πιεπξέο ηελ πνιηηηθή ηεο δνκή. Ζ ΔΓ δελ ζα κπνξνχζε δηαθνξεηηθά λα βξεζεί, επηθεθαιήο ηνπ «ζνζηαιηζηηθνχ ζηξαηνπέδνπ», πεξηιακβάλνληαο ην έλα ηξίην ηεο αλζξψπηλεο θπιήο θαη έρνληαο κηα νηθνλνκία ε νπνία γηα έλα ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα θάλεθε πσο ζα κπνξνχζε ίζσο λα μεπεξάζεη ηελ θαπηηαιηζηηθή νηθνλνκηθή κεγέζπλζε. Ζ πεξίνδνο , «ε ρξπζή επνρή» ραξαθηεξίδεηαη απφ ηνλ εθπιεθηηθφηεξεο θιίκαθαο νηθνλνκηθφ, θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ πνπ έρεη θαηαγξαθεί ζηελ ηζηνξία. Απηή αθξηβψο ε πεξίνδνο άζθεζε ηε κεγαιχηεξε επίδξαζε ζηελ ηζηνξία εηθνζηνχ αηψλα, δηφηη νη αιιαγέο πνπ επέθεξε ζηελ αλζξψπηλε δσή ζ νινθιεξε ηελ πθήιην ήηαλ ηφζν βαζηέο φζν θαη ακεηάζηξεπηεο. Δπηπιένλ, νη αιιαγέο απηέο ζπλερίδνληαη. Οη δεθαεηίεο πνπ αθνινχζεζαλ ηελ ρξπζή επνρή ραξαθηεξίζηεθαλ απφ θαζνιηθή ε παγθφζκηα θξίζε. Ζ θξίζε επεξέαζε ηα δηάθνξα κέξε ηνπ θφζκνπ κε δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο θαη ζε δηαθνξεηηθφ βαζκφ, επεξέαζε φκσο φιεο ηηο ρψξεο, αλεμάξηεηα απφ ηελ πνιηηηθή,

5 5 θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή θπζηνγλσκία ηνπο, δηφηη γηα πξψηε θνξά ζηελ ηζηνξία «ε ρξπζή επνρή» δεκηνχξγεζε κηα εληαία θαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ελζσκαησκέλε θαζνιηθή παγθφζκηα νηθνλνκία πνπ ιεηηνπξγνχζε ζε κεγάιν βαζκφ δηαζπλνξηαθά («δηεζληθά») θαη θαηά ζπλέπεηα φιν θαη πεξηζζφηεξν δηαπεξλνχζε ηα ζχλνξα ηεο θξαηηθήο ηδενινγίαο. Αξρηθά, ηα δεηλά ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 ζεσξήζεθαλ κφλν σο ειπηδνθφξα θαη πξνζσξηλή αλάπαπια ζην Μεγάιν Άικα πξνο ηα Δκπξφο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο θαη νη ρψξεο, αλεμάξηεηα απφ ην νηθνλνκηθφ ηνπο ζχζηεκα θαη ην πνιηηηθφ ηνπο θαζεζηψο απέβιεπαλ ζηελ εμεχξεζε πξνζσξηλψλ ιχζεσλ. Όκσο, φιν θαη πεξηζζφηεξν γηλφηαλ ζαθέο φηη επξφθεηην γηα κηα επνρή κε καθξνρξφληεο δπζθνιίεο, γηα ηηο νπνίεο νη θαπηηαιηζηηθέο ρψξεο επηδίσμαλ λα εμεχξνπλ ξηδνζπαζηηθέο ιχζεηο, ζπρλά αθνινπζψληαο ηνπο θνζκηθνχο ζενιφγνπο ηεο μέθξαγεο ειεχζεξεο αγνξάο πνπ απέξξηπηαλ ηελ πνιηηηθή εθείλε ε νπνία ηφζν θαιά είρε εμππεξεηήζεη ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία ζηε ρξπζή επνρή θαη ε νπνία ηψξα θαηλφηαλ λα απνηπγράλεη. Οη αθξαίνη νπαδνί ηνπ laissez-faire δελ πέηπραλ πεξηζζφηεξα ζε ζρέζε κε άιινπο. ηε δεθαεηία ηνπ 80 θαη ζηε δεθαεηία ηνπ 90, ν θαπηηαιηζηηθφο θφζκνο άξρηζε θαη πάιη λα παξαπαίεη ππφ ην βάξνο ηεο καδηθήο αλεξγίαο, θαη ησλ θπθιηθψλ πθεζηαθψλ θξίζεσλ. Δκθαλίδεηαη ε πην ζεακαηηθή παξά πνηέ αληηπαξάζεζε αλάκεζα ζε άζηεγνπο δεηηάλνπο θαη δηάγνληεο πνιπηειή βίν. Οη ζνζηαιηζηηθέο ρψξεο, κε ηηο δηθέο ηνπο παξαπαίνπζεο θαη επάισηεο νηθνλνκίεο, νδεγήζεθαλ πξνο εμίζνπ ή αθφκα θαη πην ξηδηθέο ξήμεηο κε ην παξειζφλ ηνπο θαη πξνο ηε δηάιπζε. Όκσο ήηαλ πξνθαλέο φηη ε παγθφζκηα θξίζε δελ ήηαλ κφλν γεληθή κε ηελ νηθνλνκηθή έλλνηα, αιιά εμίζνπ γεληθή θαη ζηελ πνιηηηθή ζθαίξα. Ζ θαηάξξεπζε ησλ θνκκνπληζηηθψλ θαζεζηψησλ δεκηνχξγεζε φρη κφλν κηα ηεξάζηηα δψλε πνιηηηθήο αβεβαηφηεηαο, αζηάζεηαο, ράνπο θαη εκθπιίνπ πνιέκνπ, αιιά θαηέζηξεςε επίζεο ην δηεζλέο ζχζηεκα πνπ είρε ζηαζεξνπνηήζεη ηηο δηεζλείο ζρέζεηο γηα ζαξάληα πεξίπνπ ρξφληα. Οη βαζηθέο κνλάδεο ηεο ίδηαο ηεο πνιηηηθήο ηα εδαθηθά θπξίαξρα θαη αλεμάξηεηα «εζληθά θξάηε» ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ πην παιαηψλ θαη ζηαζεξψλ, άξρηζαλ λα απνδηαξζξψλνληαη θάησ απφ ηε πίεζε ησλ δπλάκεσλ ηεο ππεξεζληθήο θαη δηεζληθήο νηθνλνκίαο θαη απφ ηηο ελδνεζληθέο δπλάκεηο απνζρηζηηθψλ πεξηνρψλ θαη εζλνηηθψλ νκάδσλ. Οξηζκέλεο απφ απηέο ηηο νκάδεο απαίηεζαλ ην

6 6 μεπεξαζκέλν θαη κε ξεαιηζηηθφ status κηθξνζθνπηθψλ θπξίαξρσλ «εζλψλθξαηψλ». 3. Πσο ζπγθξίλεηαη ν θφζκνο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 κε ηνλ θφζκν ηνπ Τπήξραλ 5 ή 6 δηζεθαηνκκχξηα αλζξψπσλ, πιεζπζκφο ηξηπιάζηνο ζε ζχγθξηζε κε απηφλ πνπ ππήξρε ζηηο παξακνλέο ηνπ Α παγθνζκίνπ πνιέκνπ, θη απηφ παξά ην γεγνλφο φηη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ζχληνκνπ 20 νπ αηψλα ζθνηψζεθαλ πεξηζζφηεξεο αλζξψπηλεο ππάξμεηο, ή αθέζεθαλ λα πεζάλνπλ απφ αλζξψπηλεο απνθάζεηο φζν πνηέ άιινηε ζηελ ηζηνξία. Έλαο πξφζθαηνο ππνινγηζκφο αλεβάδεη ηνλ αξηζκφ ησλ ζαλάησλ ζε 187 εθαη. Πάλσ απφ ην 1/10 ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ ην Δπίπεδν δσήο Οη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη ήηαλ ςειφηεξνη θαη βαξχηεξνη απφ ηνπο γνλείο ηνπο, ηξέθνληαλ θαιχηεξα θαη δνχζαλ πεξηζζφηεξν, πξάγκα πνπ δχζθνια γίλεηαη πηζηεπηφ αλ πάξνπκε ππφςε καο ηηο θαηαζηξνθέο ζηηο δεθαεηίεο ην 80 θαη ηνπ 90 ζηελ Αθξηθή, ηε Λαηηληθή Ακεξηθή θαη ηελ πξψελ ΔΓ. Μέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 80 νη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη δνχζαλ θαιχηεξα απφ ηνπο γνλείο ηνπο, ελψ ζηηο πξνεγκέλεο νηθνλνκίεο δνχζαλ θαιχηεξα απ φζν ζα πεξίκελαλ πνηέ λα δήζνπλ ή αθφκα λα θαληαζηνχλ φηη ζα ήηαλ δπλαηφλ λα δήζνπλ. Γηα νξηζκέλεο δεθαεηίεο ζηα κέζα ηνπ αηψλα, ζαλ λα θάλεθε φηη είραλ εμεπξεζεί ηξφπνη γηα ηε δηαλνκή ελφο ηνπιάρηζηνλ κέξνπο απφ απηφλ ην ηεξάζηην πινχην θαη κε θάπνην βαζκφ δηθαηνζχλεο ζηνπο εξγαδφκελνπο ησλ πινπζηφηεξσλ ρσξψλ, αιιά πξνο ηα ηέιε ηνπ αηψλα ε αληζφηεηα πήξε ην πάλσ ρέξη. Ζ αληζφηεηα έθαλε επίζεο ηελ εκθάληζε ηεο ζηηο πξψελ «ζνζηαιηζηηθέο» ρψξεο, φπνπ πξνεγνπκέλσο βαζίιεπε κηα θάπνηα ηζφηεηα θηψρεηαο. Δθπαηδεπηηθό επίπεδν Απφ εθπαηδεπηηθή άπνςε ε αλζξσπφηεηα ήηαλ ζε πνιχ θαιχηεξν επίπεδν ζε ζρέζε κε ην Γηα πξψηε θνξά ζηελ ηζηνξία, νη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη ζα κπνξνχζαλ λα ραξαθηεξηζηνχλ σο εγγξάκκαηνη, αλ θαη ε ζεκαζία απηνχ ηνπ επηηεχγκαηνο ήηαλ πνιχ ιηγφηεξν ζαθήο πξνο ηα ηέιε ηνπ αηψλα ζε ζχγθξηζε κε ην 1914 δεδνκέλνπ ηνπ ηεξάζηηνπ θαη πηζαλφηαηα απμαλφκελνπ ράζκαηνο κεηαμχ ηνπ ειάρηζηνπ επηπέδνπ πνπ επηζήκσο γίλεηαη απνδεθηφ σο εγγξακαησζχλε απφ

7 7 ηε κηα κεξηά, επίπεδν φκσο πνπ ζπρλά κεηαπίπηεη ζηελ θαηεγνξία ηεο «ιεηηνπξγηθήο αγξακκαηνζχλεο», θαη ηεο βαζκίδαο αλάγλσζεο θαη γξαθήο πνπ αθφκα ζπλαληάηαη ζε επίπεδα ειίη. Δπαλάζηαζε ζηηο Μεηαθνξέο θαη ηηο Δπηθνηλσλίεο. ηνλ θφζκν θπξηαξρνχζε ε επαλαζηαηηθή θαη δηαξθψο εμειηζζφκελε ηερλνινγία, βαζηδφκελε ζηνπο ζξηάκβνπο ηεο θπζηθήο επηζηήκεο. Ζ πην δξακαηηθή ίζσο πξαθηηθή ζπλέπεηα ήηαλ ε επαλάζηαζε ζηηο κεηαθνξέο θαη ηηο επηθνηλσλίεο πνπ νπζηαζηηθά εθκεδέληδε ρξφλν θαη απφζηαζε. Ήηαλ έλαο θφζκνο πνπ κπνξνχζε λα κεηαδψζεη πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο θαη ςπραγσγία ζε ζχγθξηζε κε απηέο πνπ ήηαλ δηαζέζηκεο ζηνπο απηνθξάηνξεο ην 1914, θάζε κέξα θάζε ψξα, ζε θάζε λνηθνθπξηφ. Με ην άγγηγκα ιίγσλ θνπκπηψλ ε ηερλνινγία επέηξεςε ζηνπο αλζξψπνπο λα ζπλνκηινχλ δηαζρίδνληαο σθεαλνχο θαη επείξνπο θαη θαηήξγεζε ηα πνιηηηζκηθά πιενλεθηήκαηα ηεο πφιεο έλαληη ηεο ππαίζξνπ. Ο θνληθόο αηώλαο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά ν ζχληνκνο 20 νο αηψλαο ήηαλ ν πην θνληθφο αηψλαο πνπ έρεη θαηαγξάςεη ε ηζηνξία ηφζν απφ άπνςε θιίκαθαο φζν θαη απφ άπνςε ζπρλφηεηαο θαη δηάξθεηαο πνιέκσλ πνπ ειάρηζηα ζηακάηεζαλ γηα θάπνηα ζηηγκή ζηε δεθαεηία ηνπ 20 αιιά επίζεο γηα ηηο άλεπ πξνεγνπκέλνπ αλζξψπηλεο θαηαζηξνθέο πνπ επέθεξε απφ ηνπο πην κεγάινπο ινηκνχο ηεο ηζηνξίαο κέρξη ηε ζπζηεκαηηθή γελνθηνλία. ε αληίζεζε κε ηνλ καθξχ 19 ν αηψλα πνπ θάλεθε λα είλαη κηα πεξίνδνο ζρεδφλ αδηάθνπεο πιηθήο, πλεπκαηηθήο θαη εζηθήο πξνφδνπ κε άιια ιφγηα βειηίσζεο ησλ ζπλζεθψλ ηεο πνιηηηζκέλεο δσήο, απφ ην 1914 θαη κεηά ππήξμε κηα νινθάλεξε νπηζζνδξφκεζε απφ ηνπο θαλφλεο πνπ ηφηε ζεσξνχλην θπζηνινγηθνί ζηηο αλεπηπγκέλεο θπζηνινγηθά ζηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο, ζ απηφ πνπ νη πξνγνλνί καο ηνπ 19 νπ αηψλα ζα απνθαινχζαλ επίπεδα βαξβαξφηεηαο. Ξερλάκε φηη ν επαλαζηάηεο Φξ. Δλγθειο εμέθξαζε ηε θξίθε ηνπ γηα ηελ έθξεμε βφκβαο ζηε Βνπιή ησλ Κνηλνηήησλ δηφηη σο πίζηεπε φηη ν πφιεκνο δηεμάγεηαη ελαληίσλ ελφπισλ θαη φρη ελαληίσλ ακάρσλ. Ξερλάκε φηη ηα πνγθξφκ ζηελ Σζαξηθή Ρσζία πνπ εμεδίσμαλ εθαηνκκχξηα Ρψζσλ Δβξαίσλ ήηαλ κηθξά ζρεδφλ ακειεηέα ζε ζχγθξηζε κε ηηο ζεκεξηλέο ζθαγέο.

8 8 ηελ πνξεία ηνπ 20 νπ αηψλα, νη πφιεκνη φιν θαη πεξηζζφηεξν δηεμήρζεζαλ θαη δηεμάγνληαη θαηά ηεο νηθνλνκίαο θαη ηεο ππνδνκήο ησλ θξαηψλ θαη θαηά ηνπ άκαρνπ πιεζπζκνχ. (Υηξνζίκα). Ζ αλαβίσζε ησλ βαζαληζηεξίσλ ή αθφκε θαη ηεο δνινθνλίαο ζαλ θπζηνινγηθφ κέξνο ησλ επηρεηξήζεσλ ησλ ππεξεζηψλ αζθαιείαο ζηα ζχγρξνλα θξάηε. Οη πνηνηηθέο αιιαγέο Ο θφζκνο ηνπ ηέινπο ηνπ 90 είλαη έλαο θφζκνο πνηνηηθά δηαθνξεηηθφο απφ απηφο ησλ αξρψλ ηνπ 20 νπ αηψλα ηνπιάρηζηνλ απφ ηξεηο απφςεηο: Πξώηνλ δελ είλαη πιένλ επξσθεληξηθφο. Έθεξε ηελ παξαθκή θαη ηε πηψζε ηεο Δπξψπεο πνπ ζηελ αξρή ηνπ αηψλα ήηαλ αθφκα ην αλακθηζβήηεην θέληξν ηζρχνο, πινχηνπ, θαη πνιηηηζκνχ. Οη «Μεγάιεο Γπλάκεηο» ηνπ 1914 φιεο επξσπατθέο εμαθαλίζηεθαλ ή πεξηνξίζηεθαλ ζην ξφιν πεξηθεξεηαθήο ή επαξρηαθήο δχλακεο κε εμαίξεζε ηε Γεξκαλία. Ζ πξνζπάζεηα λα δεκηνπξγεζεί κηα εληαία ππεξεζληθή «Δπξσπατθή Κνηλφηεηα» θαη λα αλαθαιπθζεί θάπνηα έλλνηα Δπξσπατθήο ηαπηφηεηαο πνπ λα αληαπνθξίλεηαη ζ απηήλ, αληηθαζηζηψληαο ηηο παιηέο πξνζδέζεηο ζηα ηζηνξηθά έζλε θαη θξάηε δείρλεη ην βάζνο απηήο ηεο παξαθκήο. Απφ ην 1914 νη ΖΠΑ ήηαλ ε κεγαιχηεξε βηνκεραληθή νηθνλνκία πξφηππν θαη πξνσζεηηθή δχλακε ηεο καδηθήο παξαγσγήο θαη ηεο καδηθήο θνπιηνχξαο πνπ θαηέθηεζε ηνλ πιαλήηε θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ζχληνκνπ 20 νπ αηψλα. Ζ Δπξψπε, ν ηξαπεδίηεο ηνπ θφζκνπ γηα έλαλ αηψλα ζρεδφλ, έραζε βαζκηαία απηή ηε ζέζε ηεο, ελψ νη ΖΠΑ εκθαλίζηεθαλ σο ζεκαληηθή ρψξα δαλεηζηήο κεηά ηνλ Πξψην Παγθφζκην Πφιεκν. Ο Γεχηεξνο Παγθφζκηνο Πφιεκνο νδήγεζε ζε κηα ξηδηθή κεηαβνιή: ζην πιαίζην ηνπ πνιεκηθνχ πξνγξάκκαηνο δαλεηζκνχεθκίζζσζεο ( Lend-Lease program) νη ΖΠΑ έζηεηιαλ ζρεδφλ 44 δηο δνιάξηα ζε αγαζά, ζε πιηθά θαη ζε ππεξεζίεο ζηνπο ζπκκάρνπο ηνπο. Ακέζσο κεηά ηνλ πφιεκν, αθνινχζεζε έλα παθέην πξψησλ βνεζεηψλ χςνπο 3 δηο δνιαξίσλ. Απφ ην 1948, ην ρέδην Μάξζαι πξφζζεζε άιια 13 δηο δνιάξηα. Ζ Δπξψπε, πνπ ζπγθινλίζηεθε θαη πνπ απνδπλακψζεθε ζνβαξά, είρε απσιέζεη ηνλ εγεηηθφ ξφιν ηεο ζηελ παγθφζκηα νηθνλνκία.

9 9 Γεύηεξνλ, κεηαμχ ηνπ 1914 θαη ησλ αξρψλ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 ν πιαλήηεο έγηλε ζε πνιχ κεγαιχηεξν βαζκφ κηα εληαία επηρεηξεζηαθή κνλάδα, πξάγκα πνπ δελ ήηαλ θαη δελ κπνξνχζε λα είλαη ην Πξάγκαηη ζην πεδίν ησλ νηθνλνκηθψλ ππνζέζεσλ, νιφθιεξνο ν πιαλήηεο απνηειεί ηψξα ηελ πξσηαξρηθή επηρεηξεζηαθή κνλάδα, ελψ παιαηφηεξεο κνλάδεο φπσο νη «εζληθέο νηθνλνκίεο», πνπ πξνζδηνξίδνληαλ απφ ηελ πνιηηηθή ησλ εδαθηθψλ θξαηψλ, πθίζηαληαη ζήκεξα ηηο πεξηπινθέο δηεζληθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Ζ νηθνδφκεζε ηνπ «παγθφζκηνπ ρσξηνχ» έρεη κεηακνξθψζεη φρη κφλν νξηζκέλεο νηθνλνκηθέο θαη ηερληθέο δξαζηεξηφηεηεο αιιά θαη ζεκαληηθέο πηπρέο ηεο ηδησηηθήο δσήο, θπξίσο κε ηελ αθάληαζηε επηηάρπλζε ησλ επηθνηλσληψλ θαη ησλ κεηαθνξψλ. Σν πην εληππσζηαθφ ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα ζηα ηέιε ηνπ 20 νπ αηψλα είλαη ίζσο ε έληαζε πνπ ππάξρεη αλάκεζα ζ απηή ηελ επηηαρπλφκελε δηαδηθαζία ηεο παγθνζκηνπνίεζεο θαη ηεο αληθαλφηεηαο ησλ δεκφζησλ ζεζκψλ θαη ηεο ζπιινγηθήο ζπκπεξηθνξάο ησλ αλζξψπσλ λα ζπκθηιησζνχλ κε απηήλ. Ο ηξίηνο κεηαζρεκαηηζκφο είλαη ε απνζχλζεζε ησλ παιαηψλ πξνηχπσλ αλζξψπηλσλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ πνπ έθεξε καδί ηεο ε απφηνκε ξήμε ησλ δεζκψλ κεηαμχ ησλ γελεψλ κε άιια ιφγηα ε ξήμε ηνπ παξειζφληνο θαη ηνπ παξφληνο. Κη απηφ έγηλε ηδηαίηεξα αηζζεηφ ζηηο πην αλεπηπγκέλεο ρψξεο ηεο δπηηθήο εθδνρήο ηνπ θαπηηαιηζκνχ (φρη Ηαπσλία, θαη αζηαηηθέο ρψξεο), ζηηο νπνίεο νη αμίεο ηνπ απφιπηνπ α-θνηλσληθνχ αηνκηθηζκνχ ήηαλ θπξίαξρεο. Μηα ηέηνηα θνηλσλία πνπ απνηειείηαη απφ κηα αζχλδεηε ζπλάζξνηζε εγσθεληξηθψλ αηφκσλ ηα νπνία επηδηψθνπλ κφλν ηελ δηθή ηνπο ηθαλνπνίεζε (π.ρ. θέξδνο) ππήξρε πάληα σο ππφζεζε ζηε ζεσξία ηεο θαπηηαιηζηηθήο νηθνλνκίαο. Ήδε απφ ηελ επνρή ησλ επαλαζηάζεσλ πνιηηηθνί παξαηεξεηέο φισλ ησλ πνιηηηθψλ απνρξψζεσλ πξνέβιεςαλ ηηο ζπλέπεηεο ηεο απνδηάξζξσζεο ησλ παιαηψλ θνηλσληθψλ δεζκψλ. ην Κνκκνπληζηηθφ Μαληθέζην πεξηγξάθεηαη ν επαλαζηαηηθφο ξφινο ηνπ θαπηηαιηζκνχ σο εμήο: «Ζ αζηηθή ηάμε δηέξξεμε ηνπο εηεξφθιεηνπο θενπδαξρηθνχο δεζκνχο πνπ πξφζδελαλ ηνλ άλζξσπν κε ηνπο «θπζηθά αλψηεξνπο» ηνπ θαη δελ άθεζε θαλέλα δεζκφ κεηαμχ αλζξψπνπ κε άλζξσπν παξά ην γπκλφ αηνκηθφ ζπκθέξνλ».

10 10 ηελ πξάμε ε λέα θνηλσλία ιεηηνχξγεζε φρη κε ηελ νινζρεξή θαηαζηξνθή φισλ φζσλ θιεξνλφκεζε απφ ηελ παιαηά θνηλσλία, αιιά πξνζαξκφδνληαο επηιεθηηθά ηελ θιεξνλνκηά ηνπ παξειζφληνο πξνο ίδηα ρξήζε. Ο πην απνηειεζκαηηθφο ηξφπνο γηα ηελ νηθνδφκεζε κηαο βηνκεραληθήο θνηλσλίαο βαζηζκέλεο ζηελ ηδησηηθή επηρείξεζε ήηαλ λα ζπλδπαζηεί κε θίλεηξα πνπ δελ είραλ θακηά ζρέζε κε ηε ινγηθή ηεο ειεχζεξεο αγνξάο φπσο ε απνρή απφ ηελ άκεζε απφιαπζε, ε εζηθή ηεο ζθιεξήο εξγαζίαο, ην νηθνγελεηαθφ θαζήθνλ θαη νη νηθνγελεηαθνί δεζκνί εκπηζηνζχλεο. Κη φκσο ν Μαξμ θαζψο θαη φζνη άιινη πξνθήηεπζαλ ηελ απνζχλζεζε ησλ παιαηψλ αμηψλ θαη θνηλσληθψλ ζρέζεσλ είραλ δίθαην. Απηφ ζπλέβαηλε απφ ηα κέζα ηνπ αηψλα θαη κεηά, θάησ απφ ηελ επίδξαζε ηεο εθπιεθηηθήο νηθνλνκηθήο έθξεμεο ηεο ρξπζήο επνρήο θαη ζηε ζπλέρεηα ζπλαθφινπζεο θνηλσληθέο θαη πνιηηηζκηθέο αιιαγέο. Οη ηάζεηο απηέο εληνπίδνληαη θαη αιινχ εληζρπκέλεο απφ ηε δηάβξσζε ησλ παξαδνζηαθψλ θνηλσληψλ θαη ζξεζθεηψλ θαζψο επίζεο θαη απφ ηελ θαηάξξεπζε ησλ θνηλσληψλ ηνπ «ππαξθηνχ ζνζηαιηζκνχ».

11 11 Ι. Οι παγκόζμιοι πόλεμοι και οι οικονομικές ηοσς επιπηώζεις. Μέρξη ην 1914 είρε πεξάζεη έλαο ζρεδφλ αηψλαο ζρεδφλ ρσξίο λα μεζπάζεη θάπνηνο κεγάινο πφιεκνο, κε άιια ιφγηα θάπνηνο πφιεκνο ζηνλ νπνίν λα αλακηρζνχλ φιεο νη κεγάιεο δπλάκεηο. (Οη θπξηφηεξνη παίθηεο ζην δηεζλέο παηρλίδη ηελ επνρή εθείλε ήηαλ ε Βξεηαλία, ε Γαιιία, ε Ρσζία, ε Απζηξννπγγαξία, ε Πξσζία κεηά ην 1871 φηαλ ελψζεθε κε ηε Γεξκαλία θαη ε Ηηαιία κεηά ηελ ελνπνίεζή ηεο, νη ΖΠΑ θαη ε Ηαπσλία). Τπήξμε κφλν έλαο κεγάινο πφιεκνο ζηνλ νπνίν ήξζαλ αληηκέησπεο 3 απφ ηηο κεγάιεο δπλάκεηο, ν πφιεκνο ηεο Κξηκαίαο Δπηπιένλ νη πεξηζζφηεξνη πφιεκνη ήηαλ ζρεηηθά ζχληνκνη. Ο πιένλ καθξνρξφληνο είρε ραξαθηήξα εκθπιίνπ πνιέκνπ (ΖΠΑ ). ηελ πεξίνδν δελ ππήξμαλ θαζφινπ πφιεκνη ζηελ Δπξψπε. Όια απηά άιιαμαλ ην ηνλ πξψην παγθφζκην πφιεκν ελεπιάθεζαλ φιεο νη κεγάιεο δπλάκεηο θαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα φια ηα επξσπατθά θξάηε κε εμαίξεζε ηελ Ηζπαλία ηελ Οιιαλδία ηηο ηξεηο ζθαλδηλαβηθέο ρψξεο θαη ηελ Διβεηία. Δπηπιένλ ζπκκεηείραλ ζηξαηεχκαηα απφ ππεξπφληηεο ρψξεο, Καλαδνί Απζηξαινί Νέν-Εειαλδνί, Ακεξηθάλνη (ΖΠΑ), Ηλδνί, Αθξηθαλνί, αθφκε θαη Κηλέδνη. Δάλ έλαο απφ ηνπο κεγάινπο πνιηηηθνχο ηνπ παξειζφληνο ζεθσλφηαλ απφ ηνλ ηάθν ηνπ γηα λα παξαηεξήζεη ηνλ πξψην παγθφζκην πφιεκν ζίγνπξα ζα δηεξσηάην γηαηί ινγηθνί πνιηηηθνί δελ απνθάζηζαλ λα δηεπζεηήζνπλ λα πξάγκαηα εξρφκελνη ζε θάπνην ζπκβηβαζκφ πξηλ θαηαζηξέςνπλ ηνλ θφζκν ηνπ Οη πεξηζζφηεξνη κε επαλαζηαηηθνί πφιεκνη θαη κε ηδενινγηθνί ηνπ παξειζφληνο δε δηεμήρζεζαλ κέρξη ζαλάηνπ ή νινθιεξσηηθήο εμάληιεζεο. Σν 1914 δελ ήηαλ ε ηδενινγία πνπ ρψξηδε ηνπο εκπνιέκνπο, παξά κφλν ζην βαζκφ πνπ ν πφιεκνο έπξεπε λα δηεμαρζεί θαη απφ ηηο δχν πιεπξέο κε ηελ θηλεηνπνίεζε ηεο θνηλήο γλψκεο, δειαδή φηη ππήξρε θάπνηα βαζηά πξφθιεζε απέλαληη ζηηο παξαδεγκέλεο εζληθέο αμίεο, φπσο ε ξσζηθή βαξβαξφηεηα ελαληίνλ ηεο γεξκαληθήο θνπιηνχξαο, ε γαιιηθή θαη βξεηαληθή δεκνθξαηία ελαληίνλ ηνπ γεξκαληθνχ απνιπηαξρηζκνχ θαη ηα παξφκνηα.

12 12 Σφηε γηαηί νη εγεηηθέο δπλάκεηο θαη ησλ δχν πιεπξψλ δηεμήγαγαλ ηνλ πξψην παγθφζκην πφιεκν ζαλ έλα πφιεκν πνπ κφλν νινθιεξσηηθά κπνξνχζε λα ράζεη θαλείο ή λα θεξδίζεη. Ο ιφγνο ήηαλ φηη ν πφιεκνο απηφο, ζε αληίζεζε κε πξνεγνχκελνπο πνιέκνπο πνπ είραλ δηεμαρζεί γηα πεξηνξηζκέλνπο θαη ζπγθεθξηκέλνπο αληηθεηκεληθνχο ζηφρνπο, δηεμήρζε γηα απεξηφξηζηνπο ζθνπνχο. ηελ Δπξψπε ηεο Απηνθξαηνξίαο, πνιηηηθή θαη νηθνλνκία ζπγρσλεχζεθαλ. Ζ δηεζλήο πνιηηηθή αληηπαιφηεηα αθνινχζεζε ηα ίρλε ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη ηνπ νηθνλνκηθνχ αληαγσληζκνχ, αιιά ην ηδηαίηεξν ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα ήηαλ αθξηβψο ην γεγνλφο φηη δελ είρε θαλέλα φξην. Σα θπζηθά φξηα ηεο Standard oil ή ηεο Deutshe Bank έθζαλαλ κέρξη ηα φξηα ηεο νηθνπκέλεο ή κάιινλ κέρξη ηα φξηα ηνπο γηα επέθηαζε. Πην ζπγθεθξηκέλα γηα ηνπο δχν κεγάινπο αληαγσληζηέο ηε Γεξκαλία θαη ηε Βξεηαλία κφλν ν νπξαλφο ήηαλ ην φξην εθφζνλ ε Γεξκαλία ήζειε λα θαηαθηήζεη ηε παγθφζκηα πνιηηηθή θαη λαπηηθή ζέζε πνπ θαηείρε ηφηε ε Βξεηαλία, ζέηνληαο απηφκαηα ηε Βξεηαλία πνπ ήδε βξηζθφηαλ ζε παξαθκή, ζε ππνδεέζηεξε ζέζε. Ήηαλ κηα θαηάζηαζε φπνπ ζα ζπλέβαηλε είηε ην έλα είηε ην άιιν. Θα κπνξνχζε θαλείο λα ππνζέζεη φηη ε ίδηα ε Γεξκαλία Θα κπνξνχζε λα πεξηκέλεη κέρξηο φηνπ ην απμαλφκελν κέγεζνο θαη ε αλσηεξφηεηά ηεο θαηαθηήζνπλ ηε ζέζε πνπ νη γεξκαληθέο θπβεξλήζεηο έλησζαλ φηη άμηδε ζηε ρψξα ηνπο, πξάγκα ην νπνίν ζα ζπλέβαηλε αξγά ή γξήγνξα. Πξάγκαηη ε θπξίαξρε ζέζε ηεο Γεξκαλία πνπ είρε εηηεζεί δχν θνξέο, ήηαλ, ρσξίο λα δηεθδηθεί αλεμάξηεηε ζηξαηησηηθή ηζρχ, πνιχ πην ηζρπξή ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 ζε ζρέζε κε ηηο κηιηηαξηζηηθέο δηεθδηθήζεηο ηεο πξηλ ην Όκσο ν ιφγνο έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη Γαιιία θαη Βξεηαλία αλαγθάζηεθαλ κεηά ηνλ δεχηεξν παγθφζκην πφιεκν λα απνδερζνχλ ηελ ππνβάζκηζή ηνπο ζε δεχηεξεο θαηεγνξίαο θξάηε, φπσο ε Ο.Γ.Γ. αλαγθάζηεθε παξάιιεια λα απνδερζεί, παξ φιε ηελ νηθνλνκηθή ηεο ηζρχ, φηη ε αλάδεημε ηεο ζηε κεηαπνιεκηθή επνρή ζε κνλαδηθή παγθφζκηα αλψηαηε δχλακε παξέκελε πέξα απφ ηηο δπλαηφηεηεο ηεο. ηηοο αξρέο ηνπ αηψλα, ζην απνθνξχθσκα ηεο απηνθξαηνξηθήο θαη ηκπεξηαιηζηηθήο επνρήο, ηφζν ε δηεθδίθεζε ηεο Γεξκαλίαο γηα κηα κνλαδηθή παγθφζκηα ζέζε φζν θαη ε αληίζηαζε ηεο Βξεηαλίαο θαη ηεο Γαιιίαο πνπ

13 13 αλακθηζβήηεηα παξέκελαλ κεγάιεο δπλάκεηο, ζ έλαλ επξσθεληξηθφ θφζκν, ήηαλ αθφκε αλέπαθεο. Έηζη ζηελ πξάμε, ν κφλνο ζθνπφο ηνπ πνιέκνπ ήηαλ ε νινθιεξσηηθή λίθε: απηφ πνπ ζηνλ δεχηεξν παγθφζκην πφιεκν έθηαζε λα απνθαιείηαη «παξάδνζε άλεπ φξσλ». Δπξφθεηην γηα έλα παξάινγν θαη απηνθαηαζηξνθηθφ ζθνπφ πνπ πξάγκαηη θαηάζηξεςε ληθεηέο θαη εηηεκέλνπο. Ζ Βξεηαλία κεηά ην 1918, δελ ζα ήηαλ πνηέ πηα ε ίδηα, επεηδή ε ρψξα είρε θαηαζηξέςεη ηελ νηθνλνκία ηεο δηεμάγνληαο έλα πφιεκν ν νπνίνο νπζηαζηηθά ππεξέβαηλε ηηο δπλάκεηο ηεο. Δπηπιένλ ε νινθιεξσηηθή λίθε πνπ επηθπξψζεθε απφ κηα ηηκσξφ εηξήλε, εθκεδέληζε νπνηεζδήπνηε κηθξέο πηζαλφηεηεο ππήξραλ γηα απνθαηάζηαζε αθφκα θαη θάπνηαο ακπδξήο ζηαζεξήο θηιειεχζεξεο θαη ζηαζεξήο Δπξψπεο. Δάλ ε Γεξκαλία δελ ελζσκαησλφηαλ εθ λένπ ζηελ επξσπατθή νηθνλνκία, εάλ δειαδή δελ αλαγλσξηδφηαλ θαη γηλφηαλ απνδεθηφ ην νηθνλνκηθφ ηεο εθηφπηζκα ζηε Δπξψπε, ζηαζεξφηεηα δελ κπνξνχζε λα ππάξμεη. Ο επφκελνο πφιεκνο ζα κπνξνχζε ίζσο λα είρε απνθεπρζεί ή ηνπιάρηζην λα αλαβιεζεί εάλ ε πξνπνιεκηθή νηθνλνκία θαηάθεξλε λα απνθαηαζηαζεί θαη πάιη ζαλ έλα παγθφζκην ζχζηεκα επεκεξνχζαλ αλάπηπμεο θαη επέθηαζεο. Χζηφζν, κεηά απφ ιίγα ρξφληα, πεξί ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 20 φηαλ θάλεθε λα έρνπλ μεπεξαζηεί ηα πξνβιήκαηα πνπ είραλ δεκηνπξγεζεί ζηνλ πφιεκν θαη ηε κεηαπνιεκηθή επνρή, ε παγθφζκηα νηθνλνκία βπζίζηεθε ζηελ πην δξακαηηθή θξίζε πνπ είρε λα γλσξίζεη απφ ηελ επνρή ηεο βηνκεραληθήο επαλάζηαζεο. Ζ θξίζε απηή έθεξε ζηελ εμνπζία ζηε Γεξκαλία θαη ζηελ Ηαπσλία ηηο πνιηηηθέο δπλάκεηο ηνπ κηιηηαξηζκνχ θαη ηεο άθξαο δεμηάο πνπ επεδίσμαλ ζθφπηκα ηελ θαηάξγεζε ηνπ status quo κε ζχγθξνπζε. Έηζη, έλαο λένο παγθφζκηνο πφιεκνο δελ ήηαλ κφλν πξνβιέςηκνο αιιά ε πξφβιεςή ηνπ έγηλε ζέκα ξνπηίλαο. Πόιεκνο θαη Οηθνλνκία Ο ζχγρξνλνο πφιεκνο δηεμάγεηαη κε φπια πνπ απαηηνχλ ηε δηαθνξνπνίεζε νιφθιεξεο ηεο παξαγσγηθήο δνκήο ηεο νηθνλνκίαο θαη ηα νπνία ρξεζηκνπνηνχληαη ζε ππέξνγθεο πνζφηεηεο θαη φηη επίζεο ν πφιεκνο πξνμελεί ηεξάζηηεο θαηαζηξνθέο θαη ηειηθά θπξηαξρεί θαη κεηαζρεκαηίδεη ηε δσή ησλ ρσξψλ πνπ εκπιέθνληαη ζ απηφλ.

14 14 Όια απηά ηα θαηλφκελα αλήθνπλ ζηνπο πνιέκνπο ηνπ 20 νπ αηψλα. Βέβαηα ππήξραλ θαη ζην παξειζφλ πφιεκνη πξνπνκπνί ησλ ζπγρξφλσλ νινθιεξσηηθψλ πνιέκσλ φπσο ε πεξίπησζε ηεο Γαιιίαο ζηελ πεξίνδν ηεο επαλάζηαζεο ή ν ακεξηθάληθνο εκθχιηνο, , ζηνλ νπνίν ν αξηζκφο ησλ λεθξψλ αληηζηνηρεί κε ην ζπλνιηθφ αξηζκφ ησλ λεθξψλ φισλ ησλ κεηέπεηηα πνιέκσλ ζηνπο νπνίνπο ελεπιάθεζαλ νη Ζλσκέλεο Πνιηηείεο ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ δχν παγθνζκίσλ πνιέκσλ, ηεο Κνξέαο θαη ηνπ Βηεηλάκ. Χζηφζν απφ ην 1914 θαη κεηά δελ ππάξρεη ακθηβνιία φηη νη πφιεκνη ήηαλ καδηθνί. ηνλ πξψην παγθφζκην πφιεκν ε Βξεηαλία επηζηξάηεπζε ην 12,5 % ησλ αλδξψλ ηεο ε Γεξκαλία ην 14,4% θαη ε Γαιιία ην 17%. ην δεχηεξν παγθφζκην πφιεκν ην πνζνζηφ αλήιζε ζην 20%. Έλα ηέηνην επίπεδν καδηθήο επηζηξάηεπζεο πνπ δηαξθεί γηα πνιιά ρξφληα δελ κπνξεί λα δηαηεξεζεί παξά κφλν απφ κηα ζχγρξνλε βηνκεραλνπνηεκέλε νηθνλνκία πςειήο παξαγσγηθφηεηαο θαη ελαιιαθηηθά απφ κηα νηθνλνκία ε νπνία βξίζθεηαη ζηα ρέξηα ησλ κε καρίκσλ ηκεκάησλ ηνπ πιεζπζκνχ. Παξαδνζηαθέο αγξνηηθέο νηθνλνκίεο δελ κπνξνχλ ζπλήζσο λα επηζηξαηεχζνπλ κηα ηφζν πςειή αλαινγία ηνπ εξγαηηθνχ ηνπο δπλακηθνχ παξά κφλν επνρηαθά δηφηη ππάξρνπλ επνρέο ζην γεσξγηθφ έηνο φπνπ ρξεηάδνληαη φια ηα ρέξηα, (επνρή ζνδεηάο). Όκσο αθφκε θαη ζηηο βηνκεραληθέο θνηλσλίεο κηα ηέηνηα κεγάιε επηζηξάηεπζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ δεκηνπξγεί ηξνκεξέο πηέζεηο ζηνλ ηνκέα ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, πξάγκα πνπ εμεγεί ην γηαηί νη καδηθνί πφιεκνη ελίζρπζαλ θαη ηελ ηζρχ ηεο ζπλδηθαιηζκέλεο εξγαζίαο θαη πξνθάιεζαλ επαλάζηαζε ζηελ απαζρφιεζε ησλ γπλαηθψλ έμσ απφ ην λνηθνθπξηφ ηνπο πξνζσξηλά ζηνλ πξψην παγθφζκην πφιεκν, κφληκα ζην δεχηεξν. Δπίζεο νη πφιεκνη ηνπ 20 νπ αηψλα ήηαλ καδηθνί κε ηελ έλλνηα φηη ρξεζηκνπνίεζαλ θαη θαηέζηξεςαλ αδηαλφεηεο κέρξη ηφηε πνζφηεηεο ζηα πεδία ησλ καρψλ εμ νπ θαη ε γεξκαληθή θξάζε Materialschlacht δειαδή κάρεο πιηθψλ. Γηα λα έρνπκε έλα κέηξν ζχγθξηζεο κε ηνλ πξνεγνχκελν αηψλα αλαθέξνπκε φηη ν Ναπνιέσλ παξά ην εμαηξεηηθά πεξηνξηζκέλν βηνκεραληθφ δπλακηθφ ηεο Γαιιίαο, ζηάζεθε ηπρεξφο δηφηη κπφξεζε λα θεξδίζεη ηε κάρε ηεο Ηέλα ην 1806 θαη λα θαηαζηξέςεη ηηο δπλάκεηο ηεο Πξσζίαο ξίρλνληαο πεξίπνπ 1500 βνιέο ππξνβνιηθνχ.

15 15 ηελ δηάξθεηα ηνπ Α παγθνζκίνπ πνιέκνπ ε Γαιιία έπξεπε λα παξάγεη νβίδεο ηελ εκέξα. Απνηέιεζκα ησλ αλαγθψλ ζε ζηξαηησηηθφ πιηθφ ήηαλ ε επαλάζηαζε πνπ ζεκεηψζεθε ζηελ εθκεράληζε ησλ εξγνζηαζίσλ. Βέβαηα ππήξραλ θαη ε ιηγφηεξν θαηαζηξνθηθή θαηαλάισζε. Έηζη ζηε δηάξθεηα ηνπ Β παγθνζκίνπ πνιέκνπ ν ζηξαηφο ησλ ΖΠΑ παξήγγεηιε πάλσ απφ 519 εθαηνκκχξηα δεπγάξηα θάιηζεο θαη πάλσ απφ 219 εθαη. παληειφληα, ελψ νη γεξκαληθέο δπλάκεηο πηζηέο ζηε γξαθεηνθξαηηθή παξάδνζε παξήγγεηιαλ 4,4 εθαη. ςαιίδηα θαη 6,2 εθαη. ζθξαγίδεο. Με άιια ιφγηα ν καδηθφο πφιεκνο απαίηεζε θαη καδηθή παξαγσγή. Αιιά ε καδηθή παξαγσγή απαηηνχζε επίζεο νξγάλσζε θαη management. Απφ απηή ηελ άπνςε ν νινθιεξσηηθφο πφιεκνο ήηαλ ε κεγαιχηεξε επηρείξεζε πνπ είρε γλσξίζεη κέρξη ηφηε ν άλζξσπνο ε νπνία έπξεπε ζπλεηδεηά λα νξγαλσζεί θαη λα δηνηθεζεί. Ήδε απφ ηνλ 17 ν αηψλα φηαλ νη θπβεξλήζεηο αλέιαβαλ ηε ζπληήξεζε κνλίκσλ ζηξαηησηηθψλ δπλάκεσλ αληηθαζηζηψληαο ηνπο ηδηψηεο επηρεηξεκαηίεο, ζηξαηφο θαη πφιεκνο έγηλαλ ζπκπιέγκαηα νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο πνιχ κεγαιχηεξα ζε ζρέζε κε ηηο ηδησηηθέο επηρεηξήζεηο. Σν γεγνλφο απηφ εμεγεί ην γηαηί απφ ην ηνκέα απηφλ πξνέξρνληαλ νη εηδηθφηεηεο θαη νη δηνηθεηηθέο ηθαλφηεηεο πνπ ρξεηάζηεθαλ νη κεγάιεο ηδησηηθέο επηρεηξήζεηο νη νπνίεο αλαπηχρζεθαλ ζηε βηνκεραληθή επνρή φπσο νη ζηδεξφδξνκνη. Δπηπιένλ, φιεο ζρεδφλ νη θπβεξλήζεηο θαηαζθεχαδαλ φπια θαη πνιεκηθφ πιηθφ, κνινλφηη ζηα ηέιε ηνπ 19 νπ αηψλα αλαπηχρζεθε θάπνην είδνο ζπκβησηηθήο ζρέζεο κεηαμχ θπβέξλεζεο θαη εμεηδηθεπκέλσλ εηαηξηψλ παξαγσγήο εμνπιηζκψλ ηδηαίηεξα ζηνπο ηνκείο πςειήο ηερλνινγίαο-φπσο ην ππξνβνιηθφ θαη ην λαπηηθφπξάγκα πνπ απνηέιεζε θαη ηνλ πξνπνκπφ ησλ «ζηξαηησηηθν-βηνκεραληθψλ ζπκπιεγκάησλ». Χζηφζν ε βαζηθή παξαδνρή ζην δηάζηεκα κεηαμχ ηεο Γαιιηθήο επαλάζηαζεο θαη ηνπ Α παγθνζκίνπ πνιέκνπ ήηαλ φηη ε νηθνλνκία ζα ζπλέρηδε λα ιεηηνπξγεί ζηελ πεξίνδν πνιέκνπ φπσο είρε ιεηηνπξγήζεη ζηελ εηξεληθή πεξίνδν (δειαδή ρσξίο αιιαγή) αλ θαη νξηζκέλεο βηνκεραλίεο φπσο ε βηνκεραλία ελδπκάησλ ζα επεξεάδνληαλ απφ ηνλ πφιεκν. Έλα απφ ηα θχξηα πξφβιεκα ησλ θπβεξλήζεσλ ήηαλ δεκνζηνλνκηθφ, δειαδή πσο ζα ρξεκαηνδνηνχζαλ ηνλ πφιεκν. Θα έπξεπε λα γίλεη κε ζχλαςε δαλείσλ θαη κε επηβνιή θνξνινγίαο (θπθινθνξία πιεζσξηζηηθνχ ρξήκαηνο) Παξάδεηγκα

16 16 αλαγθαζηηθνχ δαλεηζκνχ απνηειεί θαη ε δηρνηφκεζε ηεο δξαρκήο ηνλ Μάξηην ηνπ Καηά ζπλέπεηα δηεπζχλνληεο ηεο πνιεκηθήο νηθνλνκίαο ζεσξήζεθαλ ηα Τπνπξγεία Οηθνλνκηθψλ. Όκσο ε δηεμαγσγή πνιέκνπ ζε ζχγρξνλε θιίκαθα ζεκαίλεη φρη κφλν ππνινγηζκφ ηνπ θφζηνπο αιιά θαη ηθαλφηεηα δηεχζπλζεο, δηαρείξηζεο θαη ζρεδηαζκνχ ηεο παξαγσγήο θαη ηειηθά νιφθιεξεο ηεο νηθνλνκίαο. Οη θπβεξλήζεηο ζα έπξεπε λα αλαιάβνπλ ηνλ πιήξε έιεγρν ηεο νηθνλνκίαο θαη ηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηελ θαηαλνκή ησλ πφξσλ (δηαθνξεηηθφ απφ ηελ θαηαλνκή κέζσ ησλ ζπλεζηζκέλσλ νηθνλνκηθψλ κεραληζκψλ). Γελ είλαη ηπραίν φηη νη ζνβηεηηθέο ηδέεο πεξί ζρεδηαζκνχ άληιεζαλ ηελ αξρηθή ηνπο έκπλεπζε θαη ζε θάπνην βαζκφ βαζίζηεθαλ ζε φζα νη κπνιζεβίθνη γλψξηδαλ γηα ηε γεξκαληθή ζρεδηαζκέλε πνιεκηθή νηθνλνκία ηεο πεξηφδνπ Σα γεξκαληθά πεηξάκαηα ηνπ θξαηηθνχ ειέγρνπ ηεο πνιεκηθήο νηθνλνκίαο έγηλαλ έλα είδνο πξνηχπνπ γηα φιεο ηηο εκπφιεκεο ρψξεο πεξηιακβαλνκέλεο θαη ηηο Μεγάιεο Βξεηαλίαο. Οη θξαηηθέο παξεκβάζεηο, νη νπνίεο είραλ ζεκαληηθή πξντζηνξία απφ ην ηέινο ηνπ 19 νπ αηψλα, έπαημαλ δηαδνρηθά έλαλ νινέλα πην ζεκαληηθφ ξφιν, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Μεγάιεο Ύθεζεο ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1930 θαηά ηε δηάξθεηα ησλ πνιεκηθψλ πξνπαξαζθεπψλ ζην δεχηεξν κηζφ ηεο ίδηαο δεθαεηίαο θαη, ηέινο θαηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν. Ζ πνιεκηθή νηθνλνκία αλέδεημε θαζαξά κηα λέα δπλαηφηεηα ηεο αληηκεηψπηζεο ησλ ηεξάζηησλ νηθνλνκηθψλ ζηφρσλ κε ηηο ρψξεο λα πνιιαπιαζηάδνπλ ηηο πξνζπάζεηεο ηνπο 1. Πόιεκνο θαη Τερλνινγία Έλα άιιν δήηεκα είλαη ην θαηά πφζν ν νινθιεξσηηθφο πφιεκνο πξνψζεζε ηελ ηερλνινγία θαη ηελ παξαγσγή. Ή γηα λα ζέζνπκε ηελ εξψηεζε δηαθνξεηηθά πξνψζεζε ή επηβξάδπλε ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Καηαξράο είλαη ζαθέο φηη πξνψζεζε ηελ ηερλνινγία εθφζνλ ε ζχγθξνπζε ησλ εκπνιέκσλ πξνεγκέλσλ θξαηψλ δελ ήηαλ κφλν κηα ζχγθξνπζε θξαηψλ αιιά θαη κηα ζχγθξνπζε αληαγσληδφκελσλ ηερλνινγηψλ ζηελ πξνζπάζεηα εμνπιηζκνχ ησλ ζηξαηψλ κε απνηειεζκαηηθά φπια θαη άιιεο νπζηαζηηθέο ππεξεζίεο. 1 Γηαβάζηε απφ ηνλ Berend ην ππνθεθάιαην «Ζ θξίζηκε θακπή: ε πνιεκηθή νηθνλνκία, , ην κεηαπνιεκηθφ ράνο θαη ε αγσλία ηεο ειεχζεξεο νηθνλνκίαο,ζ.84-95

17 17 Έηζη ν πφιεκνο απνηέιεζε κεραληζκφ γηα ηελ επηηάρπλζε ηεο ηερληθήο πξνφδνπ επσκηδφκελνο ην θφζηνο αλάπηπμεο ηεο ηερλνινγηθήο θαηλνηνκίαο ην νπνίν είλαη ζρεδφλ βέβαην φηη νπδείο ζα αλαιάκβαλε ζηε βάζε νπνηνπδήπνηε θφζηνποσθέιεηαο ελ θαηξψ εηξήλεο ή ην νπνίν ζα αλαιακβαλφηαλ κε βξαδχηεξνπο ξπζκνχο θαη πεξηζζφηεξε δηζηαθηηθφηεηα. Απφ ηελ άιιε ν πφιεκνο πξνψζεζε ηελ αχμεζε ησλ νηθνλνκηθψλ κεγεζψλ; αθψο φρη. Οη απψιεηεο παξαγσγηθψλ πφξσλ ήηαλ βαξηέο, εθηφο απφ ηε κείσζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Ό,ηη απέκεηλε ζην ηέινο δελ ήηαλ παξά κηα ηεξάζηηα θαη κε πξνζαξκφζηκε βηνκεραλία εμνπιηζκψλ. Οη θάηνηθνη ηεο Βξεηαλίαο θαη ηεο Γαιιίαο πνπ επέδεζαλ ηνπ Πξψηνπ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ ήηαλ πην πγηείο αλ θαη θησρφηεξνη ζε ζρέζε κε ηελ πεξίνδν πξηλ ηνλ πφιεκν ελψ απμήζεθε ην πξαγκαηηθφ εηζφδεκα ησλ εξγαηψλ. Οη Γεξκαλνί ήηαλ πην πεηλαζκέλνη, ελψ νη πξαγκαηηθνί κηζζνί ησλ εξγαηψλ έπεζαλ. ηνλ Πξψην παγθφζκην Πφιεκν ν θφξνο αίκαηνο ησλ ζηξαηησηψλ θαη ησλ πνιηηψλ, πνπ ζπλδπάζηεθε κε κηα κείσζε ηνπ ξπζκνχ γελλήζεσλ, άθεζε ηελ Δπξψπε (ρσξίο ηε Ρσζία) κε έλα πιεζπζκηαθφ έιιεηκκα ησλ εθαη. Άιια 7 εθαηνκκχξηα έγηλαλ κφληκα αλάπεξνη. Ζ Ρσζία έραζε ζρεδφλ 16 εθαηνκκχξηα αλζξψπνπο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ πνιέκνπ, ηεο επαλάζηαζεο θαη ηνπ εκθπιίνπ, θαη ππέζηε έλα έιιεηκκα γελλήζεσλ πεξίπνπ 10 εθαη. Μεηαμχ 1914 θαη 1921 εμαηηίαο ηεο πηψζεο ηνπ ξπζκνχ ησλ γελλήζεσλ θαη ηεο επηδεκίαο ηεο «ηζπαληθήο» γξίπεο 2 ε Δπξψπε έραζε εθαηνκκχξηα αλζξψπνπο. Απφ ηελ άιιε κεξηά θαη νη δπν πφιεκνη ήηαλ εμαηξεηηθά επσθειείο γηα ηελ νηθνλνκία ησλ ΖΠΑ. Οη ξπζκνί αλάπηπμεο πνπ πέηπραλ θαη ζηνπο δχν πνιέκνπο ήηαλ εθπιεθηηθνί. Οη ΖΠΑ επσθειήζεθαλ απφ ην γεγνλφο φηη γεσγξαθηθά ήηαλ καθξηά απφ ηα ζέαηξα ηνπ πνιέκνπ, φληαο ηαπηφρξνλα θαη ην θπξηφηεξν νπινζηάζην ησλ ζπκκάρσλ ηνπο, θαζψο θαη απφ ην γεγνλφο φηη ε νηθνλνκίαο ηνπο είρε ηελ ηθαλφηεηα λα νξγαλψλεη ηελ επέθηαζε ηεο παξαγσγήο πην απνηειεζκαηηθά ζε ζρέζε κε νπνηαδήπνηε άιιε. Ζ πην δηαξθήο φκσο επίπησζε θαη ησλ δχν παγθνζκίσλ πνιέκσλ ήηαλ φηη έδσζε ζηελ νηθνλνκία ησλ ΖΠΑ κηα παγθφζκηα πξσηνθαζεδξία θαζ φιε ηε δηάξθεηα 2 Ζ παλδεκία ηζπαληθήο γξίπεο ηνπ ζεσξείηαη φηη ήηαλ ε ρεηξφηεξε ζηε ζχγρξνλε ηζηνξία. Δίρε ζθνηψζεη πεξίπνπ 21 εθαηνκκχξηα αλζξψπνπο θαη είρε πξνζβάιεη πεξίπνπ ην 40% ηνπ πιαλήηε.

18 18 ηνπ χληνκνπ Δηθνζηνχ Αηψλα. Ήδε ην 1914 νη ΖΠΑ ήηαλ ε κεγαιχηεξε βηνκεραληθή νηθνλνκία, φρη φκσο αθφκα ε θπξίαξρε. Οη πφιεκνη κεηέβαιαλ ηελ νηθνλνκηθή ηνπο θαηάζηαζε εληζρχνληαο ηνπο ελψ παξάιιεια εμαζζέλεζαλ ηνπο αληηπάινπο ηνπο. Οη νηθνλνκηθέο επηπηώζεηο ηνπ Α Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ θαη νη αιιαγέο ζηηο δηεζλείο νηθνλνκηθέο ηζνξξνπίεο. Ζ βαζηθή νηθνλνκηθή ζπλέπεηα ηνπ Α Παγθνζκίνπ πνιέκνπ είλαη νη αιιαγέο πνπ επέθεξε ζηηο θαπηηαιηζηηθέο ηζνξξνπίεο, αιιαγέο πνπ γίλνπλ αθφκε πην νξαηέο κε ηνλ Β Παγθφζκην πφιεκν. Ήδε απφ ην 1919 δελ κπνξνχκε λα κηιάκε γηα κηα Γ. Δπξψπε πνπ θπξηαξρεί νηθνλνκηθά θαη πνιηηηθά ζηνλ ππφινηπν θφζκν. Σν θαηλνχξγην ζηνηρείν είλαη ε επηβεβαίσζε ηεο ππεξνρήο ηεο ακεξηθάληθεο νηθνλνκίαο. Οη ΖΠΑ απνηέιεζαλ ηνπο βαζηθνχο πξνκεζεπηέο ηεο Δπξψπεο ζηελ δηάξθεηα ηνπ πνιέκνπ. Οη ζπγθξνχζεηο δελ άγγημαλ ην έδαθφο ηεο. Οη παξαγσγηθέο ηεο δπλαηφηεηεο θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ πνιέκνπ απμήζεθαλ ζεκαληηθά. Κπξίσο φκσο αλαδείρζεθαλ ζηνπο ζεκαληηθφηεξνπο πηζησηέο ηεο Δπξψπεο θαη θαηά ζπλέπεηα νιφθιεξνπ ηνπ θφζκνπ. Ζ θπβέξλεζε θαη νη ηξάπεδεο ησλ ΖΠΑ δάλεηζαλ ρξήκαηα ζηνπο πειάηεο ηνπο θαη ζπκκάρνπο θαη ηνπο βνήζεζαλ έηζη λα αληαπεμέιζνπλ ζηηο δαπάλεο ηνπ πνιέκνπ. Οη ρξεκαηηθέο ξνέο απφ ηηο ΖΠΑ ζπλερίζηεθαλ θαη κεηά ηνλ πφιεκν θαη βνήζεζαλ ηελ Δπξψπε λα αλνηθνδνκεζεί κεηά ηηο θαηαζηξνθέο ηνπ πνιέκνπ. Έηζη νη ΖΠΑ απφ νθεηιέηεο ηεο Δπξψπεο κεηαβιήζεθαλ ζε πηζησηέο ηεο. Όπσο αλαθέξεη θαη ν Γάιινο νηθνλνκνιφγνο A. Siegfried «Οη ηξαπεδίηεο ηεο Νέαο Τφξθεο έρνπλ πιένλ ζπκθέξνληα ζε φια ηα κέξε ηνπ θφζκνπ. Παληνχ ειέγρνπλ ηηο επηρεηξήζεηο θξαηνχλ ζην έιενο ηνπο ηηο θπβεξλήζεηο ηηο νπνίεο κε κηα ηνπο θίλεζε κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζηελ ρξενθνπία. Απέλαληη ζηελ γεξαηά ήπεηξν ν Ακεξηθάλνο ηξαπεδίηεο βξίζθεηαη ζηε ζέζε ηνπ πινχζηνπ πνπ βνεζάεη έλα θησρφ. Ο θίλδπλνο έγθεηηαη ζην φηη φια επηηξέπνληαη ζηελ Ακεξηθή. Ζ Ακεξηθή αλ ζέιεη κπνξεί λα βνεζήζεη ηηο θπβεξλήζεηο κε ηνπο φξνπο πνπ απηή ππαγνξεχεη λα ηηο ειέγμεη θαη ηέινο λα ηηο θξίλεη απφ κηα αλψηεξε εζηθή ζθνπηά... Έηζη γελληέηαη έλαο ηκπεξηαιηζκφο θαηλνθαλήο θαη δηαθξηηηθφο (εθιεπηπζκέλνο)».

19 19 ηελ πξαγκαηηθφηεηα ν ακεξηθάληθνο επεθηαηηζκφο φπσο αλαπηχρζεθε ηελ πεξίνδν θαη απφ ην 1945 θαη κεηά δελ έρεη ηίπνηα ην θαηλνχξγην νχηε ην εθιεπηπζκέλν εθηφο ίζσο απφ ην φηη θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ κεζνπνιέκνπ δελ ραξαθηεξίδεηαη απφ «δπλακηθέο παξεκβάζεηο» γηα ηελ δηαθχιαμε ησλ ζπκθεξφλησλ ηνπ. Ο ακεξηθαληθφο επεθηαηηζκφο ηελ πεξίνδν απηή ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ «δηπισκαηία ηνπ δνιαξίνπ». Χζηφζν ε νηθνλνκηθή ζέζε ησλ ΖΠΑ ηελ πεξίνδν ηνπ κεζνπνιέκνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ θάηη ην κνλαδηθφ γηα ηα ρξνληθά ηεο νηθνλνκηθήο ηζηνξίαο. Ζ ρψξα απηή ζπλερίδεη λα έρεη έλα πιενλαζκαηηθφ εκπνξηθφ ηζνδχγην ελψ ζην εμήο έρεη έλα ζεηηθφ ηζνδχγην αδήισλ πφξσλ πνπ πξνέξρεηαη απφ ηνλ επαλαπαηξηζκφ ησλ ηφθσλ πνπ απνδίδνπλ νη ηνπνζεηήζεηο θεθαιαίσλ ζην εμσηεξηθφ θαζψο θαη απφ ηελ αικαηψδε αλάπηπμε ηεο εκπνξηθήο λαπηηιίαο. Καηά ζπλέπεηα ην ηζνδχγην ηξερνπζψλ ζπλαιιαγψλ είλαη πιενλαζκαηηθφ. Όκσο νη ρξεψζηεο ησλ ΖΠΑ θαη ηδηαίηεξα ε Δπξψπε αδπλαηνχλ λα πιεξψλνπλ θαλνληθά ηα νθεηιφκελα ηνθνρξενιχζηα. Ζ αηηία νθείιεηαη ζηελ αδπλακία ηνπο λα πξνκεζεπηνχλ δνιάξηα κέζν ηνπ εκπνξίνπ αθ ελφο ζηνπο πςεινχο πξνζηαηεπηηθνχο δαζκνχο πνπ ηζρχνπλ ζηηο ΖΠΑ θαη αθ εηέξνπ ζην γεγνλφο φηη ζε γεληθέο γξακκέο ε Δπξψπε αγνξάδεη απφ ηελ Ακεξηθή πεξηζζφηεξα απφ φηη ηεο πνπιάεη. Απηή είλαη ε βάζε ηεο πεξίθεκεο έλδεηαο δνιαξίσλ (dollar-gap) πνπ εκθαλίζηεθε ζηηο παγθφζκηεο αληαιιαγέο απφ ηελ δεθαεηία ηνπ Τπάξρεη έιιεηςε δνιαξίσλ απφ ηνπο ρξεψζηεο ησλ ΖΠΑ άξα αδπλακία απνπιεξσκήο ησλ ρξεψλ. Ζ κφλε δηέμνδνο είλαη νη ΖΠΑ λα εμαθνινπζήζνπλ λα εμάγνπλ θεθάιαηα θαη λα δαλείδνπλ δνιάξηα ηνλ Κφζκν γηα λα κπνξεί ν Κφζκνο λα μεπιεξψλεη λα ρξέε ηνπ πξνο ηηο ΖΠΑ. Απηή είλαη αθξηβψο ε θαηάζηαζε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1920 αιιά θαη ηεο πεξηφδνπ πνπ αθνινχζεζε ηνλ Β Παγθφζκην πφιεκν. (ρέδην Marshall ). Δδψ αθξηβψο θαίλεηαη ε ζεκαληηθή δηαθνξά κεηαμχ ηεο θπξίαξρεο ζέζεο πνπ είραλ νη ΖΠΑ κεηά ηνλ πφιεκν ηνπ θαη ηεο θπξίαξρεο ζέζεο πνπ είρε ε Αγγιία απφ ηα κηζά ηνπ 19 νπ αηψλα. Ζ Αγγιία κέζσ ηνπ δφγκαηνο ηνπ ειεχζεξνπ εκπνξίνπ είρε έλα ειιεηκκαηηθφ εκπνξηθφ ηζνδχγην. Άξα επέηξεπε ζηνπο ρξεψζηεο ηεο ηνπ εμσηεξηθνχ (ζηνπο νπνίνπο ήηαλ θαη ν ηξαπεδίηεο) λα πξνκεζεχνληαη κέζσ ηνπ εκπνξίνπ ηηο

20 20 απαξαίηεηεο, γηα ηελ απνπιεξσκή ησλ ρξεψλ ηνπο, ιίξεο ζηεξιίλεο. Έηζη ε αλακθηζβήηεηε βξεηαληθή θπξηαξρία ζπλππήξρε κε θάπνηα δηεζλή νηθνλνκηθή ηζνξξνπία. ηελ πεξίπησζε ηεο ακεξηθάληθεο θπξηαξρίαο ηνπ 20 νπ αηψλα δελ ππάξρεη ηζνξξνπία. Οη ΖΠΑ πνπιάλε ηα πάληα αθφκε θαη ην ρξήκα πνπ ρξεηάδεηαη γηα λα ηηο πιεξψζνπλ. Ζ νηθνλνκηθή θπξηαξρία ησλ ΖΠΑ ζηελ δεθαεηία ηνπ 1920 πξννησλίδεη θαη ηελ θπξίαξρε ζέζε πνπ ζα απνθηνχζε ζην λνκηζκαηηθφ επίπεδν κεηά ην Σν δνιάξην απφ ην 1914 κέρξη ηελ άλνημε ηνπ 1933 παξακέλεη ην κνλαδηθφ λφκηζκα πνπ παξακέλεη ζπλερψο κεηαηξέςηκν ζε ρξπζφ. (Ζ ιίξα ζηεξιίλα δελ ζα επηζηξέςεη ζην θαζεζηψο ηεο κεηαηξεςηκφηεηαο παξά ηνλ Μάην ηνπ 1925). Κάησ απφ απηέο ηηο ζπλζήθεο ην δνιάξην αληαγσλίδεηαη ηελ Λίξα σο «παγθφζκην λφκηζκα», «δηεζλέο λνκηζκαηηθφ δηαζέζηκν» ζην πιαίζην ηνπ «θαλφλα ζπλαιιάγκαηνο ρξπζνχ» πνπ ίζρπζε κεηαμχ 1922 θαη Έηζη ην δνιάξην φπσο θαη ε ιίξα απνθηά ιεηηνπξγίεο ηφζν «εζσηεξηθνχ» φζν θαη «εμσηεξηθνχ» λνκίζκαηνο.