Κεφάλαιο 8 Αξιολόγηση επενδυτικού σχεδίου

Transcript

1 Κεφάλαιο 8 Αξιολόγηση επενδυτικού σχεδίου Σύνοψη Με το κεφάλαιο αυτό ολοκληρώνουμε την αναλυτική παρουσίαση των θεμάτων της μεταλλευτικής έρευνας. Η αξιολόγηση της υπό έρευνα επένδυσης αποτελεί και το τελευταίο στάδιο πριν από τη λήψη της τελικής απόφασης για την υλοποίησή της ή μη. Τα τρία βασικά οικονομικά κριτήρια για την αξιολόγηση ενός επενδυτικού σχεδίου έχουν παρουσιαστεί ήδη στο Κεφάλαιο 3. Εδώ θα εστιάσουμε περισσότερο στα μεγέθη για τα οποία πρέπει να συλλέξουμε πληροφορίες κατά τη διάρκεια της έρευνας, έτσι ώστε να συντάξουμε τον πίνακα των προβλεπόμενων ταμειακών ροών της επένδυσης. Ο πίνακας αυτός είναι μια συγκεντρωτική παρουσίαση του προβλεπόμενου οικονομικού αποτελέσματος της επένδυσης και για το λόγο αυτό αποτελεί το καταλληλότερο εργαλείο για την εφαρμογή των οικονομικών κριτηρίων που προαναφέρθηκαν. Προαπαιτούμενη γνώση Για την παρακολούθηση του κεφαλαίου αυτού αρκεί ο αναγνώστης να έχει αποκτήσει στοιχειώδη εξοικείωση με όλο το προηγούμενο υλικό του βιβλίου, καθώς το στάδιο της αξιολόγησης αποτελεί το επιστέγασμα της έρευνας και τον τελικό προορισμό όλων των δεδομένων που έχουν συλλεχθεί Αξία της μεταλλοφορίας Στα προηγούμενα κεφάλαια έχουν περιγραφεί οι τρόποι εντοπισμού της μεταλλοφορίας με την εφαρμογή τόσο έμμεσων, όσο και άμεσων μεθόδων έρευνας. Αφού εντοπιστεί η μεταλλοφορία, απαιτείται ο καθορισμός των αποθεμάτων του μεταλλεύματος, όπως έχει περιγραφεί αναλυτικά στο Κεφάλαιο 7. Ύστερα από όλα αυτά, απομένει η επιλογή των κατάλληλων μεθόδων εξόρυξης και επεξεργασίας, καθώς και η μελέτη των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών προεκτάσεων του έργου. Επίσης, υπάρχει ένα φάσμα επιχειρησιακών θεμάτων τα οποία πρέπει να εξεταστούν, όπως η δομή του έργου και το καθεστώς ιδιοκτησίας του. Για να μπορέσουμε να εκτιμήσουμε την αξία ενός μεταλλείου, ή να υπολογίσουμε την οικονομική απόδοση μιας μεταλλευτικής επένδυσης, πρέπει να καθορίσουμε τα βασικά μεγέθη της όπως (Αποστολίδης 1990): Τη διάρκεια ζωής της εκμετάλλευσης. Τη δυναμικότητα παραγωγής του μεταλλείου ή ορυχείου (συνήθως σε ετήσια βάση). Την ποιότητα της μεταλλοφορίας. Τη θέση της μεταλλοφορίας. Τη διαμόρφωση των τιμών των πρώτων υλών, δηλαδή τις προβλέψεις των αγορών για τη μελλοντική ζήτηση και την αξία του παραγόμενου μεταλλεύματος. Το ύψος των κεφαλαίων που απαιτούνται για την επένδυση. Η ανάπτυξη ενός μεταλλείου απαιτεί την εφαρμογή κάποιου επενδυτικού σχήματος. Κύριο μέλημα για την επένδυση αυτή είναι να έχει τη βέλτιστη απόδοση. Η βελτιστοποίηση της οικονομικής απόδοσης του μεταλλείου θα οδηγήσει γενικά και στην εκτίμηση του χρόνου λειτουργίας του. Γενικά η ελάχιστη διάρκεια ζωής ενός μεταλλείου φθάνει στα 7 έως 10 έτη. Τις ετήσιες δαπάνες της εκμετάλλευσης (αναλογικές και σταθερές). Συνεπώς, η αξία της μεταλλοφορίας αποτελεί συνάρτηση των ανωτέρω παραγόντων, οι κυριότεροι από τους οποίους αναλύονται στις κατωτέρω ενότητες Διάρκεια ζωής της εκμετάλλευσης και δυναμικότητα παραγωγής Γενικά, όσο μεγαλύτερο είναι το μέγεθος της μεταλλοφορίας, τόσο μεγαλύτερη είναι η διάρκεια ζωής της εκμετάλλευσης, αλλά και η αξία του μεταλλείου. Η διάρκεια ζωής της εκμετάλλευσης είναι συνάρτηση της

2 δυναμικότητας της παραγωγής και του ύψους των αποθεμάτων του μεταλλεύματος, προκύπτει δε αν διαιρέσουμε τα αποθέματα του κοιτάσματος με την ετήσια δυναμικότητα παραγωγής. Είναι προφανές ότι αν το ύψος των αποθεμάτων μεταλλεύματος είναι διαφορετικό από εκείνο που αρχικά εκτιμήθηκε, ή αν η μέση ετήσια παραγωγή του μεταλλείου θα είναι στην πραγματικότητα διαφορετική από τη σχεδιαζόμενη δυναμικότητα παραγωγής (συνήθως είναι μικρότερη), τότε η πραγματική διάρκεια ζωής θα είναι διαφορετική από την καταρχάς προβλεπόμενη (Αποστολίδης 1994α). Πρέπει να σημειωθεί ότι στους υπολογισμούς που γίνονται για την εκτίμηση της βιωσιμότητας μιας εκμετάλλευσης, ή για την εκτίμηση της αξίας ενός μεταλλείου, λαμβάνονται ως διάρκεια ζωής του μεταλλείου το ανώτερο 25 έτη, ακόμη και αν από την παραπάνω σχέση αποθεμάτων και δυναμικότητας προκύπτει μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Αυτό συμβαίνει επειδή η παρούσα αξία των ταμειακών ροών που θα πραγματοποιηθούν ύστερα από 25 έτη ή και αργότερα είναι μηδαμινή. Πέραν των αποθεμάτων, η διάρκεια ζωής μιας εκμετάλλευσης εξαρτάται και από άλλους παράγοντες όπως: το νομικό καθεστώς, δηλαδή αν πρόκειται για μεταλλείο ή λατομείο, αν είναι ιδιόκτητο ή μισθωμένο, η διάρκεια της μισθώσεως, το ύψος των μισθωμάτων κ.λπ., τη μέθοδο εκμετάλλευσης του κοιτάσματος (υπαίθρια ή υπόγεια) και τα τεχνικά μέσα που χρησιμοποιούνται για την εκμετάλλευση (Εικόνες 8.1, 8.2, 8.3), τη διαθεσιμότητα και το κόστος των κεφαλαίων, τα χαρακτηριστικά της αγοράς για τα παραγόμενα προϊόντα (τιμές προϊόντων, διακυμάνσεις των τιμών, έκταση της αγοράς, προοπτικές για τη ζήτηση κ.λπ.). Εικόνα 8.1 Τρισδιάστατη απεικόνιση υπόγειου μεταλλείου, όπου η προσπέλαση γίνεται με φρέαρ (Kelapstick 2009, το αρχείο διατίθεται με άδεια CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported).

3 Εικόνα 8.2 Σχηματικό διάγραμμα μεθόδου εκμετάλλευσης εναλλασσόμενων κοπών και λιθογομώσεων (Kelapstick 2008, το αρχείο διατίθεται με άδεια CC BY-SA 3.0). Εικόνα 8.3 Επιφανειακό αδαμαντωρυχείο στη Ρωσία (Stapanov Alexander2004, το αρχείο διατίθεται με άδεια CC BY-SA 3.0).

4 Η δυναμικότητα της παραγωγής ενός μεταλλείου καθορίζεται με βάση διάφορους παράγοντες όπως το ύψος των αποθεμάτων, την οικονομικότητα της εκμετάλλευσης σε συνάρτηση με τη δυναμικότητα, τη δυνατότητα απορρόφησης του προϊόντος από την αγορά και το ύψος των διαθέσιμων κεφαλαίων. Συνήθως, ο υπολογισμός του μέσου ετήσιου ρυθμού παραγωγής γίνεται από την παρακάτω εμπειρική σχέση: Μέσος Ετήσιος Ρυθμός Παραγωγής = (Απόθεμα) 0,75 / 6, Ποιότητα της μεταλλοφορίας Με τους όρους «ποιοτικά» και «ποσοτικά χαρακτηριστικά» ενός κοιτάσματος εννοούμε, κατά κύριο λόγο, την περιεκτικότητα σε μέταλλο ή σε χρήσιμο ορυκτό, καθώς και την αντίστοιχη ποσότητα αποθεμάτων. Η περιεκτικότητα του μεταλλεύματος σε μέταλλα ή χρήσιμα συστατικά είναι ένας καθοριστικός παράγοντας που επηρεάζει την ποιότητά του. Άλλα ποιοτικά χαρακτηριστικά, τα οποία έχουν επίπτωση στην αξία του μεταλλείου ή στη βιωσιμότητα της εκμετάλλευσης, είναι η τυχόν περιεκτικότητα σε βλαπτικά συστατικά, τα φυσικά και μηχανικά χαρακτηριστικά του μεταλλεύματος ή του χρήσιμου ορυκτού, καθώς και η εμπλουτισιμότητά του, δηλαδή η ευκολία με την οποία μπορούν να απομακρυνθούν τα στείρα υλικά (Εικόνα 8.4). Εικόνα 8.4 Εργοστάσιο εμπλουτισμού αδαμαντωρυχείου στον Καναδά. Το μετάλλευμα εισέρχεται για επεξεργασία με μεταφορική ταινία από τα αριστερά (YK Times 2008, το αρχείο διατίθεται με άδεια CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported). Πρέπει να σημειωθεί ότι, όταν πρόκειται για μετάλλευμα του οποίου η αξία είναι ανάλογη με τις περιεχόμενες μεταλλομονάδες, η περιεκτικότητα έχει κατά κανόνα μεγαλύτερη σημασία από το ύψος των αποθεμάτων, υπό την προϋπόθεση ότι το ύψος αυτό υπερβαίνει ένα ελάχιστο όριο, με το οποίο να εξασφαλίζεται ικανοποιητική διάρκεια ζωής (π.χ. 10 χρόνια), αρκετή για την απόσβεση του κεφαλαίου που έχει επενδυθεί σε εγκαταστάσεις και μηχανολογικό εξοπλισμό. Ένα πιθανό σφάλμα στην εκτίμηση της μέσης περιεκτικότητας έχει πολύ μεγαλύτερη επίπτωση στο οικονομικό αποτέλεσμα της εκμετάλλευσης από ό,τι ένα ανάλογο ποσοστιαίο σφάλμα στην εκτίμηση του ύψους των αποθεμάτων.

5 Αντίθετα, στην περίπτωση ορισμένων μεταλλευμάτων (όπως π.χ. ο βωξίτης, ο χρωμίτης πυριμάχου ποιότητας κ.λπ.) η περιεκτικότητα σε μέταλλο δεν έχει τόσο μεγάλη επίπτωση στο οικονομικό αποτέλεσμα της εκμετάλλευσης, αρκεί να βρίσκεται μέσα σε ορισμένα όρια. Κάτι ανάλογο ισχύει και για τα βιομηχανικά ορυκτά, στα οποία οι περιεκτικότητες σε χρήσιμα ή σε βλαπτικά συστατικά δεν έχουν άμεση επίπτωση στο οικονομικό αποτέλεσμα, αρκεί να κυμαίνονται μέσα σε ορισμένα όρια. Στην περίπτωση των βιομηχανικών ορυκτών, τα φυσικά και μηχανικά χαρακτηριστικά του ορυκτού έχουν συνήθως ισοδύναμη σημασία. Προϊόντα όπως ο άνθρακας, το σιδηρομετάλλευμα κ.λπ. μπορούν να πουληθούν και χωρίς επεξεργασία. Αντιθέτως, τα περισσότερα πολύτιμα μέταλλα απαιτούν κάποια μέθοδο επεξεργασίας για τον διαχωρισμό των στείρων από τα πολύτιμα συστατικά (Wills 1997) Η θέση της μεταλλοφορίας Η γεωγραφική θέση του κοιτάσματος επηρεάζει ιδιαίτερα την οικονομικότητα της εκμετάλλευσής του. Η γεωγραφική θέση ενός κοιτάσματος έχει σημασία πρώτα απ όλα από την άποψη του κόστους μεταφοράς των προϊόντων της εκμετάλλευσης μέχρι τον τόπο κατανάλωσης. Έχει, επομένως, σημασία η απόσταση του μεταλλείου από το πλησιέστερο λιμάνι ή τον πλησιέστερο σιδηροδρομικό κόμβο, αλλά και γενικά η απόστασή του από τον τόπο κατανάλωσης, την αγορά δηλαδή του προϊόντος. Εκτός από τον παραπάνω λόγο, η γεωγραφική θέση του μεταλλείου έχει σημασία και από την άποψη των έργων υποδομής στην περιοχή (δίκτυο διανομής ηλεκτρικής ενέργειας κ.λπ.). Επίσης, έχει σημασία η ύπαρξη οικισμών στην περιοχή, στους οποίους μπορεί να βρεθεί το αναγκαίο εργατικό δυναμικό και γενικά να υπάρχουν σε αυτούς διαθέσιμες διάφορες υπηρεσίες, από συνεργεία επισκευών μέχρι ιατρική περίθαλψη. Σε περίπτωση που ένα μεταλλείο βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση ή είναι για άλλο λόγο απομονωμένο από αστικά κέντρα, όπου υπάρχει ευχέρεια να εξυπηρετηθεί, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για την εξασφάλιση της αυτάρκειας της εκμετάλλευσης από την άποψη των υπηρεσιών αυτών, πράγμα που σημαίνει οικονομική επιβάρυνση. Συνεπώς, από τη γεωγραφική θέση του μεταλλείου εξαρτώνται οι οικονομικές και οι πολιτικές συνθήκες υπό τις οποίες θα πρέπει να γίνει η εκμετάλλευση, ανάλογα δηλαδή με τη χώρα στην οποία βρίσκεται το κοίτασμα. Το τοπογραφικό ανάγλυφο της περιοχής έχει σημασία για το είδος των έργων προσπέλασης που χρειάζονται, όταν η εκμετάλλευση του κοιτάσματος γίνεται με υπόγεια μέθοδο. Επίσης, έχει σημασία το τοπογραφικό ανάγλυφο για τη σχέση αποκάλυψης, σε περίπτωση που η εκμετάλλευση ενός κοιτάσματος γίνεται με υπαίθρια μέθοδο, και ειδικότερα για τη διακύμανση της στιγμιαίας σχέσης αποκάλυψης από περιοχή σε περιοχή του κοιτάσματος. Τέλος, το τοπογραφικό ανάγλυφο έχει σημασία για τη δαπάνη που θα χρειαστεί για την κατασκευή των οδών προσπέλασης του μεταλλείου, καθώς και για την ευκολία της κατασκευής των επιφανειακών εγκαταστάσεων Η διαμόρφωση τιμών των πρώτων υλών Ο μη εξασκημένος παρατηρητής των αγορών των πρώτων υλών θα διαπιστώσει πληθώρα τιμών, όπως τιμές συμβολαίου, παραγώγων, τιμές ελεύθερης αγοράς, τιμές χρηματιστηρίου πρώτων υλών και τιμές υπό προθεσμία. Στην πραγματικότητα, η ποικιλία των τιμών οργανώνεται γύρω από πέντε άξονες: Ο χώρος: Οι τιμές διαφέρουν από το ένα μέρος στο άλλο, λόγω του διαφορετικού κόστους μεταφοράς. Από την άλλη μεριά, παρά τη διεθνοποίηση των αγορών, αρκετά κράτη προστατεύουν την εθνική τους αγορά. Κατά συνέπεια, υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στις εθνικές και διεθνείς τιμές. Εκτός απροόπτου, οι εθνικές τιμές είναι μεγαλύτερες από τις διεθνείς. Η ποιότητα: Μέσα στη ίδια οικογένεια προϊόντων οι τιμές διαφέρουν ανάλογα με την ποιότητα: ελαφρά ή βαριά πετρέλαια, άνθρακες διαφορετικής θερμαντικής ικανότητας κ.λπ. Στις περισσότερες περιπτώσεις, όμως, υπάρχει μία ποιότητα αναφοράς και οι τιμές των άλλων καθορίζονται με βάση αυτή. Ο χρόνος: Κάθε στιγμή οι τιμές διαμορφώνονται ανάλογα με τον χρόνο παράδοσης, αμέσως ή έπειτα από μερικούς μήνες.

6 Ο όγκος και η κανονικότητα: Ο καταναλωτής πληρώνει διαφορετικά ένα συμβόλαιο παράδοσης για κάποια χρόνια και συγκεκριμένες ποσότητες ή ένα φορτίο για να καλύψει ορισμένες ανάγκες. Οι ιδιότητες των συμβαλλόμενων και η φύση των συμβολαίων: Μερικά συμβόλαια προβλέπουν ειδικές τιμές και ιδιαίτερα κάποιας μορφής σταθερότητα. Ξεχωριστή κατηγορία αποτελούν τα συμβόλαια μεταξύ κρατών, τα οποία εκτείνονται μέχρι την αναπτυξιακή βοήθεια. Παρ όλα αυτά, υπάρχει για όλες τις πρώτες ύλες μια παγκόσμια τιμή αναφοράς. Οι άλλες τιμές σχετίζονται με αυτή, τόσο περισσότερο όσο οι επεμβάσεις των κρατών στη διεθνή αγορά είναι μικρότερες. Η διαμόρφωση της τιμής αυτής εξαρτάται από τη φύση του προϊόντος και τις δομές παραγωγής και εμπορίας. Ο όρος «αγορά» πρώτων υλών υπονοεί τον χώρο, όπου οι πωλητές και οι αγοραστές αντιπαραθέτουν προσφορά και ζήτηση, με αποτέλεσμα τη διαμόρφωση μίας τιμής. Τέτοιου είδους αγορές υπάρχουν ακόμη σε τοπικό επίπεδο. Επίσης, τα χρηματιστήρια αξιών λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο: γύρω από έναν πίνακα αξιών, εξουσιοδοτημένοι ενδιάμεσοι αντιπαραθέτουν αγορές και πωλήσεις μετοχών, διαμορφώνοντας τις τιμές των μετοχών. Εικόνα 8.5 Διακύμανση τιμών του χρυσού στην παγκόσμια αγορά. Στη μέση περίπου του διαγράμματος φαίνεται και το συμβάν της «Ασημένιας Πέμπτης» στις 27 Μαρτίου 1980, όπου μία απότομη πτώση στην τιμή του αργύρου στις Η.Π.Α. οδήγησε τις αγορές σε πανικό (Realterm 2009, το αρχείο δεν προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα). Φυσικές αγορές πρώτων υλών παγκόσμιας εμβέλειας υπήρξαν στην ιστορία. Σήμερα ο όρος αυτός περιγράφει ένα δίκτυο του οποίου οι κόμβοι είναι οι έδρες και τα τοπικά υποκαταστήματα των μεγάλων παραγωγών, καταναλωτών και μεσολαβητών και οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους. Τα δίκτυα αυτά καλύπτουν ολόκληρο τον πλανήτη, είναι όμως πιο πυκνά στις μεγάλες περιοχές κατανάλωσης, παραγωγής και στα μεγάλα χρηματιστηριακά κέντρα. Οι αποφάσεις αγοράς και πώλησης βασίζονται στις πληροφορίες, οι οποίες διακινούνται μόνιμα στο δίκτυο, και αναφέρονται στην παραγωγή, την κατανάλωση, τις προηγούμενες τιμές και τα συμβάντα που επηρεάζουν την αγορά (Εικόνα 8.5). Βασικής σημασίας είναι η παγκόσμια τιμή

7 αναφοράς, η οποία διαμορφώνεται σε ένα τμήμα του δικτύου με ειδικό τρόπο, αλλά επηρεάζει το σύνολο των αγοραπωλησιών Ύψος της επένδυσης Για να υπολογιστεί το ύψος των κεφαλαίων που χρειάζονται για την επένδυση, πρέπει να γίνει μια προκαταρκτική οικονομοτεχνική μελέτη εκμετάλλευσης, η οποία θα βασίζεται στα δεδομένα του κοιτάσματος και στη δυναμικότητα παραγωγής που έχει επιλεγεί. Στο ύψος της επένδυσης περιλαμβάνονται όλες οι δαπάνες που θα γίνουν κατά την περίοδο κατασκευής των έργων μέχρι την εποχή που θα αρχίσει η κανονική παραγωγική λειτουργία της εκμετάλλευσης. Οι δαπάνες που προβλέπονται για μια επένδυση είναι οι εξής: Δαπάνες για αγορά γηπέδων κ.λπ. Αυτές αφορούν την αγορά ή την απαλλοτρίωση γηπέδων, οικοπέδων, αγροτεμαχίων κ.λπ. που χρειάζονται για να κατασκευαστούν οι επιφανειακές εγκαταστάσεις του μεταλλείου, για τους χώρους που θα καταλάβει η εκσκαφή (αν πρόκειται για υπαίθρια εκμετάλλευση), τους χώρους απόθεσης των στείρων της αποκάλυψης και των απορριμμάτων εμπλουτισμού, τις οδούς προσπέλασης κ.λπ. Στη δαπάνη αυτή περιλαμβάνεται και το ποσό που τυχόν θα καταβληθεί για την αγορά των μεταλλευτικών δικαιωμάτων. Δαπάνες για έργα προσπέλασης και γενικά για τα προπαρασκευαστικά έργα της εκμετάλλευσης του μεταλλείου. Σε αυτές περιλαμβάνεται η δαπάνη για τη διάνοιξη των στοών, φρεάτων, κεκλιμένων κ.λπ. (Εικόνα 8.1), με τα οποία θα γίνει η προσπέλαση του κοιτάσματος καθώς και όλα τα έργα περιχαράξεως που πρέπει να γίνουν πριν μπορέσει να αρχίσει η παραγωγή του μεταλλεύματος (Εικόνα 8.2). Αν η εκμετάλλευση είναι υπαίθρια, τότε στην παραπάνω κατηγορία δαπανών περιλαμβάνεται η αρχική αποκάλυψη του κοιτάσματος. Στην κατηγορία αυτή των δαπανών μπορεί να περιληφθούν και οι δαπάνες για ερευνητικά έργα εκμετάλλευσης (γεωτρήσεις κ.λπ.), που είναι ενδεχομένως απαραίτητα για να γίνει ο οριστικός σχεδιασμός της εκμετάλλευσης. Δαπάνες για κτίρια, αποθήκες, σιλό κ.λπ. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται τα έργα πολιτικού μηχανικού, δηλαδή το κτίριο του εργοστασίου εμπλουτισμού (ή μεταλλουργικού εργοστασίου), τα κτίρια συνεργείου επισκευών, υποσταθμού ηλεκτρικής ενέργειας, κτίριο αεροσυμπιεστών, αποθήκες, γραφεία, εργαστήρια, αποδυτήρια εργατών, καντίνα κ.λπ. Επίσης, περιλαμβάνονται στην κατηγορία αυτή οι δαπάνες για την κατασκευή σιλό μεταλλεύματος και συμπυκνώματος, η δαπάνη για το ικρίωμα του φρέατος, οι θεμελιώσεις για τα βαριά μηχανήματα, καθώς και τα έργα υποδομής (ύδρευση, αποχέτευση, επεξεργασία λυμάτων κ.λπ.). Τέλος, στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται και οι δαπάνες για την κατασκευή δρόμων, λιμενικών εγκαταστάσεων κ.λπ. Δαπάνες για την προμήθεια ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού. Οι δαπάνες της κατηγορίας αυτής υποδιαιρούνται σε δαπάνες για μόνιμο και σε δαπάνες για κινητό εξοπλισμό. Δαπάνες για την τοποθέτηση του μόνιμου εξοπλισμού και για τις βοηθητικές εγκαταστάσεις (σωληνώσεις κ.λπ.). Δαπάνες για τη δοκιμαστική λειτουργία των εγκαταστάσεων. Η δαπάνη αυτή αφορά τη δοκιμαστική λειτουργία κυρίως των βιομηχανικών εγκαταστάσεων (εργοστάσιο εμπλουτισμού, μεταλλουργικό εργοστάσιο) και περιλαμβάνει τις δαπάνες για μια ολιγόχρονη περίοδο κατά τη διάρκεια της οποίας είτε δεν παράγεται καθόλου προϊόν είτε παράγεται μικρή ποσότητα προϊόντος, που, κατά ένα ποσοστό τουλάχιστον, δεν είναι καν εμπορεύσιμο. Δαπάνη για την οριστική τεχνική μελέτη της εκμετάλλευσης και των διαφόρων εγκαταστάσεων, καθώς και για τεχνογνωσία. Η δαπάνη αυτή αφορά την οριστική τεχνική μελέτη του μεταλλείου και των ηλεκτρομηχανολογικών και κτιριακών εγκαταστάσεων. Σε αυτήν περιλαμβάνεται και η πληρωμή για ειδικές ευρεσιτεχνίες που θα χρησιμοποιηθούν και γενικά για την τεχνογνωσία που θα προσφέρουν εξειδικευμένα τεχνικά γραφεία. Το ύψος της δαπάνης αυτής μπορεί να είναι της τάξης του 5% 10% επί του συνόλου της επένδυσης και περιλαμβάνει και την επίβλεψη της εκτέλεσης του έργου. Τόκοι κατασκευαστικής περιόδου. Η δαπάνη αυτή αφορά την πληρωμή των τόκων επί των δανειακών κεφαλαίων, οι οποίοι θα πρέπει να καταβληθούν από την κατασκευαστική κιόλας

8 περίοδο, πριν δηλαδή αρχίσουν οι εισπράξεις από την πώληση του προϊόντος. Για την πληρωμή αυτών των τόκων θα πρέπει να διατεθεί ένα μέρος του κεφαλαίου. Απρόβλεπτα. Οι απρόβλεπτες δαπάνες υπολογίζονται ως ένα ποσοστό (της τάξεως του 10% συνήθως) πάνω στο σύνολο των δαπανών της επένδυσης. Γενικά έξοδα κατασκευαστικής περιόδου. Οι δαπάνες αυτές αφορούν όλα τα έξοδα οργάνωσης, διαχείρισης και παρακολούθησης της προόδου των εργασιών κατά την κατασκευαστική περίοδο. Τιμαριθμική προσαρμογή. Η τιμαριθμική αναπροσαρμογή είναι ένα ποσό που προστίθεται στο σύνολο της δαπάνης για να καλύψει την αύξηση των δαπανών που θα επέλθει λόγω πληθωρισμού, μεταξύ της ημερομηνίας εκπόνησης της μελέτης και της ημερομηνίας που θα γίνει η προμήθεια εξοπλισμού και γενικά η εκτέλεση των έργων. Ο σκοπός αυτής της αναπροσαρμογής είναι κυρίως ο προσδιορισμός του πραγματικού ύψους του ποσού που θα εκταμιευθεί, ούτως ώστε ο επενδυτής να φροντίσει να εξασφαλίσει τα απαιτούμενα κεφάλαια. Χρονοδιάγραμμα κατασκευής έργου. Μετά τη σύνταξη του πίνακα δαπανών της επένδυσης, πρέπει να καταρτιστεί ένα χρονοδιάγραμμα της κατασκευής του έργου, από το οποίο θα προκύψει ο συνολικός χρόνος που θα χρειαστεί από τη στιγμή που θα ληφθεί η απόφαση για την πραγματοποίηση της επένδυσης και θα αρχίσουν οι πρώτες δαπάνες μέχρι τη στιγμή που θα αρχίσει η παραγωγή. Επίσης, από το χρονοδιάγραμμα θα προκύπτει και η χρονική κατανομή των δαπανών. Η κατανομή αυτή των δαπανών ανά έτος θα ληφθεί υπ όψιν για να καταρτιστεί η σειρά των ετήσιων ταμειακών ροών, με βάση την οποία θα εκτιμηθεί η οικονομικότητα της εκμετάλλευσης Δαπάνες της εκμετάλλευσης Οι δαπάνες της εκμετάλλευσης που λαμβάνονται υπ όψιν για τον υπολογισμό των ταμειακών ροών είναι οι δαπάνες λειτουργίας της παραγωγικής μονάδας, μαζί με τα γενικά της έξοδα, οι χρηματοοικονομικές δαπάνες, ο φόρος εισοδήματος, και οι πρόσθετες εκταμιεύσεις κεφαλαίου. Οι δαπάνες λειτουργίας της παραγωγικής μονάδας υπολογίζονται σε ετήσια βάση και χωρίζονται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: τις δαπάνες για το προσωπικό, τις λοιπές δαπάνες παραγωγής και τα γενικά έξοδα. Οι δαπάνες προσωπικού υπολογίζονται σε ετήσια βάση είτε ως σύνολο για όλες τις φάσεις της εκμετάλλευσης ή ξεχωριστά για καθεμία από τις κυριότερες φάσεις, όπως, για παράδειγμα, για το προσωπικό που θα απασχοληθεί στο κυρίως μεταλλείο, για το προσωπικό που θα απασχοληθεί στον εμπλουτισμό κ.λπ. Για τον σκοπό αυτό καταρτίζονται ένας ή περισσότεροι πίνακες στους οποίους περιλαμβάνεται, κατά ειδικότητες, όλο το προσωπικό που χρειάζεται για τη στελέχωση των τμημάτων της εκμετάλλευσης σε όλες τις βάρδιες και όλες τις ημέρες της εβδομάδας (συμπεριλαμβανομένου και του διοικητικού προσωπικού). Στους πίνακες περιλαμβάνεται επίσης και το προσωπικό που πρέπει να υπάρχει για να καλύπτονται τα κενά από απουσίες λόγω αδειών, ασθενειών κ.λπ. Τέλος, υπολογίζεται συνήθως και ένα ποσό που θα πρέπει να προβλεφθεί για υπερωριακή απασχόληση μέρους του προσωπικού. Στις λοιπές δαπάνες παραγωγής περιλαμβάνονται τα έξοδα για πρώτες ύλες, ενέργεια, καύσιμα και λιπαντικά, ανταλλακτικά, υλικά κ.λπ., σε ετήσια πάντοτε βάση. Ο υπολογισμός των δαπανών αυτών γίνεται ανά κύρια φάση εργασίας (π.χ. εξόρυξη, φόρτωση, μεταφορά, πρωτογενή θραύση κ.λπ.), καθώς και για τις βοηθητικές εργασίες. Για κάθε φάση εργασίας γίνεται ανάλυση των δαπανών κατά κατηγορία. Οι κυριότερες από αυτές τις κατηγορίες είναι: πρώτες ύλες (σε περίπτωση μεταλλουργικού εργοστασίου), ηλεκτρική ενέργεια, καύσιμα και λιπαντικά, ανταλλακτικά, υλικά όπως εκρηκτικές ύλες, ξυλεία, ελαστικά φορτωτών και αυτοκινήτων, φθειρόμενα εξαρτήματα (διατρητικά στελέχη, κορώνες, πλάκες θραυστήρων), υλικά συσκευασίας, αμοιβές τρίτων (διάφορες εργολαβίες, επισκευές σε εξωτερικά συνεργεία κ.λπ.).

9 Από τις δαπάνες συντήρησης του εξοπλισμού περιλαμβάνεται εδώ μόνο η αξία των ανταλλακτικών, επειδή τα εργατικά (μισθοί τεχνιτών κ.λπ.) έχουν περιληφθεί ήδη στις δαπάνες προσωπικού. Τα γενικά έξοδα χωρίζονται σε γενικά έξοδα παραγωγικής μονάδας (του μεταλλευτικού συγκροτήματος) και γενικά έξοδα της επιχείρησης που ενδεχομένως επιβαρύνουν, κατά ένα ποσοστό μόνο, τις δαπάνες της παραγωγικής μονάδας. Στα γενικά έξοδα της παραγωγικής μονάδας περιλαμβάνονται διάφορες σταθερές δαπάνες, όπως: ενοίκια για γραφεία, κατοικίες προσωπικού κ.λπ., φωτισμός, θέρμανση, τηλέφωνα κ.λπ., μεταφορά προσωπικού, ασφάλιστρα, συντήρηση γραφείων και λοιπών κτιρίων, αντιδραστήρια και υλικά χημείου, διάφορες άλλες δαπάνες. Όπως και οι άλλες δαπάνες, έτσι και τα γενικά έξοδα υπολογίζονται σε ετήσια βάση. Το μέρος των γενικών εξόδων που αφορά μισθούς και ημερομίσθια έχει ήδη περιληφθεί στις δαπάνες προσωπικού. Τα γενικά έξοδα της επιχείρησης υπολογίζονται συνήθως ως ένα ποσοστό (της τάξεως του 5 10%) του συνόλου των δαπανών λειτουργίας της μονάδας εκμετάλλευσης και αφορούν το μέρος εκείνο των γενικών εξόδων και εξόδων διοίκησης της επιχείρησης που επιμερίζεται στη συγκεκριμένη παραγωγική μονάδα. Σε αυτά περιλαμβάνονται και τα έξοδα πωλήσεων που αποτελούνται από τους μισθούς του προσωπικού του τμήματος πωλήσεων, από προμήθειες αντιπροσώπων, έξοδα διαφημίσεων κ.λπ. Τα γενικά έξοδα της παραγωγικής μονάδας και της επιχείρησης (με την εξαίρεση των προμηθειών επί των πωλήσεων) θεωρείται ότι αποτελούν σταθερές δαπάνες, είναι δηλαδή ανεξάρτητα από το ύψος της παραγωγής. Στις σταθερές δαπάνες περιλαμβάνεται επιπλέον και ένα μέρος (μικρό ή μεγάλο, ανάλογα με το είδος της εκμετάλλευσης) των δαπανών προσωπικού. Οπωσδήποτε περιλαμβάνεται στις σταθερές δαπάνες η μισθοδοσία του διοικητικού προσωπικού, του μεγαλύτερου μέρους του προσωπικού των συνεργείων συντήρησης και επισκευών, των φυλάκων κ.λπ. Οι χρηματοοικονομικές δαπάνες περιλαμβάνουν τους τόκους και τα χρεολύσια των δανείων. Οι τόκοι χωρίζονται, κατά κανόνα, σε τόκους κεφαλαίου κίνησης και σε τόκους των μακροπρόθεσμων (επενδυτικών) δανείων. Οι τόκοι του κεφαλαίου κίνησης θεωρούνται συνήθως ότι παραμένουν σταθεροί σε όλη τη διάρκεια της εκμετάλλευσης (όπως σταθερό θεωρείται ότι παραμένει και το κεφάλαιο κίνησης). Αντίθετα, οι τόκοι των μακροπρόθεσμων δανείων ελαττώνονται προοδευτικά, όσο μειώνεται το οφειλόμενο δανειακό κεφάλαιο με την πληρωμή των χρεολυσίων. Τα χρεολύσια αποτελούν τις ετήσιες δόσεις με τις οποίες γίνεται η αποπληρωμή των δανείων και υπολογίζονται με βάση το ύψος των δανειακών κεφαλαίων και τον προβλεπόμενο από τους όρους κάθε δανείου χρόνο αποπληρωμής. Συνήθως οι ετήσιες αυτές δόσεις είναι ίσες μεταξύ τους. Για το κεφάλαιο κίνησης δεν προβλέπονται χρεολύσια, επειδή τα κεφάλαια αυτά επιστρέφονται και στη συνέχεια ανανεώνονται σε διάστημα μικρότερο του έτους. Εκτός από την εκταμίευση του αρχικού κεφαλαίου της επένδυσης, που γίνεται κατά τη διάρκεια της κατασκευαστικής περιόδου, είναι ενδεχόμενο να προβλέπονται κατά τη διάρκεια της εκμετάλλευσης, και σε διαστήματα 5 10 ετών, εκταμιεύσεις κεφαλαίου για την ανανέωση του μηχανολογικού εξοπλισμού, κυρίως του κινητού (αυτοκίνητα, φορτωτές κ.λπ.). Τα ποσά που προβλέπεται να εκταμιευθούν για τον σκοπό αυτό αφαιρούνται από τις ταμειακές ροές των αντίστοιχων ετών. Ο φόρος εισοδήματος που θα πληρώνει ο φορέας της εκμετάλλευσης αποτελεί μια εκταμίευση που πρέπει να ληφθεί υπ όψιν και να υπολογιστεί. Συνήθως ο φόρος αυτός υπολογίζεται ως ένα ποσοστό 50% του φορολογητέου εισοδήματος. Στην πραγματικότητα, ο υπολογισμός του φόρου είναι πιο πολύπλοκος, η παραπάνω παραδοχή όμως γίνεται για απλούστευση. Το φορολογητέο εισόδημα προκύπτει έπειτα από αφαίρεση των αποσβέσεων από τα κέρδη της εκμετάλλευσης. Οι αποσβέσεις αποτελούν απλώς μια λογιστική έκπτωση από τα κέρδη της εκμετάλλευσης, που γίνεται για να υπολογιστεί ο φόρος. Δεν αποτελούν δηλαδή πραγματική εκταμίευση και για τον λόγο αυτό, μετά τον υπολογισμό του φόρου και την αφαίρεσή του από το εισόδημα, οι αποσβέσεις προστίθενται πάλι στο καθαρό εισόδημα για να προκύψει η ταμειακή ροή.

10 8.2. Αναμενόμενη χρηματοροή Η αναμενόμενη χρηματοροή αποτελείται κυρίως από τα έσοδα της πώλησης των προϊόντων και λαμβάνεται ίση με το γινόμενο της ποσότητας του παραγόμενου κάθε χρόνο προϊόντος επί την τιμή της πώλησης. Πολλές φορές θεωρείται ότι τα πρώτα 1 2 χρόνια της λειτουργίας οι πωλήσεις, και αντίστοιχα η παραγωγή των προϊόντων, είναι κατά 20% 35% χαμηλότερες από τον κανονικό ρυθμό. Αν η τιμή πώλησης ισχύει για παράδοση στο λιμάνι προορισμού, τότε θα πρέπει από το σύνολο των εσόδων να αφαιρεθούν οι δαπάνες φόρτωσης και μεταφοράς των προϊόντων. Θα πρέπει επίσης να γίνει ενδεχομένως πρόβλεψη για έκπτωση πάνω στην τιμή πώλησης, ιδίως κατά την πρώτη περίοδο λειτουργίας. Στα έσοδα των πωλήσεων μπορεί να προστεθούν διάφορα έσοδα όπως από επιδότηση των εξαγωγών κ.λπ. Τα βασικά στοιχεία που είναι απαραίτητα προκειμένου να δημιουργηθεί το κατάλληλο οικονομικό μοντέλο συλλέγονται από σειρές μελετών. Είναι λοιπόν δεδομένο ότι η τελική επιτυχία ή αποτυχία ενός σχεδίου εκμετάλλευσης μετριέται πάντα σε οικονομικούς όρους Εκτίμηση επιχειρηματικού κινδύνου Με τον όρο «κίνδυνος», ή αλλιώς «ρίσκο» εννοούμε το πιθανό ενδεχόμενο να υποστεί κάποιος οικονομική ζημία ή να επέλθει μια βλάβη (σωματική, υλική, περιβαλλοντική κ.λπ.). Επιχειρηματικό κίνδυνο ονομάζουμε το ενδεχόμενο να υποστεί μια επιχείρηση οικονομικές ζημίες από τη δραστηριότητά της. Όλες οι επιχειρήσεις, βιομηχανικές ή μη, αντιμετωπίζουν έναν επιχειρηματικό κίνδυνο σε μικρό ή σε μεγαλύτερο βαθμό (Αποστολίδης 1994β). Η μεταλλευτική δραστηριότητα ήταν ανέκαθεν γνωστή ως δραστηριότητα υψηλού επιχειρηματικού κινδύνου. Αυτό συμβαίνει διότι η δραστηριότητα αυτή από τη φύση της περιβάλλεται από σχετικά μεγάλη αβεβαιότητα. Έτσι, ο επενδυτής έχει συνήθως ατελή γνώση των πραγματικών τιμών μιας σειράς παραμέτρων από τις οποίες εξαρτάται το οικονομικό αποτέλεσμα της εκμετάλλευσης. Ως παραδείγματα τέτοιων παραμέτρων αναφέρουμε την περιεκτικότητα και το ύψος των αποθεμάτων του μεταλλεύματος, το κόστος εκμετάλλευσης, καθώς και τις τιμές πώλησης των χρήσιμων συστατικών. Το σφάλμα με το οποίο προσδιορίζονται οι τιμές των παραμέτρων αυτών όταν εκπονείται μια μελέτη σκοπιμότητας μπορεί να είναι αρκετά μεγάλο. Με τον επιχειρηματικό κίνδυνο συναρτάται και το ύψος της απόδοσης επί του κεφαλαίου που έχει την απαίτηση να πραγματοποιήσει ένας επενδυτής προκειμένου να διακινδυνεύσει την επένδυση των κεφαλαίων του (Κεφάλαιο 2). Πρέπει να σημειωθεί ότι ο κίνδυνος αυτός είναι υποκειμενικός και σχετίζεται με την αβεβαιότητα που αισθάνεται ο επενδυτής ως προς τη δυνατότητα να πραγματοποιηθούν στην πράξη οι χρηματοροές που αναμένει από την εκμετάλλευση και κατ επέκταση η απόδοση επί του κεφαλαίου του. Η απόδοση μιας επένδυσης υπολογίζεται με βάση κάποιες συγκεκριμένες τιμές των διάφορων παραμέτρων που θεωρείται ότι είναι οι πιθανότερες. Στη συνέχεια, μπορεί να γίνει μια ανάλυση ευαισθησίας με τη βοήθεια της οποίας εξετάζεται η επίδραση μιας μεμονωμένης παραμέτρου στο οικονομικό αποτέλεσμα της εκμετάλλευσης. Εκτός όμως από τον παραπάνω τρόπο, η αξιολόγηση μιας επένδυσης μπορεί να γίνει σε πιθανολογική βάση. Στην περίπτωση αυτή γίνεται υπολογισμός των οικονομικών αποτελεσμάτων που είναι δυνατόν να προκύψουν από τους διάφορους συνδυασμούς των πιθανών τιμών ορισμένων παραμέτρων της εκμετάλλευσης, το δε τελικό αποτέλεσμα παρουσιάζεται με τη μορφή μιας καμπύλης κατανομής πιθανοτήτων πραγματοποίησης διαφόρων τιμών του δείκτη οικονομικής απόδοσης. Η μέθοδος ανάλυσης αυτή ονομάζεται ανάλυση επιχειρηματικού κινδύνου. Για να γίνει η ανάλυση αυτή, πρέπει πρώτα να καθοριστούν για τις κυριότερες παραμέτρους της εκμετάλλευσης (όπως τιμή πώλησης, ύψος πωλήσεων, αναλογικές δαπάνες παραγωγής κ.λπ.) οι συναρτήσεις ή οι καμπύλες κατανομής της πιθανότητας να παρουσιαστεί στην πράξη μια τιμή της παραμέτρου. Με βάση τις πιθανότητες αυτές επιλέγεται ένας συνδυασμός των τιμών των παραμέτρων και υπολογίζεται το οικονομικό αποτέλεσμα. Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται πολλές φορές και, στη συνέχεια, παρουσιάζονται υπό μορφή καμπύλης κατανομής οι πιθανότητες να έχουμε διάφορες τιμές του οικονομικού δείκτη ή οι σωρευτικές πιθανότητες να πραγματοποιηθεί τουλάχιστον μια ορισμένη τιμή. Ο τρόπος εκτέλεσης της ανάλυσης αυτής είναι παρόμοιος με τον τρόπο που γίνεται η προσομοίωση μιας παραγωγικής ή άλλης διαδικασίας κατά τη μέθοδο Monte Carlo, με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή. Το αποτέλεσμα αυτής της εργασίας είναι ότι, εκτός από μια αναμενόμενη μέση τιμή του

11 οικονομικού δείκτη που χρησιμοποιούμε, μας δίνεται και πλήρης ανάλυση των πιθανοτήτων να έχουμε και κάποια άλλα οικονομικά αποτελέσματα της μελετώμενης επένδυσης Χρηματοδότηση της επένδυσης Η εκμετάλλευση ενός κοιτάσματος, και γενικότερα οποιαδήποτε παραγωγική βιομηχανική δραστηριότητα, προϋποθέτει τη διάθεση κεφαλαίων. Στη συνέχεια θα αναφερθούμε στις συγκεκριμένες ανάγκες για την κάλυψη των οποίων είναι απαραίτητη η διάθεση κεφαλαίων, στις πηγές των κεφαλαίων αυτών, στο κόστος τους, καθώς και στους όρους υπό τους οποίους μπορούν να εξευρεθούν τα κεφάλαια αυτά Σκοπός της διάθεσης κεφαλαίων Οι ανάγκες της εκμετάλλευσης ενός μεταλλείου που πρέπει να καλυφθούν με τη διάθεση κεφαλαίων είναι σε γενικές γραμμές οι εξής: Οι δαπάνες για αγορά οικοπέδων, κατασκευή πάγιων εγκαταστάσεων, αγορά μηχανολογικού εξοπλισμού κ.λπ. Οι δαπάνες για ερευνητικές εργασίες δοκιμαστικής εκμετάλλευσης (γεωτρήσεις, στοές κ.λπ.), που είναι απαραίτητες για να γίνει ο τελικός σχεδιασμός της εκμετάλλευσης. Οι δαπάνες για την κατασκευή των έργων προσπέλασης (στοών, φρεάτων, κεκλιμένων) και περιχάραξης του κοιτάσματος, σε περίπτωση που η εκμετάλλευση είναι υπόγεια, ή της αρχικής αποκάλυψης, σε περίπτωση που η εκμετάλλευση είναι επιφανειακή. Οι δαπάνες για τη δοκιμαστική λειτουργία της εγκατάστασης εμπλουτισμού ή του μεταλλουργικού εργοστασίου, εφόσον υπάρχουν. Οι τόκοι των δανειακών κεφαλαίων, που επενδύονται κατά την κατασκευαστική περίοδο. Οι τρέχουσες δαπάνες λειτουργίας. Γενικά, όλες οι δαπάνες που χρειάζεται να γίνουν για να τεθεί σε λειτουργία η εκμετάλλευση ενός μεταλλείου και μέχρι τη στιγμή που θα αρχίσουν οι εισπράξεις από την πώληση του μεταλλεύματος ή άλλου προϊόντος πρέπει να καλυφθούν από κάποιο κεφάλαιο. Οι τέσσερις πρώτες από τις παραπάνω κατηγορίες δαπανών αποτελούν την κυρίως δαπάνη επένδυσης (κεφάλαιο επενδεδυμένο σε πάγιες εγκαταστάσεις και εξοπλισμό), ενώ η τελευταία κατηγορία αποτελεί το κεφάλαιο κίνησης, που είναι απαραίτητο για να καλύψει τις δαπάνες που γίνονται από τη στιγμή που αρχίζει η παραγωγική διαδικασία μέχρι τη στιγμή που θα εισπραχθούν χρήματα από την πώληση μεταλλεύματος ή συμπυκνώματος. Στις δαπάνες αυτές του κεφαλαίου κίνησης περιλαμβάνονται: Η αξία του στοκ πρώτων υλών που βρίσκονται στις αποθήκες (ισχύει π.χ. για ένα μεταλλουργικό εργοστάσιο). Οι δαπάνες παραγωγής του στοκ εξορυγμένου μεταλλεύματος που συσσωρεύεται πριν τροφοδοτηθεί το εργοστάσιο εμπλουτισμού. Οι δαπάνες παραγωγής του συμπυκνώματος που βρίσκεται στις αποθήκες περιμένοντας να φορτωθεί. Η αξία των ανταλλακτικών και υλικών (καυσίμων, εκρηκτικών, ξυλείας, κ.λπ.) που βρίσκονται στις αποθήκες του μεταλλείου ή εργοστασίου. Οι δαπάνες παραγωγής του μεταλλεύματος ή συμπυκνώματος, που έχει φορτωθεί και σταλεί σε καταναλωτές, του οποίου όμως η αξία δεν έχει εισπραχθεί ακόμα. Το κεφάλαιο κίνησης υπολογίζεται συνήθως ότι αντιστοιχεί στις δαπάνες λειτουργίας της εκμετάλλευσης για ένα διάστημα 3 4 μηνών.

12 Πηγές χρηματοδότησης Το σύνολο των κεφαλαίων που χρειάζονται για την ίδρυση και λειτουργία ενός μεταλλείου, ή οποιασδήποτε βιομηχανικής εγκατάστασης, είναι δυνατόν να προέλθουν από τις εξής πηγές: Από τα ίδια κεφάλαια της επιχείρησης, το μετοχικό κεφάλαιο δηλαδή και το αποθεματικό κεφάλαιο (στην περίπτωση που η εταιρεία η οποία ιδρύει το μεταλλείο υπάρχει από καιρό και έχει σχηματίσει κατά την προηγούμενη λειτουργία της αποθέματα ιδίων κεφαλαίων, πέρα από το μετοχικό κεφάλαιο). Από δάνεια, τραπεζικά ή ομολογιακά. Από επιδοτήσεις. Οι επιδοτήσεις είναι ποσά που διατίθενται για μια επένδυση από το κράτος ή από διεθνείς οργανισμούς, χωρίς να υπάρχει υποχρέωση επιστροφής τους ή πληρωμής τόκων για αυτά. Η σύνθεση των κεφαλαίων, δηλαδή τα ποσοστά με τα οποία μετέχουν στο συνολικό κεφάλαιο τα χρήματα που προέρχονται από τις διάφορες παραπάνω πηγές, ονομάζεται χρηματοδοτικό σχήμα. Συνήθως τα ίδια κεφάλαια πρέπει να υπερβαίνουν κάποιο ελάχιστο ποσοστό του συνόλου των κεφαλαίων. Η εξεύρεση των κεφαλαίων που χρειάζονται για την ίδρυση και λειτουργία μιας μεταλλευτικής εκμετάλλευσης είναι μια δύσκολη εργασία που απαιτεί ειδικές ικανότητες και δεν εμπίπτει στις αρμοδιότητες και τα καθήκοντα του μηχανικού. Ο μηχανικός, όμως, μπορεί να συμβάλει στην εξεύρεση κεφαλαίων με τη σύνταξη σωστών, εμπεριστατωμένων και πειστικών εκθέσεων, οικονομοτεχνικών μελετών, μελετών σκοπιμότητας κ.λπ Το κόστος των κεφαλαίων Το κόστος που συνεπάγεται η χρήση των δανειακών κεφαλαίων αποτελείται από τους τόκους που πρέπει να καταβάλλονται κάθε έτος και οι οποίοι είναι ανάλογοι με το επιτόκιο δανεισμού και το ύψος του δανείου. Τα δανειακά κεφάλαια μπορεί να προέρχονται από διάφορες πηγές (δάνεια από διαφορετικές τράπεζες κ.λπ.), με διαφορετικό κόστος για κάθε πηγή. Συνήθως υπάρχει σημαντική διαφορά μεταξύ του επιτοκίου ενός δανείου που γίνεται για την κυρίως επένδυση (αγορά εξοπλισμού κ.λπ.) και ενός δανείου για την κάλυψη του κεφαλαίου κίνησης. Στη δεύτερη περίπτωση ισχύουν κατά πολύ ψηλότερα επιτόκια. Τα ίδια κεφάλαια της επιχείρησης δεν έχουν πραγματικό κόστος, δηλαδή δεν υπάρχει για αυτά η υποχρέωση κάθε χρόνο της καταβολής των τόκων (με εξαίρεση τα κεφάλαια που προέρχονται από προνομιούχες μετοχές), ούτε και της καταβολής των χρεολυσίων. Μπορεί όμως να θεωρηθεί ότι το κόστος των ιδίων κεφαλαίων είναι το ευκαιριακό κόστος. Το κόστος αυτό μπορεί να θεωρηθεί δηλαδή ότι είναι ίσο με το κέρδος που θα πραγματοποιούσε η επιχείρηση αν είχε επωφεληθεί μιας εναλλακτικής ευκαιρίας και είχε επενδύσει αλλού τα χρήματα αυτά Όροι χρηματοδότησης Τα δανειακά κεφάλαια που αποτελούν μέρος μιας επένδυσης παρέχονται από τους δανειστές υπό όρους, που συνήθως διαφέρουν ανάλογα με τον δανειστή. Οι βασικοί όροι ενός δανείου αφορούν: το επιτόκιο δανεισμού, τον χρόνο εξόφλησης του δανείου, την περίοδο χάριτος, εάν υπάρχει. Για το επιτόκιο δανεισμού δεν χρειάζεται να αναφερθούν περισσότερα. Ο χρόνος εξόφλησης είναι το χρονικό διάστημα μέσα στο οποίο πρέπει να επιστραφεί το κεφάλαιο του δανείου, συνήθως σε ίσου ύψους ετήσιες δόσεις (χρεολύσια). Από την άποψη αυτή τα δάνεια διακρίνονται σε βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Συνήθως τα επενδυτικά δάνεια, για την προμήθεια εξοπλισμού κ.λπ., είναι μακροπρόθεσμα (με διάρκεια επιστροφής του κεφαλαίου 8 10 χρόνια). Αντίθετα, τα δάνεια για κεφάλαιο κίνησης είναι βραχυπρόθεσμα (το κεφάλαιό τους πρέπει να επιστραφεί μέσα σε έναν χρόνο ή και συντομότερα).

13 Σε ορισμένες περιπτώσεις δανείων προβλέπεται μια περίοδος χάριτος. Αυτό σημαίνει ότι η υποχρέωση για επιστροφή των χρεολυτικών δόσεων δεν αρχίζει σε έναν χρόνο μετά τη λήψη του δανείου, αλλά ύστερα από μια περίοδο χάριτος 1 2 ετών. Σημειώνουμε, τέλος, ότι οι τόκοι των δανείων θεωρούνται δαπάνη και αφαιρούνται από το φορολογητέο εισόδημα της επιχείρησης. Αντίθετα, η επιστροφή των δανειακών κεφαλαίων (το χρεολύσιο) δεν θεωρείται δαπάνη, όσον αφορά τη φορολογία, αποτελεί όμως εκταμίευση και συνυπολογίζεται στις ταμειακές ροές της εκμετάλλευσης Εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων Οι συνθήκες υπό τις οποίες εξελίσσεται η εξόρυξη έχουν μεταβληθεί τα τελευταία χρόνια. Η αξιολόγηση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων (Εικόνα 8.6), οι συνέπειες της μεταλλευτικής δραστηριότητας στην υγεία, καθώς και η ασφάλεια αποτελούν πλέον αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας έγκρισης μιας μεταλλευτικής μίσθωσης. Τα μέλη της τοπικής κοινωνίας, καθώς και άλλοι ενδιαφερόμενοι φορείς, όπως οι μη κυβερνητικές οργανώσεις (Μ.Κ.Ο.), αλλά και μέτοχοι ή επενδυτές μπορούν να επηρεάσουν τη βιωσιμότητα, τον σχεδιασμό και την εφαρμογή του έργου. Εικόνα 8.6 Καθίζηση του εδάφους, η οποία φθάνει μέχρι την επιφάνεια, λόγω υπόγειας εκμετάλλευσης με κενά (Tcp , το αρχείο δεν προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα). Πρέπει, επίσης, να ληφθούν υπ όψιν οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της εκμετάλλευσης στην αειφόρο ανάπτυξη. Η αειφόρος ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακυβεύει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες (World Commission on Environment and Development 1987). Περιλαμβάνει τη σύνδεση της οικονομικής δραστηριότητας με την περιβαλλοντική ακεραιότητα και την κοινωνική μέριμνα (MMSD 2002). Με τον τρόπο αυτό, η εξορυκτική βιομηχανία έχει την ευκαιρία να ενισχυθεί και παράλληλα να συμβάλλει στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη (Walker & Howard 2002). Συχνά, οι Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.) αποτελούν προϋπόθεση για την αποδοχή ή την έγκριση του έργου από τις ρυθμιστικές αρχές, ενώ και η δημόσια διαβούλευση αποτελεί, επίσης, βασική

14 προϋπόθεση (Environment Agency 2002). Το φάσμα των βιοφυσικών επιπτώσεων που εξετάζονται σε μια Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.) είναι ευρύ και περιλαμβάνει επιπτώσεις στην ατμόσφαιρα και την ποιότητα του νερού, τη χλωρίδα και την πανίδα, τα επίπεδα θορύβου, το κλίμα και τα υδρολογικά συστήματα. Η μορφή της Μ.Π.Ε. μπορεί να είναι αρκετά περιγραφική, απαιτείται όμως ιδιαίτερη προσοχή στο περιεχόμενο και στις διαδικασίες που ακολουθούνται. Η Μ.Π.Ε. μπορεί να εξετάσει με ποιον τρόπο η εταιρεία θα μειώσει τις ανατινάξεις, τις δονήσεις, τη σκόνη, τον θόρυβο, τη ρύπανση της ατμόσφαιρας και των υδάτων, καθώς και την αύξηση της πυκνότητας κυκλοφορίας. Με σύγχρονο εξοπλισμό και σχεδιασμό τα περισσότερα, αν όχι όλα, από αυτά μπορούν να ξεπεραστούν, με κάποιο κόστος. Το κόστος αυτό, στην πραγματικότητα, μπορεί να αποτελέσει έναν επιβαρυντικό παράγοντα που έχει επίδραση στην αξία του μεταλλείου. Σε σύγκριση με τις περιβαλλοντικές ανησυχίες, η νομική διάσταση της εξέτασης των κοινωνικών επιπτώσεων αφορά μόνο γενικά, δημογραφικά και οικονομικά θέματα. Από την άλλη, σχετικά πρόσφατα έχουν γίνει αντιληπτές οι πιθανές κοινωνικές επιπτώσεις, στις οποίες θα πρέπει να δοθεί η δέουσα προσοχή. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει τις αλλαγές που η ανάπτυξη θα δημιουργήσει στις σχέσεις, στην κοινότητα, στην ποιότητα και στον τρόπο ζωής των ανθρώπων, σε πολιτικές και οικονομικές διαδικασίες, στάσεις και αξίες. Κανονικά θα πρέπει η έκθεση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων να περιλαμβάνει τις πτυχές της βιώσιμης ανάπτυξης, την υγεία και την ασφάλεια του έργου. Θα πρέπει επίσης να καταφέρει να εξασφαλίσει ότι τα νέα έργα και οι επεκτάσεις τους μπορούν να πραγματοποιηθούν αποτελεσματικά και να συμβάλλουν ουσιαστικά καθ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Τα ζητήματα που εξετάζει η Μ.Π.Ε. θα πρέπει να ενσωματωθούν πλήρως στην εφαρμοσμένη τεχνική αλλά και στις οικονομικές και άλλες πτυχές του έργου. Η Μ.Π.Ε. θα πρέπει, τέλος, να διερευνά το ζήτημα του κλεισίματος του μεταλλείου ή ορυχείου, καθώς και της αποκατάστασης της αειφορίας της περιοχής Σύνταξη μελέτης σκοπιμότητας Εφόσον έχουν συγκεντρωθεί όλα τα απαραίτητα στοιχεία, όπως περιγράφονται στις προηγούμενες ενότητες, μπορούμε πλέον να προχωρήσουμε στην αξιολόγηση του επενδυτικού σχεδίου, η οποία συνοψίζεται στη μελέτη σκοπιμότητας. Στη μελέτη αυτή θα αξιολογηθεί το προβλεπόμενο οικονομικό αποτέλεσμα της επένδυσης, δηλαδή θα υπολογιστεί η παρούσα αξία (βλ. ενότητα ) των προβλεπόμενων ταμειακών ροών της εκμετάλλευσης, η οποία, όπως αναφέρθηκε στα προηγούμενα, αποτελεί την αξία του μεταλλείου. Συνεπώς, πρέπει να υπολογιστούν οι ταμειακές ροές (αρνητικές και θετικές) που προβλέπεται να πραγματοποιηθούν από τη στιγμή που θα αρχίσει να γίνεται η επένδυση μέχρι το τέλος της ζωής της εκμετάλλευσης. Στη συνέχεια, με τη βοήθεια των παραπάνω στοιχείων, μπορεί να αξιολογηθεί το οικονομικό αποτέλεσμα ανάλογα με το κριτήριο που θα χρησιμοποιηθεί (βλ. ενότητα 3.3.4) ή να υπολογιστεί η αξία του μεταλλείου. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, για να γίνει μια οικονομική μελέτη, χρειάζεται να προσδιοριστεί η διάρκεια της εκμετάλλευσης και να υπολογιστούν οι προβλεπόμενες ταμειακές ροές, οι οποίες εξαρτώνται από το ύψος της δαπάνης επένδυσης κεφαλαίου, τις ετήσιες εισπράξεις από την πώληση των προϊόντων, τις ετήσιες δαπάνες παραγωγής, τα γενικά έξοδα και τις χρηματοοικονομικές δαπάνες (τόκους και χρεολύσια) και, τέλος, από το ύψος των καταβαλλόμενων φόρων. Για να προσδιοριστεί το ύψος των παραπάνω παραγόντων χρειάζεται να καθοριστούν ή να είναι γνωστά τα εξής επιπλέον στοιχεία: η δυναμικότητα παραγωγής της εκμετάλλευσης, σε ετήσια βάση, το ύψος των αποθεμάτων του κοιτάσματος, η τιμή πώλησης του προϊόντος, που εξαρτάται από το είδος και την ποιότητά του, το χρηματοδοτικό σχήμα της επένδυσης και οι όροι δανεισμού, η προκαταρκτική οικονομοτεχνική μελέτη της εκμετάλλευσης, από την οποία θα προκύψουν το είδος και η δαπάνη των μόνιμων έργων και του μηχανολογικού εξοπλισμού που θα χρειαστούν, και γενικά το ύψος των δαπανών που θα χρειαστεί να γίνουν μέχρις ότου αρχίσει η παραγωγή, καθώς επίσης και δαπάνες λειτουργίας της εγκατάστασης (το κόστος παραγωγής και τα γενικά έξοδα).

15 Επίπεδο ακρίβειας Η ακρίβεια με την οποία προσδιορίζονται τα παραπάνω στοιχεία και κατ επέκταση η ακρίβεια με την οποία εκτιμάται το οικονομικό αποτέλεσμα μιας εκμετάλλευσης, δηλαδή η βιωσιμότητα μιας επένδυσης, διαφέρει ανάλογα με το στάδιο στο οποίο βρίσκεται η μελέτη του έργου. Έτσι, μπορούμε να διακρίνουμε διάφορα επίπεδα όσον αφορά την ακρίβεια με την οποία γίνεται η εκτίμηση των διάφορων στοιχείων που αναφέραμε πιο πάνω, τα οποία ανταποκρίνονται στα διάφορα διαδοχικά στάδια μιας μελέτης σκοπιμότητας. Μια κατάταξη των σταδίων αυτών είναι η εξής: Όρια σφάλματος Στάδιο μελέτης προσδιορισμού των βασικών παραγόντων Χονδρική εκτίμηση από ± 25% μέχρι ± 40% Προκαταρκτική μελέτη σκοπιμότητας από ± 15% μέχρι ± 25% Προμελέτη σκοπιμότητας από ± 10% μέχρι ± 15% Τελική μελέτη σκοπιμότητας από ± 2% μέχρι ± 10% Πίνακας 8.1 Κατάταξη σταδίων μελέτης σκοπιμότητας. Αν το οικονομικό αποτέλεσμα, όπως προκύπτει από κάθε στάδιο, είναι ευνοϊκό ή έστω οριακό, τότε προχωρούμε στο επόμενο στάδιο. Αν αντίθετα το οικονομικό αποτέλεσμα που προκύπτει από ένα στάδιο της μελέτης είναι σαφώς αρνητικό, τότε εγκαταλείπεται η περαιτέρω μελέτη του επενδυτικού σχεδίου, τουλάχιστον εφόσον δεν προκύψουν άλλα νεότερα στοιχεία που να ανατρέπουν το προηγούμενο αποτέλεσμα. Ο λόγος που επιβάλλει τη σταδιακή αυτή εκτέλεση μιας μελέτης σκοπιμότητας είναι η ανάγκη να αποφευχθεί η σχετικά σοβαρή δαπάνη που συνεπάγεται μια εμπεριστατωμένη τελική μελέτη σκοπιμότητας, όταν από προκαταρκτικά στοιχεία μπορεί να προκύψει ότι το επενδυτικό σχέδιο είναι καταδικασμένο σε αποτυχία. Μετά την εκπόνηση της τελικής μελέτης σκοπιμότητας πρέπει πια, με βάση τα αποτελέσματά της, να ληφθεί η τελική απόφαση για την πραγματοποίηση της επένδυσης ή όχι. Αν η απόφαση αυτή είναι θετική, τότε ακολουθεί η εκπόνηση της οριστικής τεχνικής μελέτης και, στη συνέχεια, η εκτέλεση των έργων, η αγορά του εξοπλισμού κ.λπ. Στην περίπτωση των μεταλλευτικών επενδύσεων, μία ή και περισσότερες μελέτες σκοπιμότητας σε κατώτερα επίπεδα ακρίβειας θα πρέπει να γίνουν και κατά τη διάρκεια των ερευνών σε ένα κοίτασμα. Αφού δηλαδή συγκεντρωθούν τα πρώτα στοιχεία για την ποσότητα και κυρίως την ποιότητα των αποθεμάτων, είναι σκόπιμο να γίνει μια τέτοια μελέτη για να διαπιστωθεί αν το κοίτασμα που έχει βρεθεί είναι καταρχάς εκμεταλλεύσιμο. Αν τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης είναι ελπιδοφόρα, τότε συνεχίζεται η έρευνα, είτε για να βρεθούν και άλλα αποθέματα, είτε για να προσδιοριστούν με μεγαλύτερη ακρίβεια αυτά που βρέθηκαν. Και σε αυτή την περίπτωση, ο σκοπός των ενδιάμεσων μελετών σκοπιμότητας είναι να διαπιστωθεί αν πρέπει να συνεχιστεί η έρευνα του κοιτάσματος ή αν, αντίθετα, οι περαιτέρω δαπάνες για έρευνες είναι άσκοπες, είτε επειδή τα στοιχεία που έχουν συγκεντρωθεί από την έρευνα είναι ήδη επαρκή, είτε επειδή έχει προκύψει ότι το κοίτασμα που βρέθηκε δεν είναι εκμεταλλεύσιμο. Η διαδικασία αυτή μπορεί να επαναληφθεί δύο ή και περισσότερες φορές κατά τη διάρκεια της έρευνας ενός κοιτάσματος Κατάστρωση πίνακα ταμειακών ροών Με βάση τα δεδομένα των δαπανών της αρχικής επένδυσης, των εσόδων από τις πωλήσεις, των δαπανών λειτουργίας της εκμετάλλευσης, των χρηματοοικονομικών δαπανών, των φόρων κ.λπ. καταστρώνεται ο πίνακας των ετήσιων ταμειακών ροών για όλη τη διάρκεια της εκμετάλλευσης ή τουλάχιστον για τα 25 πρώτα χρόνια της (Πίνακας 8.2).

16 ΕΤΟΣ Εκταμίευση κεφαλαίου 2. Πωλήσεις (TON) 4. Έσοδα πωλήσεων 5. Αναλογικές δαπάνες 6. Σταθερές δαπάνες 7. Μεικτά κέρδη =(4)-(5)-(6) 8. Τόκοι δανείων κίνησης και μακροπρόθεσμων 9. Αποσβέσεις 10. Φορολογητέο =(7)-(8)-(9) εισόδημα 11. Φόροι 12. Καθαρά κέρδη =(10)-(11) 13. Χρεολύσια 14. Ταμειακή ροή προ =(15)+(11) φόρων 15. Καθαρή ταμειακή ροή μετά φόρων =(12)+(9)- (13)-(1) Πίνακας 8.2 Υπολογισμός ετήσιων ταμειακών ροών. Για την περίοδο παραγωγικής λειτουργίας της εκμετάλλευσης υπολογίζονται οι ετήσιες ταμειακές ροές ως εξής: Έσοδα από πωλήσεις κ.λπ. μείον αναλογικές δαπάνες παραγωγής μείον σταθερές δαπάνες παραγωγής ίσον μεικτά κέρδη. Μεικτά κέρδη μείον τόκοι μείον αποσβέσεις ίσον φορολογητέο εισόδημα. Επί του φορολογητέου εισοδήματος υπολογίζεται ο φόρος εισοδήματος και, στη συνέχεια, τα καθαρά (λογιστικά) κέρδη: Φορολογητέο εισόδημα μείον φόρος ίσον καθαρά κέρδη. Στα καθαρά κέρδη προστίθενται πάλι οι αποσβέσεις και στη συνέχεια αφαιρούνται τα χρεολύσια και οι τυχόν μεταγενέστερες εκταμιεύσεις, οπότε προκύπτει η καθαρή ταμειακή ροή μετά την καταβολή των φόρων: Καθαρά κέρδη συν αποσβέσεις μείον χρεολύσια μείον εκταμίευση κεφαλαίου ίσον καθαρή ταμειακή ροή μετά τους φόρους. Αν στην καθαρή ταμειακή ροή μετά τους φόρους προσθέσουμε το ποσό των φόρων, προκύπτει η καθαρή ταμειακή ροή προ φόρων. Στην ταμειακή ροή του τελευταίου έτους προστίθεται πολλές φορές και η υπολειμματική αξία του μεταλλείου ή της εγκατάστασης, δηλαδή το ποσό που μπορεί να εισπραχθεί από την πώληση των μηχανημάτων κ.λπ. και ρευστοποίηση του στοκ ανταλλακτικών, υλικών κ.λπ. μετά την οριστική διακοπή της εκμετάλλευσης. Η υπολειμματική αξία είναι προφανώς ένα κλάσμα μόνο της αξίας της αρχικής επένδυσης, και έχει κάποια ουσιαστική επίπτωση μόνο αν η διάρκεια της εκμετάλλευσης είναι μικρή (της τάξης των 10 ετών). Αν, αντίθετα, η εκμετάλλευση προβλέπεται να διαρκέσει 25 ή και περισσότερα έτη, τότε η παρούσα αξία της υπολειμματικής αξίας θα αποτελεί μόνο το 1% ή και λιγότερο της αρχικής επένδυσης. Η σύνταξη του πίνακα ετήσιων ταμειακών ροών είναι απαραίτητο να γίνει τόσο στην περίπτωση της αξιολόγησης ενός επενδυτικού σχεδίου (δηλαδή μιας μελέτης σκοπιμότητας), όσο και στην περίπτωση της εκτίμησης της αξίας του μεταλλείου. Η τελική αξιολόγηση του επενδυτικού σχεδίου γίνεται με την εφαρμογή επί της υπολογιζόμενης χρηματοροής, ενός από τα τρία οικονομικά κριτήρια που περιγράφονται στην ενότητα 3.3.4, δηλαδή του χρόνου επιστροφής του αρχικού κεφαλαίου, της καθαρής παρούσας αξίας της χρηματοροής ή του εσωτερικού βαθμού απόδοσης της επένδυσης.

17 Βιβλιογραφία Αποστολίδης, Ν. Χ Μεταλλευτική εκτιμητική. Αθήνα: Ε.Μ.Π., Τμήμα Μηχανικών Μεταλλείων- Μεταλλουργών, Τομέας μεταλλευτικής. Αποστολίδης, Ν. Χ. 1994α. Αξιολόγηση μεταλλευτικών επενδύσεων. Σεμινάριο Comett-II, Σημειώσεις, Ε.Μ.Π. Τομέας μεταλλευτικής, Αθήνα. Αποστολίδης, Ν. Χ. 1994β. Μεταλλευτική δραστηριότητα και επιχειρηματικός κίνδυνος. Σεμινάριο Comett-II, Σημειώσεις, Ε.Μ.Π. Τομέας μεταλλευτικής, Αθήνα. Environment Agency Environmental Impact Assessment (EIA): A Handbook for Scoping Projects. London: Environment Agency. MMSD Breaking New Ground: Mines and Minerals Sustainable Development Project. London: Earthscan. ( Walker, J. & S. Howard Finding the Way Forward. How Could Voluntary Action Move Mining towards Sustainable Development? London: International Institute for Environment and Development & World Business Council for Sustainable Development. Wills, B. A Mineral Processing Technology. 3rd edition. Oxford: Pergamon. World Commission on Environment and Development Our Common Future. Oxford: Oxford University Press. Κριτήρια αξιολόγησης Κριτήριο αξιολόγησης 1 Να συμπληρωθεί ο πίνακας 8.3 των ετήσιων ταμειακών ροών μιας μεταλλευτικής επένδυσης. ΕΤΟΣ Σύνολο 1. Εκταμίευση κεφαλαίου Πωλήσεις (TON) Έσοδα πωλήσεων Αναλογικές δαπάνες Σταθερές δαπάνες Μεικτά κέρδη 8. Τόκοι δανείων κίνησης - μακροπρόθεσμων Αποσβέσεις Φορολογητέο εισόδημα 11. Φόροι (50%) Καθαρά κέρδη 13. Χρεολύσια Ταμειακή ροή προ φόρων 15. Καθαρή ταμειακή ροή μετά φόρων Πίνακας 8.3 Ετήσιες ταμειακές ροές μεταλλευτικής επένδυσης (σε Κ ).