ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΙΣ ΜΕΤΑΛΛΩΝ ΣΕ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥΣ ΒΕΝΘΙΚΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ ΑΠΟ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΟΥ ΚΟΛΠΟΥ ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ (ΣΑΡΩΝΙΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ)

Transcript

1 ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΙΣ ΜΕΤΑΛΛΩΝ ΣΕ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥΣ ΒΕΝΘΙΚΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ ΑΠΟ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΟΥ ΚΟΛΠΟΥ ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ (ΣΑΡΩΝΙΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ) Βασιλική Αγγελική Κατσίκη, Ευαγγελία Στρογγυλούδη Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας, Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, Περίληψη: Θαλάσσιοι βενθικοί οργανισμοί (Mytilus galloprovincialis, Monodonta turbinata και Patella aspera) συλλέχθηκαν από τρεις παράκτιες περιοχές του κόλπου Ελευσίνας προκειμένου να διερευνηθεί η επίδραση της λειτουργίας ενός εργοστασίου παραγωγής χάλυβα, μέσω της βιοσυσσώρευσης Cd, Cu, Cr, Ni, Fe και Mn. Οι συγκεντρώσεις των μετάλλων που μελετήθηκαν ήταν, με εξαιρεση το Ni, υψηλότερες στα Μ. galloprovincialis και Μ. turbinata που συλλέχθηκαν μπροστά από το εργοστάσιο. Η ίδια χωρική διάκριση παρατηρήθηκε και για τις πεταλίδες (P. aspera) αλλά για ορισμένα μέταλλα (Fe, Mn και Cu). Η διαβάθμιση των διαφορετικών σταθμών μέσω των συγκεντρώσεων των μετάλλων στο σώμα των τριών οργανισμών δεικτών δείχνει την πιθανή επίδραση του εργοστασίου ως σημειακή πηγή μετάλλων στο θαλάσσιο παράκτιο περιβάλλον. Λέξεις κλειδιά: Mytilus galloprovincialis, Monodonta turbinata, Patella aspera, συγκεντρώσεις μετάλλων, Κόλπος Ελευσίνας METAL CONCENTRATIONS IN MARINE BENTHIC BIOINDICATOR SPECIES FROM COASTAL AREAS OF IS BAY (ONIKOS GULF) Vassiliki Aggelique Catsiki, Evangelia Strogyloudi Institute of Oceanography, Hellenic Centre for Marine Research, Abstract: Marine benthic organisms (Mytilus galloprovincialis, Monodonta turbinata and Patella aspera) were collected from an industrial (steelworks factory) contaminated environment in Elefsis bay (Saronikos gulf-greece). Cadmium, Cu, Cr, Ni, Fe and Mn concentrations in the soft tissue of the organisms were estimated in order to study environmental metal bioavailability. All studied metal concentrations (except Ni) were higher in the soft tissues of Μ. galloprovincialis and Μ. turbinata at the impacted station. The same spatial gradient was proved for limpets (P. aspera) but to a lesser extent (only for Fe, Mn and Cu). The discrimination among stations for metal concentrations in the soft tissue of the bioindicator species showed the potential impact of the steelworks factory as a point metal source in the marine coastal environment. Keywords: Mytilus galloprovincialis, Monodonta turbinata, Patella aspera, metal concentrations, Elefsis bay

2 . Εισαγωγή Ο προσδιορισμός των επιπέδων των ρυπαντών στα διαφορετικά τμήματα του θαλάσσιου οικοσυστήματος (νερό, ίζημα, οργανισμοί) χρησιμοποιείται για τη μελέτη της θαλάσσιας ρύπανσης. Η μελέτη των συγκεντρώσεων των μετάλλων σε οργανισμούς δείκτες δίνει μια εκτίμηση του βιοδιαθέσιμου τμήματος των ρύπων που βρίσκονται στο περιβάλλον χωρίς να επηρεάζεται από μικρής χρονικής διάρκειας διακυμάνσεις τους στο νερό (Wang & Rainbow, 8). H μεγάλη γεωγραφική εξάπλωση οργανισμών δεικτών επιτρέπει τις συγκρίσεις μεταξύ διαφορετικών περιοχών, ωστόσο στην εκτίμηση των αποτελεσμάτων θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και η φυσιολογική κατάσταση των οργανισμών (Catsiki et al., 994). Στις περισσότερες μελέτες παρακολούθησης της ρύπανσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος ως οργανισμοί δείκτες χρησιμοποιούνται τα δίθυρα και ιδιαίτερα τα μύδια του γένους Mytilus (Cardellicchio et al, 8;. Pellerin & Amiard, 9). Στο Σαρωνικό κόλπο η παρακολούθηση των συγκεντρώσεων των μετάλλων στους ιστούς των μυδιών Mytilus galloprovincialis γίνεται από το 986 στα πλαίσια του προγράμματος MED-POL (N.C.M.R., 997). Τα γαστερόποδα (Monodonta και Patella spp.) χρησιμοποιούνται εναλλακτικά σε αντίστοιχες μελέτες, ως οργανισμοί-δείκτες με διαφορετική στρατηγική στην πρόσληψη και αφομοίωση των μεταλλικών ιόντων (Catsiki et al., 99, Catsiki et al., 994; Nicolaidou & Nott, 998; Campanella et al,. Cravo & Bebianno, 5). Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν η διερεύνηση της επίδρασης της λειτουργίας ενός εργοστασίου παραγωγής χάλυβα στο παράκτιο θαλάσσιο περιβάλλον του Θριάσιου Πεδίου, μέσω του προσδιορισμού συγκεντρώσεων μετάλλων στους ιστούς οργανισμών- δεικτών.. Μεθοδολογία Επιλλέχθηκαν 3 σταθμοί δειγματοληψίας: ο ΧΑ στην ανατολική αποβάθρα του εργοστασίου παραγωγής και τυποποίησης προϊόντων χάλυβα (Χαλυβουργική), ο ΧΑ σε γειτονική περιοχή (παραλία Ασπρόπυργου) για την διερεύνηση διαβάθμισης της επίδρασης του εργοστασίου και σαν περιοχή αναφοράς επιλλέχθηκε ο στις βόρειες ακτές της Σαλαμίνας (Μπλε λιμάνι), διότι για το σταθμό αυτό το εργαστήριο Οικοτοξικολογίας του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. διαθέτει μεγάλη χρονοσειρά δεδομένων συγκεντρώσεων μετάλλων σε μύδια από το πρόγραμμα MED.POL. Η δειγματοληψία έγινε τον Ιανουάριο του με κατάδυση ή από την παραλία (Εικόνα ). Εικόνα : Σταθμοί δειγματοληψίας στον κόλπο της Ελευσίνας

3 Ως οργανισμοί δείκτες επιλέχθηκαν τα βενθικά είδη Patella aspera (πεταλίδα), Mytilus galloprovincialis (μύδι), και Monodonta turbinata (σαλιγκάρι της θάλασσας). Τα μύδια είναι οργανισμοί διηθητές, ενώ οι πεταλίδες και τα σαλιγκάρια της θάλασσας είναι φυτοφάγοι οργανισμοί που τρέφονται με τα επίφυτα του σκληρού υποστρώματος της υποπαράλιας ζώνης. Οι οργανισμοί αυτοί βρίσκονται σε μεγάλη αφθονία σε φυσικούς πληθυσμούς στον κόλπο της Ελευσίνας. Από κάθε σταθμό συλλέχθηκαν περίπου 5 άτομα ανά είδος: μύδια, πεταλίδες και σαλιγκάρια της θάλασσας στους σταθμούς ΧΑ (εργοστάσιο) και (Β. Σαλαμίνα) και πεταλίδες στο σταθμό ΧΑ (παραλία Ασπρόπυργου). Ως δείκτης της φυσιολογικής κατάστασης των οργανισμών (FCI) χρησιμοποιήθηκε ο λόγος του ξηρού βάρους του σώματος προς το ξηρό βάρος d bwo d y του κελύφους ανά άτομο: F C= I όπου dw body και dw shell το ξηρό βάρος του d swh e ll σώματος και του κελύφους αντίστοιχα. Το ξηρό βάρος του σώματος προσδιορίσθηκε μετά από λυοφιλίωση (48h). Η ξήρανση των κελυφών έγινε στους 6 o C μέχρι ξηρού. Συνολικά μελετήθηκαν 4 δείγματα: μυδιών, 6 πεταλίδων και σαλιγκαριών. Για κάθε σταθμό και είδος προετοιμάσθηκαν 4-6 μεικτά δείγματα που αποτελούνταν από Άτομα το καθένα. Η χώνευση ομογενοποιημένου ξηρού δείγματος έγινε στο σύστημα μικροκυμάτων MDS της CEM. Ο προσδιορισμός των συγκεντρώσεων Cu, Cr, Ni, Fe, Mn έγινε με φασματοφωτόμετρο ατομικής απορρόφησης Varian Spectr AA Plus με φλόγα, ενώ το Cd και σε ορισμένες περιπτώσεις τα Cr και Ni μετρήθηκαν σε ΑΑS Perkin-Elmer 4 με φούρνο γραφίτη HGA 7. Οι συγκεντρώσεις εκφράζονται ως μg μετάλλου ανά g ξηρού βάρους του ιστού. Ο έλεγχος της αναλυτικής μεθόδου έγινε με το υλικό αναφοράς NRC-Dorm- (dogfish muscle tissue). Η ανάλυση διασποράς ενός παράγοντα (One-Way ANOVA) χρησιμοποιήθηκε για την ανίχνευση στατιστικά σημαντικών διαφορών ανάμεσα σε ομάδες τιμών (είδος οργανισμών, σταθμός δειγματοληψίας) για επίπεδο σημαντικότητας 95%. Επειδή το μέγεθός των οργανισμών δεικτών διέφερε σημαντικά μεταξύ των σταθμών δειγματοληψίας ο δείκτης ευρωστίας των οργανισμών χρησιμοποιήθηκε ως συν-μεταβλητή. Οι επιμέρους ανά δυο συγκρίσεις μεταξύ των διαφορετικών ομάδων (post-hoc έλεγχος) έγιναν με το LSD test. Για τη στατιστική επεξεργασία των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε τα πρόγραμμα Statgraphics Plus. 3. Αποτελέσματα -Συζήτηση Τα αποτελέσματα των αναλύσεων δίνονται στον Πίνακα εκφρασμένα σε μg μετάλλου ανά g ξηρού βάρους. Οπως φαίνεται στον Πίνακα οι πεταλίδες είναι είδος κοσμοπολίτικο και βρέθηκαν και στους 3 σταθμούς δειγματοληψίας, ενώ μύδια και σαλιγκάρια δεν βρέθηκαν στον γειτονικό του εργοστασίου σταθμό (ΧΑ). Για τα μέταλλα Fe, Cu, Cr και Mn έχουμε την ίδια εικόνα και για τα 3 μελετηθέντα είδη όπου οι συγκεντρώσεις στους ιστούς των οργανισμών που συλλέχθηκαν μπροστά από την Χαλυβουργική (ΧΑ) ήταν στατιστικά υψηλότερες από αυτές των δειγμάτων από την ακτή της Σαλαμίνας Μπλε Λιμάνι (). Οι διαφορές ήταν στατιστικά σημαντικές εκτός από αυτές του Cr στις πεταλίδες (Πίνακας και Εικόνα ). Ειδικά στα σαλιγκάρια της θάλασσας του σταθμού ΧΑ μετρήθηκαν πολλαπλάσιες συγκεντρώσεις Fe και Mn σε σχέση με αυτές που μετρήθηκαν στο σταθμό. Για το Cd και το Ni στα μύδια και τα σαλιγκάρια και πάλι ο σταθμός της Χαλυβουργικής είχε υψηλότερες συγκεντρώσεις απ ότι το Μπλε λιμάνι της Σαλαμίνας, αλλά οι διαφορές δεν ήταν

4 στατιστικά σημαντικές. Η εικόνα για τις πεταλίδες είναι είτε αντίθετη (Ni), είτε δεν εμφανίζει στατιστικά σημαντική διαφορά (Cd) (Εικόνα ). Πίνακας : Συγκεντρώσεις μετάλλων στο σώμα των οργανισμών που μελετήθηκαν (μg/g dw) Σταθμός/είδος Cd Cu Cr Ni Fe Mn σταθμός (n=6) Mytilus.9±.3.7±..77±. 3.±.8 789±3 3.8±. Patella 3.± ± ± ± ±8 76.±33. Monodonta.6± ± ±.4 6.± ±65 8.±63. σταθμός XA (n=4) Patella.8± ±.94 8.± ± ± ±. σταθμός (n=6) Mytilus.7± ±.8.±.8.±.9 9±38.±.9 Patella.38±.7.3± ± ±. 47±73 8.8±.9 Monodonta.3± ± ±.35 4.±.97 47±5 7.4±.9 Τέλος για τις πεταλίδες, επειδή συλλέχθηκαν και στους 3 σταθμούς δειγματοληψίας, υπάρχουν επιπρόσθετες πληροφορίες και συγκριτικά στοιχεία για την γειτονική παραλία Ασπροπύργου. Παρατηρούμε ότι για τα μέταλλα Fe, Mn & Cd υπάρχει στατιστικά σημαντική σταδιακή μείωση των συγκεντρώσεων από τη Χαλυβουργική προς την παραλία Ασπροπύργου ΧΑ>ΧΑ> (Εικόνα ). Στην περίπτωση των μετάλλων Cu, Cr, & Ni υπάρχει τάση μείωσης που όμως δεν είναι στατιστικά σημαντική. Συνολικά, οι συγκεντρώσεις Fe, Mn και Cu στο σώμα και των τριών οργανισμών δεικτών μπροστά από το εργοστάσιο ήταν στατιστικά σημαντικά υψηλότερες από αυτές των δειγμάτων από την ακτή της Σαλαμίνας. Φαίνεται πιθανή η επίδραση του εργοστασίου ως σημειακή πηγή των συγκεκριμένων μετάλλων στο παράκτιο περιβάλλον. Ας σημειωθεί ότι το εργοστάσιο παράγει και τυποποιεί προϊόντα χάλυβα χρησιμοποιώντας σαν πρώτες ύλες κυρίως παλιοσίδερα (scrap) και διάφορα σιδηροκράματα (Fe-Si, Fe-Mn, Si-Mn, Fe-V). Cd Mytilus Patella Monodonta LOG(Cd+),37,34,3,8,5,,9 LOG(Cd+),4, XA Εικόνα : Μέσες τιμές και διαστήματα εμπιστοσύνης στην περιεκτικότητα σε μέταλλα των οργανισμών δεικτών από τους 3 σταθμούς δειγματοληψίας (: Χαλυβουργική, ΧΑ: παραλία Ασπροπύργου και : Μπλέ λιμάνι LOG(Cd+),4,,8,5,,9

5 Cu Cr Ni Fe Mn,,9,48,44,4,36,3,8 LOG(Ni+) 9 4,59,54,49,44,39 LOG(Fe+) 3,9,8,7,6,5,4,5,4,3,,3 5,5,,5 XA,7,,97,9 7,77 XA LOG(Ni+),99,95,9 7 3,79,75 XA LOG(Fe+) 4 3,8 3,6 3,4 3, XA,8,6,4 XA,9,8,7,6,5,,4 LOG(Ni+),98 8,78 8,58,48 LOG(Fe+) 4 3,7 3,4 3,,8,5 Εικόνα (συνέχεια): Μέσες τιμές και διαστήματα εμπιστοσύνης στην περιεκτικότητα σε μέταλλα των οργανισμών δεικτών από τους 3 σταθμούς δειγματοληψίας (: Χαλυβουργική, ΧΑ: παραλία Ασπροπύργου και : Μπλέ λιμάνι Προκειμένου να υπάρχει ένα μέτρο σύγκρισης για τις τιμές περιεκτικότητας μετάλλων στα δείγματα των παράκτιων βενθικών οργανισμών που συλλέχθηκαν μπροστά από την Χαλυβουργική χρησιμοποιήσαμε τη βάση δεδομένων του εργαστηρίου Οικοτοξικολογίας του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. που διαθέτει στοιχεία βιοσυσσώρευσης σε πεταλίδες, σαλιγκάρια της θάλασσας και μύδια από διάφορες περιοχές της Ελλάδας,,8,6,4

6 Η βάση δεδομένων των πεταλίδων (Patella aspera) περιλαμβάνει συγκεντρώσεις μετάλλων σε 85 δείγματα από διάφορες περιοχές της Ελλάδας: Κέρκυρα, Κυκλάδες, Κορινθιακός κόλπος, Λάρυμνα, Λαύριο, Λέσβος, Μήλος, Παγασητικός κόλπος, Ρόδος, Σαντορίνη, Σαρωνικός κόλπος, Σχίζα, Χαλκιδική και Ζάκυνθος (Εικόνα 3).,56,3,36,6,96,76,,9,7,5,56 CORF LARY MHLO XAL XALK ZAKY,3 CORF LARY MHLO XAL XALK ZAKY,39,7 LOG(Ni+),9,99,79,59 LOG(Cd+) 7 7,47,39 LARY MHLO XAL XALK ZAKY,7 MHLO LOG(Fe+) 4 3,7 3,4 3,,8,5, CORF LARY XAL XALK ZAKY,4,6,4 LARY MHLO XAL XALK ZAKY Εικόνα 3: Μέσες τιμές και διαστήματα εμπιστοσύνης στην περιεκτικότητα σε μέταλλα πεταλίδων από διάφορες περιοχές της Ελλάδας (CORF=Κέρκυρα, =Κυκλάδες, IS=Ελευσίνα, =Κορινθιακός, =Λάρυμνα, =Λαύριο, =Λέσβος, MHLO=Μήλος, =Παγασητικός, =Ρόδος, =Σαντορίνη, =Σαρωνικός, =Σχίζα, XALK=Χαλκιδική, ZAKY=Ζάκυνθος & XAL=ΧΑΛΥΒΟΥΡΓΙΚΗ) Η αντίστοιχη βάση δεδομένων θαλάσσιων σαλιγκαριών (Monodonta turbinata) περιλαμβάνει συγκεντρώσεις μετάλλων σε 343 δείγματα από Κέρκυρα, Λάρυμνα, Λαύριο, Λέσβο, Παγασητικό και Σαρωνικό κόλπο και Σχίζα. Τόσο οι πεταλίδες όσο και τα σαλιγκάρια της

7 θάλασσας που συλλέχθηκαν μπροστά από τη Χαλυβουργική έχουν στατιστικά σημαντικά υψηλότερες συγκεντρώσεις Fe και Mn στο σώμα τους (p<.5) σε σχέση με όλες της άλλες περιοχές ανά την Ελλάδα που έχουν γίνει αντίστοιχες μελέτες (Εικόνες 3 και 4). Means and 95, Percent LSD Interval Means and 95, Percent LSD Interval,4 LOG(Cd+),4, Means and 95, Percent LSD Interval,5,,8,6,4 KERK Means and 95, Percent LSD Interval,33,9,3 KERK Means and 95, Percent LSD Interval,,8,5,9 LOG(Ni+) LOG(Fe+),3,93,73,53 Means and 95, Percent LSD Interval 4,3 3,9 3,5 3,,7,3,9 KERK Εικόνα 4: Μέσες τιμές και διαστήματα εμπιστοσύνης στην περιεκτικότητα σε μέταλλα θαλάσσιων σαλιγκαριών από διάφορες περιοχές της Ελλάδας (KERK=Κέρκυρα, =Λάρυμνα, =Λαύριο, -GE & - KA=Λέσβος, =Παγασητικός, =Σαρωνικός, =Σχίζα & =ΧΑΛΥΒΟΥΡΓΙΚΗ H βάση δεδομένων μυδιών M. galloprovincialis περιλαμβάνει συγκεντρώσεις μετάλλων σε 6 δείγματα από διάφορες περιοχές της Ελλάδας: Αμβρακικός κόλπος, Καβάλα, Ηράκλειο, Γέρα & Καλλονή Λέσβου, Λάρυμνα, Παγασητικός κόλπος, Πιερία, Σαντορίνη, Σαρωνικός και Θερμαϊκός κόλπος.

8 LOG(Cd+),78,58,38,8 -, KAV KRHT ON STRYM 4,4 4 4,44 KRHT PIERIA ON,4, PIERIA ON LOG(Ni+),5,9,3 PIERIA ON,7,5,3,,9 ON LOG(Fe+) 3, 3,8,6,4, PIERIA ON Εικόνα 5: Μέσες τιμές και διαστήματα εμπιστοσύνης στην περιεκτικότητα σε μέταλλα μυδιών από διάφορες περιοχές της Ελλάδας (=Αμβρακικός, KAV=Καβάλα, KRHT=Ηράκλειο, =Λάρυμνα, & =Λέσβος, =Παγασητικός, PIERIA=Πιερία, =Σαντορίνη, =Σαρωνικός, =Θερμαϊκός & =ΧΑΛΥΒΟΥΡΓΙΚΗ Σε σχέση με την προηγούμενη ετία, οι συγκεντρώσεις Cd, Cu και Cr στα μύδια ήταν χαμηλότερες από αυτές που είχαν μετρηθεί την ίδια εποχή χρόνια πριν (Ιανουάριος ). Αντίθετα υψηλότερες ήταν οι μέσες τιμές Fe στην παρούσα μελέτη και παρόμοιες οι συγκεντρώσεις Ni και Mn σε σχέση με την παλαιότερη εργασία. Συγκριτικά με άλλες περιοχές, οι μέσες συγκεντρώσεις Cd που προσδιορίσθηκαν στα σαλιγκάρια της θάλασσας στην Χαλυβουργική ήταν χαμηλότερες από αντίστοιχες συγκεντρώσεις σε σαλιγκάρια του ίδιου είδους που συλλέχθηκαν στο νησί Linosa (Σικελία), ενώ αντίθετα οι συγκεντρώσεις Cu και Cr ήταν υψηλότερες (Conti et al, ). Η μελέτη των Nicolaidou & Nott (998) που μελέτησαν τα επίπεδα Cd, Co, Cu, Cr, Fe, Mn, Ni και Zn σε διαφορετικούς ιστούς σε

9 σαλιγκάρια της θάλασσας M. mutabilis από την περιοχή της Λάρυμνας (Β. Ευβοϊκός κόλπος) έδειξε ότι μόνο οι συγκεντρώσεις Mn και Ni στο πεπτικό σύστημα των οργανισμών (viscera) είχαν διαφορές ανάμεσα στην καθαρή και την επιβαρυμένη περιοχή. Οι μέσες συγκεντρώσεις Cu και Fe στο σώμα πεταλίδων στις ακτές της νότιας Πορτογαλίας είναι μικρότερες σε σχέση με τις αντίστοιχες στην παρούσα μελέτη και συγκρίσιμες με τις συγκεντρώσεις Mn και Ni στους σταθμούς ΧΑ (παραλία Ασπρόπυργου) και (Μπλε Λιμάνι) και τις συγκεντρώσεις Cd σε όλους τους σταθμούς μελέτης στον κόλπο της Ελευσίνας (Cravo et al, 4). Τα επίπεδα των μετάλλων Cu, Cr, Fe & Mn στους οργανισμούς μπροστά από την Χαλυβουργική είναι υψηλότερα από αυτά που έχουν μετρηθεί σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, ενώ αυτά των Ni & Cd είναι από τα χαμηλότερα (Εικόνες 3, 4 & 5). Αυτό θα μπορούσε να αποδωθεί στην υψηλότερη διαθεσιμότητα αυτών των μετάλλων στο θαλάσσιο περιβάλλον λόγω των βιομηχανικών δραστηριοτήτων στο σταθμό αυτό. Η χρήση της βιοσυσσώρευσης στις πεταλίδες έδειξε ότι η βιοδιαθέσιμη μορφή των μετάλλων μειώνεται σημαντικά σε μικρή απόσταση από το εργοστάσιο: οι συγκεντρώσεις Cd, Fe και Mn στο σώμα τους ήταν στατιστικά σημαντικά μικρότερες στη γειτονική παραλία του Ασπρόπυργου. Οι Phillips & Rainbow (989) κατατάσσουν τα μύδια στους εν μέρει ρυθμιστές οργανισμούς ενώ τα γαστερόποδα στους μη ρυθμιστές με υψηλή πρόσληψη μετάλλων στο σώμα τους σε σχέση με άλλα ασπόνδυλα (Nicolaidou & Nott, 99). Στις πεταλίδες έχει καταγραφεί η τάση υψηλών συγκεντρώσεων των απαραίτητων μετάλλων Fe, Zn και Mn στο σώμα τους (Cravo & Bebianno, 5). Συμπερασματικά η παρούσα μελέτη έδειξε υψηλότερη βιοδιαθεσιμότητα των μετάλλων Cu, Cr, Fe & Mn στο θαλάσσιο περιβάλλον μπροστά από το εργοστάσιο Χαλυβουργική ΑΕ, κάτι που αποδίδουμε στις βιομηχανικές δραστηριότητες του εργοστασίου. 4. Βιβλιογραφία Cardellicchio, N., Buccolieri, A., Di Leo, A., Giandomenico, S., Spada, L. 8. Levels of metals in reared mussels from Taranto Gulf (Ionian Sea, Southern Italy). Food Chemistry, 7, Campanella, L., Conti, M.E., Cubadda, F., Sucapane, C.. Trace metals in seagrass, algae and molluscs from an uncontaminated area in the Mediterranean. Environmental Pollution (): 7-6. Catsiki, V.A.; Bei, F.; Nicolaidou, A Size dependent metal concentrations in two marine gastropod species. Netherlands Journal of Aquatic Ecology, 8 (), Catsiki, V.A.; Papathanassiou, E.; Bei, F. 99. Heavy metal levels in charateristic benthic flora and fauna in the central Aegean Sea. Marine Pollution Bulletin, (), Conti, M.E.; Bocca, B.; Iacobucci, M.; Finoia, M.G.; Mecozzi, M.; Pino, A.; Alimonti, A.. Baseline trace metals in seagrass, algae, and mollusks in a southern tyrrhenian ecosystem (Linosa Island, Sicily). Archives of Environmental Contamination and Toxicology, 58 (), Cravo, A.; Bebianno, M.J. 5. Bioaccumulation of metals in the soft tissue of Patella aspera: Application of metal/shell weight indices. Estuarine, Coastal and Shelf Science, 65, Cravo, A.; Bebianno, M.J.; Foster, P. 4. Partitioning of trace metals between soft tissues and shells of Patella aspera. Environment International, 3 (), N.C.M.R Pollution research and monitoring programme in Saronikos gulf. Technical Report, November 998, Ed. Dr. V.A. Catsiki, pp46. Nicolaidou, A.; Nott, J.A. 99. Mediterranean pollution from a ferro-nickel smelter: Differential uptake of metals by some gastropods. Marine Pollution Bulletin, (3), Nicolaidou, A.; Nott, J.A Metals in sediment, seagrass and gastropods near a nickel smelter in Greece: Possible interactions. Marine Pollution Bulletin, 36 (5), Pellerin, J.; Amiard, J.C. 9. Comparison of bioaccumulation of metals and induction of metallothioneins in two marine bivalves (Mytilus edulis and Mya arenaria). Comparative Biochemistry and Physiology, Part C, 5,

10 Phillips, D.J.H.; Rainbow, P.S Strategies of trace metal sequestration in aquatic organisms. Marine Environmental Research, 8 (-4), 7-. Wang, W.X.; Rainbow, P.S. 8. Comparative approaches to understand metal bioaccumulation in aquatic animals. Comparative Biochemistry and Physiology, Part C, 48,