«Σν ίδην ζέινπκε λα πνχκε αλ θαη δηαθνξεηηθά κηινχκε» Δθαξκνγή πνιπγισζζηθνχ πιηθνχ ζην πνιππνιηηηζκηθφ λεπηαγσγείν

Transcript

1 ΑΡΙΣΟΣΔΛΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ ΓΙΑΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΑΚΟ- ΓΙΑΣΜΗΜΑΣΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ ΦΤΥΟΠΑΙΓΑΓΧΓΙΚΗ ΣΗ ΔΝΣΑΞΗ : ΔΝΑ ΥΟΛΔΙΟ ΓΙΑ ΟΛΟΤ ΚΑΣΔΤΘΤΝΗ Β : Φπρνπαηδαγσγηθέο πληζηψζεο ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο Θέκα εξγαζίαο : «Σν ίδην ζέινπκε λα πνχκε αλ θαη δηαθνξεηηθά κηινχκε» Δθαξκνγή πνιπγισζζηθνχ πιηθνχ ζην πνιππνιηηηζκηθφ λεπηαγσγείν Language does not need to be only accepted. It needs to be explored, expanded, celebrated. -- Alma Flor Ada, Fostering the Home-School Connection, 1995 Γηαλλνπνχινπ Δπαγγειία, Α.Μ. 243 Δμεηαζηηθή Δπηηξνπή Τπεχζπλε Καζεγήηξηα : θ. Σζνθαιίδνπ Πεηξνχια, Δπηβιέπνπζα Καζεγεηήο θ.σζηνχκεο Κσλζηαληίλνο,Μέινο ηξηκεινχο Δμεηαζηηθήο Δπηηξνπήο Καζεγεηήο θ. Κπξίδεο Αξγχξεο, Μέινο ηξηκεινχο Δμεηαζηηθήο Δπηηξνπήο ΘΔΑΛΟΝΙΚΗ 2015

2 Δπραξηζηίεο Γηα ηελ εκςχρσζε, ηελ έκπλεπζε θαη ηελ επθαηξία πνπ κνπ δφζεθε λα δνθηκάζσ θαηλνηφκα πξνγξάκκαηα ζην ρψξν ηνπ λεπηαγσγείνπ επραξηζηψ ηελ θαζεγήηξηά κνπ θ. Σζνθαιίδνπ Ρνχια. Γηα ηελ ππνκνλή θαη ηελ θαηαλφεζε θαηά ηε δηάξθεηα εθπφλεζεο ηεο εξγαζίαο επραξηζηψ ηελ νηθνγέλεηά κνπ. Γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο θαη ηελ αλαηξνθνδφηεζε πνπ έπαηξλα θαζεκεξηλά επραξηζηψ ηε ζπλάδειθφ κνπ θαη ηνπο καζεηέο κνπ. 1

3 Πεξηερφκελα Πξφινγνο.ζει.4 Δηζαγσγή 6 Θεσξεηηθφ πιαίζην.7 Γιψζζα θαη επηθνηλσλία 7 Πνιππνιηηηζκφο.8 Γηαρείξηζε δηαθνξεηηθφηεηαο θαη πνιππνιηηηζκηθφηεηαο...8 Αθνκνησηηθφ κνληέιν εθπαίδεπζεο 9 Μνληέιν ελζσκάησζεο 9 Πνιππνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε.10 Αληηξαηζηζηηθή εθπαίδεπζε..10 Γηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε..10 Γηαπνιηηηζκηθή ηθαλφηεηα 11 Γηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσληαθή ηθαλφηεηα...11 Μνληέια δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο 11 Πνιπγισζζία...12 Κνηλσληθή αηνκηθή πνιπγισζζία.12 Πνιπγισζζία ζηελ Δπξψπε.12 Ζ δηγισζζία ζηελ Διιάδα.13 Θέκαηα δηγισζζίαο 14 Παηδί θαη κεηξηθή γιψζζα 17 Ο ξφινο ηνπ ζρνιείνπ...17 Γηγισζζία ζην ειιεληθφ λεπηαγσγείν.18 Ζ ζηάζε ησλ ειιήλσλ εθπαηδεπηηθψλ απέλαληη ζηε δηγισζζία..19 Νεπηαγσγεία Κχπξνπ - Πνιηηηζκηθφο θαη γισζζηθφο πινπξαιηζκφο...20 Γισζζηθή πνιηηηθή ζηελ Απζηξαιία...21 Γισζζηθή ζπλαίζζεζε - Language awareness...22 Έξεπλεο ζρεηηθέο κε ηε δηγισζζία.23 Αξρή ηνπ εκπινπηηζκνχ ηεο πξνζζεηηθήο δηγισζζίαο (additive bilingual enrichment principle)..23 Αξρή ηεο αιιειεμάξηεζεο ( interdependence)ή ηεο θνηλήο ππνθείκελεο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο (common underlying proficiency)..23 2

4 Αθαηξεηηθή δηγισζζία..24 Δλίζρπζε ηεο πνιπγισζζίαο ζηελ πξάμε.25 Αιθαβεηηζκφο θαη δηγισζζηθφο αιθαβεηηζκφο ζηελ ηάμε.27 Γίγισζζα βηβιία 27 Μαζαίλνληαο γιψζζεο.28 Αμία ηεο δηγισζζίαο 29 Γηα ηε δεκηνπξγία πνιχγισζζνπ πξνγξάκκαηνο 30 Γχν εξγαιεία πνπ πξνηείλνληαη γηα ηελ αλάπηπμε ηεο δηγισζζίαο..32 Δξεπλεηηθφ κέξνο.33 Πξηλ ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο 36 Δξσηεκαηνιφγην α θάζε..38 Δθαξκνγή Πνιπγισζζηθνχ πιηθνχ..40 Γξαζηεξηφηεηα 1 -Θέκα : Καιεκέξεο ηνπ θφζκνπ καο...41 Γξαζηεξηφηεηα 2-Θέκα : Γλσξηκία κε ηε λνεκαηηθή γιψζζα 47 Γξαζηεξηφηεηα 3-Θέκα : ηξαγνπδνπαίρληδν- Κεθάιη ψκνη-γφλαηα θαη πφδηα 48 Γξαζηεξηφηεηα 4-Θέκα: Αλάγλσζε παξακπζηνχ ζε ηξεηο γιψζζεο...50 Γξαζηεξηφηεηα παηρλίδη 5- Σα ρξψκαηα...51 Γξαζηεξηφηεηα 6-Υξηζηνχγελλα : επρέο ζε πνιιέο γιψζζεο θαη θαηαζθεπή ζε θάξηα..52 Γξαζηεξηφηεηα 7-Οη πηγθνπίλνη- ηξαγνπδνπαίρληδν...52 Γξαζηεξηφηεηα 8- Ξεθπιιίδνληαο ην αιθαβεηάξη ησλ αιβαληθψλ.53 Γξαζηεξηφηεηα 9-Θέκα : αιθαβεηάξην θαη ζηνλ ππνινγηζηή...54 Γξαζηεξηφηεηα 10-Θέκα :κηα δσγξαθηά γηα ηε κακά κνπ..55 Γξαζηεξηφηεηα 11-Θέκα : Ζ ιέμε κακά ζε άιιεο γιψζζεο...57 Γξαζηεξηφηεηεο θαηά ηελ ειεχζεξε απαζρφιεζε ζηηο γσληέο Πξνηηκήζεηο νκάδσλ- θνηλσληφγξακκα..60 Μεηά ηελ εθαξκνγή ηνπ πνιπγισζζηθνχ πιηθνχ 61 Παξνπζίαζε απνηειεζκάησλ 63 πκπεξάζκαηα 65 Δπίινγνο.67 Βηβιηνγξαθία.70 Παξάξηεκα.80 3

5 Πξφινγνο ηελ παξνχζα εξγαζία ζηφρνο είλαη ε εθαξκνγή πνιπγισζζηθνχ πιηθνχ ζε ηάμε λεπηαγσγείνπ θαη ε παξαηήξεζε ησλ αληηδξάζεσλ ησλ λεπίσλ ζε λέα αθνχζκαηα αιιά θαη ε αλάδεημε ηνπ γισζζηθνχ θεθαιαίνπ φισλ ησλ λεπίσλ αλεμαξηήησο πξνέιεπζεο θαη ε ζηαδηαθή αλαδίπισζε ησλ πξνυπαξρνπζψλ γλψζεσλ ησλ παηδηψλ. Σα παηδηά εθηηκψληαο απφ λσξίο ην γισζζηθφ πινχην ηνπ θφζκνπ καο κπνξεί κεηέπεηηα λα αλαπηχμνπλ ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηελ πνιπγισζζία θαη επηπιένλ εξρφκελα ζε επαθή κε άιιεο γιψζζεο ληψζνπλ άκεζα ηε γνεηεία ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο θαη κε απηφλ ηνλ ηξφπν ίζσο αλαπηχζζεηαη ζπκπεξηθνξά θαηά ηνπ ξαηζηζκνχ θαη θαιιηεξγείηαη αίζζεκα ζεβαζκνχ ζηε δηαθνξεηηθφηεηα. Ζ επαθή ησλ παηδηψλ κε άιιεο γιψζζεο θαη θπξίσο κε απηέο ησλ ρσξψλ θαηαγσγήο ηνπο, εθηφο απφ ηα ειιεληθά πνπ είλαη ε θπξίαξρε γιψζζα ζηα ζρνιεία, θαηλφηαλ ηα πξψηα ρξφληα ηεο ππεξεζίαο κνπ σο εθπαηδεπηηθφο γεγνλφο αλέθηθην θαη δχζθνιν ιφγσ ηεο έιιεηςεο ησλ γλψζεψλ κνπ πάλσ ζε γιψζζεο πνπ κηινχζαλ νη καζεηέο κνπ φπσο αιβαληθά θαη ξσζηθά, γεσξγηαλά ή αξκεληθά. Γηφηη ηα αγγιηθά θαη ιίγα γαιιηθά ήηαλ νη μέλεο γιψζζεο πνπ ήμεξα. Μάιηζηα ζε έλα ζεκηλάξην ηεο πξσηνβάζκηαο γηα ηε δηαρείξηζε ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο κε ζέκα ηελ αθχπληζε γισζζψλ θαη πνιηηηζκψλ ηνλίζηεθε ηδηαίηεξα ε αλάγθε ηνπ λα αθνχγνληαη κέζα ζηε ζρνιηθή ηάμε φιεο νη γιψζζεο ησλ παηδηψλ θαη λα ζεσξνχληαη ηζφηηκεο. Δθηφο ηνπ ζεβαζκνχ πνπ σο άλζξσπνο ηξέθσ πξνο φινπο ηνπο πνιηηηζκνχο θαη ηηο γιψζζεο, αηζζάλζεθα αδχλακε απφ πιεπξάο ηεο δηαρείξηζεο ησλ άιισλ γισζζψλ. θέθηεθα πσο είλαη πνιχ δχζθνιν λα κάζεη έλαο εθπαηδεπηηθφο φιεο ηηο γιψζζεο ησλ καζεηψλ ηνπ. Πξνζπαζψληαο ινηπφλ λα πιεζηάζσ ηνπο δίγισζζνπο καζεηέο κνπ θαη λα δείμσ φηη ε ηάμε είλαη έλα πεξηβάιινλ φπνπ φιεο νη γιψζζεο είλαη εππξφζδεθηεο αλαθνίλσζα ζηα λήπηα -κε ηελ επθαηξία δεκηνπξγίαο πίλαθα αλαθνξάο κε ηα δψα ηεο θάξκαο- πσο γλσξίδσ πσο ιέγεηαη γηα παξάδεηγκα ε γάηα ζηα αγγιηθά θαη έπεηηα πξνζθάιεζα ηα λήπηα λα κνπ πνπλ αλ γλσξίδνπλ θαη άιιεο γιψζζεο ψζηε λα θηηάμνπκε έλαλ πνιπγισζζηθφ πίλαθα αλαθνξάο. Σα αξρηθά ζθηγκέλα λήπηα έιακςαλ θαη κνπ πξφθεξαλ ζε αιβαληθά θαη βνπιγαξηθά ιεμνχιεο ζαλ λα γίλνληαη εθείλε ηε ζηηγκή νη δάζθαινί κνπ θαη έλησζαλ (λνκίδσ) κεγάιε πεξεθάληα. Ζ εθηίκεζε ησλ ηθαλνηήησλ ηνπο ηνπο έδσζε απηνπεπνίζεζε θαη κάιηζηα παξνπζίαδαλ φιν ραξά ζηνπο γνλείο ηνπο ην θαηφξζσκά ηνπο, θέξλνληάο ηνπο ζηελ ηάμε θαη 4

6 δείρλνληάο ηνπο ηνλ πνιπγισζζηθφ πίλαθα αλαθνξάο. Καη επέθηαζε ην θιίκα απνδνρήο αγθάιηαδε θαη ηνπο γνλείο ησλ λεπίσλ. Απηή ε εκπεηξία κνπ θαη ε επηβεβαίσζε ηεο αλαγθαηφηεηαο ηεο πξνψζεζεο ηεο δηγισζζίαο απφ ηα αλάινγα καζήκαηα ηνπ δηδαζθαιείνπ ζην παλεπηζηήκην κε ψζεζαλ λα αζρνιεζψ βαζχηεξα κε κεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο ζηνλ ηνκέα ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο. Με ηελ εξγαζία απηή δνθίκαζα λένπο ηξφπνπο εηζφδνπ ησλ γισζζψλ θαη κε ηε βνήζεηα ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζε κηα ηάμε πνιππνιηηηζκηθνχ λεπηαγσγείνπ φπνπ ππεξεηνχζα κε ηνλ ελζνπζηαζκφ πνπ κνπ κεηέδσζε ε θαζεγήηξηά κνπ θ. Σζνθαιίδνπ. 5

7 Δηζαγσγή ην ζεσξεηηθφ κέξνο αλαιχνληαη νη έλλνηεο ηεο γιψζζαο,ηεο πνιπγισζζίαο θαη ηεο δηγισζζίαο, ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο θαη ησλ πξνζεγγίζεψλ ηεο κέζα απφ παηδαγσγηθά κνληέια δηαρείξηζήο ηεο ζην πιαίζην ηεο ζρνιηθήο ηάμεο. Παξαθάησ ηνλίδνληαη ηα νθέιε ηεο δηγισζζίαο, ηα δηθαηψκαηα ησλ δίγισζζσλ καζεηψλ, αλαθέξνληαη πνιηηηθέο γισζζηθνχ πινπξαιηζκνχ θαη επίζεο παξνπζηάδνληαη ηξφπνη γισζζηθήο ζπλαίζζεζεο (language awareness) θαη παξέκβαζεο ζην πξφγξακκα ηνπ λεπηαγσγείνπ ψζηε λα επηηεπρζεί ε επαθή ησλ γισζζψλ ζην ζρνιείν κε ηνλ θαιχηεξν δπλαηφ ηξφπν. Σν εξεπλεηηθφ θνκκάηη αλαθέξεηαη ζηηο ζπλζήθεο ηεο έξεπλαο θαη ην δείγκα ζρνιηθή ηάμε λεπηαγσγείνπ πνπ επηιέρζεθε. Αλαιπηηθά παξνπζηάδνληαη νη απφςεηο ησλ λεπίσλ πξηλ ηελ εθαξκνγή- επαθή ηνπο κε ην πνιπγισζζηθφ πιηθφ πνπ θαηαγξάθνληαη ζηηο απαληήζεηο ηνπο ζε εξσηεκαηνιφγην- ζπλέληεπμε θαη έπεηηα αθνινπζνχλ νη δξαζηεξηφηεηεο κε βάζε ην πνιπγισζζηθφ πιηθφ. Οη παξαηεξήζεηο ησλ αληηδξάζεσλ ησλ λεπίσλ ζην θαηλνηφκν πιηθφ παξαηίζεληαη παξάιιεια κε ηηο δξαζηεξηφηεηεο ζχκθσλα κε ηηο ζεκεηψζεηο ηεο εξεπλήηξηαο. Μεηά ην πέξαο ησλ δξαζηεξηνηήησλ επαλαδηαηππψζεθαλ κε παξφκνην ηξφπν νη εξσηήζεηο ηνπ πξψηνπ εξσηεκαηνινγίνπ-ζπλέληεπμεο θαη παξνπζηάζηεθαλ ζηνπο γνλείο ησλ παηδηψλ ζηελ ηειηθή γηνξηή ιήμεο ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο θάπνηα απφ ηα ηξαγνχδηα- ηξαγνπδνπαηρλίδηα πνπ ηα παηδηά είραλ κάζεη θαη ηνπο επραξηζηνχζαλ. Κιείλνληαο γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα ζχλνςεο ησλ απνηειεζκάησλ θαη εμαγσγήο ζπκπεξαζκάησλ απφ ηελ επαθή ησλ γισζζψλ ζηελ ηάμε ηνπ λεπηαγσγείνπ. Σέινο αθνινπζεί παξάξηεκα κε ην πιηθφ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε,ηα ζπκπιεξσκέλα εξσηεκαηνιφγηα, ην πνιπγισζζηθφ πιηθφ, νη ζχλδεζκνη απφ ζρεηηθά βίληεν κε ήρν θαη εηθφλα απφ ηα ζέκαηα πνπ επεμεξγαζηήθακε, δείγκαηα εξγαζηψλ ησλ παηδηψλ, ζρεηηθέο ηζηνζειίδεο κε δίγισζζα παηρλίδηα θαη δίγισζζα βηβιία, βηβιία γηα αθξφαζε ειιεληθά θαη μέλα. 6

8 Θεσξεηηθφ πιαίζην Γιώζζα είκαη εγώ. Γιώζζα είζαη εζύ. Γιώζζα είλαη ν θόζκνο.( ) Γιώζζα είλαη ε επηθνηλσλία.( ) (Μπξερη) Γιψζζα θαη επηθνηλσλία Μέζα ζηε γεληθή ζεσξία ηεο επηθνηλσλίαο ε γισζζνινγία έρεη ζπνπδαηφηαηε ζέζε γηαηί ν ιφγνο είλαη ην ζεκαληηθφηεξν απφ ηα ζπζηήκαηα επηθνηλσλίαο (Φξαγθνπδάθε, 1987:11) Ζ γιψζζα, κέζν επηθνηλσλίαο, απνηχπσζεο θαη κεηάδνζεο ηεο ζπιινγηθήο κλήκεο, ζρεκαηίδεη απφ ηε ζηηγκή ηεο γέλλεζεο ηελ αηνκηθή πξνζσπηθφηεηα θαη ηε ζπλδέεη κε ην θνηλσληθφ ζχλνιν κέζα ζην νπνίν κεγαιψλνπκε. Πνιινί άιισζηε, είλαη εθείλνη πνπ ηαπηίδνπλ ηα έζλε κε ηηο γιψζζεο πνπ κηινχλ. Ζ ζηέξεζε ηεο γλψζεο ηεο γξαθήο θαη ηεο αλάγλσζεο, ε απαγφξεπζε ηεο δεκφζηαο ρξήζεο κηαο γιψζζαο, φπσο θαη ε θαηάρξεζε ησλ κέζσλ επηθνηλσλίαο απφ ηηο εμνπζίεο, είλαη κεξηθέο απφ ηηο πξνζβνιέο ηεο ηαπηνηηθήο δηάζηαζεο ηεο γιψζζαο. (Βεξλίθνο, 2002:16) ινη νη άλζξσπνη, ηζηνξηθά θαη ζπγρξνληθά, είλαη θάηνρνη ηνπ ιφγνπ. Καη φινη νη άλζξσπνη κπνξνχλ λα δηαπηζηψζνπλ ηε γισζζηθή δηαθνξά θαη λα ζπγθξίλνπλ ηηο γιψζζεο (Φξαγθνπδάθε, 1987:15). Ο ιφγνο δελ είλαη κφλν ην ζεκείν ζπλάληεζεο ησλ αλζξψπσλ (επηθνηλσλία) αιιά επηβάιιεη ζπγθεθξηκέλεο κνξθέο ζε απηή ηε ζπλάληεζε. Γελ είλαη κφλν ζπζηαηηθφ ζηνηρείν θνηλσληθήο δσήο αιιά θαη πξνυπφζεζε γηα ηελ χπαξμε ηεο. Αιιά θαη επηβάιιεη φξνπο ζηελ θνηλσληθή δσή, θαη ζηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο. (Φξαγθνπδάθε, 1987: 16) 7

9 Πνιππνιηηηζκφο (pluricultural) Αλαθέξεηαη ζε θνηλσλίεο ζηηο νπνίεο ππάξρνπλ αλακεκηγκέλεο απηφλνκεο πνιηηηζκηθέο νληφηεηεο θαη κέζα ζηηο νπνίεο θπθινθνξνχλ κελχκαηα πξνεξρφκελα απφ δηαθνξεηηθέο παξαδφζεηο.(βεξλίθνο, 2002:38).Ζ πνιππνιηηηζκηθφηεηα θαη ε πνιπγισζζία ήηαλ αλέθαζελ ραξαθηεξηζηηθά ησλ αλζξψπηλσλ θνηλσληψλ. Ο ηξφπνο φκσο πξνζέγγηζεο ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο δηέθεξε ζεκαληηθά ζηηο εθάζηνηε ηζηνξηθέο πεξηφδνπο θαη ζηα εθάζηνηε θνηλσληθά ζπζηήκαηα. (Μπνπηνπινχζε, Δ. θ.α.2005:35) Με ηνλ φξν πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία, δειψλεηαη κηα θνηλσλία, κέζα ζηελ νπνία ζπκβηψλνπλ άλζξσπνη κε δηαθνξεηηθφ πνιηηηζκφ.(φψηνπ, 2002:9) Ζ πνιππνιηηηζκηθφηεηα αθνξά ηε ζπκβίσζε θαη ηε ζπλχπαξμε θνηλνηήησλ κε δηαθνξεηηθνχο πνιηηηζκνχο θαη πνιηηηζκηθέο παξαδφζεηο. Αλαθέξεηαη ηφζν ζηε γεσγξαθηθή ζπκβίσζε ζε αζηηθνπνηεκέλεο πεξηνρέο, φπσο είλαη ηα γθέην, νη καραιάδεο, νη θνζκνπνιίηηθεο πφιεηο, φζν θαη ζηε ζπλχπαξμε δηαθνξεηηθψλ εζληθψλ θνηλνηήησλ ζηα πιαίζηα κεγάισλ θξαηψλ, απηνθξαηνξηψλ θαη ζπλνκνζπνλδηψλ. (Βεξλίθνο, 2002:37). Πνιππνιηηηζκηθφηεηα κπνξεί λα πξνθχςεη α) απφ ηε ζπκβίσζε απηνρζφλσλ θνηλσληθψλ νκάδσλ, κε ηδηαίηεξν πνιηηηζκφ, νη νπνίεο κπνξεί λα έρνπλ ίδηα εζληθή ζπλείδεζε, β) απφ ηε κεηαθίλεζε νηθνλνκηθψλ ή πνιηηηθψλ κεηαλαζηψλ, νη νπνίνη θέξνπλ ηελ πνιηηηζηηθή ηνπο θιεξνλνκηά, γ) απφ ηελ παιηλλφζηεζε ησλ νκάδσλ, νη νπνίεο κεηαθέξνπλ πνιηηηζκηθά ζηνηρεία ηεο ρψξαο, φπνπ είραλ απνδεκήζεη, δ) απφ ηε δεκηνπξγία ελδηάκεζνπ πνιηηηζκνχ, ν νπνίνο δεκηνπξγείηαη απφ ηελ επίδξαζε ηνπ πνιηηηζκηθνχ πεξηβάιινληνο ηεο ρψξαο ππνδνρήο, πάλσ ζηνλ πνιηηηζκφ ηεο ρψξαο πξνέιεπζεο. ( Φψηνπ, 2002: 9) Γηαρείξηζε δηαθνξεηηθφηεηαο θαη πνιππνιηηηζκηθφηεηαο Δλψ ε δηαθνξεηηθφηεηα κεηαμχ αηφκσλ θαη νκάδσλ ήηαλ δεδνκέλε αλά ηνπο αηψλεο, σζηφζν ηνλίζηεθε απφ ηελ εζσηεξηθή πνιηηηθή απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70. Ξεθίλεζε πξψηα ε αλαθνξά ησλ πνιηηηζκηθψλ δηαθνξψλ. Απφ ηνλ απνηθηζκφ, νη κεηαλάζηεο πνπ πήγαηλαλ ζε ρψξεο ππνδνρήο φπσο ε Ακεξηθή, αλακέλνληαλ λα αθνκνησζνχλ απφ ηνλ θπξίαξρν πνιηηηζκφ, λα κπνπλ ζην ρσλεπηήξη ησλ πνιηηηζκψλ. Ο Banks πεξηγξάθεη ηνπο ζηφρνπο ησλ ζρνιείσλ σο ηελ πξνζπάζεηα απαιιαγήο ησλ εζληθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ νκάδσλ θαη ηε κεηάδνζε ησλ αγγινζαμνληθψλ αμηψλ. ηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα, ε αθνκνησηηθή πνιηηηθή ησλ Ζ.Π.Α. δέρηεθε αξλεηηθή 8

10 θξηηηθή θαη πξνηάζεθε έλαο πνιηηηζκηθφο πινπξαιηζκφο, φπνπ ζα θξαηνχζε θάζε πνιηηηζκφο ηε κνλαδηθφηεηά ηνπ. Μεηά ηηο αιιαγέο πνπ έθεξε ν δεχηεξνο παγθφζκηνο πφιεκνο ζε θνηλσληθνπνιηηηθφ θαη νηθνλνκηθφ επίπεδν, ν πινπξαιηζκφο άξρηζε λα θέξλεη απνηειέζκαηα, εκθαλίζηεθε ην θίλεκα ησλ δηθαησκάησλ ησλ Αθξηθαλψλ πνιηηψλ,έπεηηα ε παγθνζκηνπνίεζε θαη ν κεηα κνληεξληζκφο. Σφηε ε ζεψξεζε έιεγε φηη ην θαιχηεξν γηα ην καζεηή είλαη λα εθηηκεζεί ην πνιηηηζκηθφ ηνπ θεθάιαην ( δειαδή νη γλψζεηο, νη ηθαλφηεηεο, ε κφξθσζε, θαη ηα ζεηηθά θάζε αλζξψπνπ ) θαη ην θνηλσληθφ ηνπ θεθάιαην ( δειαδή νη αξρέο ηεο ελφηεηαο ηεο νκάδαο, νη ζρέζεηο, νη κεραληζκνί ππνζηήξημεο ηνπ αηφκνπ. )( Leach,2011) Αθνκνησηηθφ κνληέιν εθπαίδεπζεο Μηα κνξθή αθνκνίσζεο είλαη ηαπηφζεκε απφ ηε κηα κε ηελ αλππαξμία εζληθψλ ή θπιεηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ νξίδνπλ ηε δνκή κηαο πνιπεζληθήο θνηλσλίαο θαη απφ ηελ άιιε κε ηελ θαηάζηαζε θαηά ηελ νπνία δηαθαίλεηαη ην ηειηθφ ζηάδην ηνπ επηπνιηηηζκνχ πνπ αθνινπζεί ηα ζηάδηα ηεο επαθήο, ηεο ζχγθξνπζεο θαη ηεο πξνζαξκνγήο. (Μάξθνπ, 1997: ) Γηα ηελ εθπαίδεπζε αθνκνησηηθή πνιηηηθή ζήκαηλε ηελ κεηάδνζε γλψζεσλ θαη ηελ θαιιηέξγεηα ηθαλνηήησλ θαη δεμηνηήησλ ζε φια ηα παηδηά αλεμάξηεηα ηελ εζληθή θαη πνιηηηζκηθή ηνπο πξνέιεπζε. Σα εθφδηα απηά ζα ηνπο επέηξεπαλ λα ζπκκεηέρνπλ ζηνλ θνηλφ εζληθφ πνιηηηζκφ. Σν ζρνιείν επνκέλσο εθάξκνδε κνλνγισζζηθή θαη κνλνπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε θαη νηηδήπνηε δηαθνξεηηθφ αλαθέξεηαη σο πξφβιεκα. (Μάξθνπ, 1997: ) Μνληέιν Δλζσκάησζεο Οη αδπλακίεο ηεο αθνκνησηηθήο νδήγεζαλ ζηελ πηνζέηεζε ηνπ κνληέινπ ηεο ελζσκάησζεο πνπ ζεσξεηηθά ζηεξίδεηαη ζηελ ηζφηεηα ησλ επθαηξηψλ θαη ηεο αλεθηηθφηεηαο θαη ζηνρεχεη ζηε δεκηνπξγία κηαο αξκνληθήο θαη ηζφλνκεο θνηλσλίαο. ε εθπαηδεπηηθφ επίπεδν νη ππνζηεξηθηέο ζεσξνχλ φηη εθηφο ηεο επίζεκεο γιψζζαο ηνπ ζρνιείνπ ρξεηάδνληαη πξνγξάκκαηα ψζηε λα εληαρζνχλ φινη νη καζεηέο ζηελ θνηλσλία θαη επίζεο φηη κε ηζηνξηθέο γλψζεηο ησλ δηαθφξσλ εζληθψλ θαη κεηαλαζηεπηηθψλ νκάδσλ κπνξνχλ λα απνθεπρζνχλ ιάζε απφ άγλνηα. (Μάξθνπ, 1997:225) Ηζφηεηα επθαηξηψλ ζηε ζπγθεθξηκέλε πξνζέγγηζε ζεκαίλεη ηελ ηθαλφηεηα ησλ καζεηψλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηνπο ζηφρνπο ηνπ ζρνιείνπ πνπ αγλνεί ηηο αλάγθεο ησλ εζληθά δηαθνξεηηθψλ νκάδσλ. Ζ αμηνιφγεζε γίλεηαη κε ηα πξφηππα ηνπ θπξίαξρνπ πνιηηηζκνχ. (φ.π. 226) 9

11 Πνιππνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε Ζ πνιππνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε αλαπηχρζεθε φηαλ αλαγλσξίζηεθε πξψηα ζηηο ΖΠΑ θαη κεηά ζηελ Δπξψπε, ζηνλ Καλαδά θαη ζηελ Απζηξαιία φηη ην «ρσλεπηήξη δε ρσλεχεη» θαη ν δηαρσξηζκφο δηαησλίδεηαη. Οη ππνζηεξηθηέο ηεο πνιππνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο ζεσξνχλ φηη ε θνηλσληθή ζπλνρή πξνσζείηαη κε ηελ αλαγλψξηζε ησλ ηδηαηηεξνηήησλ ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ νκάδσλ θαη ζηε δηακφξθσζε θνηλσληθνχ πιαηζίνπ ηθαλνχ γηα αλάπηπμε ρσξίο θίλδπλν γηα δηαηάξαμε ηεο ελφηεηαο θαη ηεο ζπλνρήο (Μάξθνπ: 228) Γεληθφηεξα ζηφρνη ηεο πνιππνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο είλαη ε παξνρή ίζσλ επθαηξηψλ, ε βειηίσζε ηεο επίδνζεο θαη ηεο απηναληίιεςεο, θαιιηέξγεηα ζεβαζκνχ ζηε δηαθνξεηηθφηεηα, ηθαλφηεηα κειέηεο ησλ γεγνλφησλ απφ πνηθίιεο νπηηθέο. (φ.π:230) Αληηξαηζηζηηθή εθπαίδεπζε Οη ππνζηεξηθηέο ηεο αληηξαηζηζηηθήο εθπαίδεπζεο πηζηεχνπλ πσο εθηφο απφ ηηο ζηάζεηο ησλ αηφκσλ πξέπεη λα αιιάμνπλ νη δνκέο ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο θνηλσλίαο. Θεσξνχλ πξνηεξαηφηεηα λα εμαιεηθζεί ν ξαηζηζκφο απφ φινπο ηνπο θνηλσληθνχο ζεζκνχο κε θχξηνπο ζηφρνπο ηελ ηζφηεηα, ηε δηθαηνζχλε θαη ηε ρεηξαθέηεζε. (φ.π. : ) Γηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε Πξφθεηηαη γηα κηα δηαιεθηηθή ζρέζε, δπλακηθή δηαδηθαζία αιιειεπίδξαζεο ακνηβαίαο αλαγλψξηζεο θαη ζπλεξγαζίαο κεηαμχ αηφκσλ δηαθνξεηηθψλ εζληθψλκεηαλαζηεπηηθψλ νκάδσλ. Ζ δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε απνηειεί ζηφρν θάζε δξαζηεξηφηεηαο, νη εκπεηξίεο ησλ παηδηψλ απνηεινχλ πεδίν αλαθνξάο, πξνθαιεί ακνηβαία αιιειεπίδξαζε πνιηηηζκψλ, δεκηνπξγεί πξνυπνζέζεηο γηα κηα λέα πξαγκαηηθφηεηα, αλαζεσξεί θξηηήξηα ηνπ ζρνιείνπ, δηεπξχλεη νπηηθέο, απνηειεί κέζν γηα ηελ θαιχηεξε δπλαηή θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή έληαμε. Βαζηθέο αξρέο ηεο θαηά Δssinger είλαη ε εθπαίδεπζε γηα ελζπλαίζζεζε, αιιειεγγχε, δηαπνιηηηζκηθφ ζεβαζκφ, ελάληηα ζηνλ εζληθηζηηθφ ηξφπν ζθέςεο κε εμάιεηςε ησλ ζηεξενηχπσλ. (φ.π.: ) 10

12 Γηαπνιηηηζκηθή ηθαλφηεηα ηελ ηξέρνπζα βηβιηνγξαθία εμαηξεηηθή ζέζε θαηέρεη ε δηαπνιηηηζκηθή ηθαλφηεηα (intercultural competence) ε ηθαλφηεηα λα θαηαλνεί θαλείο θάηη παξαπάλσ απφ ηα ιφγηα ή ηα θείκελα. πλήζσο νη εθπαηδεπηηθνί είραλ έλα κνλνπνιηηηζκηθφ πξφηππν επηθνηλσλίαο θαη ζηε ζεκεξηλή επνρή ρξεηάδεηαη ε παξνπζίαζε δηαθφξσλ ηξφπσλ ψζηε φινη λα ηπγράλνπλ ζεβαζκνχ.(belisle, 2008: 3) Ζ ηθαλφηεηα απηή εκπεξηέρεη ηελ έλλνηα ηεο απνηειεζκαηηθήο θαη θαηάιιειεο αιιειεπίδξαζεο κε άηνκα απφ δηαθνξεηηθά πνιηηηζκηθά πεξηβάιινληα. Ζ αιιειεπίδξαζε αλαθέξεηαη θαη ζηε ζπκπεξηθνξά θαη ζηελ επηθνηλσλία, θαη ε δηαπνιηηηζκηθή ηθαλφηεηα πεξηιακβάλεη ηέζζεξηο δηαζηάζεηο, γλψζε, ζηάζε, ηθαλφηεηεο θαη ζπκπεξηθνξά. (Perry & Southwell,2011:455) Γηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσληαθή ηθαλφηεηα Δίλαη κηα νπηηθή ηεο δηαπνιηηηζκηθήο ηθαλφηεηαο, πνπ δειψλεη φηη ην άηνκν κπνξεί λα επηθνηλσλήζεη απνηειεζκαηηθά κε άιια άηνκα δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ. Γελ απνηειεί αηνκηθή ηδηφηεηα αιιά ραξαθηεξηζηηθφ ζπλαλαζηξνθήο κεηαμχ ησλ αηφκσλ. Γηαζηάζεηο ηεο έλλνηαο είλαη νη δηαπξνζσπηθέο ηθαλφηεηεο, ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο νκάδαο, ε αβεβαηφηεηα θαη ε ελζπλαίζζεζε. ε κειέηε ηνπο νη Arasaratnam & Docrfel s αλαθέξνπλ πέληε ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ επηθνηλσληαθή ηθαλφηεηα : ελζπλαίζζεζε, εμάζθεζε εκπεηξία ζηε δηαπνιηηηζκηθφηεηα, θίλεηξα, παγθφζκηα ζέζε θαη ηθαλφηεηα θαιή αθξφαζεο θαηά ηε ζπδήηεζε. (Perry & Southwell,2011:456) Μνληέια δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο Υσξίδνληαη ζε πέληε είδε: απιή ηπραία (Arasaratnam 2005), ζχλζεηε (Deardorff s 2009), θαζνδεγνχκελε (Fantini Byram1997), πξνζαξκνζκέλε (Berry s 1998), αλαπηπμηαθή (King and Baxter Magolda 2005) (Reid, 2013:44-45). Ο Byram είρε πεξηγξάςεη απφ ην 1997 ηε δηαπνιηηηζκηθή δεμηφηεηα κε αλαθνξά ζηνλ αξηζκφ ησλ γλψζεσλ (saviors). Οη γλψζεηο απηέο εκπεξηέρνπλ ζπγθεθξηκέλεο πιεξνθνξίεο γηα ηνλ πνιηηηζκφ ζηνλ νπνίν αλήθεη θαλείο θαζψο θαη γηα ηνπο άιινπο πνιηηηζκνχο. Οη εθπαηδεπηηθνί πξέπεη λα έρνπλ εκπεδψζεη ηε γλψζε, ηηο δεμηφηεηεο θαη ηηο ζηάζεηο πνπ νξίδεη ην πιαίζην ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο. Ζ επηθνηλσλία απηή ζέβεηαη φινπο ηνπο ηχπνπο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, ελψ παξάιιεια πξνσζεί ηελ ακνηβαία 11

13 νηθεηφηεηα, ηελ αξκνληθή ζπλχπαξμε θαη ηελ πνιηηηζκηθή αληαιιαγή (Μαιηγθνχδε, ΚΔΓ. ). Πνιπγισζζία Ζ πνιπγισζζία σο θαηλφκελν δηαρξνληθφ θαη δπλακηθφ δηαρέεηαη απφ ην αηνκηθφ επίπεδν κέζα απφ ηε κηθξννκάδα ζε ζπιινγηθφ επίπεδν, ζε κηα θνηλσλία ή έλα θξάηνο. Ζ πνιπγισζζία απνηειεί θαηάζηαζε θαη πιαίζην επηθνηλσλίαο, φηαλ πεξηζζφηεξεο απφ δχν γιψζζεο έξρνληαη ζε επαθή, φηαλ ηα κέιε κίαο νκάδαο ή κίαο θνηλσλίαο επηθνηλσλνχλ ζε πεξηζζφηεξεο απφ δχν γιψζζεο, αθφκε θαη εάλ δελ ηηο δηδάζθνληαη. (Κνηιηάξε, 2005:25) Ζ θηλεηηθφηεηα ησλ πιεζπζκψλ ζήκεξα πεξηζζφηεξν παξά πνηέ εκπιέθεηαη άξξεθηα κε ηελ πνιπγισζζία θαη θαίλεηαη λα αλαδεηθλχεη ηελ πνιπγισζζηθή ηθαλφηεηα ζε πξνθαλέο πιενλέθηεκα ηνπ αηφκνπ. (ν.π. :29) Κνηλσληθή αηνκηθή πνιπγισζζία Ο Αδέδ (1999) αλαθέξεη ηνλ φξν θνηλσληθή πνιπγισζζία απφ ηε κηα κε ηελ έλλνηα ηεο ζπλχπαξμεο γισζζψλ ζε ζπγθεθξηκέλν ρψξν θαη απφ ηελ άιιε αηνκηθή πνιπγισζζία σο γλψζε γισζζψλ απφ ην άηνκν κε ηε δηγισζζία λα απνηειεί ππνπεξίπησζε ηεο αηνκηθήο πνιπγισζζίαο. Πνιπγισζζία ζηελ Δπξψπε Ζ πνιπγισζζία ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ έρεη αλαγλσξηζηεί ζε πνιπάξηζκεο Οδεγίεο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο σο βαζηθή αξρή θαη ζηφρνο ηεο γισζζηθήο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο θαη σο ηέηνηα ζα πξέπεη λα ραίξεη εθηίκεζεο ζε αηνκηθφ θαη λα γίλεη απνδεθηή ζε ζπιινγηθφ επίπεδν απφ ηα ζεζκηθά φξγαλα ηεο εθπαίδεπζεο (Σνθαηιίδνπ, 2002: 119 ζην Κνηιηάξε, β 2005: 226) αιιά απφ ηελ άιιε νη γιψζζεο εξγαζίαο ζηα ζεζκηθά φξγαλα ηεο Δπξσπατθήο έλσζεο είλαη επηζήκσο ηξεηο, αγγιηθή,γαιιηθή θαη γεξκαληθή αιιά νπζηαζηηθά δχν (αγγιηθή θαη γαιιηθή) (Κνηιηάξε 2005:30). 12

14 Ζ δηγισζζία ζηελ Διιάδα Γεσπνιηηηθνί, θνηλσληθνί θαη νηθνλνκηθνί παξάγνληεο έρνπλ αιιάμεη, ηα ηειεπηαία ρξφληα, ηνλ ραξαθηήξα ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο πνπ απφ κνλνπνιηηηζκηθφο πνπ ήηαλ, κεηαηξάπεθε ζε πνιππνιηηηζκηθφ. Ο αξηζκφο ησλ καζεηψλ θαη καζεηξηψλ πνπ αληηπξνζσπεχνπλ δηαθνξεηηθέο εζλφηεηεο θαη κηινχλ ηα ειιεληθά σο δεχηεξε ή μέλε γιψζζα, έρεη απμεζεί ζεκαληηθά ζην ειιεληθφ ζρνιείν. «ηελ Διιάδα ε παηδηθή δηγισζζία έρεη δχν θαηαγσγέο» (Σζνθαιίδνπ,ζε άξζξν ειιεληθήο εθεκεξίδαο ). Αθνξά παηδηά πνπ πξνέξρνληαη απφ ηηο κεηθηέο νηθνγέλεηεο, φπνπ αιινδαπφο είλαη ν έλαο γνληφο θαη ζε εθείλα πνπ πξνέξρνληαη απφ κεηαλαζηεπηηθέο νηθνγέλεηεο. ηνηρεία ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο έδεηρλαλ ηνπο δίγισζζνπο καζεηέο λα θαιχπηνπλ ην 10% ηνπ ζπλνιηθνχ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ κε αξθεηά κεγάιν πνζνζηφ (72%) απηψλ λα έρνπλ σο δεχηεξε γιψζζα ηελ αιβαληθή. ην ίδην άξζξν ηνλίδεηαη φηη «ηα παηδηά ησλ κεηαλαζηψλ «ληξέπνληαη» λα κηιήζνπλ ηε κεηξηθή ηνπο γιψζζα γηαηί απνζαξξχλνληαη απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο» (Γθατλαξηδή). ε ζρεηηθή έξεπλα πνπ έρεη εθπνλήζεη δηαπίζησζε πσο νη εθπαηδεπηηθνί αληηθάζθνπλ κεηαμχ ζεσξίαο θαη πξάμεο πάλσ ζην ζέκα δηαρείξηζεο ηεο δηγισζζίαο. «Δλψ ε δηαθνξεηηθφηεηα θαίλεηαη λα είλαη απνδεθηή, ζηελ πξάμε απνηξέπνπλ ηα παηδηά κεηαλαζηψλ λα κηινχλ ηε κεηξηθή ηνπο γιψζζα». Σα θαηλφκελα δηγισζζίαο ζηελ Διιάδα άξρηζαλ λα παξαηεξνχληαη θαη λα κειεηνχληαη θπξίσο θαηά ηελ ηειεπηαία δεθαεηία, θαζψο ε ρψξα έρεη αιιάμεη απφ ρψξα εμαγσγήο κεηαλαζηψλ ζε ρψξα ππνδνρήο απφ πνιιά κέξε ηνπ θφζκνπ. Γηα ηνλ ιφγν απηφ, ηα ζέκαηα δηγισζζίαο θαη δίγισζζεο εθπαίδεπζεο γίλνληαη φιν θαη πην ζρεηηθά κε ηα ειιεληθά θνηλσληθά θαη εθπαηδεπηηθά πιαίζηα. Σν γισζζνινγηθφ πξνθίι ηεο Διιάδαο, φκσο, ραξαθηεξηδφηαλ απφ πνηθηινκνξθία αθφκα θαη πξηλ ηελ πξφζθαηε εηζξνή κεηαλαζηψλ. Παξφιν πνπ ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν έρνπλ ππάξμεη πνιιέο κεηνλνηηθέο γιψζζεο (ηνπξθηθά, πνκάθηθα, αξκέληθα, βιάρηθα, αξβαλίηηθα, ζιάβηθα θ.ιπ.), κφλν ε ηνπξθηθή γιψζζα αλαγλσξίδεηαη επίζεκα σο κεηνλνηηθή γιψζζα, πνπ ρξεζηκνπνηείηαη απφ ηελ ηνπξθφθσλε κεηνλφηεηα ηεο Γπηηθήο Θξάθεο θαη πξνζηαηεχεηαη απφ ηε πλζήθε ηεο Λνδάλλεο (Σζνθαιίδνπ, 2005:48-49)Παξφιε ηελ ήδε ππάξρνπζα γισζζηθή πνηθηινκνξθία ζηελ Διιάδα, φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, ηα ζέκαηα δηγισζζίαο δελ απαζρφιεζαλ ηελ πνιηηηθή θαη εθπαηδεπηηθή ζθελή ηεο Διιάδαο παξά κφλν κεηά ηελ πξφζθαηε εηζξνή κεγάινπ 13

15 αξηζκνχ κεηαλαζηψλ ζηε ρψξα, θπξίσο απφ ηελ Αιβαλία θαη ηηο ρψξεο ηεο πξψελ ΔΓ. Πξνζπάζεηεο γηα ηε ζεκειίσζε ζηξαηεγηθψλ κε ζηφρν ηε δηαηήξεζε ησλ κεηνλνηηθψλ γισζζψλ είλαη νχηε ιίγν νχηε πνιχ ζηα πξψηα ζηάδηα, ελψ επίζεκα κέηξα πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε δελ έρνπλ ιεθζεί. Μέρξη ηψξα, ην κνλαδηθφ κέιεκα ησλ ειιεληθψλ πνιηηηθψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ αξρψλ είλαη ε επηηπρήο δηδαζθαιία ηεο ειιεληθήο γιψζζαο σο δεχηεξεο (Σζνθαιίδνπ,2005:48-49). Θέκαηα δηγισζζίαο Σν θαηλφκελν ηεο δηγισζζίαο, θαζψο νξίδεηαη σο γλψζε θαη ρξήζε δπν δηαθνξεηηθψλ γισζζηθψλ θσδίθσλ απφ ην ίδην άηνκν, απνθηά πξαγκαηηθή ππφζηαζε κέζα ζε επηθνηλσληαθά πιαίζηα φπσο απηά ηνπ ζρνιείνπ(φηιηππάξδνπ,1997:179) Σα επηθνηλσληαθά πιαίζηα ηεο ιεθηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ηνπ ζρνιείνπ απαηηνχλ ηε γλψζε θαη ρξήζε ζπγθεθξηκέλνπ γισζζηθνχ θψδηθα, ν νπνίνο ιεηηνπξγεί σο θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο ηεο επηηπρίαο ή ηεο απνηπρίαο ελφο παηδηνχ θαζψο θαη ηεο εηζαγσγήο ηνπ ζηνλ αιθαβεηηζκφ (Φηιηππάξδνπ,1997:179) Σν δήηεκα ηεο δηγισζζίαο ραξαθηεξίζηεθε απφ ηελ επηζηήκε ηεο γισζζνινγίαο σο ην πην πνιηηηθνπνηεκέλν ζέκα (Brutt Griffler & Varghese,2004, ζην Σζνθαιίδνπ 2012:22). χκθσλα κε ηνπο ίδηνπο «ε δηγισζζία κπνξεί λα πξνζδηνξηζηεί σο ν ελδηάκεζνο γισζζηθφο ρψξνο, ν νπνίνο γηλφηαλ παξαδνζηαθά αληηιεπηφο σο απνηεινχκελνο απφ δηαθξηηέο νληφηεηεο, σο δχν μερσξηζηέο γιψζζεο. Σα δίγισζζα άηνκα καο ππελζπκίδνπλ φηη ν γισζζηθφο ρψξνο απνηειεί κάιινλ έλα ζπλερέο θαη φηη δελ είλαη κφλν νη γιψζζεο νη νπνίεο ζπγθαηνηθνχλ ζηνλ ίδην ρψξν, αιιά έλα κείγκα απφ θνπιηνχξεο θαη νπηηθέο γσλίεο, ην νπνίν γηα θάπνηνπο είλαη αθαηαλφεην θαη γηα άιινπο αλεζπρεηηθφ» (Σζνθαιίδνπ, 2012:22) Πξφθεηηαη γηα έλαλ νξηζκφ ν νπνίνο αλαθέξεηαη ζε ζέκαηα επαθήο γισζζώλ αιιά θαη ζχγθξνπζεο θαζψο θαηά ηελ επαθή απηή νη γιψζζεο δελ «ζπκκεηέρνπλ ηζφηηκα» γηα ην ιφγν φηη «νη επηθνηλσληαθέο δπλαηφηεηεο» πνπ παξέρνπλ ζηνπο ρξήζηεο ηνπο, «δελ αμηνινγνχληαη σο ηζάμηεο ζην δεδνκέλν θνηλσληθν-πνιηηηθφ γίγλεζζαη» (ν.π, 2012: 22-23). Γηα ηελ Υαηδεδάθε (2005), ε κνξθή ηεο δηγισζζίαο γηα ηελ θάζε γεληά είλαη δηαθνξεηηθή θαη αλάινγε κε ηελ ειηθία πνπ έξρεηαη ην άηνκν ζε πξψηε επαθή κε ηελ θπξίαξρε γιψζζα, ηηο ζπλζήθεο κέζα απφ ηηο νπνίεο ηελ θαηαθηά, αιιά θαη αλάινγα 14

16 κε ηνλ «θνηλσληθν-πνιηηηζκηθφ πξνζαλαηνιηζκφ» ησλ νκηιεηψλ/ηξηψλ(ν.π:81). Δπνκέλσο ηα δίγισζζα άηνκα αλαπηχζζνπλ ηε κία απφ ηηο δχν γιψζζεο θαιχηεξα αλάινγα κε δηάθνξνπο παξάγνληεο θνηλσληθν-ζπλαηζζεκαηηθνχο θαη πξνζσπηθνχο (Σζνθαιίδνπ, 2012: 23). Ζ Υαηδεδάθε (2005:81), ππνζηεξίδεη φηη ε πιεηνςεθηθή γιψζζα ηειηθά απνθηά κεγάιε ζεκαζία γηα ηα παηδηά θαζψο κέζα απφ ηε ρξήζε ηεο νδεγνχληαη ζηελ θνηλσληθνπνίεζε θαη επηθνηλσλνχλ κε ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπο νκνεζλείο ή κε, αιιά θαη θαζψο απηή ε γιψζζα είλαη θαη ε κνλαδηθή πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζην ζρνιείν. Ο Αδέδ αλαθέξεη φηη δελ ππάξρεη ζρεδφλ θακία ρψξα ρσξίο δηγισζζία ( Αδέδ,1999:9) ηελ Διιάδα ζήκεξα επηθξαηεί ε θαηάζηαζε ηεο αηνκηθήο δηγισζζίαο ρσξίο θνηλσληθή δηγισζζία (Fishman,1976) Απηφ πξαθηηθά ζεκαίλεη φηη, ελψ ππάξρνπλ άηνκα ή νκάδεο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ δχν γιψζζεο, ε θνηλσλία ζην ζχλνιν ηεο θαη νη θνηλσληθνί ζεζκνί ιεηηνπξγνχλ κνλφγισζζα. Δπηπιένλ, ζεκαίλεη, φηη νη ππεχζπλνη γηα ηε ράξαμε ηεο εθπαηδεπηηθήο ζηξαηεγηθήο πξέπεη λα απνθαζίζνπλ, εάλ ε εθπαίδεπζε πνπ παξέρεηαη ζηνπο δίγισζζνπο αιινεζλείο, αιιά θαη ζηνπο Έιιελεο καζεηέο θαη καζήηξηεο, νθείιεη λα νδεγεί ζηε κνλνγισζζία ή ζηε δηγισζζία. Πξνο ην παξφλ επηθξαηεί ε αθφινπζε θαηάζηαζε: ελψ ε δηδαζθαιία ηεο κεηξηθήο γιψζζαο θαηνρπξψλεηαη ζεζκηθά (λνκνζεηηθά), ζηελ πξάμε απηφ εθαξκφζηεθε κφλν ζηα πξψελ ρνιεία Παιηλλνζηνχλησλ θαη αθνξνχζε κία γιψζζα θχξνπο, ηα αγγιηθά. ε πεξηνξηζκέλε θιίκαθα θάπνηα ζρνιεία αμηνπνηνχλ ηε δπλαηφηεηα πνπ ηνπο πξνζθέξεη ην λνκνζεηηθφ πιαίζην θαη ρξεζηκνπνηνχλ δίγισζζνπο εθπαηδεπηηθνχο γηα ηε δηδαζθαιία ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ησλ καζεηψλ/ηξηψλ ζηα θξνληηζηεξηαθά ηκήκαηα εθηφο σξαξίνπ ηνπ Αλαιπηηθνχ Πξνγξάκκαηνο. Χζηφζν θαη απηή ε πξνζέγγηζε δε ζεσξείηαη ε πιένλ επηηπρήο, αθνχ αθελφο ε κεηξηθή γιψζζα απνηειεί αληηθείκελν θαη φρη κέζν δηδαζθαιίαο θαη αθεηέξνπ ζε απηή δελ έρνπλ πξφζβαζε νη γεγελείο καζεηέο/ηξηεο (Νηθνιάνπ,2000) Ζ αλάπηπμε ελφο εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο κε πνιηηηζκηθή ζπλεηδεηφηεηα πξνυπνζέηεη ηελ θαηαλφεζε, απφ ηελ πιεπξά ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ησλ ζεκειησδψλ πηζηεχσ θαη εκπεηξηψλ ησλ καζεηψλ/ηξηψλ, έηζη ψζηε λα αλνηρηνχλ πεξηζζφηεξεο δίνδνη κάζεζεο γηα ηα παηδηά. Ζ εθηίκεζε ηεο θνπιηνχξαο ησλ καζεηψλ/ηξηψλ νδεγεί ζηελ άξζε ηεο αξλεηηθήο απηνεηθφλαο ησλ παηδηψλ κέζα απφ ηελ ελζάξξπλζε κηαο θξηηηθήο αλάγλσζεο ησλ κελπκάησλ πνπ ιακβάλνπλ ηα παηδηά απφ ηελ θπξίαξρε θνηλσλία. Ζ γλψζε απφ ηελ πιεπξά ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο άιιεο θνπιηνχξαο πνπ 15

17 θέξλνπλ ηα παηδηά καδί ηνπο ζην ζρνιείν αιιά θαη ηεο άιιεο γιψζζαο, βνεζάεη πνιχ πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε(σζνθαιίδνπ,2008: ).ο Nieto (1996) πξνηείλεη λα αθνχκε πξνζεθηηθά ηνπο/ηηο καζεηέο/ηξηεο, γηαηί «νη θσλέο ηνπο ζπρλά καο απνθαιχπηνπλ ηηο πξνθιήζεηο θαη ηνλ βαζχ πφλν πνπ ληψζνπλ ηα παηδηά φηαλ ηα ζρνιεία δελ αληαπνθξίλνληαη ζε απηά θαη παξακέλνπλ παγεξνί ρψξνη»(σζνθαιίδνπ,2008:114) Έρεη, εμάιινπ, δηαπηζησζεί φηη ε επηηπρία ησλ παηδηψλ ζην ζρνιείν ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηνλ ηξφπν αληηκεηψπηζήο ηνπο. Αθφκε, ζχκθσλα κε ηνλ Cummins (2005) ε επηηπρία ηνπο ζην ζρνιείν ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ ελζσκάησζή ηνπο ζηελ επξχηεξε θνηλσλία θαη θαζνξίδεη αλ ζα είλαη ηειηθά ιεηηνπξγηθά άηνκα ζηελ θνηλσλία ή αλ ζα απνηεινχλ έλα θνηλσληθφ πξφβιεκα. Σν κνληέιν εθπαίδεπζεο πνπ αθνινπζείηαη ζηελ Διιάδα είλαη αθνκνησηηθφ θαη δελ ελδηαθέξεηαη γηα ηελ γισζζηθή ηαπηφηεηα θαη ηδηαηηεξφηεηα ησλ καζεηψλ (Σζηηζειίθεο, 2005: ). χκθσλα κε ηελ Κάγηα (2007:88), είλαη πιένλ γλσζηφ φηη νη παξάγνληεο πνπ νδεγνχλ ζηε ζρνιηθή απνηπρία ησλ παηδηψλ έρνπλ λα θάλνπλ πεξηζζφηεξν κε ηελ πνιηηηθή ηνπ ζρνιείνπ θαη ηειηθά κε ηελ αδπλακία ηνπ λα αληαπεμέιζεη ζηελ πνηθηινκνξθία ηεο ζεκεξηλήο ηάμεο. Απνηειεί ηνπιάρηζηνλ πξφθιεζε ην γεγνλφο απηφ ζε ζπλδπαζκφ κε κηα θαηάζηαζε πνπ ζπλερίδεη θαη παξακέλεη ίδηα ζηελ εθπαίδεπζε γηα φινπο φζνπο εκπιέθνληαη ελεξγά ζε απηήλ. Καηά ηνπο Βξαηζάιε θαη θνχξηνπ (2000), ην ζεκεξηλφ ειιεληθφ ζρνιείν ραξαθηεξίδεηαη απφ «γισζζηθή πνιπκνξθία», κε ηελ ειιεληθή λα θαηέρεη ηελ πξψηε ζέζε. Απηή ε γισζζηθή πνιπκνξθία δηαθέξεη απφ ζρνιείν ζε ζρνιείν, θαζψο απφ ηε κία ππάξρνπλ ζρνιεία ηα νπνία θηινμελνχλ απνθιεηζηηθά καζεηέο κηαο κεηνλνηηθήο νκάδαο, κε απνηέιεζκα λα γίλεηαη ρξήζε θπξίσο ηεο πξψηεο ηνπο γιψζζαο, θαη απφ ηελ άιιε ππάξρνπλ ζρνιεία ηα νπνία θηινμελνχλ αιιφγισζζνπο καζεηέο (κε δηαθνξνπνηήζεηο ηνπ πνζνζηνχ εκθάληζήο ηνπο ζηελ ηάμε), νη νπνίνη έρνπλ δηαθνξεηηθφ κεηαμχ ηνπο πνιηηηζκηθφ ππφβαζξν, ελψ ε θπξίαξρε γιψζζα είλαη ε ειιεληθή (Βξαηζάιεο & θνχξηνπ, 2000). Ζ δεχηεξε θαηεγνξία ζρνιείσλ είλαη ε πην θνηλή ζηελ Διιάδα. 16

18 Παηδί θαη κεηξηθή γιψζζα Μεηξηθή γιψζζα ιέγεηαη αιιηψο ε πξψηε γιψζζα πνπ έξρεηαη ζε επαθή κε ην άηνκν απφ ηε γέλλεζή ηνπ ή ε νηθνγελεηαθή γιψζζα (Αδέδ,1999). Σν δηθαίσκα ηνπ παηδηνχ ζηελ εθπαίδεπζε κέζσ ηεο κεηξηθήο ηνπ γιψζζαο θαηνρπξψλεηαη κε απφθαζε ηεο UNESCO απφ ην πγθεθξηκέλα ζην άξζξν 2 αλαθέξεηαη: «ην θαιχηεξν κέζν γηα ηε δηδαζθαιία ελφο παηδηνχ είλαη ε κεηξηθή ηνπ γιψζζα απφ ςπρνινγηθήο απφςεσο, ε κεηξηθή γιψζζα είλαη ην πην ζεκαληηθφ ζχζηεκα ζεκάησλ, πνπ εμαζθαιίδεη απηφκαηα ηελ ηθαλφηεηα έθθξαζεο θαη θαηαλφεζεο. Κνηλσληθά είλαη ην κέζνλ ηαχηηζεο ηνπ παηδηνχ κε ηα κέιε ηεο θνηλφηεηαο, απφ ηελ νπνία θαηάγεηαη. Απφ παηδαγσγηθήο απφςεσο, ε κεηξηθή γιψζζα ζπκβάιιεη ζηελ πεξηζζφηεξν άκεζε πξνζαξκνγή ζηηο καζεζηαθέο δηαδηθαζίεο απφ φηη κηα κε νηθεία γιψζζα» (Καλαθίδνπ & Παπαγηάλλε, 1994: 59). Ζ εθαξκνγή ηεο απφθαζεο απηήο ζπλάληεζε θαη ζπλαληά πνιιέο δπζθνιίεο. Σν κνληέιν πνπ ε θάζε θπβέξλεζε επηιέγεη γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ησλ καζεηψλ εμαξηάηαη απφ ηηο εηδηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζε θάζε ρψξα ππνδνρήο κεηαλαζηψλ ή ζε ρψξεο κε κεηνλνηηθνχο πιεζπζκνχο θαη αληαλαθιά ηηο παηδαγσγηθέο θαη ηηο πνιηηηθέο πξνζέζεηο ησλ ππεχζπλσλ γηα ην ζρεδηαζκφ ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο. Ο ξφινο ηνπ ζρνιείνπ Έλα ζρνιείν πνπ εμππεξεηεί κηα πνιχγισζζε, πνιππνιηηηζκηθή θαη πνιπθπιεηηθή θνηλφηεηα κπνξεί λα δηαδξακαηίζεη ζεκαληηθφ ξφιν βνεζψληαο φια ηα παηδηά θαη ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο λα αηζζαλζνχλ εππξφζδεθηα λέα κέιε ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο. Γηα λα βνεζεζνχλ ηα παηδηά είλαη ζεκαληηθφ λα εθηηκεζνχλ νη εθπαηδεπηηθέο ηνπο αλάγθεο, ρξεζηκνπνηψληαο δηαδηθαζίεο επαίζζεηεο ζην γισζζηθφ θαη πνιηηηζηηθφ ηνπο ππφβαζξν. (Coelho, 2007: ). Δπηπιένλ ε ζπκκεηνρή ησλ γνλέσλ είλαη έλαο παξάγνληαο θιεηδί γηα ηε ζρνιηθή επηηπρία θαη βαζηθφ ζπζηαηηθφ γηα ηελ νηθνδφκεζε απνηειεζκαηηθψλ ζρνιείσλ ζε γεηηνληέο ρακεινχ εηζνδήκαηνο θαη εζληθψλ κεηνλνηήησλ ( Δdmonds, 1979 ζην Φψηνπ, 2007: 315) Σν ζρνιείν είλαη κέξνο φπνπ ηα παηδηά έρνπλ επθαηξίεο γηα θαζεκεξηλή επαθή κε αλζξψπνπο απφ δηαθνξεηηθά πνιηηηζκηθά ππφβαζξα. Σν λα εκπιαθνχλ ηα παηδηά ζε δξαζηεξηφηεηεο ζε κηθηέο ζπλεξγαηηθέο νκάδεο κάζεζεο πεηπραίλεηαη ε δπλαηή εμίζσζε ηεο ζέζεο ησλ δηαθνξεηηθψλ νκάδσλ κέζα ζην ζρνιείν θαη κέζα ζηελ ηάμε. Οη ζηφρνη πνπ 17

19 κνηξάδνληαη ηα κέιε κηαο νκάδαο έρνπλ σο απνηέιεζκα κηα αίζζεζε θνηλήο ηαπηφηεηαο θαη επηδίσμεο θαη βνεζνχλ λα πξνσζείηαη ε ζεηηθή δηαπξνζσπηθή αιιειεπίδξαζε (Coelho,2007: ). Γηγισζζία ζην Διιεληθφ λεπηαγσγείν Σα λήπηα πνπ έξρνληαη ζήκεξα ζην λεπηαγσγείν είλαη είηε δίγισζζα είηε κνλφγισζζα ζηελ πξψηε ηνπο γιψζζα. Απηφο είλαη έλαο παξάγνληαο πνπ πξέπεη λα ιακβάλεηαη ππφςε θαηά ην ζρεδηαζκφ ηεο θαζεκεξηλήο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο κέζα ζηα πιαίζηα ηνπ γεληθνχ ζθνπνχ ηνπ λεπηαγσγείνπ πνπ αθνξά ζηελ νιφπιεπξε αλάπηπμε ησλ παηδηψλ. Παξάιιεια ζα πξέπεη λα γίλεη επξέσο γλσζηφ θαη θαηαλνεηφ φηη ε δηγισζζία επηδξά ζεηηθά ηφζν ζηελ λνεηηθή αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ φζν θαη ζηε γιψζζα (Cummins, 2005). Απφ ηελ άιιε πιεπξά ε δηγισζζία ησλ παηδηψλ ζα πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη σο έλα πνιπδηάζηαην θαηλφκελν κε ην νπνίν αζρνινχληαη αξθεηνί θιάδνη επηζηεκψλ νη νπνίνη κπνξνχλ λα δψζνπλ ζεκαληηθέο πιεξνθνξίεο σο πξνο ηελ θαιχηεξε αληηκεηψπηζή ηνπ ζηελ ηάμε. Αθφκε θαη ζήκεξα σζηφζν ζην ειιεληθφ λεπηαγσγείν ε δηγισζζία ησλ παηδηψλ παξακέλεη αθαλήο. αλ απνηέιεζκα, ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα «δελ επελδχεη ζηελ νηθνγέλεηα, ζην γισζζηθφ πινχην, ζηνλ πνιππνιηηηζκφ θαη ηειηθά ζηελ ίδηα ηε δσή ησλ παηδηψλ πνπ ππεξεηεί» (Σζνθαιίδνπ, 2012: 45). Ηδηαίηεξα θαηά ηα πξψηα ρξφληα ηεο θνίηεζεο ησλ παηδηψλ ζην ζρνιείν θαη θαζψο ε γιψζζα πνπ θπξηαξρεί θαη νκηιείηαη είλαη δηαθνξεηηθή απφ ηε κεηξηθή ηνπ, ηφηε απηφ παίξλεη ην κήλπκα πσο ε γιψζζα ηνπ κεηνλεθηεί απέλαληη ζηελ θπξίαξρε, κε απνηέιεζκα ηελ πξφθιεζε ζπλαηζζεκαηηθήο θαη θνηλσληθήο αλαζθάιεηαο ηνπ παηδηνχ (Κνξαθή Α, Αινχπε Α,2011: 113). Ζ Κάγηα (2007:82), κηιάεη γηα απνθιεηζκφ απφ ηνλ «ηδηαίηεξν πνιηηηζκφ θαη ηε γιψζζα» ησλ κεηνλνηηθψλ νκάδσλ θαη ζπγθεθξηκέλα ησλ Αιβαλψλ, ν νπνίνο νδεγεί ηειηθά ζε ρακειή απηνεθηίκεζε ησλ παηδηψλ, θάηη πνπ είλαη επξέσο πιένλ γλσζηφ φηη επεξεάδεη αξλεηηθά ηε ζρνιηθή ηνπ εμέιημε. Μάιηζηα θάλεη ιφγν γηα πεξηνξηζκέλα δηθαηψκαηα ησλ παηδηψλ φπσο θαη νη γνλείο ηνπο (ν.π: 83). Δλψ ν Γακαλάθεο (1998), ππνζηεξίδεη φηη ε γλψζε ηεο θπξίαξρεο γιψζζαο απνηειεί βαζηθή πξνυπφζεζε γηα επαγγεικαηηθή θαη θνηλσληθή αλέιημε, θάηη πνπ γλσξίδνπλ θαιά νη γνλείο ησλ παηδηψλ θαη πνπ θαη ηα ίδηα ηα παηδηά καζαίλνπλ απφ πνιχ λσξίο. 18

20 Καηαιπηηθφο θξίλεηαη ν ξφινο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ηδηαίηεξα ησλ αληηιήςεψλ ηνπο γηα ηε δηγισζζία ησλ καζεηψλ ηνπο. Δηδηθφηεξα ν ηδενινγηθφο ηνπο πξνζαλαηνιηζκφο θαη νη γεληθφηεξεο ηνπνζεηήζεηο ηνπο πάλσ ζε ζέκαηα κεηαλάζηεπζεο θαη εηεξφηεηαο επεξεάδεη αλάινγα ηηο ζηάζεηο θαη ηηο αληηιήςεηο ηνπο απέλαληη ζην ζέκα ηεο δηγισζζίαο ησλ παηδηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα γηα ην λεπηαγσγείν θαη πξνθεηκέλνπ νη εθπαηδεπηηθνί λα πξνρσξήζνπλ ζε κηα νπζηαζηηθή παηδαγσγηθή παξέκβαζε ζα πξέπεη λα γλσξίδνπλ «ηηο γισζζηθέο πξνυπνζέζεηο» κε ηηο νπνίεο ηα λήπηα έξρνληαη ζηελ ηάμε (θνχξηνπ,2009:80). Σν κνλνγισζζηθφ ζχζηεκα ηνπ ειιεληθνχ ζρνιείνπ κε ηελ επηβνιή ηεο ειιεληθήο σο θπξίαξρεο γιψζζαο παξαβιέπεη ηε δηγισζζία ησλ καζεηψλ θαη έηζη απφ ηε κηα κεξηά απνηπγράλεη λα αμηνινγήζεη ην γισζζηθφ θεθάιαην ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηνπ παηδηνχ (Σζνθαιίδνπ, 2012) θαη απφ ηελ άιιε ζπκβάιιεη ζηε γισζζηθή κεηαηφπηζε. Καη φπσο ζηε βηβιηνγξαθία θαηαγξάθεηαη δελ αξθνχλ νη πξνζπάζεηεο ηεο νηθνγέλεηαο ψζηε λα απνθεπρζεί ε κνλνγισζζία. Ζ ζηάζε ησλ ειιήλσλ εθπαηδεπηηθψλ απέλαληη ζηε δηγισζζία Ζ βηβιηνγξαθία δείρλεη φηη νη εθπαηδεπηηθνί εζηηάδνπλ θπξίσο ζηηο καζεζηαθέο δπζθνιίεο θαη ζηα πξνβιήκαηα έληαμεο ησλ παηδηψλ ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ νκάδσλ. Οη πεξηζζφηεξνη δε ληψζνπλ έηνηκνη λα αληηκεησπίζνπλ ζσζηά ηε δηαθνξεηηθφηεηα ηεο ηάμεο ηνπο θαη δειψλνπλ φηη ρξεηάδνληαη ζρεηηθή εθπαίδεπζε πάλσ ζην ζέκα. Δπηπιένλ νη πεξηζζφηεξνη εθπαηδεπηηθνί αδηαθνξνχλ γηα ην πνιηηηζκηθφ θαη γισζζηθφ θεθάιαην ησλ παηδηψλ ησλ κεηνλνηηθψλ νκάδσλ θαη ηνπο ζπκπεξηθέξνληαη ζαλ λα ήηαλ κνλφγισζζνη καζεηέο. Υξεζηκνπνηείηαη επξχηεξα ν νξηζκφο αιιφγισζζα παηδηά απφ πιήζνο εθπαηδεπηηθψλ, ν νπνίνο πεξηέρεη αξλεηηθέο ζπλδειψζεηο, γηα ηνπο δίγισζζνπο καζεηέο. Μέζα ζηελ ηάμε νη δίγισζζνη καζεηέο είλαη «αφξαηνη». Πξαθηηθέο πνπ αθνινπζνχληαη αθφκε είλαη νη ζπκβνπιέο πξνο ηνπο γνλείο ησλ δίγισζζσλ καζεηψλ ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο ηνπο πξνηείλνπλ λα κηινχλ ζηα παηδηά ηνπο ζηα ειιεληθά γηαηί αιιηψο ζα ππάξρεη πξφβιεκα κε ην δηάβαζκα. (Gkaintartzi, A. Kiliari, A. Tsokalidou, R. (2014)) 19

21 Νεπηαγσγεία Κχπξνπ - Πνιηηηζκηθφο θαη γισζζηθφο πινπξαιηζκφο «Μηα απφ ηηο ζεκαληηθέο παηδαγσγηθέο αξρέο ηνπ λεπηαγσγείνπ είλαη φηη ην ζρνιείν πξέπεη λα δηαθνξνπνηείηαη γηα λα θαισζνξίδεη ην θάζε μερσξηζηφ θαη κνλαδηθφ παηδί πνπ θνηηά ζε απηφ. Ζ ζεηηθή αληηκεηψπηζε ηνπ πνιηηηζκηθνχ, γισζζηθνχ θαη ζξεζθεπηηθνχ πινπξαιηζκνχ απνηειεί θπξίαξρν ζηφρν ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο. Οη εθπαηδεπηηθνί θαζψο θαη ηα παηδηά ζα πξέπεη λα ιεηηνπξγνχλ ζε έλα θιίκα απνδνρήο ησλ δηαθνξψλ ηνπο, λα αλαπηχμνπλ ην ζεβαζκφ θαη λα θαηαπνιεκήζνπλ ή λα απνθχγνπλ ηε δηακφξθσζε ζηεξεφηππσλ. Σα παηδηά ζα πξέπεη λα αλαπηχμνπλ ζεηηθή απηνεηθφλα, ηελ ηαπηφηεηα ηεο νκάδαο ηνπο, λα ελζαξξχλνληαη λα αιιειεπηδξνχλ κε φια ηα παηδηά, λα ζθέθηνληαη θξηηηθά γηα θαηαζηάζεηο θαη ζπκβάληα, λα επηιχνπλ πξνβιήκαηα κε θνηλσληθέο δηαζηάζεηο θαη λα κάζνπλ λα ππεξαζπίδνληαη ηνλ εαπηφ ηνπο. Πην ζπγθεθξηκέλα ε κάζεζε κηαο άιιεο γιψζζαο, εθηφο απφ ηε κεηξηθή, είλαη κηα θπζηθή δηαδηθαζία γηα ηηο ειηθίεο ηνπ λεπηαγσγείνπ αθνχ αθφκε ηα παηδηά αλαπηχζζνπλ ηε γιψζζα ηνπο θαη ην έδαθνο είλαη πξφζθνξν γηα ηέηνηεο εκπεηξίεο. ια ηα παηδηά είλαη γλσζηηθά, γισζζηθά θαη ζπλαηζζεκαηηθά ζπλδεδεκέλα κε ηε γιψζζα θαη ηελ θνπιηνχξα ηεο νηθνγέλεηαο ηνπο πάλσ ζηελ νπνία πξέπεη λα ζηεξηδφκαζηε γηα λα εληζρχνπκε ηελ Διιεληθή. Δίλαη ζεκαληηθφ λα ζπκφκαζηε φηη ηα παηδηά ηεο πξνζρνιηθήο θαη πξψηεο ζρνιηθήο ειηθίαο κπνξνχλ λα κάζνπλ αιιά θαη λα επηδείμνπλ ηηο γλψζεηο θαη ηηο ηθαλφηεηεο ηνπο κε πνιινχο ηξφπνπο (π.ρ. κέζα απφ ηελ θίλεζε, ηε κνπζηθή θ.ά.) άξα δίλσ πνιιαπιέο θαη δηαθνξεηηθέο επθαηξίεο ζηα παηδηά γηα έθθξαζε κέζα απφ πνιιαπινχο θψδηθεο επηθνηλσλίαο. Πέξα απφ απηφ ε λεπηαγσγφο πξέπεη λα νξγαλψλεηαη κε ηξφπν πνπ λα θαισζνξίδεη ηα δίγισζζα παηδηά (θαη ηηο νηθνγέλεηεο ηνπο) κέζα απφ ζαθήο ξνπηίλεο, κέζα απφ πνηθίιεο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο ( αηνκηθέο θαη νκαδηθέο), κέζα απφ ηελ παξνρή πεξηζζφηεξνπ ρξφλνπ γηα αλάπηπμε ζπγθεθξηκέλσλ δεμηνηήησλ ή σο πξνο ηελ αληαπφθξηζε ζε εξσηήκαηα, κέζα απφ ηελ αμηνιφγεζε, αλαηξνθνδφηεζε θαη επηβξάβεπζε. Αθφκε κηα θνξά ε επηθνηλσλία θαη ζπλεξγαζία κε ηελ νηθνγέλεηα εληζρχεη ηε ζεηηθή απηνεηθφλα ηνπ παηδηνχ γηα ηε θνπιηνχξα θαη γιψζζα ηνπ θαη επηθέξεη ζεηηθά απνηειέζκαηα σο πξνο ηε κάζεζε θαη αλάπηπμε ηνπ.» (Π.Η. Κχπξνπ,2010 ει 11-12) 20

22 Γισζζηθή πνιηηηθή ζηελ Απζηξαιία ηελ πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία ηεο Απζηξαιίαο νη αξρέο κηαο νινθιεξσκέλεο εζληθήο γισζζηθήο πνιηηηθήο αλαθέξνπλ: 1) Σε δηαζθάιηζε ηεο ηθαλφηεηαο ρξήζεο ηεο θπξίαξρεο γιψζζαο 2) Σε δηαηήξεζε θαη αλάπηπμε ησλ γισζζψλ ησλ κεηαλαζηψλ, πξνζηαηεχνληαο ηνλ γισζζηθφ πινχην ηεο ρψξαο 3) Σελ εμαζθάιηζε επθαηξηψλ ζε φια ηα παηδηά γηα ηελ εθκάζεζε κηαο δεχηεξεο γιψζζαο 4) Σελ παξνρή ππεξεζηψλ ζε φιεο ηηο θνηλνηηθέο γιψζζεο ηεο ρψξαο (Σζνθαιίδνπ, 2008:275) 21

23 Γισζζηθή ζπλεηδεηφηεηα - Language awareness Γισζζηθή ζπλεηδεηφηεηα είλαη ε θαηαλφεζε ηεο θχζεο ηεο γιψζζαο θαη ηνπ ξφινπ ηεο ζηελ θαζεκεξηλή δσή. «Is a person s sensitivity to and conscious perception of the nature of language and its role in human life.» (James Garrett, 1991) Ζ Wei ζην βηβιίν ηεο ηελ νξίδεη σο φξν πνπ πεξηγξάθεη ηε γλψζε γισζζψλ θαη ηνπ ηξφπνπ πνπ ε γιψζζα ιεηηνπξγεί θαη ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ θνηλσλία. describes knowledge about and appreciation of the attributes of a language, the way a language works and is used in society. (Wei, 2000) Πεξηιακβάλεη επηπιένλ ηε ζπδήηεζε ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ησλ γισζζψλ θαη εμάζθεζε αθξφαζεο. Μπνξεί λα γεθπξψζεη ην ράζκα κεηαμχ ηεο πξψηεο γιψζζαο κεηξηθήο θαη ησλ άιισλ-μέλσλ γισζζψλ. (James Garrett, 1991) πσο γξάθεη ε Christine Helot (2008) ε κειέηε ηεο γισζζηθήο επίγλσζεο ή ζπλεηδεηφηεηαο είλαη πξφζθαηε ιφγσ ηεο παγθνζκηνπνίεζεο θαη ηεο θηλεηηθφηεηαο ησλ πιεζπζκψλ πνπ ζαλ απνηέιεζκα απηψλ είλαη ε γισζζηθή θαη πνιηηηζκηθή δηαθνξεηηθφηεηα ζηηο ηάμεηο ησλ ζρνιείσλ.μηιψληαο γηα ηελ πνιπγισζζία ζην ζρνιείν ηζρπξίδεηαη φηη απηή έρεη δχν εθθάλζεηο: απφ ηε κηα ηηο γιψζζεο πνπ κηινχλ νη καζεηέο θαη απφ ηελ άιιε ηηο γιψζζεο πνπ πξνζθέξνληαη απφ ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Σν θπξηφηεξν δήηεκα πνπ αλαδεηθλχεηαη είλαη θαηά πφζν είλαη δπλαηφλ λα αμηνπνηεζεί ην γισζζηθφ θεθάιαην ησλ δίγισζζσλ καζεηψλ θαη πψο ην ζρνιείν κπνξεί λα βνεζήζεη ηα παηδηά λα γίλνπλ πνιχγισζζνη πνιίηεο. Σν κνληέιν πνπ πεξηθιείεη ηηο επηηαγέο ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο πάλσ ζηα δεηήκαηα απηά είλαη ην κνληέιν ηεο γισζζηθήο ζπλεηδεηόηεηαο - language awareness πνπ βνεζάεη ηελ πνιπγισζζία θαη ζπζηεκηθά θαη αηνκηθά δηδάζθνληαο απφ θνηλνχ ζε κνλφγισζζνπο θαη δίγισζζνπο καζεηέο ψζηε απηνί λα εθηηκήζνπλ θαη λα ζεβαζηνύλ ηε δηαθνξεηηθόηεηα. Δελ απνηειεί απιή εθκάζεζε μέλσλ γισζζώλ αιιά επαηζζεηνπνηεί ηα άηνκα ζηελ ύπαξμε γισζζηθώλ θσδίθσλ ηζόηηκσλ αλ θαη δηαθνξεηηθώλ. Αλαθεξφκελε ζηελ επξσπατθή πνιηηηθή αλαιχεη πσο ζέηεη σο ζηφρνπο γισζζηθήο εθπαίδεπζεο ηνπο εμήο : ηε ζπλαίζζεζε ηνπ γισζζηθνχ πινπξαιηζκνχ θαη ηελ εθπαίδεπζε γηα ηελ πνιπγισζζία. πλνπηηθά ζχκθσλα κε ηελ Helot ην κνληέιν ηεο γισζζηθήο ζπλεηδεηόηεηαο αγθαιηάδεη όιεο ηηο γιώζζεο θαη ηηο κεηνλνηηθέο θαη όρη κόλν ηηο 22

24 ιεγόκελεο ηζρπξέο, θαη επηπιένλ βνεζάεη ηνπο γνλείο ζηελ ζπλέρηζε θαη ελίζρπζε ηεο κεηξηθήο ηνπο γιώζζαο. (Helot, 2008) Έξεπλεο ζρεηηθέο κε ηε δηγισζζία Ο Νηθνιάνπ (2003:69) αλαθέξεη ηηο ζεκαληηθέο αξρέο ηεο δηγισζζίαο Αξρή ηνπ εκπινπηηζκνύ ηεο πξνζζεηηθήο δηγισζζίαο (additive bilingual enrichment principle) Σν παηδί πνπ έρεη απνθηήζεη θαιή γλψζε δχν γισζζψλ έρεη έλα γισζζηθφ πιενλέθηεκα απέλαληη ζην δίγισζζν παηδί. Σα δίγισζζα παηδηά ζπλεηδεηνπνηνχλ φηη ππάξρνπλ δχν ηξφπνη γηα λα πνχκε ην ίδην πξάγκα. Μέλεη λα δηεπθξηληζηεί ην θαηά πφζν απηή ε επαηζζεζία απέλαληη ζηηο ιεμηθέο (lexical) θαη κνξθνινγηθέο (formal) πιεπξέο ηεο γιψζζαο αθνξνχλ θαη ηε γεληθφηεξε λνεηηθή ιεηηνπξγία. Οη λεφηεξεο έξεπλεο ηζρπξίδνληαη απηφ αθξηβψο, φηη δειαδή, ην επίπεδν γισζζηθήο ηθαλφηεηαο πνπ απνθηνχλ νη δίγισζζνη καζεηέο ζηηο δπν γιψζζεο ηνπο κπνξεί λα αζθεί ζεκαληηθή επίδξαζε ζηελ εθπαηδεπηηθή θαη λνεηηθή ηνπο αλάπηπμε. ( Cummins 1999, Diaz & Klinger 1991, Γξάθνο, 1998, θνχξηνπ 1998, Νηθνιάνπ 2000). Δλδηαθέξνλ επίζεο έρνπλ νη έξεπλεο πνπ δηεμήρζεζαλ ζηελ Ηλδία απφ ηνλ Mohanty θαη νη νπνίεο δείρλνπλ κηα μεθάζαξε ζρέζε κεηαμχ ηεο δηγισζζίαο θαη ηεο γλσζηηθήο επίδνζεο. Αξρή ηεο αιιειεμάξηεζεο ( interdependence)ή ηεο θνηλήο ππνθείκελεο γισζζηθήο ηθαλόηεηαο (common underlying proficiency) ήκεξα παξαδερφκαζηε φηη ε εκπεηξία ζηελ πξψηε γιψζζα βνεζάεη ηελ εθκάζεζε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο, αθνχ πιήζνο κεηαγισζζηθψλ ηθαλνηήησλ ηεο Γ1 ρξεζηκνπνηνχληαη θαη γηα ηε Γ2. Ζ Γ2 κπνξεί λα εληζρπζεί έζησ θαη κε ιηγφηεξε έθζεζε ζε απηή φηαλ πξέπεη ην παηδί λα παγηψζεη θαη λα κάζεη αθαδεκατθά ηε Γ1. Καηά ζπλέπεηα δελ πξέπεη λα εγθαηαιείπεηαη νχηε λα παξακειείηαη ε κεηξηθή γιψζζα ή πξψηε γιψζζα ηεο νπνίαο νη γισζζηθέο ηθαλφηεηεο απνηεινχλ ηε βάζε γηα ηελ εθκάζεζε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο (Γξάθνο 1998).Με ηελ ίδηα ζέζε ζπκθσλεί θαη ν Γακαλάθεο (1997) πνπ θάλνληαο αλαθνξά ζε ζθαλδηλαβηθέο έξεπλεο (Skutnabb Kangas /Toukoumaa 1976) ηνλίδεη φηη ηα παηδηά πνπ είραλ απνθηήζεη ζηε κεηξηθή ηνπο γιψζζα έλα ηθαλνπνηεηηθφ επίπεδν κπνξνχζαλ φρη κφλν λα ηελ θαιιηεξγνχλ, 23

25 αιιά θαη λα απνθηήζνπλ κε ηε βνήζεηά ηεο αξθεηέο γλψζεηο ζηε δεχηεξε γιψζζα. Αληίζεηα παηδηά πνπ είραλ κεηαλαζηεχζεη ζε κηθξφηεξε ειηθία θαη δηαηαξάρηεθε ε εμέιημε ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ζηα πξψηα ζρνιηθά έηε, πξηλ ηελ απφθηεζε ηεο ηθαλφηεηαο ηεο αθαηξεηηθήο ζθέςεο, παξνπζίαδαλ άζρεκε εηθφλα θαη ζηηο δχν γιψζζεο. Σν ίδην ζπλέβε θαη ζε παηδηά πνπ κεηαλάζηεπζαλ ζηελ πξνζρνιηθή ειηθία θαη δελ πξφιαβαλ λα νινθιεξψζνπλ ηελ αλάπηπμε ηεο κεηξηθήο ηνπο γιψζζαο. Αθαηξεηηθή δηγισζζία Σν ξήγκα ζηελ θαηάθηεζε ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ην νπνίν επηδξά ζηελ εμέιημε θαη ησλ δπν γισζζψλ (κεηξηθήο θαη θπξίαξρεο) έρεη σο ζπλέπεηα ηε «δηπιή εκηγισζζία» ή «αθαηξεηηθή δηγισζζία» πνπ ζεκαίλεη φηη ην παηδί απφ ηελ αιινδαπή δελ θαηέρεη ζσζηά νχηε ηε κεηξηθή νχηε ηελ μέλε γιψζζα (Γξάθνο 1998 ζην Νηθνιάνπ 2003:70). πσο αλαθέξεη ε Σξηάξρε (2000:67) αθαηξεηηθή δηγισζζία ζπλαληνχκε ζχκθσλα κε ηηο ζεσξεηηθέο ζέζεηο θαη ηα εκπεηξηθά δεδνκέλα ηνπ Lambert, ζε εθείλα ηα δίγισζζα άηνκα ζηα νπνία επηβάιιεηαη κέζσ ηεο θνηλσληθήο θαη πνιηηηθήο πίεζεο ηνπ πεξηβάιινληνο ζρεδφλ απφ ηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο ηνπο, ε ζπλερήο ρξήζε κφλν ηεο δεχηεξεο γιψζζαο. Ζ κεηξηθή γιψζζα παξακειείηαη, γεγνλφο πνπ έρεη σο ζπλέπεηα ηελ επηβξάδπλζε ηεο αλάπηπμήο ηεο. Σαπηφρξνλα, δελ είλαη δπλαηή κηα ηθαλνπνηεηηθή αλάπηπμε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο. Απηή ε κνξθή δηγισζζίαο παξνπζηάδεηαη ζπλήζσο ζε παηδηά κεηνλνηήησλ, ησλ νπνίσλ ηφζν ε γιψζζα φζν θαη ν πνιηηηζκφο δελ αμηνινγνχληαη ζεηηθά απφ ηελ πιεηνςεθία ηνπ πεξηβάιινληνο. Πνιιέο θνξέο, ζε αθξαίεο πεξηπηψζεηο ηεο αθαηξεηηθήο δηγισζζίαο, παξνπζηάδεηαη ην θαηλφκελν ηεο «δηπιήο εκηγισζζίαο», πνπ δελ είλαη ηίπνηε άιιν παξά ε αληίζεηε φςε ηεο δηγισζζίαο ή θαιχηεξα ε απνηπρεκέλε κνξθή ηεο δηγισζζίαο. πσο γξάθεη ε θνχξηνπ (2000) βαζηθή πξνυπφζεζε ζηε ζσζηή αλάπηπμε ηεο δηγισζζίαο είλαη λα γλσξίδεη ν δάζθαινο ηε γισζζηθή ηδηνκνξθία ηνπ θάζε παηδηνχ γηα λα κπνξεί λα δνπιέςεη πάλσ ζε απηήλ. ε αληίζεηε πεξίπησζε ν/ ε εθπαηδεπηηθφο αδπλαηεί λα αμηνπνηήζεη ηελ πξνεγνχκελε γλψζε ηνπ παηδηνχ, ηελ θνπιηνχξα θαη ηηο εκπεηξίεο ηνπ απφ ηελ άιιε ηνπ γιψζζα (Cummins, 1999) αιιά θαη λα αμηνινγήζεη ζσζηά ην παηδί. 24

26 Δλίζρπζε ηεο πνιπγισζζίαο ζηελ πξάμε Πξνγξάκκαηα- Πξνζεγγίζεηο πνιππνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο Γεληθφηεξα κπνξνχλ λα ηαμηλνκεζνχλ απφ ηε κηα κεξηά ζε ζεσξίεο ηεο θνηλσληθήο ηάμεο (social order theories), φζνλ αθνξά ηε δηαδηθαζία πξνζαξκνγήο ησλ κεηνλνηήησλ θαη ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ θπξίαξρε θνπιηνχξα θαη ζηε ζηαζεξφηεηα ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ νκάδσλ (αθνκνίσζε) θαη απφ ηελ άιιε ζε ζεσξίεο ηεο ζχγθξνπζεο (power conflict theories),πνπ ηνλίδνπλ ηελ αληζφηεηα ζηελ θαηαλνκή ηεο δχλακεο θαη ησλ πεγψλ πνπ ζπλδέεηαη κε ηε θπιεηηθή θαη εζλνηηθή θπξηαξρία (αληηξαηζηζηηθή). (Κάηζηθαο &Πνιίηνπ, 1999:31)Οη Sleeter & Grant αλαιχνπλ πέληε πξνζεγγίζεηο εθπαίδεπζεο :ηελ εθπαίδεπζε ησλ δηαθνξεηηθψλ καζεηψλ(teaching the exceptional and the culturally different), ηελ πξνζέγγηζε ησλ αλζξψπηλσλ ζρέζεσλ (human relations), ηνπ δηαρσξηζκνχ ησλ νκάδσλ (single group studies), ηελ πνιππνιηηηζκηθή (multicultural education)θαη ηελ θξηηηθή ρεηξαθεηεηηθή πξνζέγγηζε (multicultural social justice education). χκθσλα κε ηελ ηειεπηαία πξνζέγγηζε ε αγσγή ζηνρεχεη ζε φια ηα παηδηά, νη ζηφρνη ηεο εθπαίδεπζεο είλαη ε ηζφηεηα, ν κεηαζρεκαηηζκφο ησλ θνηλσληθψλ δνκψλ θαη ν πνιηηηζκηθφο πινπξαιηζκφο, ε πξνεηνηκαζία ελεξγψλ πνιηηψλ, ε παξνπζίαζε πνηθίισλ ηξφπσλ δηαβίσζεο θαη ε παξνρή ίζσλ επθαηξηψλ. Οη δξαζηεξηφηεηεο ιακβάλνπλ ππφςε ηα βηψκαηα ησλ καζεηψλ, εληζρχνπλ ηελ θξηηηθή ζθέςε, παξνπζηάδνπλ ηηο πνηθίιεο νπηηθέο ελφο ζέκαηνο, εμαζθνχλ ηηο θνηλσληθέο δεμηφηεηεο.οη καζεηέο ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηε ιήςε απνθάζεσλ κε δεκνθξαηηθέο δηαδηθαζίεο, ιακβάλνληαη ππφςε ηα καζεζηαθά ζηπι θαη νη εξγαζίεο πξνζαξκφδνληαη ζηηο ηθαλφηεηεο ησλ καζεηψλ θαη κάιηζηα επηιέγεηαη ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε σο κέζνδνο δηδαζθαιίαο. Ζ αίζνπζα δηαζέηεη πνηθίιν πιηθφ φπνπ απεηθνλίδεηαη ε δηαθνξεηηθφηεηα, ηα ελδηαθέξνληα ησλ παηδηψλ, απνθεχγνληαη νη δηαδηθαζίεο πνπ δηαρσξίδνπλ ηα παηδηά ζε θαινχο απνηπρεκέλνπο καζεηέο. Δλζαξξχλεηαη ε ελεξγφο ζπκκεηνρή γνλέσλ ζην ζρνιείν, ε ηάμε εκπιέθεηαη ζην θνηλσληθφ γίγλεζζαη, ε βηβιηνζήθε παξέρεη πνηθίια παξαδείγκαηα δηαθνξεηηθφηεηαο ζε ξφινπο δηαθνξεηηθνχο απφ ηνπο ζηεξενηππηθνχο, επηπιένλ δξαζηεξηφηεηεο γηα φινπο ρσξίο λα ππάξρεη δηαρσξηζκφο, δηαδηθαζίεο πνπ δελ κεηψλνπλ θαλέλαλ θαη γεληθά έλα ζρνιείν πξνζηηφ ζε φινπο(sleeter & Grant,2007 :185) 25

27 ηελ πξάμε Οη καζεηέο βιέπνπλ πνιιαπιέο πηπρέο ηνπ ίδηνπ ζέκαηνο θαη κε απηφλ ηνλ ηξφπν πξνάγεηαη ε θξηηηθή ζθέςε, (Sleeter & Grant,2007:186)Σν ζρνιείν πξέπεη εληζρχεη ηε ζπλεξγαηηθή δξάζε αθνχ φπσο έρεη αλαθέξεη ν Dewey (Dewey 1938:56 ζην Sleeter & Grant,2007:197)ηα παηδηά είλαη εθ θχζεσο θνηλσληθά απιά ρξεηάδνληαη θαηάιιειν ζρεδηαζκφ γηα λα δξάζνπλ. Σα παηδηά καζαίλνπλ πσο ηα γεγνλφηα πεγάδνπλ απφ θάπνηεο απνθάζεηο θαη πξέπεη λα αξρίζνπλ λα θαηαλννχλ ηξφπνπο ψζηε λα ιακβάλνπλ κέξνο ζηε δηαδηθαζία ιήςεο ησλ απνθάζεσλ (απφ παξάδεηγκα Sleeter & Grant,2007:207)Ζ εκπινθή ησλ γνλέσλ ζηε ζηνρνζεζία θαη ζε πνηθίιεο εθπαηδεπηηθέο δξάζεηο ηνπ ζρνιείνπ απνηειεί έλα δείγκα δεκνθξαηηθφηεηαο θαη απφ ηελ άιιε δίλεη ηελ εηθφλα ηνπ γνληνχ σο ζπκκέηνρνπ ζηε ζρνιηθή δηαδηθαζία θαη φρη απιψο σο ππεχζπλνπ λα ζηέιλεη κφλν ην παηδί ηνπ ζην ζρνιείν θαη λα αθνχεη φηη έρεη λα ηνπ πεη ν δάζθαινο. (Sleeter & Grant,2007:199) Απφ ηελ πνιππνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε ιακβάλεηαη ε δηαβεβαίσζε φηη ε ηάμε ηηκά ηε δηαθνξεηηθφηεηα.καη ζηηο δχν πξνζεγγίζεηο ην πξφγξακκα παξνπζηάδεη εκπεηξίεο θαη απφςεηο απφ φιεο ηηο νκάδεο πξνέιεπζεο, δηαζεκαηηθά ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο εκέξαο. Ζ δηγισζζία ή πνιπγισζζία αλαδεηθλχεηαη θαη γίλνληαη αλαιχζεηο ζεκάησλ κε πνηθίινπο ηξφπνπο ψζηε λα θαιχπηνληαη ηα δηάθνξα ζηπι κάζεζεο. Οη δάζθαινη έρνπλ πςειέο πξνζδνθίεο απφ φινπο ηνπο καζεηέο θαη ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε επηιέγεηαη γηα ηελ αλάπηπμε θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ θαη ηελ πηνζέηεζε ζπκπεξηθνξψλ αιιειεγγχεο. ηφρνο είλαη ε αλάπηπμε ζρέζεσλ ζρνιείνπ- νηθνγέλεηαο- θνηλφηεηαο θαη ε ελεξγφο εκπινθή γνλέσλ ησλ κεηνλνηήησλ ζην πξφγξακκα. Μηα απφ ηηο δξάζεηο ηεο επξσπατθήο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο πνπ ζπκβάιιεη ζηε βειηίσζε ηεο θαηαλφεζεο θαη γλσξηκίαο ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ ησλ δηαθφξσλ ιαψλ είλαη ην πξφγξακκα «Αθχπληζε ζηε δηαθνξεηηθφηεηα ησλ γισζζψλ θαη ησλ πνιηηηζκψλ». Σν πξφγξακκα απηφ, κέζα απφ ηελ αμηνπνίεζε ηεο πνιηηηζκηθήο πνιπκνξθίαο θαη ηεο πνιπγισζζίαο, επαηζζεηνπνηεί ηνπο καζεηέο ζηε δηαθνξεηηθφηεηα ησλ γισζζψλ σο πξνο ην άθνπζκα, ηε γξαθή, ηε δνκή, ηε ζχληαμε ηεο γιψζζαο θηι., κε ζηφρν νη καζεηέο λα είλαη ζε ζέζε λα εμνηθεηψλνληαη ζηαδηαθά, γισζζηθά θαη πνιηηηζκηθά κε πεξηζζφηεξεο ηεο κηαο γιψζζεο. (Καγθά 2001) 26

28 Αιθαβεηηζκφο θαη δηγισζζηθφο αιθαβεηηζκφο ζηελ ηάμε Γεκηνπξγψληαο ην αλάινγν κνξθσηηθφ πεξηβάιινλ ζηελ ηάμε πινχζην ζε έληππν πιηθφ πνπ αλαδεηθλχεη ηηο πνιιαπιέο ιεηηνπξγίεο ηνπ αιθαβεηηζκνχ, κε εκεξνιφγηα, γξαθηθή χιε, πνηθηιία εηδψλ γξαθήο, θαιιηεξγψληαο ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε κε δξαζηεξηφηεηεο απφ θνηλνχ ζε νκάδεο θαη δεκηνπξγψληαο δηαζεκαηηθέο εξγαζίεο. (Baker : ) Γίγισζζα βηβιία Γίγισζζα βηβιία είλαη απηά πνπ έρνπλ δηπιή ή ηξηπιή επηινγή γιψζζαο ζην θείκελφ ηνπο. Γηα παξάδεηγκα ππάξρνπλ βηβιία αγγινειιεληθά ή αγγιναιβαληθά ζην εκπφξην ή φπσο ην βηβιίν «Σν πξψην κνπ βηβιίν γηα ηε δηγισζζία» (Σζνθαιίδνπ 2004) θαη «Αλάκεζα ζηνλ ειιεληθφ θαη ηνλ αξαβηθφ θφζκν» (Σζνθαιίδνπ 2012). Σα δίγισζζα βηβιία βνεζνχλ ηα παηδηά λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ φηη ππάξρνπλ θαη άιιεο γιψζζεο πνπ έρνπλ αμία θαη ίδηεο ιεηηνπξγίεο κε ηε δηθή ηνπο γιψζζα. Δπηπιένλ γηα ηα παηδηά πνπ ε πξψηε ηνπο γιψζζα κεηξηθή δελ είλαη ε θπξίαξρε γιψζζα ηεο ρψξαο φπνπ δηακέλνπλ ηα δίγισζζα βηβιία βνεζνχλ λα γεθπξσζεί ην ράζκα κεηαμχ ηεο πξψηεο γιψζζαο /θαηαγσγήο θαη ηεο γιψζζαο ηνπ ζρνιείνπ. Δπίζεο βνεζνχλ γηα ηνλ αιθαβεηηζκφ ησλ παηδηψλ. ζνλ αθνξά ζηελ θαηαλφεζε, εθφζνλ έρνπλ ήδε θαηαιάβεη ηελ πινθή θαη ην λφεκα ηνπ βηβιίνπ ζα είλαη ζε ζέζε λα θαηαλνήζνπλ θαη ηηο λέεο ιέμεηο, ην λφεκά ηνπο. Σα βηβιία ζε δχν γιψζζεο ιεηηνπξγνχλ επίζεο σο ζεκαληηθή γέθπξα αλάκεζα ζηνπο γνλείο θαη ηα παηδηά. αλάκεζα ζην ζπίηη θαη ην ζρνιείν. Οη γνλείο αιιά θαη άιια κέιε ηεο νηθνγέλεηαο κπνξνχλ λα δαλεηζηνχλ απφ ην ζρνιείν θαη λα δηαβάζνπλ βηβιία ζηε κεηξηθή ηνπο γιψζζα. Ζ ιεηηνπξγία ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο κπνξεί λα εθαξκνζηεί δηδάζθνληαο ή απιά δηαβάδνληαο έλα δίγισζζν βηβιίν. Αθφκα θαη ε δεκηνπξγία ελφο δίγισζζνπ θεηκέλνπ ή βηβιίνπ γηα φθεινο ηνπ ζρνιείνπ θαη ησλ καζεηψλ πξνυπνζέηεη ηε ζπλεξγαζία παηδηψλ, δαζθάισλ θαη γνλέσλ πνπ απνηειεί κηα νκαδηθή δνπιεηά. 27

29 Σέινο αθνχ απνιαχζνπκε ην πεξηερφκελν ελφο δίγισζζνπ βηβιίνπ κπνξνχκε ζε ζπλεξγαζία κε ηα παηδηά λα εληνπίζνπκε νκνηφηεηεο ή δηαθνξέο ζηε ρξήζε ηεο γιψζζαο, λα αλαδεηήζνπκε ην λφεκα ησλ ιέμεσλ ζηηο δηάθνξεο γιψζζεο, λα βξνχκε ιέμεηο πνπ πξνθέξνληαη κε ηνλ ίδην ηξφπν ή παξφκνην θαη λα πξνζπαζήζνπκε λα αληρλεχζνπκε ηηο νηθίεο καο ιέμεηο ζηνλ ηξφπν πνπ πξνθέξνληαη ζηελ άιιε γιψζζα. Ζ αλάγλσζε ελφο δίγισζζνπ βηβιίνπ κπνξεί λα γίλεη αθνξκή γηα ζπδήηεζε θαη γηα άιιεο γιψζζεο, ρψξεο θαη ηελ νκηιία ησλ αλζξψπσλ ζε άιια καθξηλά κέξε πνπ φκσο έρνπλ ηηο ίδηεο αλάγθεο κε καο θαη πηζαλφλ έλα θνηλφ αλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ. Μαζαίλνληαο γιψζζεο Οη καζεηέο αλαγλσξίδνπλ ηε ζεκαζία ησλ ιέμεσλ εθκεηαιιεπφκελνη ηα ζπκθξαδφκελα θαη κε κάληεκα (Νηθνιάνπ, Γεσξγαληίδνπ, Μαληλέα 2011: ). ηηο ηερληθέο δηδαζθαιίαο αλήθνπλ ε κηκηθή, ε επαλάιεςε, ην παξάδεηγκα, ην ζθίηζν, ηα γισζζηθά παηρλίδηα, ε επεμεξγαζία εηθφλσλ θαη νη ειεχζεξεο δξαζηεξηφηεηεο. Οη ειεχζεξεο δξαζηεξηφηεηεο βαζίδνληαη ζηε δεκηνπξγηθφηεηα ησλ καζεηψλ θαη πξνζθέξνληαη γηα απζφξκεηε έθθξαζε ζθέςεσλ θαη ζπλαηζζεκάησλ. χκθσλα κε ηνλ Αδέδ (1999) γηα ηε δηαηήξεζε ησλ γισζζψλ είλαη αλαγθαία «πέληε θιεηδηά» φπσο ιέεη, 1. Πξψηκε εθκάζεζε γισζζψλ ζε κηθξή ειηθία. 2. Ζ γιψζζα λα ρξεζηκνπνηεζεί σο εξγαιείν 3. Να επηιερζεί ε κέζνδνο εκβάπηηζεο ζηε γιψζζα 4. Να ζηνρεπζεί ε δηαηήξεζε ηεο λέαο γλψζεο 5. Να αθνινπζήζεη ε επαθή κε ηηο γιψζζεο θαη ζην δεκνηηθφ. 28

30 πσο αλαθέξεη ν Νηθνιάνπ (2003:74-75) νη ιφγνη αμίαο ηεο δηγισζζίαο κπνξνχλ λα νκαδνπνηεζνχλ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο (Baker 2001) : Ιδενινγηθνί Ζ δηαηήξεζε θαη δηαθχιαμε ησλ κεηνλνηηθψλ γισζζψλ κε ζηφρν ηελ ελδπλάκσζε ηεο πνιπρξσκίαο. Οη δχν γιψζζεο δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα ζην άηνκν λα έρεη δηπιή ή πνιιαπιή άπνςε ηεο θνηλσλίαο. Ζ πνιππνιηηηζκηθφηεηα δεκηνπξγεί έλα πνιπγισζζηθφ θαη πνιππνιηηηζκηθφ άηνκν πνπ ζέβεηαη ηνπο αλζξψπνπο θαη ηνπο πνιηηηζκνχο. Μέζσ ηεο δηγισζζίαο ή ηεο πνιπγισζζίαο κπνξεί λα επηηεπρζεί ε έληαμε ησλ κεηνλνηηθψλ νκάδσλ ζηελ θνηλσλία κε αξκνλία ηφζν κεηαμχ ηνπο φζν θαη κε ηελ θπξίαξρε νκάδα. Ζ θαξηέξα ηνπ αηφκνπ θαη ε κφξθσζε πξνσζείηαη αλ ε δεχηεξε γιψζζα θαηαθηεζεί αζξνηζηηθά ρσξίο λα αληηθαηαζηήζεη ηελ πξψηε γιψζζα. Δηεζλείο Ζ εθκάζεζε δεχηεξεο ή ηξίηεο γιψζζαο επηβάιιεηαη γηα νηθνλνκηθνχο ιφγνπο αιιά θαη γηα εκπνξηθνχο ιφγνπο. Δθφζνλ πθίζηαληαη έλλνηεο ηεο ειεχζεξεο νηθνλνκίαο ηφηε ε επρέξεηα ζηηο γιψζζεο θαη ζηηο κεηνλνηηθέο- κπνξεί λα αλνίμεη πφξηεο ζε νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Γλσξίδνληαο πνιιέο γιψζζεο ην άηνκν έρεη ηε δπλαηφηεηα λα ηαμηδέςεη, λα κεηαθηλεζεί θαη λα επηθνηλσλήζεη θαη ζηελ επξσπατθή ελδνρψξα θαη ζε άιιεο επείξνπο. Αθνχ βξηζθφκαζηε ζηνλ αηψλα ηεο πιεξνθνξίαο ε πξφζβαζε ζηε γλψζε είλαη πην εχθνιε φηαλ ην άηνκν είλαη δίγισζζν. Αλνίγνληαη λέεο πξννπηηθέο γηα γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο. Πξνζσπηθνί ιόγνη αλάπηπμεο ηεο δηγισζζίαο Απφθηεζε πνιηηηζηηθήο ζπλείδεζεο. Με ηελ θαηάιπζε ησλ εζληθψλ θαη γισζζηθψλ ζηεξενηχπσλ απμάλεη ηελ επαηζζεζία απέλαληη ζηε δηαθνξεηηθφηεηα. 29

31 Γλσζηηθή άζθεζε, αθνχ ε εθκάζεζε μέλσλ γισζζψλ έρεη κνξθσηηθή αμία. Κνηλσληθνζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε θαη απηνπεπνίζεζε, αθνχ κπνξνχλ λα κηιήζνπλ πεξηζζφηεξν, λα επηθνηλσλήζνπλ πεξηζζφηεξν. Δπαγγεικαηηθή άλνδνο γηα ηα παηδηά γισζζηθψλ κεηνλνηήησλ θαη ηεο γισζζηθήο πιεηνλφηεηαο. Γηα ηε δεκηνπξγία πνιχγισζζνπ πξνγξάκκαηνο Ζ δηγισζζία ησλ καζεηψλ ζηα ειιεληθά ζρνιεία είλαη πνιχ ζπρλφ θαηλφκελν. Ζ γισζζηθή δηδαζθαιία γηα λα απνηειεί εξγαιείν πξέπεη λα ελζσκαηψλεη θαη λα αμηνπνηεί ην πνιηηηζκηθφ θνξηίν πνπ κεηαθέξεη ηφζν ε πξψηε φζν θαη ε δεχηεξε γιψζζα θάζε καζεηή. ε επίπεδν θπξίσο κηθξνδνκήο επηρεηξνχκε ηελ αμηνπνίεζε ηεο γισζζηθήο, πνιηηηζκηθήο εηεξφηεηαο θαη πνιπκνξθηθφηεηαο ζηελ δηδαθηηθή πξάμε, ψζηε λα ζπκβάιινπκε ζην πέξαζκα ηεο θνηλσλία καο απφ ηνλ κνλνπνιηηηζκφ ζηνλ πνιππνιηηηζκφ θαη κάιηζηα ζην 4ν ζηάδην απηνχ πνπ είλαη ε ηδενινγηθή αιιαγή. Θεσξεηηθέο απφςεηο επηζεκαίλνπλ φηη ε δηγισζζία είλαη θαηλφκελν ζεηηθφ πνπ κπνξεί λα αλαπηπρζεί κέζα απφ ην καζεζηαθφ πεξηβάιινλ, ην νπνίν αλαδεηθλχεη ηελ ζεηηθή δηάζηαζε ηεο αιιειεμάξηεζεο ησλ γισζζψλ. Τπνζηεξίδεηαη δε, φηη ηα δίγισζζα παηδηά κπνξνχλ λα αλαπηχμνπλ κεγαιχηεξε επειημία ζηελ ζθέςε θαη επηπιένλ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζεηηθά παξάγνληεο πνπ εμππεξεηνχλ ηνλ αιθαβεηηζκφ ηνπο. Γξαζηεξηφηεηεο πνπ ζεσξνχληαη απνηειεζκαηηθέο πξνο απηήλ ηελ θαηεχζπλζε είλαη απηέο πνπ ζηεξίδνληαη ζηελ επηθνηλσληαθή θαη ζθφπηκε ρξήζε ηεο γιψζζαο, φπσο θαη ζηελ πξφθιεζε ελδηαθέξνληνο γηα ρξήζε απηήο. Ζ ζχγρξνλε δηδαζθαιία ζηνρεχεη ζηελ δηαπνιηηηζκηθφηεηα θαη ηελ πνιπγισζζία, εκπιέθνληαο ηνπο καζεηέο ζηελ νηθνδφκεζε ελφο ηξίηνπ ηφπνπ (third place), ηφπνπ επαθήο, ζπλάληεζεο θαη αιιειεπίδξαζεο αλάκεζα ζε γιψζζεο θαη θνπιηνχξεο κέζα απφ ηελ ζχγθξηζε, ηελ αληαιιαγή θαη ηελ δηαπξαγκάηεπζε ζηελ ηάμε. Δπηπιένλ, ε αμηνπνίεζε ηνπ δηπνιηηηζκηθνχ-δηγισζζηθνχ θεθαιαίνπ ησλ καζεηψλ, πξνυπνζέηεη ηελ ελεξγνπνίεζή ηνπ, ε νπνία κε ηελ ζεηξά ηεο πξνυπνζέηεη ηελ επηινγή κνξθσηηθψλ πεξηερνκέλσλ πνπ λα αληαπνθξίλνληαη ζηα βηψκαηα, ηηο παξαζηάζεηο θαη ηηο εκπεηξίεο ησλ καζεηψλ. χκθσλα κε ηηο παξαπάλσ ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο, νξγαλψζακε δξαζηεξηφηεηεο θαη δξάζεηο πνπ πηζηεχνπκε φηη ζα βνεζήζνπλ ηνπο καζεηέο καο ζηελ νκαιή καζεζηαθή ηνπο πνξεία, αιιά θαη ζηελ θνηλσληθή ηνπο 30

32 πνξεία σο ελήιηθεο, πεξηνξίδνληαο ηαπηφρξνλα ηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ. Πνξεπζήθακε έρνληαο πάληα σο βαζηθή καο αξρή, ηελ ηζφξξνπε αλάπηπμε ηφζν ηεο κεηξηθήο, φζν θαη ηεο επίζεκεο γιψζζαο, ζην νηθνγελεηαθφ θαη ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. Μειέηεο έρνπλ δείμεη, φηη επηκέλνληαο απζηεξά ζηελ επίζεκε γιψζζα ηνπ θνηλσληθνχ πιαηζίνπ πνπ βξίζθεηαη έλα άηνκν, απμάλεηαη ν θίλδπλνο λα ραζεί καθξνπξφζεζκα ε νπζηαζηηθή επηθνηλσλία ζην νηθνγελεηαθφ θαη επξχηεξν ζπγγεληθφ πεξηβάιινλ. (Καπέινπ, Θαιαζηλνχ, Γάθε, 2010 : 42-43) πσο αλαθέξεη ε Μνπκηδίδνπ (2011) o Candelier (2008 :71)νξίδεη γηα πξψηε θνξά σο πινπξαιηζηηθή πξνζέγγηζε θάζε πξνζέγγηζε πνπ εθαξκφδεη δξαζηεξηφηεηεο εκπιέθνληαο ηαπηφρξνλα πνιιέο γισζζηθέο θαη πνιηηηζκηθέο παξαιιαγέο. Γεληθφηεξα ζχκθσλα κε ηνλ Candelier (2003) νη δηδαθηηθέο ηεο πνιπγισζζίαο θαιχπηνπλ φιν ην θάζκα ηεο γισζζνδηδαθηηθήο είηε απηή αθνξά ηε ζπζηεκαηηθή δηδαζθαιία ηεο δεχηεξεο/ηξίηεο μέλεο γιψζζαο ζε ζρέζε κε ηε κεηξηθή θαη ην αληίζηξνθν είηε ηελ επαηζζεηνπνίεζε ησλ καζεηψλ ζηνπο κεραληζκνχο, ζηα θνηλά θαη ζηα δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ γισζζψλ είηε ηελ αλαθάιπςε θαη επαηζζεηνπνίεζε ηνπ καζεηή ζε κία γεληθφηεξε γισζζηθή θνπιηνχξα πνπ ζα πεξηιακβάλεη απφ θνηλνχ ηε/ηηο κεηξηθή/ θεο γιψζζεο ησλ καζεηψλ, ηε/ηηο ζρνιηθέο θαη μέλεο γιψζζα/εο, θπξίσο δε ηηο γιψζζεο πνπ δελ πξνηίζεηαη λα δηδάμεη ζπζηεκαηηθά ην ζρνιείν. Απψηεξνο ζηφρνο ησλ δηδαθηηθψλ ηεο πνιπγισζζίαο είλαη ε ξχζκηζε θαη αλάπηπμε γεληθψλ επηθνηλσληαθψλ ηθαλνηήησλ ζηνλ άλζξσπν, ην θηίζηκν κίαο δηαπνιηηηζκηθήο πξαθηηθήο ζηελ θαζεκεξηλφηεηα ηνπ, κία ζηάζε ζχκθσλε κε ηα ηδεψδε ηεο παηδαγσγηθήο ηνπ πνιπγισζζηθνχ γξακκαηηζκνχ φπσο απηά ελζσκαηψζεθαλ ζηηο εθπαηδεπηηθέο κεηαξξπζκίζεηο ησλ ζχγρξνλσλ επξσπατθψλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ. (Μνπκηδίδνπ, 2011). ηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο πξέπεη λα δνζεί ε επθαηξία λα θνηηνχλ ζε λεπηαγσγεία φπνπ ζα θαιιηεξγνχληαη ζε παηγληψδε κνξθή θαη νη δχν γιψζζεο, έηζη ψζηε λα κε δηαθφπηεηαη απφηνκα ε γισζζηθή θνηλσληθνπνίεζε ησλ παηδηψλ ζηε γιψζζα ηεο ρψξαο πξνέιεπζήο ηνπο, απφ ηε κηα, θαη λα σθειεζνχλ απφ ηελ άιιε, απφ ηα φπνηα ζεηηθά ζηνηρεία ζπλεπάγεηαη κηα δίγισζζε θνηλσληθνπνίεζε. ( Γακαλάθεο, 1998: 96) 31

33 ε άξζξν ζρεηηθά κε ηελ ζπλαίζζεζε ηεο δηγισζζίαο ζην δεκνηηθφ ζρνιείν αλαθέξεηαη φηη νη έιιελεο δάζθαινη έρνπλ θαζεκεξηλά λα δηαρεηξηζηνχλ ηε δηδαζθαιία ηεο ειιεληθήο γιψζζαο ζε ηκήκαηα πνπ είλαη πιένλ κεηθηά κε καζεηέο θαη Έιιελεο θαη παηδηά κεηαλαζηψλ (Σsokalidou 2005: 60). Δπηπιένλ ε έξεπλα αλαθέξεη φηη νη πεξηζζφηεξνη δάζθαινη ζηελ πνιππνιηηηζκηθή Διιάδα δελ είλαη θαηαξηηζκέλνη ζηηο πξνζεγγίζεηο ηεο δηαπνιηηηζκηθφηεηαο θαη επνκέλσο ζηαδηαθά ζα ιάβνπλ ππφςε ηα πιενλεθηήκαηα ηεο δηγισζζίαο θαη γηα ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο, ηα ζρνιεία θαη ηελ θνηλσλία. Γχν εξγαιεία πνπ πξνηείλνληαη γηα ηελ αλάπηπμε ηεο δηγισζζίαο, είλαη απφ ηε κηα ηα παηδηθά πνξηξέηα ησλ δίγισζζσλ καζεηψλ, κε θσηνγξαθίεο θαη πιεξνθνξίεο γηα ηε δσή ηνπο, ηα ελδηαθέξνληα θαη ηηο πξνηηκήζεηο ηνπο, κε ηα νπνία νη ζπκκαζεηέο αιιά θαη νη δάζθαινη γλσξίδνπλ θαιχηεξα ηηο ζπλήζεηεο θαη ηηο εκπεηξίεο ησλ δίγισζζσλ παηδηψλ φπνπ βξίζθνπλ πνιιέο νκνηφηεηεο ή δηαθνξέο κε ηηο εηθφλεο ησλ κνλφγισζζσλ παηδηψλ. Ζ αληαιιαγή εκπεηξηψλ ζηελ αλζξψπηλε δηάζηαζή ηνπο αλαδεηθλχεη πεξηζζφηεξν ηα θνηλά ραξαθηεξηζηηθά φισλ ησλ παηδηψλ θαη ησλ αλαγθψλ ηνπο. Ζ δηαθνξεηηθφηεηα κε απηφλ ηνλ ηξφπν εθηηκάηαη θαη αμηνπνηείηαη απφ ην ζχλνιν ησλ καζεηψλ θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ, θαη απφ ηελ άιιε ηα δίγισζζα βηβιία πνπ βνεζνχλ ηνπο καζεηέο, ηνπο εθπαηδεπηηθνχο αιιά θαη ηνπο γνλείο ψζηε λα αιιειεπηδξάζνπλ νη κνλφγισζζνη θαη νη δίγισζζνη καζεηέο δηαπνιηηηζκηθά θαη λα εθηηκήζνπλ ηα πιενλεθηήκαηα ηεο δηγισζζίαο. 32

34 Δξεπλεηηθφ κέξνο Ζ παξνχζα έξεπλα απνηειεί έξεπλα δξάζεο, ε νπνία ζα απνηππψζεη ηηο αληηδξάζεηο ηνπ δείγκαηνο απέλαληη ζηε γλσξηκία κε γιψζζεο ηνπ θφζκνπ καο θαη κε εθηελέζηεξε αλαθνξά ζηα αιβαληθά πνπ απνηειεί κεηξηθή γιψζζα κηαο νκάδαο ησλ καζεηψλ. Δξεπλήηξηα είλαη ε εθπαηδεπηηθφο ηνπ ηκήκαηνο ηελ νπνία ζπλεπηθνπξεί ε ζπλάδειθφο ηεο -θαζψο ην ηκήκα είλαη νινήκεξν- αλαθνξηθά ζηνλ ηξφπν αληηκεηψπηζεο ζε ζέκαηα γισζζψλ θαη ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο. Γείγκα επθνιίαο ή αιιηψο «βνιηθή» δεηγκαηνιεςία απνηειεί ην ηκήκα 13 δεθαηξηψλ παηδηψλ πνπ θνηηνχζαλ ζην νινήκεξν λεπηαγσγείν Λαθθηάο ηνπ Γήκνπ Θέξκεο ζην Ννκφ Θεζζαινλίθεο. Ζ «βνιηθή δεηγκαηνιεςία» πεξηιακβάλεη ηελ επηινγή ησλ αηφκσλ πνπ βξίζθνληαη πην θνληά ζηνλ εξεπλεηή. (Cohen, Manion, Morrison, 2008:170) Σνπνζεζία- Πεξηνρή : Αλαηνιηθή Θεζζαινλίθε Ζ πεξηνρή είλαη αγξνηηθή κε αξθεηά ρσξάθηα ηξηγχξσ θαη ηα ζπίηηα είλαη σο επί ην πιείζηνλ κνλνθαηνηθίεο ή δηψξνθεο θαηνηθίεο κε απιή. ην ρσξηφ απηφ θαηαζηήκαηα δελ ππάξρνπλ, κφλν έλα πξαηήξην άξηνπ πνπ ζθνπεχεη λα θιείζεη θαη ζπλεξγείν απηνθηλήησλ. Γηα ηηο θαζεκεξηλέο ηνπο αλάγθεο νη θάηνηθνη εμππεξεηνχληαη απφ ηα Βαζηιηθά, ηε Νέα Ραηδεζηφ θαη ηε Θέξκε. Μηα εθθιεζία θαη κηα παηδηθή ραξά δίπια ζηελ πιαηεία ηνπ ρσξηνχ απνηεινχλ ρψξν ζπλάληεζεο ησλ θαηνίθσλ. Σν λεπηαγσγείν καο είλαη κηα πξνθαηαζθεπαζκέλε αίζνπζα κε ρσξίζκαηα γπςνζαλίδαο ίζα ίζα γηα λα δηαρσξηζηεί ε είζνδνο θαη νη ηνπαιέηεο. Ζ απιή ηνπ ζρνιείνπ είλαη αξθεηά κεγάιε αιιά ρσξίο παηρλίδηα. Πξφζθαην απφθηεκα απφ δσξεά ηνπ δήκνπ απνηέιεζε κηα δηπιή θνχληα. ηελ απιή βξίζθεηαη θαη έλα θιεηζηφ παιηφ θηίξην ηνπ 1950 πνπ ιεηηνπξγνχζε σο δεκνηηθφ ζρνιείν κέρξη ην Μπξνζηά ην ζρνιείν ζπλνξεχεη κε γήπεδν πνδνζθαίξνπ κεγάισλ δηαζηάζεσλ θαη γηα ην ιφγν απηφ αξθεηνί θάηνηθνη ηνπ ρσξηνχ κπαίλνπλ ζηελ απιή ηνπ ζρνιείνπ γηα λα παξαθνινπζνχλ απφ εθεί ηνπο αγψλεο. 33

35 Γχλακε ζρνιείνπ : 13 καζεηέο. Οθηψ αγφξηα (εθ ησλ νπνίσλ ηέζζεξα λήπηα θαη ηέζζεξα πξνλήπηα) θαη πέληε θνξίηζηα (ηξία λήπηα θαη δχν πξνλήπηα). Γίγισζζα παηδηά ην ηκήκα καο είρακε δχν δίγισζζα παηδάθηα, δχν θνξηηζάθηα απφ Αιβαλία. Δλψ ην θιίκα ηεο ηάμεο ήηαλ αξθεηά θαιφ θαη ε ηάμε δεκέλε ρσξίο λα κέλεη θάπνηνο ρσξίο παξέα θαηά ηελ ψξα ησλ δξαζηεξηνηήησλ, ην θνξηηζάθη απφ ηελ Αιβαλία, ε Μ. δελ κηινχζε θαζφινπ, δελ άλνηγε ην ζηφκα ηεο ζε θακία δξαζηεξηφηεηα, νχηε θαηά ηελ ψξα ηεο ειεχζεξεο απαζρφιεζεο νχηε ζηελ νινκέιεηα ζηελ παξενχια θαη γεγνλφο πνπ καο πξνβιεκάηηζε- νχηε ζην δηάιεηκκα. Απηή ε θαηάζηαζε ζπλερίζηεθε σο ηνλ Μάξηην. Ζ Λ., ην άιιν δίγισζζν θνξηηζάθη πνπ ήμεξε θη απηφ αιβαληθά κηινχζε πνιχ θαζαξά ηα ειιεληθά ζε επίπεδν πνιχ θαιχηεξν απφ ηα άιια πξνλήπηα απφ άπνςε άξζξσζεο αιιά θαη λνήκαηνο. Ζ Μ. παξαθνινχζεζε ηα πξνλήπηα κφλν γηα ιίγεο εκέξεο ηελ πξνεγνχκελε ζρνιηθή ρξνληά δηφηη ν παηέξαο ηεο ζεσξνχζε πσο δελ ζα ηελ σθειήζεη γηαηί δελ ήμεξε θαιά ειιεληθά. Ζ κεηέξα ηεο Μ. γλσξίδεη ιίγεο ιέμεηο απφ ηελ ειιεληθή γιψζζα. Ζ Λ. είλαη ην ηξίην παηδί ηεο νηθνγέλεηαο, έρεη άιιεο δχν αδειθέο, κηα ζηελ Πξψηε θαη κηα ζηελ Πέκπηε Γεκνηηθνχ. Οη γνλείο ηεο δνπιεχνπλ ζε κνλάδα νξληζνηξνθείνπ ηεο πεξηνρήο φπνπ θαη δηακέλνπλ. Παξαηεξψληαο ηελ άξλεζε ηεο Μ. λα κηιήζεη, πξνζπαζήζακε λα ηελ πξνζεγγίζνπκε δηαθξηηηθά θαη επγεληθά. Ζ πξψηε ιέμε πνπ άθνπζα απφ ηε Μ. ήηαλ «αζηέξη»,ελλνψληαο πνην ζρήκα ρξηζηνπγελληάηηθν κπηζθνηάθη ήζειε λα δηαθνζκήζεη γηα λα ην πάξεη ζην ζπίηη ηεο. Ζ δεχηεξε θνξά πνπ εθθξάζηεθε ήηαλ φηαλ παίδακε νκαδηθά παηρλίδηα κε βξαβεηάθηα δηάθνξεο ιηρνπδηέο ή απηνθφιιεηα αλάινγα ην ηη ηχραηλε ν θαζέλαο. Καηά ηελ ψξα ηνπ παηρληδηνχ απάληεζε κνλνιεθηηθά «λαη» ζε εξψηεζε ηεο νκάδαο ηεο. Με ηα άιια ε Μ. παηδηά έπαηδε ρξεζηκνπνηψληαο ηε γιψζζα ηνπ ζψκαηνο λνήκαηα- λεχκαηα θίλεζε θεθαιηνχ. πκκάδεπε πάξα πνιχ ηελ ηάμε θαη πξηλ λα ζπκκεηάζρεη ζηα παηρλίδηα ζηελ απιή θαζφηαλ δίπια καο. Απφ ην Μάξηην θαη κεηά ε Μ. άιιαμε, άξρηζε λα αιιειεπηδξά κε ηηο εθπαηδεπηηθνχο θαη ηνπο ζπκκαζεηέο ηεο θαη ην ραξήθακε πνιχ θαη νη δχν λεπηαγσγνί. 34

36 Οη γνλείο Δπεηδή ζην ρσξηφ δελ θαηνηθνχλ κφλν απφγνλνη ησλ γεγελψλ Λαθθησηψλ αιιά θαη άιινη λένη θάηνηθνη θαζψο πνιινί άλζξσπνη εγθαηαζηάζεθαλ εθεί ιφγσ ηεο απνθέληξσζεο, ε θχξηα αζρνιία ηνπο δελ είλαη απνθιεηζηηθά αγξνηηθή. Μάιηζηα ην λεπηαγσγείν, ιφγσ ηνπ κηθξνχ αξηζκνχ καζεηψλ, θηινμελεί θαη καζεηέο απφ φκνξεο πεξηνρέο. Καηά ηε ζρνιηθή ρξνληά ζην λεπηαγσγείν ήηαλ εγγεγξακκέλνη καζεηέο απφ ην Σξηάδη, ηε Φηινζέε θαη απφ ηελ Καιακαξηά. Σα επαγγέικαηα ησλ γνλέσλ Αγξφηεο, Πσιεηέο ιατθψλ αγνξψλ, Διεχζεξνη επαγγεικαηίεο, Γηθαζηήο, Φηιφινγνο, Φηιφινγνο γεξκαληθήο γιψζζαο, Τπάιιεινη θπηψξηνπ, Τπάιιεινη νξληζνηξνθείνπ, Ηδηνθηήηεο παηδηθνχ ζηαζκνχ, Άλεξγνη, Γαζνιφγνη, Νεπηαγσγφο, Γεκνηηθφο ππάιιεινο. 35

37 Πξηλ ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο Πξηλ ηελ πινπνίεζε παξνπζηάζηεθε ε ζηνρνζεζία γηα ην πξφγξακκα πνιπγισζζηθνχ πιηθνχ ζηνπο γνλείο ζηε δεχηεξε κεληαία ζπγθέληξσζε γνλέσλ. Σν πξφγξακκα εληάρζεθε ζηα θαηλνηφκα πξνγξάκκαηα πνιηηηζηηθψλ ζεκάησλ θαη κε ηελ έγθξηζε ηεο ππεχζπλεο πνιηηηζηηθψλ πξνγξακκάησλ πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο αλαηνιηθήο Θεζζαινλίθεο. Ο ηίηινο πνπ δφζεθε ήηαλ «Σν ίδην ζέινπκε λα πνχκε αλ θαη δηαθνξεηηθά κηινχκε». Καηά ηελ ζπγθέληξσζε αλαθέξζεθαλ ηα νθέιε θαη ηα πιενλεθηήκαηα ηεο δηγισζζίαο αιιά θαη ηεο επαθήο ησλ παηδηψλ κε άιιεο γιψζζεο. Δπηπιένλ δεηήζεθε απφ ηνπο γνλείο ε βνήζεηα ζε παξνρή πιηθνχ ζρεηηθνχ ή ε ζηήξημε ζηα γισζζηθά ηαμίδηα καο βνεζψληαο καο ζηελ επηβεβαίσζε ηεο πξνθνξάο ή ηεο γξαθήο θάπνησλ ιέμεσλ. Καζψο κεγαιχηεξε αμία δελ έρεη ε γλψζε πνιιψλ γισζζψλ απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο αιιά ε ζεηηθή ζηάζε ηνπο απέλαληη ζηελ δηγισζζία ή ηελ πνιπγισζζία. Αλ δελ κηιάηε ηε γιψζζα ζαο ζηα παηδηά ζαο, ηφηε κπνξείηε λα μεθηλήζεηε ηψξα. 1. Ξεθηλήζηε κε αξγνχο ξπζκνχο θαη φζν λσξίηεξα γίλεηαη, έρνληαο θαηά λνπ φηη ην παηδί ζαο κπνξεί λα αληηζηαζεί ζε κηα απφηνκε αιιαγή ζηε γισζζηθή ζαο ρξήζε 2. Αξρηθά, κπνξείηε θαη λα κεηαθξάδεηε θάπνηεο ιέμεηο ζηελ ηζρπξή γιψζζα ηνπ παηδηνχ ζαο, κε ζηφρν λα ζηακαηήζεηε απηήλ ηελ πξαθηηθή ζηγά-ζηγά 3. Ξεθηλήζηε ηε ρξήζε ηεο άιιεο γιψζζαο θαηά ηε δηάξθεηα δξαζηεξηνηήησλ πνπ ζαο παξέρνπλ ρξνληθή άλεζε θαη κπνξείηε λα δίλεηε αξθεηέο εμεγήζεηο (π.ρ. ηα αββαηνθχξηαθα πνπ, ζπλήζσο, έρεηε πεξηζζφηεξν ρξφλν θαη ιηγφηεξε πίεζε). ηαδηαθά πξνζζέζηε θαη άιιεο δξαζηεξηφηεηεο ζηελ άιιε γιψζζα (π.ρ. ην κπάλην θηι, παξέρνληαο έηζη ηελ επθαηξία ζην παηδί ζαο λα αλαπηχμεη ην ζρεηηθφ ιεμηιφγην) 4. Γηαβάζηε ζηα παηδηά ζαο απιά βηβιία θαη αξγφηεξα πην ζχλζεηα, ηα νπνία απνηεινχλ ζεκαληηθή πεγή άληιεζεο ιεμηινγίνπ. 5. ηαδηαθά απμήζηε ηνλ ρξφλν πνπ αθηεξψλεηε ζηελ άιιε γιψζζα θαη βξείηε δξαζηεξηφηεηεο, φπσο παηρλίδηα ζηνλ ππνινγηζηή θ.α., θαηά ηηο νπνίεο ηα παηδηά κπνξνχλ λα αλαπηχμνπλ θαιχηεξα ην ιεμηιφγηφ ηνπο. 36

38 6. Δλζαξξχλεηε ηα παηδηά λα ζαο απαληνχλ ζηελ άιιε γιψζζα 7. Μελ παξαηηείζηε: Οπνηνδήπνηε θέξδνο ζηελ άιιε γιψζζα είλαη ζεκαληηθφ θαη ζα απνηειέζεη ηε βάζε γηα ηελ πεξαηηέξσ αλάπηπμε ηεο δηγισζζίαο ηνπ παηδηνχ ζαο. (Πξνηάζεηο πξνζαξκνζκέλεο απφ ην βηβιίν ηεο Naomi Steiner (2008) 7 Steps to Raising a Bilingual Child, N.Y.: Amacom) Eπηά ιφγνη γηα ηελ αλάπηπμε ηεο δηγισζζίαο 1. Γχν γιψζζεο ηζνδπλακνχλ κε δηπιάζηεο επθαηξίεο θαη δηπιή επηινγή 2. Σα παηδηά πνπ καζαίλνπλ δχν γιψζζεο έρνπλ έλα πξνβάδηζκα ζην δηάβαζκα θαη ζην κέηξεκα. πρλά ηα θαηαθέξλνπλ θαιχηεξα ζηηο εμεηάζεηο. 3. Ζ εθκάζεζε δχν γισζζψλ είλαη επθνιφηεξε γηα ηα κηθξά παηδηά. Πνιχ γξήγνξα ζα κπνξνχλ λα ελαιιάζζνληαη αλάκεζα ζηηο δχν γιψζζεο θαη φιε ε νηθνγέλεηα ζα είλαη πεξήθαλε. 4. Γχν γιψζζεο πξνζθέξνπλ θαιχηεξεο επθαηξίεο εξγαζίαο. 5. Ζ επηθνηλσλία ζε δχν γιψζζεο αλνίγεη πφξηεο ζε λέεο θηιίεο. 6. Οη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη ζηνλ θφζκν κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηνχλ πάλσ απφ κία γιψζζεο. Αλ γλσξίδεηο δχν γιψζζεο, κπνξείο επθνιφηεξα λα κάζεηο θαη κηα ηξίηε. 7. Καη νη δχν γιψζζεο απνηεινχλ πεγέο ηζηνξηψλ, ηξαγνπδηψλ θαη ηζηνξίαο. Σν παηδί ζαο ζα θεξδίζεη ηα θαιχηεξα απφ ηνπο δχν θφζκνπο. ( 37

39 Δξσηεκαηνιφγην α θάζε Αξρηθά δφζεθε εξσηεκαηνιφγην ζην νπνίν απαληνχζαλ ζηελ εξεπλήηξηα ζε εξσηήζεηο ζρεηηθέο κε ηε γιψζζα πνπ γλσξίδνπλ, ην ξφιν ηεο ζηηο θνηλσληθέο ηνπο ζπλαλαζηξνθέο θαη ηε ζηάζε ηνπο πξνο ηηο άιιεο γιψζζεο κε ηε κνξθή αηνκηθήο ζπλέληεπμεο ην θαζέλα ρσξηζηά ηα λήπηα θαηά ηελ ψξα ησλ ειεχζεξσλ δξαζηεξηνηήησλ. Σα λήπηα είραλ μαλαδνθηκάζεη ηελ αηνκηθή ζπλέληεπμε θαηά ηε ζπκπιήξσζε εξσηεκαηνινγίνπ απηναμηνιφγεζεο γηα ηε ζχληαμε ηνπ αηνκηθνχ ηνπο portfolio. Οη εξσηήζεηο ήηαλ : 1.ε πνηα γιψζζα μέξεηο λα κηιάο; 2.Ξέξεηο θάπνηα άιιε γιψζζα; 3.Θα ζνπ άξεζε λα κάζεηο θαηλνχξηεο ιέμεηο απφ άιιεο γιψζζεο; Γηαηί; 4.Θα κπνξνχζεο λα παίμεηο κε θάπνην παηδάθη πνπ δελ μέξεη ειιεληθά; / αιβαληθά ; (αλάινγα ηελ πξψηε ηνπ γιψζζα) 5.Ση ζα κπνξνχζεο λα θάλεηο αλ ν ζπκκαζεηήο ζνπ δελ ήμεξε ειιεληθά; Απφ ηελ πξψηε εηθφλα ησλ εξσηεκαηνινγίσλ θαηαγξάθεθαλ ηα εμήο : Απφ ηα δεθαηξία λήπηα πνπ ξσηήζεθαλ απάληεζαλ ηα δψδεθα θαζψο έλα λήπην (M.)παξνπζίαδε επηιεθηηθή αιαιία ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ. εξψηεζε Γιψζζα 1 Γιψζζα 2 ηάζε απέλαληη ζηηο άιιεο γιψζζεο Παηρλίδη κε δίγισζζν παηδί απαληήζεηο Καη ηα 12 παηδηά δήισζαλ ηα ειιεληθά (αθφκα θαη ην δίγισζζν) 7 λήπηα απάληεζαλ πσο γλσξίδνπλ μέλεο γιψζζεο: 5 αγγιηθά- 1 αιβαληθά- 1 αγγιηθά θαη γεξκαληθά- 5 λήπηα απάληεζαλ αξλεηηθά. 11 έδεημαλ ζεηηθή ζηάζε- 1 απάληεζε δελ μέξσ- 9 λαη ζα έπαηδαλ κε δίγισζζν παηδί 3 φρη- 38

40 Σξφπνη αιιειεπίδξαζεο Απφ ηηο απαληήζεηο δεκηνπξγήζεθαλ νη εμήο θαηεγνξίεο 8 Να ηνπ κάζνπκε ηε γιψζζα καο- 2 λα κε κηιάκε ζην παηρλίδη καο, δε ρξεηάδεηαη- 1 λα κεξηκλήζνπκε ψζηε λα ηνλ παίδνπλ θαη νη άιινη- 1 δελ μέξσ Παξαηεξψληαο ηηο απαληήζεηο ησλ παηδηψλ βιέπνπκε φηη φια ζεσξνχλ πξψηε γιψζζα ηα ειιεληθά, αθφκα θαη ην δίγισζζν παηδάθη. Δμεγεί αξγφηεξα βέβαηα φηη ε κεηέξα ηνπ μέξεη πην πνιιά αιβαληθά. Πεξηζζφηεξν απφ ηα κηζά λήπηα δήισζαλ πσο γλσξίδνπλ μέλεο γιψζζεο είηε ιφγσ δηγισζζίαο, είηε απφ ηα παηδηθά πξνγξάκκαηα ηεο ηειεφξαζεο, είηε ιφγσ ηνπ επαγγέικαηνο ηνπ γνλέα (θαζεγήηξηα γεξκαληθψλ). Ζ ζρεδφλ απφιπηε πιεηνςεθία είλαη ζεηηθή ζηελ εθκάζεζε θαηλνχξησλ ιέμεσλ μέλσλ γισζζψλ. Δπίζεο 9 ζηα 12 παηδηά (75%) είπαλ πσο ζα έπαηδαλ κε παηδάθηα πνπ δελ γλσξίδνπλ ηε γιψζζα ηνπο. Ίζσο επεηδή ήδε είραλ ηελ εκπεηξία απφ ηε Μ. πνπ δελ εθθξάδεηαη ιεθηηθά σζηφζν παίδεη θαη αθνινπζεί ηνπο θαλφλεο ηνπ ζρνιείνπ θαη ηνπ παηρληδηνχ ρσξίο λα ηεο δεκηνπξγείηαη πξφβιεκα. ηαλ έπξεπε λα ζθεθηνχλ ηξφπνπο αιιειεπίδξαζεο κε δίγισζζα παηδηά απάληεζαλ νη πεξηζζφηεξνη ζεηηθά ζηελ εθκάζεζε ηεο επίζεκεο γιψζζαο, δελ ζθέθηεθαλ λα κάζνπκε εκείο ηε γιψζζα ηνπ άιινπ, ίζσο ιφγσ ηνπ εγσθεληξηζκνχ ηεο ειηθίαο απηήο. Γχν παηδάθηα ζεψξεζαλ ηε κε ιεθηηθή επηθνηλσλία ζεκαληηθφηεξε θαη έλα αλέθεξε ηνλ κε απνθιεηζκφ απφ ηελ νκάδα πην ζεκαληηθφ απφ ηελ απιή ζπλνκηιία. Οη ζθέςεηο ησλ παηδηψλ θαίλεηαη πεξηζζφηεξν λα πξνζαλαηνιίδνληαη ζην παηρλίδη ηνπο ζηηο γσληέο κε ηα παηδαγσγηθά παηρλίδηα, ηα πάδι, ην νηθνδνκηθφ πιηθφ. Δθείλε ηε δεκηνπξγηθή ψξα ηεο εκέξαο δελ ηνπο εκπνδίδεη ε δηαθνξά ζην γισζζηθφ θψδηθα αθνχ ζπλελλννχληαη κε ηε γιψζζα ηνπ ζψκαηνο. Δίραλ εμάιινπ ην παξάδεηγκα ηεο Μ. πνπ δε κηινχζε θαζφινπ ζε θαλέλαλ αιιά απηφ δελ ηελ εκπφδηδε λα παίμεη. Αθνχ άθνπγε ηνπο άιινπο, ηαθηνπνηνχζε ηα παηρλίδηα ζσζηά θαη έπαηδε κε ην παηδαγσγηθφ πιηθφ κε δεκηνπξγηθφ ηξφπν. 39

41 Δθαξκνγή Πνιπγισζζηθνχ πιηθνχ Σθνπόο Ζ ζπκβνιή ζηε δεκηνπξγία αιιειέγγπσλ θνηλσληψλ, γισζζηθά θαη πνιηηηζκηθά πινπξαιηζηηθψλ. Ζ αλάπηπμε αξρψλ πνπ ραξαθηεξίδνπλ ην δεκνθξαηηθφ πνιίηε, φπσο ζεβαζκφο ζηηο αλζξψπηλεο αμίεο, ζπκπεξηθνξά αλεθηηθφηεηαο, απνδνρή ησλ γισζζηθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ δηαθνξψλ, ηθαλφηεηα λα δεη θαη λα ζπλδηαιιάζζεηαη κε ηνπο άιινπο. Γεληθνί ζηόρνη Ζ απφθηεζε δχν ηθαλνηήησλ: α) ηθαλφηεηα λα δεη θάπνηνο αξκνληθά ζε κηα πνιπγισζζηθή θαη πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία θαη β) ηθαλφηεηα λα καζαίλεη γιψζζεο. Ζ πξνψζεζε δξάζεσλ ππνζηήξημεο ηεο γισζζηθήο θαη πνιηηηζκηθήο πνηθηινκνξθίαο θαηά ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Ζ θαιιηέξγεηα δεμηνηήησλ κε ζηφρν ηελ ελζάξξπλζε γηα ηε δηα βίνπ εθκάζεζε ησλ γισζζψλ. Εηδηθνί ζηόρνη Ζ αλάπηπμε ζεηηθψλ ζηάζεσλ απέλαληη ζηε δηαθνξεηηθφηεηα ησλ γισζζψλ θαη ησλ πνιηηηζκψλ, ψζηε νη καζεηέο λα απνθηήζνπλ θίλεηξα γηα ηελ νηθεηνπνίεζε πεξηζζφηεξσλ ηεο κηαο γισζζψλ θαη ηελ θαηαλφεζε μέλσλ πνιηηηζκηθψλ ζηνηρείσλ. Ζ αλάπηπμε ζηξαηεγηθψλ επηθνηλσλίαο θαη κάζεζεο. Ζ αλάπηπμε κηαο γισζζηθήο θνπιηνχξαο πνπ ζα ζπληειέζεη ζηελ θαηαλφεζε ηνπ πνιπγισζζηθνχ θαη πνιππνιηηηζκηθνχ «θφζκνπ». Λεηηνπξγηθνί ζηόρνη Να αλαπηχζζεη ν καζεηήο ελδηαθέξνλ θαη πεξηέξγεηα γηα ηε δνκή θαη ηε ιεηηνπξγία ησλ γισζζψλ ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο κεηξηθήο. Να ζπλεηδεηνπνηεί ν καζεηήο φηη αλάκεζα ζηηο γιψζζεο ππάξρνπλ φρη κφλν δηαθνξέο, αιιά θαη νκνηφηεηεο. 40

42 Να αζθεζεί ν καζεηήο ζηα αθνχζκαηα δηαθφξσλ γισζζψλ. Να αλαγλσξίδεη αθνπζηηθά ηηο νκνηφηεηεο αλάκεζα ζε ιέμεηο δηαθνξεηηθψλ γισζζψλ. Να αλαγλσξίδεη θαη λα απνκλεκνλεχεη ζηνηρεία γξαπηά ή ερεηηθά κηαο κε νηθείαο γιψζζαο, θαζψο θαη λα ηα ζπγθξίλεη κε ζηνηρεία ηεο κεηξηθήο ηνπ γιψζζαο. (Καγθά 2001:39) Δπεηδή ζην λεπηαγσγείν ε γισζζηθή δηδαζθαιία ζπκπιέθεηαη κε ην παηρλίδη, ε εθκάζεζε είλαη ζπλήζσο επθνιφηεξε ( Κέληξν Δξεπλψλ. : 65) Πξψηε επαθή κε ηηο γιψζζεο έγηλε θάλνληαο αθξφαζε ηξαγνπδηνχ κε ηηο θαιεκέξεο ηνπ θφζκνπ καο. (παξάξηεκα- ) Καζεκεξηλή ξνπηίλα ζηελ ηάμε ηνπ λεπηαγσγείνπ απνηειεί ην παξνπζηνιφγην θαη νη θαιεκέξεο. Γξαζηεξηφηεηα 1 Θέκα : Καιεκέξεο ηνπ θφζκνπ καο Γλσζηηθφ αληηθείκελν: γιψζζα θαη πξνθνξηθή επηθνηλσλία Δθπαηδεπηηθή δξαζηεξηφηεηα: νη «θαιεκέξεο» ηνπ θφζκνπ καο ηφρνο : αθχπληζε ησλ γισζζψλ Αλαθνξά ζηελ έλλνηα ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο Δθπαηδεπηηθφ πιηθφ : ηξαγνπδάθηα, ρξσκαηηζηά ραξηηά- θαξδνχιεο, ραξηηά A4, καξθαδφξνη Δπνπηηθά κέζα : φια ηα δηαζέζηκα Ιδηαίηεξεο πξνθιήζεηο : Απφ ηε κηα κεξηά λα αλνηρηνχλ ηα αιινδαπά δίγισζζα παηδηά θαη λα εθθξάζνπλ ρσξίο δηζηαγκφ ην πξνζσπηθφ ηνπο γισζζηθφ θεθάιαην θαη απφ ηελ άιιε λα δερζνχλ ηα παηδηά ηεο πιεηνλφηεηαο κε επραξίζηεζε ηα λέα αθνχζκαηα, ηηο λέεο ιέμεηο Πξψην κέξνο δξαζηεξηφηεηαο ηφρνο : λα αθνχζνπκε ηε ιέμε θαιεκέξα ζε άιιεο γιψζζεο- λα εθθξάζνπλ ηα παηδηά πνηεο άιιεο γλσξίδνπλ. Τιηθά : ράξηηλεο ρξσκαηηζηέο θαξδνχιεο θνκκέλεο ζηε κέζε, θαζεηφθσλν, ηξαγνχδη: Καιεκέξα θηιαξάθη, νη θαιεκέξεο ζε 6 γιψζζεο. 41

43 Πνξεία: κνηξάδνπκε απφ έλα ρξσκαηηζηφ ραξηάθη ζε θάζε παηδί, αθνχκε ην ηξαγνπδάθη θαη θνπλάκε ην ραξηάθη- ραηξεηάκε. Ρσηάκε ηα παηδηά κήπσο γλσξίδνπλ άιιεο θαιεκέξεο. Αλαθέξσ πσο μέξσ φηη ζηα αγγιηθά ιέκε good morning. (γιψζζα γέθπξα) ηε ζπλέρεηα αθνχκε ηηο θαιεκέξεο ζε 6 γιψζζεο. Γηλφκαζηε δεπγάξηα αλάινγα κε ην ρξψκα καο. Ση ζρεκαηίζηεθε; Έλα έλα δεπγάξη θαξδνχια ζηε ζεηξά επαλαιακβάλεη ηελ θαιεκέξα πνπ άθνπζε. Πνηεο άιιεο μέξνπκε; ψζηε λα πνχκε φιεο νη νκάδεο απφ κηα θαιεκέξα ; Εικόνα 1 τρόποσ χωριςμοφ ςε ομάδεσ- δυάδεσ Γεχηεξν κέξνο δξαζηεξηφηεηαο ηφρνο : έλλνηα ζπλεξγαζίαο νκάδαο -δεπγάξη. Οκνηφηεηα θαη δηαθνξεηηθφηεηα ηεο νκάδαο καο. Τιηθά : ηα δεπγάξηα παίξλνπλ απφ έλα καξθαδφξν θαη έλα θχιιν ραξηί. Πνξεία: Πξνζπαζνχλ λα βξνπλ ηξφπνπο λα δσγξαθίζνπλ θάηη καδί ηελ ίδηα ζηηγκή- ηαπηφρξνλα. Πψο γίλεηαη; Γνθηκάδνπλ θαη θξαηνχλ ην καξθαδφξν καδί θαη νη δχν θαη ζρεδηάδνπλ. Έπεηηα γπξλνχλ ην θχιιν, ην ρσξίδνπλ ζηε κέζε θαη απφ ηε κηα δσγξαθίδνπλ νκνηφηεηεο, 3 πξάγκαηα ζηα νπνία κνηάδνπλ, πξάγκαηα πνπ θαη νη δχν είλαη, ζέινπλ, έρνπλ, ρξεηάδνληαη 42

44 Καη απφ ηελ άιιε δηαθνξέο, 3 πξάγκαηα ζηα νπνία δηαθέξνπλ. Ση δελ έρνπλ ίδην, ζε ηη δε κνηάδνπλ. Αθνχλ κνπζηθή, κφιηο ηειεηψζεη ε κνπζηθή ηειεηψλνπλ θαη παξνπζηάδνπλ δχν νκάδεο, νη ππφινηπεο ζπκπιεξψλνπλ. Ρσηάκε ζπλνςίδνληαο πψο καο θαίλεηαη πνπ έρνπκε δηαθνξέο εμσηεξηθήο εκθάληζεο, πψο ζα ήηαλ ν θφζκνο αλ φινη είρακε ίδηα ραξαθηεξηζηηθά, αλ ήκαζηαλ νιφηδηνη. Δθθξάδνπκε γλψκεο, ππάξρεη πνηθηιία, νκνξθηά, ρξψκαηα. έλα δηαπνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ ην παηδί πξέπεη λα βξεη ζηνπο άιινπο ηφζν δηαθνξέο φζν θαη νκνηφηεηεο. Ζ κεηάδνζε ησλ γλψζεσλ δελ είλαη επαξθήο. Σν παηδί πξέπεη λα δνθηκάδεη απηή ηελ νκνηφηεηα θαη ηε δηαθνξά ζηηο ζρέζεηο κε άιινπο. Ο Claude Levi Strauss ιέεη «Απηή ε αλαθάιπςε ησλ άιισλ είλαη ε αλαθάιπςε κηαο ζρέζεο, φρη ελφο θξαγκνχ». (Gungormus Ozkardes O.,2001:66) Σξίην κέξνο δξαζηεξηφηεηαο ηφρνο : λα θαηαιάβνπλ φηη «ην ίδην ζέινπκε λα πνχκε αλ θαη δηαθνξεηηθά κηινχκε». Τιηθά : ηξαγνχδη - ζπδήηεζε Αλαθέξνπκε φηη εθηφο απφ δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά καιιηά, κάηηα, πξφζσπα, ππάξρνπλ θαη παηδηά πνπ κηινχλ θαη δηαθνξεηηθέο γιψζζεο. Πνηθηιία θαη νκνξθηά ησλ γισζζψλ. Ήδε ηα αθνχζακε ζηελ πξψηε θάζε Ση ζήκαηλε απηφ πνπ είραλ πεη; Σν ίδην φιεο νη γιψζζεο- φιεο νη γιψζζεο θαιεκέξα. Αθνχκε ην ηξαγνχδη θαη καζαίλνπκε ην ξεθξαίλ. Δκπινθή γνλέσλ Γηα λα θηηάμνπκε παηρλίδηα δελ αξθεί λα ιέκε αιιά ζέινπκε θαη λα κάζνπκε πσο γξάθνληαη νη θαιεκέξεο. 43

45 Εεηάκε ηε βνήζεηα ησλ γνληψλ καο λα καο γξάςνπλ ζε ραξηί ηηο ιέμεηο γηα λα παίμνπκε κε απηά ηα γξάκκαηα. Π.ρ. θάζε παηδί έρεη θνιιεκέλν ζην κπινπδάθη ηνπ κε ραξηνηαηλία απφ έλα ραξηί κε έλα γξακκαηάθη θαη κε ηε βνήζεηα πίλαθα αλαθνξάο ζε θάζε παχζε ηεο κνπζηθήο δεκηνπξγνχλ ηελ θάζε ιέμε (κηα ηε θνξά) Γηα ην GOOD MORNING εηνηκάδνπκε 11 θαξηειάθηα θαη ζε θάζε έλα γξάθνπκε απφ έλα γξάκκα ηεο παξαπάλσ ιέμεο. Με ηε βνήζεηα ζρεηηθνχ πίλαθα αλαθνξάο αλαζπλζέηνπκε ηε ιέμε. Έπεηηα αλαξηνχκε ζρεηηθή αθίζα κε ηηο θαιεκέξεο θαη ηηο αλαθέξνπκε ζε θάζε επθαηξία. Έρνληαο αξθεηά ρξφληα εκπεηξία ζε πνιππνιηηηζκηθέο ηάμεηο λεπηαγσγείνπ είρα αληηιεθζεί ηελ ηάζε ησλ δίγισζζσλ λεπίσλ λα θξχβνπλ επηκειψο ηε γισζζηθή ηνπο ηαπηφηεηα (απφ ηε κεξηά ηεο κεηξηθήο ηνπο γιψζζαο) θαη λα ληξέπνληαη ή λα ληψζνπλ ακεραλία φηαλ ηνπο δεηνχζακε λα καο ραξίζνπλ θάπνηεο ιέμεηο απφ ηε γιψζζα ηνπο. πσο γξάθεη ε Coelho ην πνιχγισζζν ζρνιείν ρξεηάδεηαη λα πξνζθέξεη ππεξεζίεο ζε φιεο ηηο γιψζζεο πνπ κηιηνχληαη ζην ζρνιείν. (Coelho,2007:302) Έρνληαο σο πιηθφ ην ηξαγνπδάθη «Καιεκέξα θηιαξάθη» απφ ην παηδαγσγηθφ πεξηνδηθφ «χγρξνλν Νεπηαγσγείν» θαζψο επίζεο θαη ηηο ερνγξαθεκέλεο «θαιεκέξεο» ζθέθηεθα φηη είρα έλα επαξθέο πιηθφ- παηρλίδη κέζσ ηνπ νπνίνπ ζα «μεθιείδσλα» ην γισζζηθφ πινχην ησλ παηδηψλ. Γηαηί ην παηρλίδη είλαη ην θχξην κέζν ζηελ πξνζρνιηθή ειηθία. Μάιηζηα φπσο γξάθεη ε Gungormus Ozkardes Oya (2001:67) κπνξνχκε λα παξνπζηάζνπκε φινπο ηνπο άιινπο πνιηηηζκνχο ρξεζηκνπνηψληαο δηαθνξεηηθνχο δηαχινπο θαη απηνί νη δίαπινη είλαη νη εμήο: νπηηθνί, αθνπζηηθνί, νζθξεηηθνί θαη γεπζηηθνί, γιψζζα, θίλεζε, αηζζήκαηα θαη ζθέςεηο. ηε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία ινηπφλ ρξεζηκνπνηείηαη ε αθξφαζε, ε γιψζζα, ε θίλεζε, ηα αηζζήκαηα θαη νη ζθέςεηο. Δπέιεμα ηελ νκαδνζπλεξγαηηθή ζε δπάδεο θαζψο απνηειεί ηελ πξψηε κνξθή ζπλεξγαζίαο θαη νκαδηθφηεηαο θαη είλαη πην εχθνιε ε ζπλελλφεζε θαη ζπδήηεζε ησλ 44

46 κηθξψλ παηδηψλ φηαλ έρνπλ λα εηνηκάζνπλ θάηη απφ θνηλνχ. Ζ Σνδνχινπ-Πνιέκε πξνηείλεη ζπγθεθξηκέλα βήκαηα γηα ην ζρεκαηηζκφ νκάδσλ. χκθσλα κε απηά πξψηα ζέηνπκε ζηελ νινκέιεηα έλαλ ζηφρν θαη δεκηνπξγνχκε έλα είδνο ζπκβνιαίνπ. Έπεηηα δεκηνπξγνχληαη κε ελζάξξπλζε απφ ηνλ/ηελ εθπαηδεπηηθφ δπάδεο νη νπνίεο θαινχληαη λα ζπλεξγαζηνχλ πάλσ ζε έλα έξγν. Πξνρσξάκε ζηε δεκηνπξγία ηεηξάδσλ νη νπνίεο θαινχληαη κε ηε ζεηξά ηνπο λα δηεθπεξαηψζνπλ έλα θνηλφ έξγν θαη λα ην παξνπζηάζνπλ κέζσ ελφο αληηπξνζψπνπ ζηελ νινκέιεηα. Καηά ηε δηαδηθαζία ζπγθξφηεζεο ηεο νκάδαο ρξεζηκνπνηνχληαη ζεηηθέο πξνζσπηθέο εκπεηξίεο ησλ κειψλ γηα ηε δεκηνπξγία ελφο θαινχ θιίκαηνο ζπλεξγαζίαο αλάκεζά ηνπο, θάηη πνπ κπνξεί επίζεο λα ιεηηνπξγήζεη σο θίλεηξν θαη γηα ηα κηθξά παηδηά (Σνδνχινπ-Πνιέκε, 2011:14-35). Δπηπιένλ ε ηπραία δεκηνπξγία νκάδσλ επηιέρζεθε κε ζηφρν λα παξνπζηαζηνχλ ηξφπνη δεκηνπξγίαο νκάδσλ κε παηγληψδε ηξφπν. ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ηα παηδηά πξέπεη λα βξνπλ ηνλ θίιν ηνπο πνπ έρεη ίδην ρξψκα θπιιαξάθη κ απηνχο. (θηιαξάθη-θπιιαξάθη!) Οη θαξδνχιεο πνπ ζρεκαηίδνληαη ηειηθά δεκηνπξγνχλ θαη ηηο δπάδεο. Ζ πξψηε νδεγία λα δσγξαθίζνπλ θάηη «καδί ηελ ίδηα ζηηγκή» θαη κε έλαλ καξθαδφξν επηιέρζεθε κε ζηφρν λα πιεζηάζνπλ φζν γίλεηαη ν έλαο ηνλ άιινλ θαη λα «ζπλεξγαζηνχλ» πξαγκαηηθά. Ζ νδεγία ζηνπο καζεηέο λα γξάςνπλ ή λα δσγξαθίζνπλ ηξία θνηλά θαη ηξία πξάγκαηα ζηα νπνία δηαθέξνπλ επηιέρζεθε γηαηί αλ δελ δνζεί νδεγία λα γξάςνπλ δελ πξνζπαζνχλ θαζφινπ ελψ ήδε αξθεηά παηδηά αλαγλσξίδνπλ θαη δηαβάδνπλ είηε γξάθνπλ γξάκκαηα. Έγηλε έπεηηα πξνζπάζεηα ψζηε ηα παηδηά λα δνπλ πσο ε δηαθνξεηηθφηεηα ππάξρεη θαη είλαη έλα ραξαθηεξηζηηθφ πνπ δίλεη νκνξθηά θαη πνηθηιία ζηνλ θφζκν, ζθεθηφκαζηε πσο ζα ήηαλ ν θφζκνο αλ ήκαζηαλ φινη ίδηνη θαη δηαηππψλνπκε γλψκεο. Σέινο κε ην ηειεπηαίν ηξαγνπδάθη ζέιακε λα ηνλίζνπκε φηη «ην ίδην ζέινπκε λα πνχκε αλ θαη δηαθνξεηηθά κηινχκε». 45

47 Ση έγηλε ζηελ ηάμε Σα πεξηζζφηεξα λήπηα δελ είραλ πνιιέο γλψζεηο μέλσλ γισζζψλ θαη επηδίσθα θπξίσο απφ ηα δίγισζζα λα κνπ εθθξάζνπλ ηελ ήδε θαηαθηεκέλε γλψζε ηνπο απφ ηε κεηξηθή ηνπο γιψζζα. Ο ζθνπφο επηηεχρζεθε αβίαζηα κε ηε κνξθή ηνπ παηρληδηνχ αθξφαζεο θαη νκνινγψ φηη κνπ έδσζε κεγάιε ραξά απηφ ην γεγνλφο, γηαηί απφ πξνζσπηθή πείξα ηα πεξηζζφηεξα δίγισζζα «θξχβνπλ» ηε κεηξηθή ηνπο γιψζζα. Σα λήπηα ήηαλ πνιχ ελζνπζηψδε κε ηε ζπκκεηνρή ηνπο θαη ζπλερίδνπλ λα ηξαγνπδνχλ ην ηξαγνπδάθη ηεο θαιεκέξαο θαη επηπιένλ «θέξλνπλ» ζην λεπηαγσγείν ιέμεηο απφ ηε κεηξηθή ηνπο γιψζζα. Γξάθνπκε ιέμεηο θαηλνχξηεο, καζαίλνπκε θαη έρνπκε αλαπηχμεη θιίκα ππνδνρήο θαη έθθξαζεο γηα φινπο. 46

48 Γξαζηεξηφηεηα 2 Θέκα : Γλσξηκία κε ηε λνεκαηηθή γιψζζα Γλσζηηθφ αληηθείκελν: γιψζζα ηφρνο : γλσξηκία κε λέεο δηφδνπο επηθνηλσλίαο Με αθνξκή ηε Μ. ε νπνία ζηελ ηάμε δελ ρξεζηκνπνηνχζε θαζφινπ ηε ιεθηηθή επηθνηλσλία, παξά κφλν άλνηγε ην ζηφκα ηεο θάλνληαο κνξθαζκνχο θαη λεχκαηα, ε εθπαηδεπηηθφο έθεξε ζηελ ηάμε κηα αθίζα κε ην αιθάβεην ηεο λνεκαηηθήο γιψζζαο. (Δηθφλα ζην παξάξηεκα) Σα λήπηα ελζνπζηάζηεθαλ κε ηελ ηδέα ηεο κεηαθνξάο λνεκάησλ απφ ην ζηφκα θαη ηε θσλή ζηα ρέξηα θαη έκαζαλ ηελ θαιεκέξα ζηε λνεκαηηθή, ηελ νπνία επέιεγαλ γηα πνιχ θαηξφ ζην θαζεκεξηλφ παξνπζηνιφγην. (εηθφλα ζην παξάξηεκα) Σα παηδηά γλσξίδνληαο ηελ επηινγή απηή ελζάξξπλαλ ηε Μ. λα ρξεζηκνπνηεί απηήλ ηελ θαιεκέξα. Ζ Μ. δελ ελνριήζεθε, αληίζεηα, πξαγκαηηθά ηε ρξεζηκνπνηνχζε. Μηα κέξα πνπ ε Δ. έθηαζε ζην ζρνιείν ηαπηφρξνλα κε ηελ Μ. θαη ζπλαληήζεθαλ ζηελ πφξηα ηνπ ζρνιείνπ, ε Μ. ραηξέηεζε κε ηε λνεκαηηθή ηελ Δ. κε απνηέιεζκα ε κεηέξα ηεο Δ. λα ζπκπεξάλεη φηη ε κηθξή Μ. «δπζθνιεχεηαη λα κηιήζεη ιφγσ ηνπ φηη κπεξδεχεηαη αλάκεζα ζηα αιβαληθά θαη ηα ειιεληθά». Ζ εθπαηδεπηηθφο δηαβεβαίσζε ηε κεηέξα πσο ε δηγισζζία δελ απνηειεί πξφβιεκα αιιά πιενλέθηεκα θαη ζχληνκα ε Μ. ζα έρεη θαηνξζψζεη λα εθθξάδεηαη κε ζάξξνο. πσο γξάθεη ν Αδέδ (1999) ε δηγισζζία δελ απαηηεί ηδηαίηεξεο ηθαλφηεηεο. Οη δίγισζζνη δηαζέηνπλ κεγαιχηεξν βαζκφ γλσζηηθήο επειημίαο απφ ηνπο κνλφγισζζνπο σο επίθηεην πιενλέθηεκα. 47

49 Γξαζηεξηφηεηα 3 Θέκα : ηξαγνπδνπαίρληδν- Κεθάιη ψκνη-γφλαηα θαη πφδηα Γλσζηηθφ αληηθείκελν : γιψζζα, γλσζηηθφ ζρήκα ηνπ ζψκαηνο Μέζα: κνπζηθή Σν ηξαγνπδνπαίρληδν απηφ είλαη ήδε γλσζηφ ζηα παηδηά απφ ηνλ παηδηθφ ζηαζκφ αθφκε. Αθνχ κάζακε λα ην παίδνπκε θαη λα ην ηξαγνπδάκε, ε εθπαηδεπηηθφο πξφηεηλε λα ην αθνχζνπλ θαη ζε κηα άιιε γιψζζα πνπ ήδε θάπνηα παηδηά δήισζαλ πσο γλψξηδαλ, ηα αγγιηθά. ηε γσληά ηνπ ππνινγηζηή θαη κε ηελ βνήζεηα ηεο νκάδα ππεξεζίαο επηιέρζεθε ην youtube θαη ε λεπηαγσγφο ηνπο βνήζεζε λα εληνπίζνπλ ην βίληεν κε ην ηξαγνπδάθη ζηελ αγγιηθή γιψζζα (εηθφλα..παξάξηεκα ) Σα λήπηα ελζνπζηάζηεθαλ κε ην ηξαγνπδάθη θαη κάιηζηα έλα παηδάθη κνπ είπε φηη ην ήμεξε απφ έλα παηδηθφ cd πνπ είρε ζην ζπίηη ηνπ. Σα κηθξά πξνλήπηα δπζθνιεχηεθαλ ιίγν ζηελ πξνθνξά ησλ ιέμεσλ αιιά έπαηδαλ κε ελζνπζηαζκφ. Με αθνξκή απηφ ην ηξαγνπδάθη ε λεπηαγσγφο ξψηεζε ηα παηδηά αλ γλσξίδνπλ άιιεο γιψζζεο θαη ε Λ. είπε πσο μέξεη ιίγα αιβαληθά θαη πσο ε κακά ηεο ζα καο βνεζνχζε λα κάζνπκε ην ηξαγνδάθη ζηα αιβαληθά. ην κεηαμχ ε λεπηαγσγφο ςάρλνληαο βξήθε ζην amazon έλα δίγισζζν βηβιίν αγγιναιβαληθφ κε ηνλ ίδην ηίηιν θαη εθηχπσζε ην νπηζζφθπιιν φπνπ βξίζθνληαη γξακκέλνη νη ζηίρνη ηνπ ηξαγνπδηνχ ζηα αιβαληθά. (παξάξηεκα) Πξάγκαηη ε κεηέξα ηεο Λ. καο βνήζεζε ζηελ πξνθνξά ησλ ιέμεσλ θαη φια ηα παηδάθηα ηξαγνπδνχζαλε θαη ζηα αιβαληθά. Σελ επφκελε κέξα ε λεπηαγσγφο έδεημε ηνλ πίλαθα αλαθνξάο ηνπ ηξαγνπδηνχ θαη είπε πσο ζηα πεξζηλά παηδάθηα είρε έλαλ καζεηή απφ Ρσζία πνπ ηεο ράξηζε ηα ιφγηα ηνπ ηξαγνπδηνχ ζηα ξψζηθα. Σα παηδηά ελζνπζηάζηεθαλ πνπ ην ηξαγνχδη αθνχγεηαη ζε ηφζεο γιψζζεο. Ο Θ. πνπ ε κεηέξα ηνπ είλαη θαζεγήηξηα γεξκαληθψλ καο είπε πσο ζα ξσηνχζε ηε κακά ηνπ αλ κπνξνχζε λα καο γξάςεη «ηα ιφγηα ζηα γεξκαληθά». Έηζη θη έγηλε. Ζ γεξκαληθή εθδνρή ήξζε ζηα ρέξηα καο θαη ηα λήπηα ήζειαλ λα ην ςάμνπκε ζηνλ 48

50 ππνινγηζηή. Με ηε βνήζεηα ησλ εθπαηδεπηηθψλ αθνχζαλε ην ηξαγνχδη θαη ζηα γεξκαληθά. (παξάξηεκα) Κάπνηα άιιε ζηηγκή πνπ ηελ ψξα ηεο γπκλαζηηθήο γηα πξνζέξκαλζε επηιέμακε ην «θεθάιη, ψκνη, γφλαηα θαη πφδηα» έλα θνξηηζάθη, ε Ν. καο ξψηεζε αλ κπνξνχκε λα βξνχκε ην ηξαγνχδη απηφ ζηα θηλέδηθα. Ρσηήζεθε ε νινκέιεηα αλ ζπκθσλεί θαη κεηά καδεπηήθακε ζηε γσληά ηνπ ππνινγηζηή φπνπ βξήθακε ηελ θηλέδηθε εθδνρή θαη ε έθπιεμε ησλ παηδηψλ ήηαλ ηεξάζηηα. «θπξία πνχ ηα βξίζθεηο φια θαη ζηα θηλέδηθα ; Θα κάζνπκε θαη θηλέδηθα ηη σξαία». Αθνινχζεζε ε αθξφαζε ηνπ ηξαγνπδηνχ θαη ζηα γαιιηθά. Σα παηδηά πξνζπαζνχζαλ λα ζπκεζνχλ ηηο ιέμεηο πνπ άθνπγαλ θαη φηαλ ηνπο ξσηήζεθε απάληεζαλ φηη φιεο νη γιψζζεο ηνπο αξέζνπλ. 49

51 Γξαζηεξηφηεηα 4 Θέκα: Αλάγλσζε παξακπζηνχ ζε ηξεηο γιψζζεο Σν γλσζηφ παξακχζη ηνπ Μαμ Βέιζνπηο «Ο βάηξαρνο θη ν μέλνο» ζε ηξεηο γιψζζεο. Οη δχν γιψζζεο ειιεληθά θαη αγγιηθά δηαβάζηεθαλ απφ ηελ λεπηαγσγφ θαη γηα ηα ξσζηθά έγηλε αθξφαζε απφ ζρεηηθφ cd πνπ είρε δεκηνπξγεζεί κε ηε βνήζεηα κηαο κεηέξαο ειιεληθήο θαηαγσγήο πνπ γελλήζεθε ζηε Γεσξγία, φπνπ κάζαηλαλ θχξηα γιψζζα ηα ξσζηθά. Αξρηθά ηνπο θάλεθε δχζθνιν λα αθνχζνπλ θαη λα θαηαιάβνπλ αιιά κεηά εθφζνλ ήμεξαλ ηελ πινθή θαη απφ ηε ζρεηηθή εηθνλνγξάθεζε παξαηήξεζαλ φηη «ηα ίδηα ιέλε νη γιψζζεο αιιά κε άιιν ηξφπν». Μάιηζηα έλα αγνξάθη κνπ είπε «θπξία απηά ηα γξάκκαηα δελ ηα μέξσ» (αγγιηθά) ή «απηά ηα γξάκκαηα είλαη παξάμελα θαη δχζθνια» «πψο γξάθεηο απηά ηα γξάκκαηα;» (ξσζηθά). Σνπο εμήγεζα φηη κηα θίιε κνπ κνπ ράξηζε ην παξακχζη ζηε γιψζζα ηεο θαη ηνπο ην δαλείδσ γηαηί κνπ άξεζε πνιχ. Απφ ηνλ ηίηιν (ιηαγθνχζθα- βάηξαρνο) έκαζαλ ηε ιέμε βάηξαρνο θαη απφ κφλα ηνπο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο αθξφαζεο έιεγαλ «ηψξα είπε πάιη βάηξαρνο» ε δεχηεξν κέξνο δξαζηεξηφηεηαο κε ηε βνήζεηα ηνπ πίλαθα αλαθνξάο αθνχζαλε ηα δσάθηα ζηα αγγιηθά, ζηα αιβαληθά θαη ζηα ξσζηθά. (παξάξηεκα ) Παξαηήξεζαλ φηη παξφιν πνπ αθνχγεηαη δηαθνξεηηθά, σζηφζν νη δηαθνξεηηθέο γιψζζεο ελλννχλ ην ίδην πξάγκα. 50

52 Γξαζηεξηφηεηα παηρλίδη 5 Σα ρξψκαηα ε πίλαθα αλαθνξάο (παξάξηεκα) δηαβάδνπκε ηα ρξψκαηα θαη πξνζπαζνχκε λα ηα ζπκεζνχκε. Ο ηξφπνο είλαη λα ρσξηζηνχκε ζε νκάδεο παίδνληαο ην παηρλίδη «ην ρξψκα ηεο κάγηζζαο». Ζ νκάδα πνπ είλαη ν αξρεγφο παξαγγέιιεη έλα ρξψκα πνπ πξέπεη λα αθνπκπήζνπλ ηα παηδηά αιιηψο ράλνπλ. Γηα παξάδεηγκα αλ αθνπζηεί ην ρξψκα ηεο κάγηζζαο είλαη ην θφθθηλν ηφηε φιεο νη νκάδεο πξέπεη λα βξνπλ θαη λα αθνπκπήζνπλ έλα θφθθηλν αληηθείκελν. Οη ζπκπαίρηεο ζηηο νκάδεο ζπλεξγάδνληαη θαη ε νκάδα πνπ δελ ηα θαηαθέξεη ράλεη κέρξη λα βξεζεί ε ληθήηξηα νκάδα. ην παηρλίδη απηφ δπζθνιεχηεθαλ ιίγν ηα πξνλήπηα αιιά κε ηε βνήζεηα ηεο νκάδαο δελ έραζε θακία νκάδα ηειηθά. Αθνχγνληαο ηηο ιέμεηο ηα παηδηά απζφξκεηα ζρνιίαδαλ γηα παξάδεηγκα «blue ή blu κνηάδεη κε ην κπιε- κπιε ζα πεη» ή «portokalle κνηάδεη κε πνξηνθαιί»,«kafe ην θαθέ». Απζφξκεηα έθαλαλ ζπζρεηηζκνχο θαη έβξηζθαλ ακέζσο ηηο νκνηφηεηεο. Σν παηρλίδη ηνπο άξεζε θαη ην παίδακε φιε ηε δηάξθεηα ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο. 51

53 Γξαζηεξηφηεηα 6 Υξηζηνχγελλα : επρέο ζε πνιιέο γιψζζεο θαη θαηαζθεπή ζε θάξηα Με ηελ επθαηξία ησλ Υξηζηνπγέλλσλ πνιιέο κεισδίεο απφ ρξηζηνπγελληάηηθα ηξαγνχδηα μερχλνληαη παληνχ, ζε καγαδηά, ζηα ζπίηηα, ζηα ζρνιεία. Έλα θνξηηζάθη καο έθεξε έλα cd κε ηξαγνχδηα ζηα αγγιηθά. Σν γλσζηφ jingle bells. Με αθνξκή ηα ηξαγνπδάθηα απηά ηα παηδηά δήηεζαλ λα βξνχκε θαη άιια ρξηζηνπγελληάηηθα ηξαγνχδηα ζε άιιεο γιψζζεο. Δίρε ήδε γίλεη ζπλήζεηα λα αθνχκε θαη λα αλαδεηνχκε λέα αθνχζκαηα. Απφ ην παξάξηεκα θαίλνληαη ηα ηξαγνχδηα πνπ αθνχζακε θαη ηειεηψλνληαο είδακε απφ ηελ εθαξκνγή ηεο google ην ηαμίδη ηνπ Ατ Βαζίιε ζε δηάθνξα κέξε ηεο γεο. «πσο ν Αη Βαζίιεο πεξλάεη απφ θάζε ρψξα, πφιε θαη ρσξηφ ζε φιν ηνλ θφζκν έηζη θαη εκείο αθνχκε πψο ηνπ κηιάλε θαη ηνπ ηξαγνπδάλε εθεί ηα άιια παηδάθηα» παξαηήξεζε έλα κεγάιν λήπην. Κιείλνληαο ηε δξαζηεξηφηεηα κε εηθαζηηθά θηηάμακε θάξηεο κε επρέο θαη ζε άιιεο γιψζζεο πνπ θαηαγξάςακε θαη αληηγξάςακε απφ ζρεηηθή αλάξηεζε ζην δηαδίθηπν. Γξαζηεξηφηεηα 7 Οη πηγθνπίλνη- ηξαγνπδνπαίρληδν πσο αλαθέξζεθε πξνεγνπκέλσο ζε πνιιά ζέκαηα ηνπ πξνγξάκκαηνο ηα παηδηά αλαδεηνχζαλ ηε δηαζεκαηηθή ζχλδεζε κε πνιπγισζζηθφ πιηθφ. Έηζη θαη γηα ην ηξαγνπδάθη «είκαζηε εκείο πηγθνπίλνη ραξσπνί» βξήθακε ην ίδην ζηα αγγιηθά θαη ηα παηδηά ην ρφξεςαλ κε επραξίζηεζε. Όηαλ παο λα θάλεηο ζθη πάλσ ζηα ςειά βνπλά- ηξαγνπδνπαίρληδν Σν γλσζηφ ηξαγνπδάθη απφ ηηο θαηαζθελψζεηο έρεη ηελ θαηαγσγή ηνπ απφ μέλε εθηέιεζε. Αθνχ βξήθακε ηελ εθηέιεζε ζηα αγγιηθά ζπγθξίλακε ιέμεηο θαη ην παίμακε. (θηλήζεηο ) 52

54 Γξαζηεξηφηεηα 8 Ξεθπιιίδνληαο ην αιθαβεηάξη ησλ αιβαληθψλ Αθνχ ε Λ. καο έθεξε ζηελ ηάμε έλα αιθαβεηάξη, ηα παηδηά ήζειαλ λα ην δνπλ θαη λα ην πεξηεξγαζηνχλ. Κάζε νκάδα ρσξηζηά ζηε γσληά ηεο βηβιηνζήθεο δηάιεγε θάηη πνπ ηεο έθαλε εληχπσζε θαη κεηά ην ζπδεηνχζακε. ην παξάξηεκα αθνινπζνχλ αλαιπηηθά εηθφλεο απφ ην αιθαβεηάξη. Σα ζεκεία πνπ έθαλαλ εληχπσζε ζηα παηδηά ήηαλ νη εηθφλεο απφ νηθεία θαη γλσζηά παξακχζηα φπσο ε ηαρηνπνχηα, ν Πηλφθην, ε Κνθθηλνζθνπθίηζα θαη ε Υηνλάηε. Ζ Λ. έιεγε πσο ζα πεη ζηε κακά ηεο λα καο δηαβάζεη ηελ Κνθθηλνζθνπθίηζα ζηα αιβαληθά αιιά ε κακά ηεο ιφγσ θφξηνπ εξγαζίαο δελ θαηάθεξε λα έξζεη καο ην αθεγεζεί. Μπνξεί λα κελ θαηφξζσζε λα καο αθεγεζεί ην παξακχζη αιιά θαη ε Λ. θαη ε Μ. έλησζαλ πνιχ φκνξθα πνπ νη ζπκκαζεηέο θαη νη ζπκκαζήηξηέο ηνπο έκαζαλ πσο κηινχλ θαη ζηα αιβαληθά νη ήξσεο ησλ αγαπεκέλσλ ηνπο παξακπζηψλ. ηγά ζηγά ε Μ. άξρηζε λα αλνίγεηαη θαη λα κηιάεη θαη λα καο ιέεη γηα ηε γιψζζα ηεο θαη πψο νλνκάδνληαη νη ήξσεο ζηα αιβαληθά αιιά θαη λα ζπδεηάεη κε ηα θνξηηζάθηα ηεο παξέαο. Σν θιίκα ήηαλ πνιχ ζεηηθφ θαη καο ηθαλνπνίεζε πνιχ ε εμέιημε απηή. Ζ Δ. ξσηνχζε «έρεηε θαη εζείο ηαρηνπνχηα ζηα αιβαληθά;» «Πφηε ζα καο θέξεηο λα δνχκε ηα βηβιία;». Φάμακε θαη ζην δηαδίθηπν αθεγήζεηο παξακπζηψλ ζηα αιβαληθά αιιά δε βξήθακε θάηη. Δίλαη ε επφκελε θίλεζε πνπ ζθεθηφκαζηε γηα ηνπ ρξφλνπ λα πηνζεηήζνπκε πνιιά δίγισζζα βηβιία ζηε δαλεηζηηθή καο βηβιηνζήθε. Πέξα απφ ηνλ βάηξαρν πνπ είλαη ήδε ζηε βηβιηνζήθε καο ζθνπφο καο είλαη λα πξνκεζεπηνχκε αλάινγα βηβιία απφ ην εκπφξην ή γηαηί φρη λα δεκηνπξγήζνπκε κε ηε βνήζεηα, ηηο γλψζεηο θαη ηελ θαζνδήγεζε ησλ γνλέσλ. 53

55 Γξαζηεξηφηεηα 9 Θέκα : αιθαβεηάξην θαη ζηνλ ππνινγηζηή πσο έρεη ήδε αλαθεξζεί ν ππνινγηζηήο σο βνεζφο εδξαηψζεθε ζηε ζθέςε ησλ κηθξψλ παηδηψλ νπφηε θαηά ηε κειέηε ζην αιθαβεηάξη έλα λήπην δήηεζε «λα ςάμνπκε ηελ αιθαβήηα ζην θνκπηνχηεξ». Σν πιηθφ καο αλαθέξεηαη ζην παξάξηεκα. Σα λήπηα θαη ζ απηή ηε δξαζηεξηφηεηα είραλ λα βξνπλ πνιιέο νκνηφηεηεο κε ηελ ειιεληθή γιψζζα. Έιεγαλ : «κνηνζηθιέηα», «αεξνπιάλν», «ειηθφπηεξν» «πφζν κνηάδνπλ». Κιείλνληαο ην αιθαβεηάξη αθνχζακε ην ηξαγνχδη κε ηε γαηνχια (παξάξηεκα) θαη ην ειιεληθφ «ληάνπ βξε γαηνχια» θαη ηα παηδηά δεηνχζαλ λα ην αθνχλ ζπλέρεηα. 54

56 Γξαζηεξηφηεηα 10 Θέκα :κηα δσγξαθηά γηα ηε κακά κνπ Λνγηζκηθφ : Tuxpaint Δπηπιένλ Μέζν :εθηππσηήο Γλσζηηθέο πεξηνρέο Γιψζζα Μαζεκαηηθά Γεκηνπξγία έθθξαζε ηφρνη Γηδαθηηθνί Να γξάθνπλ έλα κήλπκα γηα ηε κεηέξα ηνπο θαη λα ππνγξάθνπλ ηηο εξγαζίεο ηνπο Να εληνπίδνπλ ηα δηάθνξα ζρήκαηα πνπ ρξεηάδνληαη (π.ρ. θχθινο) Να εθθξαζηνχλ δεκηνπξγηθά θαη λα δσγξαθίζνπλ κε λένπο ηξφπνπο Υξήζε λέσλ ηερλνινγηψλ Μαζεζηαθνί Να βνεζνχλ ηα κέιε ηεο νκάδαο ηνπο δίλνληάο ηνπο νδεγίεο φπνπ λνκίδνπλ φηη ρξεηάδεηαη Αλαιπηηθά Ζ θάζε νκάδα ησλ ηξηψλ λεπίσλ απνθαζίδεη ηε ζεηξά πνπ ζα δσγξαθίζεη ν θαζέλαο, (πξψηνο, δεχηεξνο, ηξίηνο). ηαλ ν πξψηνο δσγξαθίδεη νη άιινη δχν καδί κε ηελ εθπαηδεπηηθφ βξίζθνληαη δίπια ζε πεξίπησζε πνπ δεηήζεη βνήζεηα. 55

57 Εικόνα 2 ηωγραφιά με τθ χριςθ νζων τεχνολογιών Εικόνα 3 ηωγραφιά με τθ χριςθ νζων τεχνολογιών - πολφγλωςςο κείμενο 56

58 Γξαζηεξηφηεηα 11 Θέκα : Η ιέμε κακά ζε άιιεο γιψζζεο Λνγηζκηθά : wordle θαη tagxedo Γλσζηηθέο πεξηνρέο Γιψζζα Μαζεκαηηθά Γεκηνπξγία θαη έθθξαζε ηφρνη Γηδαθηηθνί Λέμεηο θαη εθθξάζεηο γηα ηε κεηέξα Αληίιεςε θαη ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ηεο πνιπγισζζίαο Γεκηνπξγία ζπλλεθφιεμνπ (α.wordle κε ζηφρν ηε ζηαηηζηηθή απφδνζε ηεο πιένλ δεκνθηινχο ιέμεο θαη β. tagxedo κε ζηφρν ηελ εηθαζηηθή δεκηνπξγία) Υξήζε λέσλ ηερλνινγηψλ Μαζεζηαθνί πλεξγαζία ζηελ νκάδα Αλαιπηηθά Κάζε νκάδα αλαιακβάλεη λα θηηάμεη απφ έλα ζπλλεθφιεμν κε δχν ηξφπνπο ρξεζηκνπνηψληαο ηα δχν ινγηζκηθά θαη απνζεθεχεη θαη εθηππψλεη ην έξγν ηεο. Wordle Με ηε βνήζεηα ηεο λεπηαγσγνχ ηα λήπηα κπήθαλ πξψηα ζην ινγηζκηθφ wordle θαη παηψληαο create έγξαςαλ πψο θσλάδνπλ ηηο κεηέξεο ηνπο ηα παηδηά ζηα ειιεληθά θαη πψο ζε άιιεο γιψζζεο, ιεμνχιεο πνπ είρακε απφ πξηλ ζπδεηήζεη ζηελ παξενχια θαη ηηο έβιεπαλ. Καζψο είρακε καδέςεη αξθεηέο ε νκάδα κνίξαζε ηηο ιεμνχιεο ψζηε θαη ηα ηξία παηδηά ηεο νκάδαο έγξαςαλ θάπνηεο ιέμεηο. ηε ζπλέρεηα πάηεζαλ go θαη δεκηνπξγήζεθε ην πξψην ζπλλεθφιεμν κε κεγαιχηεξε ζε κέγεζνο ηε ιέμε ΜΑΜΑ πνπ απνδείρηεθε πεξηζζφηεξν δεκνθηιήο ιέμε. Έπεηηα παηψληαο color επέιεμαλ κε θιηθ ηα ρξψκαηα Παηψληαο Layout επέιεμαλ ηελ θαηεχζπλζε ηνπ θεηκέλνπ Καη αθνχ θαηέιεμαλ ζην δείγκα πνπ ηνπο άξεζε πάηεζαλ Save as png Καη δνθίκαζαλ λα εθηππψζνπλ ηε δνπιεηά ηνπο. 57

59 tagxedo Με ηε βνήζεηα ηεο λεπηαγσγνχ ηα παηδηά κπήθαλ ζην ινγηζκηθφ tagxedo Αθνινπζψληαο παξφκνηα βήκαηα κε ηα παξαπάλσ ηα λήπηα Δπηιέμακε create παηήζακε ην θνπκπί load γξάςακε ιέμεηο θαη κεηά submit, έπεηηα shape γηα ην ζρήκα πνπ ζέινπκε λα έρεη ην ζχλλεθν θάλακε πεξηζζφηεξεο επηινγέο ζε layout θαη color, θνηηάμακε ην ηζηνξηθφ θαη απνζεθεχζακε φ, ηη καο άξεζε πεξηζζφηεξν κε save ζε png ή jpg. Εικόνα 4 λογιςμικό wordle Εικόνα 5 Λογιςμικό tagxedo 58

60 Γξαζηεξηφηεηεο θαηά ηελ ειεχζεξε απαζρφιεζε ζηηο γσληέο Γξαζηεξηφηεηα Παηδηθά παξακχζηα Αξρηθά ηελ ψξα ηεο νινκέιεηαο ζηελ παξενχια παξνπζηάζηεθε ζηα παηδηά ε επθαηξία πνπ είραλ λα αθνχζνπλ παξακχζηα ζηα ειιεληθά αιιά θαη ζε άιιεο γιψζζεο. Έπεηηα ηελ ψξα ηεο ειεχζεξεο απαζρφιεζεο ζε νκάδεο (δχν - ηξία παηδηά ) ζηε γσληά ηνπ ππνινγηζηή κε ηε βνήζεηα ηεο λεπηαγσγνχ άθνπγαλ παξακχζηα θαη έπεηηα ηα παξνπζίαδαλ φηαλ καδεπφκαζηαλ ζηελ παξενχια. Ζ γλσξηκία κε ηηο ηζηνζειίδεο μεθίλεζε απφ ηνλ «κηθξφ αλαγλψζηε» θαη έπεηηα ζπλέρηζε κε ηελ ηζηνζειίδα κε μελφγισζζα παξακχζηα. (παξάξηεκα) Γξαζηεξηφηεηα Παηρλίδηα ζηνλ ππνινγηζηή ζηηο ηζηνζειίδεο polydromo, mikrapaidia. Διεχζεξε απαζρφιεζε ζηε γσληά ηνπ ππνινγηζηή κε παηρλίδη γισζζηθά. Ζ θαηαγξαθή ησλ παξαηεξήζεσλ έδεημε ζπρλή ρξήζε ηνπ ινγηζκηθνχ αεξφζηαην. Σα λήπηα ζε νκάδεο έπαηδαλ κε ην ζέκα μέλεο γιψζζεο φπνπ άθνπγαλ ηελ πξνθνξά ιέμεσλ νηθείσλ. Σα δίγισζζα λήπηα θάπνηεο θνξέο ζρνιίαδαλ ηελ πξνθνξά, θαη καο έιεγαλ ηε ζσζηφηεξε. 59

61 Πξνηηκήζεηο νκάδσλ- θνηλσληφγξακκα Παξαπάλσ ζηε δξαζηεξηφηεηα κε ηηο θαιεκέξεο παξνπζηάζηεθε ηπραίνο ηξφπνο ρσξηζκνχ ηεο νκάδαο ησλ παηδηψλ ζε δπάδεο. Έλαο άιινο ηξφπνο ρσξηζκνχ ζε νκάδεο δνθηκάζηεθε κε ηα λήπηα λα δειψλνπλ κε πνηα αθφκα δχν παηδηά πξνηηκνχλ λα ζπλεξγαζηνχλ. (ηξηάδεο) (νη δσγξαθηέο ησλ παηδηψλ ζην Παξάξηεκα) Σα παηδηά δσγξάθηζαλ θαη έγξαςαλ ηα νλφκαηα ησλ θίισλ πνπ πξνηηκνχλ ζηελ νκάδα ηνπο. Γειψζεθαλ κε απηφλ ηνλ ηξφπν κφλν νη ζεηηθέο επηινγέο. Δπεμεξγαδφκελνη ηα δεδνκέλα απφ ηηο δσγξαθηέο θάλεθε φηη ν Θ.Α. ζπγθεληξψλεη ηηο πεξηζζφηεξεο πξνηηκήζεηο. Έγηλαλ ηειηθά νη εμήο νκάδεο: 1)Α.Μ. θαη Α.Π.-2) Γ.. θαη Β. Σ.-3) Θ.Μ., Μ. Σ. θαη Λ.Λ.-4)Ν.Σ, Δ.Υ. θαη Λ.Σ. θαη 5) Υ.Μ., Θ. Α. θαη Α. Κ. Σα δίγισζζα παηδηά έδεημαλ ακνηβαία πξνηίκεζε κεηαμχ ηνπο αιιά θαη έλαο ζπκκαζεηήο ηνπο Θ. Μ. πνπ είλαη γείηνλαο κε ηε Μ.Σ., νπφηε παίδνπλ θαη εθηφο ζρνιείνπ θαη γλσξίδνληαη, δήισζε ζεηηθά γηα ηελ νκάδα. 60

62 Μεηά ηελ εθαξκνγή ηνπ πνιπγισζζηθνχ πιηθνχ Ζ δεχηεξε θάζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ πεξηείρε ηηο εμήο εξσηήζεηο: νπ άξεζαλ ηα παηρλίδηα καο κε ηηο άιιεο γιψζζεο πνπ κάζακε θαη αθνχζακε; Πνηα γιψζζα ζνπ άξεζε πεξηζζφηεξν; Θα κπνξνχζεο λα παίμεηο κε θάπνην παηδάθη πνπ δελ μέξεη ειιεληθά; Ση ζα κπνξνχζεο λα θάλεηο αλ ν ζπκκαζεηήο ζνπ δελ ήμεξε ειιεληθά; Οη απαληήζεηο ησλ παηδηψλ είραλ σο εμήο εξψηεζε Γισζζηθά παηρλίδηα Γιψζζα πξνηίκεζε απαληήζεηο Καη ηα 13 παηδηά δήισζαλ πσο ηνπο άξεζαλ. 8 παηδηά πξνηηκνχλ ηα αγγιηθά 2 παηδηά αγγιηθά θαη αιβαληθά 1 παηδί γεξκαληθά θαη αγγιηθά 1 παηδί γαιιηθά 1 παηδί : ιεο Παηρλίδη κε δίγισζζν παηδί Σξφπνη αιιειεπίδξαζεο 13 λαη φια ηα παηδηά απάληεζαλ ζεηηθά Απφ ηηο απαληήζεηο δεκηνπξγήζεθαλ νη εμήο θαηεγνξίεο 11 λα ηνπ κάζνπκε ηε γιψζζα καο- (δηάθνξνη ηξφπνη) 1 λα κε κηιάκε ζην παηρλίδη καο, δε ρξεηάδεηαη- 1 λα κηιήζεη ζηε γιψζζα πνπ μέξεη Έλα πξψην ζεηηθφ ζηνηρείν είλαη ε ζπκκεηνρή ηεο Μ. ζην εξσηεκαηνιφγην θαη ζηε ζπδήηεζε γεληθά. ρνιηάδνληαο ηηο απαληήζεηο ησλ παηδηψλ βιέπνπκε πσο ε παξαηήξεζε ηεο εξεπλήηξηαο φηη ηα παηδηά δηαζθέδαζαλ εξρφκελα ζε επαθή κε άιιεο γιψζζεο 61

63 ζπκπίπηεη κε ηε γλψκε ησλ παηδηψλ. ια ηα παηδηά έδεημαλ πσο ηνπο άξεζαλ νη δξαζηεξηφηεηεο. Σα αγγιηθά αλαδεηθλχνληαη πάιη θπξίαξρε γιψζζα. Παξά ηελ ελαζρφιεζή καο κε θαη κε ηελ αιβαληθή γιψζζα κφλν ζε δχν παηδηά άξεζε φζν θαη ε αγγιηθή (δίγισζζα). Έλα αθφκε ειπηδνθφξν ζηνηρείν δειψλεη ε απάληεζε ηεο ηξίηεο εξψηεζεο αθνχ φια ηα παηδηά είπαλ πσο ζα κπνξνχζαλ λα παίμνπλ κε θάπνην παηδάθη πνπ δελ μέξεη ηε γιψζζα ηνπο. ηελ ηειεπηαία εξψηεζε ζρεδφλ φια πξνζπκνπνηνχληαη λα κάζνπλ ζε θάπνηνλ άιιν ηε γιψζζα ηνπο κε δηάθνξνπο ηξφπνπο (κηιάσ θαη δείρλσ- κηιάσ θαη ηξαγνπδάσηξαγνπδάθηα θαη βηβιία- αθξφαζε- παηρλίδηα ζηνλ ππνινγηζηή). Μηα απάληεζε κφλν μεθεχγεη ππφινηπεο, ην λήπην απαληά πσο «ζα πεξηκέλεη λα κηιήζεη ην άιιν παηδί ζηε γιψζζα πνπ μέξεη» θαη κεηά ζα βξεη ηξφπνπο επηθνηλσλίαο. Απηή ε απάληεζε δείρλεη δεμηφηεηεο ελεξγνχο αθξφαζεο, φηη πεξηκέλσ πξψηα λα αθνχζσ ηνλ άιινλ. Δλδερνκέλσο ε εκπεηξία απφ ηε ζπκκαζήηξηά ηεο πνπ δε κηινχζε θαη πεξηκέλαλε φινη λα ηνπο πεη θάηη ηεο θέληξηζε ηελ πξνζνρή. Παξάιιεια κε ηελ εθαξκνγή ηνπ πιηθνχ θαη ζε δηαθνξεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηα παηδηά αλέθεξαλ ιέμεηο πνπ είραλ αθνχζεη. Γηα παξάδεηγκα ςάρλνληαο ιέμεηο πνπ αξρίδνπλ απφ Δ ν Θ. κνπ είπε «θπξία ην έλη (θαη κνπ έδεηρλε θεθάιη)» ηνπ απάληεζα πσο πξνθέξεηαη θαη πσο δελ αξρίδεη απφ Δ αιιά πσο ε ζθέςε ηνπ ήηαλ αξθεηά θνληά. Ζ Δ. κηιψληαο γηα ην αιθαβεηάξη κε γισζζνδέηεο θαη ςάρλνληαο ιέμεηο απφ γ κνπ είπε «ην γηεο αξρίδεη απφ γ». ηελ επίζθεςε ηεο θ. Γνπίιπ, θεξακίζηξηαο θαηνίθνπ ηεο Λαθθηάο, ηα παηδηά κφιηο ηελ άθνπζαλ λα κηιάεη ζηα αγγιηθά κε ηε βνεζφ ηεο ακέζσο άξρηζαλ λα ηελ θαιεκεξίδνπλ ιέγνληαο good morning, θεχγνληαο λα ιέλε bye bye θαη ηεο ηξαγνχδεζαλ ην head, shoulders, knees and toes. Ζ θ. Γνπίιπ ήηαλ ελζνπζηαζκέλε. Σν ίδην θαη ηα παηδηά. 62

64 Παξνπζίαζε απνηειεζκάησλ ηελ έξεπλα απηή ηα δίγισζζα λήπηα είλαη δίγισζζα παηδηά γισζζηθψλ κεηνλνηήησλ. Απηφ ζεκαίλεη φηη ηα παηδηά θαη νη γνλείο ηνπο ζπλήζσο αλαγθάδνληαη λα κάζνπλ ηε γιψζζα ηεο πιεηνλφηεηαο. (Σξηάξρε, 2000:92) Καηά ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο ππήξρε ε αλεζπρία γηα ηελ απνδνρή απφ ηα παηδηά θπξίσο θαη έπεηηα απφ ηνπο γνλείο. Δπηπρψο ε εθαξκνγή θχιεζε νκαιά,ρσξίο πξνβιήκαηα. Απφ ην ρψξν ηεο ηάμεο ε γσληά ηνπ ππνινγηζηή βνήζεζε πάξα πνιχ ζηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο, ιεηηνχξγεζε πξαγκαηηθά ζαλ παξάζπξν ζηνλ θφζκν. Παξφιν πνπ ν ππνινγηζηήο ηεο ηάμεο ήηαλ αξθεηά αξγφο θαη παιηφο, νη εθπαηδεπηηθνί πξαγκαηνπνηνχζαλ ηηο δξαζηεξηφηεηεο κε θνξεηνχο ππνινγηζηέο. Μειινληηθή καο επηζπκία έγηλε λα επηθνηλσλνχκε κε e twinning κε θάπνην ζρνιείν ηνπ εμσηεξηθνχ, επηζπκία πνπ ειπίδνπκε λα πξαγκαηνπνηήζνπκε ηα πξνζερή έηε. Πξνζπαζψληαο λα εληάμνπκε ηα λήπηα ζε νκάδεο, ηα παηδηά αληαπνθξίζεθαλ ζεηηθά. Άιινηε κε δηθέο ηνπο πξνηηκήζεηο ζηελ νκάδα θαη άιινηε ηπραία ε ζπγθξφηεζε ηεο νκάδαο έδεζε αθφκα πεξηζζφηεξα ηα παηδηά θαη ηα βνήζεζε λα επηθνηλσλήζνπλ. Ζ αιιειεπίδξαζε πνπ βηψλνπλ νη καζεηέο ελφζσ εξγάδνληαη καδί ζε νκάδεο έρεη πνιιά λα πξνζθέξεη ζηελ αλάπηπμε ηεο ζπκπάζεηαο γηα ηνπο άιινπο. Γλσξίδνπλ ν έλαο ηνλ άιινλ θαζψο εξγάδνληαη καδί γηα έλαλ θνηλφ ζηφρν(tiedt & Tiedt, 2006:144) Καηά ηελ επαθή κε ηηο θαιεκέξεο ησλ γισζζψλ έλα πξνλήπην είπε φηη ε αιβαληθή θαιεκέξα «είλαη ζαλ λα ιεο κπξκεγθάθηα» αιιά κεηά έλα λήπην ηνπ απάληεζε «θαη ην bonjour ηη ζνπ ζπκίδεη ;» Απηέο ήηαλ νη πξψηεο αληηδξάζεηο απφ ηηο λέεο πξνθνξέο θαη ηνπο λένπο θζφγγνπο θαηά ηελ αθξφαζε λέσλ ιέμεσλ. Μεηά ηα πξάγκαηα θχιηζαλ αλέιπηζηα γξήγνξα κε ακείσην ελδηαθέξνλ θαη ρσξίο θακία παξέκβαζε ζην πξφγξακκά καο απφ γνλείο ησλ παηδηψλ. Ζ ηάμε καο γέκηζε απφ λέα αθνχζκαηα θαη κάιηζηα ην πξφγξακκα «μεθιείδσζε» ηε θσλή ηεο Μ. πνπ ήηαλ πεξήθαλε γηα ην φηη ήμεξε δχν γιψζζεο. ζνλ αθνξά ηε γξαθή θαη εθφζνλ ζην λεπηαγσγείν δελ είλαη φιεο νη ειηθίεο λήπηα θαη πξνλήπηα έηνηκεο λα γξάςνπλ, επηιέγακε λα θηηάρλνπκε ζην wordle θαη ζην 63

65 tagxedo ζπλλεθφιεμα θαη εηθνλφιεμα γηα λα ζπκφκαζηε ηα γισζζηθά καο ηαμίδηα. Γείγκαηα ππάξρνπλ ζην παξάξηεκα. Έλα ζεκαληηθφ ζηνηρείν πνπ απνθφκηζα ήηαλ ν έληνλνο ελζνπζηαζκφο ζην νπηηθναθνπζηηθφ πιηθφ. Παξφιν πνπ είρα εηνηκάζεη θπξίσο έληππν πιηθφ γηα λα δνχκε, λα εληνπίζνπκε νκνηφηεηεο θαη δηαθνξέο θαη λα αθνχζνπκε ηελ πξνθνξά ησλ λέσλ ιέμεσλ απφ ηνπο νκηιεηέο ησλ γισζζψλ, επεηδή ε επίζθεςή ηνπο ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ ήηαλ αδχλαηε δηφηη θαηά ην ζρνιηθφ σξάξην βξίζθνληαλ ελ ψξα εξγαζίαο. Έηζη ινηπφλ αξρίζακε λα ςάρλνπκε ζην δηαδίθηπν θαη ηα λήπηα δηαξθψο αλαδεηνχζαλ λέα αθνχζκαηα ( ην ηξαγνχδη θεθάιη, ψκνη ζηα θηλέδηθα). Φάρλνληαο λα ζεκεησζεί φηη ζηελ αιβαληθή δελ ππήξρε αξθεηφ πιηθφ ζε ζρέζε κε ηα αγγιηθά πνπ ππήξρε κεγάιε πιεζψξα. Ίζσο ε αξρηθή πεξηήγεζε ήηαλ πεξηνξηζκέλε, ε αλαδήηεζε φκσο γηλφηαλ θαη ζηα αγγιηθά (Albanian) θαη έρνληαο σο ιήκκα κηα ιέμε απφ ην αιβαληθφ αιθαβεηάξη. Σν θπξηφηεξν πιενλέθηεκα απφ ηα βίληεν ζην youtube ήηαλ ην φηη κπνξνχζακε κεηά λα αληηγξάςνπκε ηνλ ήρν θαη λα ηα αθνχκε ζε δεχηεξν ρξφλν ή λα ηα επηιέμνπκε ζηα αγαπεκέλα ζηνλ ππνινγηζηή θαη λα ηα αθνχκε φζν ζπρλά ζέιακε. Ζ δήηεζε απφ ηα παηδηά λα αθνχζνπκε θαη λα παίμνπκε ηα ηξαγνχδηα ήηαλ θαζεκεξηλφ θαηλφκελν θαη ην ελδηαθέξνλ ηνπο κεγάιν. 64

66 πκπεξάζκαηα Σν πξφγξακκα, εθφζνλ δηέπεηαη απφ ην εηιηθξηλέο ελδηαθέξνλ ησλ παηδαγσγψλ γηα ηνπο δηαθνξεηηθνχο πνιηηηζκνχο θαη επηπιένλ ππήξρε δηάζεζε ππνζηήξημήο ηνπ απφ ηηο λεπηαγσγνχο νη νπνίεο ζπλεξγάζηεθαλ απφ θνηλνχ αιιά θαη κε ηνπο γνλείο, εθαξκφζηεθε φζν ην δπλαηφλ πην απνηειεζκαηηθά σο πξνο ηελ άξζε ησλ ζηεξενηχπσλ, ηελ απνδνρή ηνπ άιινπ, ηελ γλσξηκία κε ηελ πνιπγισζζία θαη ηελ πνιππνιηηηζκηθφηεηα. Σα νθέιε πνπ δηαπηζηψζεθαλ, πέξα απφ ηελ νκάδα ησλ δίγισζζσλ παηδηψλ πνπ έλησζαλ ην ζρνιείν ηνπο έλα θηιηθφ πεξηβάιινλ πνπ εθηηκά ζνβαξά ηε γιψζζα ηνπο, αθνξνχλ θαη ηα κνλφγισζζα παηδηά πνπ εθηφο ηεο γλσξηκίαο ηνπο κε άιιεο γιψζζεο θαη πνιηηηζκνχο έλησζαλ ηε ραξά ηεο γισζζνκάζεηαο, ην ζεβαζκφ ηνπ δηαθνξεηηθνχ, φπνπ δελ ππάξρνπλ αλψηεξνη θαη θαηψηεξνη αιιά φινη έρνπλ θνηλά ραξαθηεξηζηηθά, φλεηξα, ειπίδεο θαη ηδαληθά. Αλαθνξηθά κε ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ηνπ λεπηαγσγείνπ πξνζεγγίζακε δηαζεκαηηθά ην ζέκα ηεο γιψζζαο, φπσο εμάιινπ θαη ζηελ πξαγκαηηθή καο δσή, ε γιψζζα σο θείκελν, επηγξαθή, νκηιία, αθφκα θαη ηα λνήκαηα θπξηαξρεί ζε φιεο ηηο εθθξάζεηο ησλ αλζξψπσλ θαη φιεο ηηο πεξηζηάζεηο. Δπηπιένλ εκπινπηίζακε ηελ αλάγθε επηθνηλσλίαο κε θίλεζε, κνπζηθή, ηξαγνχδηα, ινγνηερλία. Σν πξφγξακκα απηφ ζηεξίδεηαη εμ νινθιήξνπ ζηελ ελεξγεηηθή κάζεζε. Μέζα απφ βησκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο φπσο: παηρλίδηα ξφισλ, δξακαηνπνίεζε, δεκηνπξγία θαηαζθεπψλ, αθηζψλ, δσγξαθηθή θηι. νη καζεηέο αλαπηχζζνπλ πξσηνβνπιίεο, ειεπζεξία δξάζεο, απνθηνχλ δεμηφηεηεο ζπλεξγαζίαο θαη αιιειεγγχεο, θαιιηεξγνχλ δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο θαη αλαπηχζζνπλ ζηαδηαθά άκεζεο θαη έκκεζεο ζηξαηεγηθέο κάζεζεο. (Καγθά 2001:40) ζνλ αθνξά ινηπφλ ην ξφιν ηνπ ζρνιείνπ ε αλάπηπμε ελφο εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο κε πνιηηηζκηθή ζπλεηδεηφηεηα πξνυπνζέηεη ηελ θαηαλφεζε, απφ ηελ πιεπξά ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ησλ ζεκειησδψλ πηζηεχσ θαη εκπεηξηψλ ησλ καζεηψλ/ηξηψλ, έηζη ψζηε λα αλνηρηνχλ πεξηζζφηεξεο δίνδνη κάζεζεο γηα ηα παηδηά. Ζ εθηίκεζε ηεο θνπιηνχξαο ησλ καζεηψλ/ηξηψλ νδεγεί ζηελ άξζε ηεο αξλεηηθήο απηνεηθφλαο ησλ παηδηψλ κέζα απφ ηελ ελζάξξπλζε κηαο θξηηηθήο αλάγλσζεο ησλ 65

67 κελπκάησλ πνπ ιακβάλνπλ ηα παηδηά απφ ηελ θπξίαξρε θνηλσλία. Ζ γλψζε απφ ηελ πιεπξά ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηεο άιιεο θνπιηνχξαο πνπ θέξλνπλ ηα παηδηά καδί ηνπο ζην ζρνιείν αιιά θαη ηεο άιιεο γιψζζαο, βνεζάεη πνιχ πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε(σζνθαιίδνπ,2008: ). ζν γηα ην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ νη γνλείο πνπ κεγαιψλνπλ ην παηδί ηνπο δίγισζζα θαιφ ζα είλαη λα παξέρνπλ επθαηξίεο θαηά ηηο νπνίεο ε αζζελήο γιψζζα λα γίλεηαη γιψζζα ηνπ πεξηβάιινληνο θαη λα γίλνληαη ζπρλά ηαμίδηα ζηε ρψξα πνπ κηιηέηαη απηή ε γιψζζα, λα επηζθέπηεηαη ην παηδί γηνξηέο θαη λα θάλεη ζπλαληήζεηο κε αλζξψπνπο πνπ θαηέρνπλ απηή ηε γιψζζα σο πξψηε γιψζζα θαη επίζεο ζεκαληηθφ είλαη λα παξέρεηαη ζηα παηδηά ε δπλαηφηεηα λα αθνχλε ζε απηή ηε γιψζζα πνιιέο παηδηθέο ηζηνξίεο, ηξαγνχδηα θαη γηαηί φρη λα βιέπνπλ θαη παηδηθά βηληενθίικ (Berkermeier,1996:43 ζην Σξηάξρε 2000:129) πσο γξάθεη ν Αδέδ (1999) ζην βηβιίν ηνπ, γηα ηελ εθκάζεζε γισζζψλ είλαη απαξαίηεην ην αλζξψπηλν πεξηβάιινλ, αθνχ ε εθκάζεζε γιψζζαο δε γίλεηαη απφ κφλε ηεο αιιά κφλν αλ ην πεξηβάιινλ βνεζήζεη λα εθδεισζεί. ζν γηα ηελ αθξφαζε, γξάθεη ζρεηηθά φηη ην παηδί πξψηα αθνχεη θαη κεηά καζαίλεη λα κηιάεη θαη γηα ηε δίγισζζε εθπαίδεπζε είλαη αλαγθαία ε ελεξγνπνίεζε ηεο αθνπζηηθήο πξφζιεςεο. Ζ κηθξή ειηθία επλνεί ηε δεθηηθφηεηα ζηνπο πην πνηθίινπο θζφγγνπο ησλ γισζζψλ αθνχ ε πξνθνξά θαηαθηηέηαη κέρξη ηα έμη ρξφληα, ειηθία πνπ ηα παηδηά θνηηνχλ ζην λεπηαγσγείν. Πνιχ ζεκαληηθφ είλαη απηφ πνπ αλαθέξεη ν Αδέδ φηη ην «Εεηνχκελν είλαη πσο ζα δηδάμνπκε ην παηδί λα κάζεη λα καζαίλεη». Καηά ηνπο Kecskes θαη Papp (2000: 123) ζχκθσλα κε έξεπλεο ν ζπλδπαζκφο εθπαίδεπζεο ηεο κεηξηθήο γιψζζαο θαη δηδαζθαιίαο ησλ μέλσλ γισζζψλ είλαη σθέιηκνο γηα ηε ζπλνιηθή γισζζηθή θαη γλσζηηθή αλάπηπμε ησλ καζεηψλ. 66

68 Δπίινγνο Με ηελ έλαξμε ηεο ηξίηεο ρηιηεηίαο ην θαηλφκελν ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ηεο νηθνλνκίαο, ηεο πιεξνθνξίαο θαη ηεο θνπιηνχξαο, θαζψο θαη ε ειεχζεξε δηαθίλεζε ησλ πνιηηψλ δηακνξθψλνπλ λέα θνηλσληθά δεδνκέλα θαη λέεο εθπαηδεπηηθέο πξαγκαηηθφηεηεο. Σν άλνηγκα ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ πξνο ηελ θαηεχζπλζε κηαο παγθφζκηαο πνιπγισζζηθήο θαη πνιππνιηηηζκηθήο θνηλσλίαο ππαγνξεχεη κηα εθπαίδεπζε αλζξψπσλ ηθαλψλ λα ζπλππάξρνπλ εηξεληθά θαη ηζφηηκα κε ηνπο άιινπο, λα ζέβνληαη ηε γισζζηθή θαη πνιηηηζκηθή δηαθνξεηηθφηεηα, αιιά θαη παξάιιεια λα δηαηεξνχλ ηελ εζληθή πνιηηηζκηθή ηνπο ηαπηφηεηα. πλεπψο, κέζα απφ ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ζα πξέπεη λα αλαπηχζζεηαη ζηνπο καζεηέο πνιπγισζζηθή θαη πνιππνιηηηζκηθή ηθαλφηεηα, ε νπνία ζα ζπκβάιιεη φρη κφλν ζηελ εμνηθείσζε κε άιιεο γιψζζεο θαη κε νηθείνπο πνιηηηζκνχο, αιιά θαη ζηελ πηνζέηεζε ελφο θψδηθα επηθνηλσλίαο πνπ λα αληαπνθξίλεηαη ζηελ πνηθηιφκνξθε πξαγκαηηθφηεηα. Ζ θαηάξξηςε ησλ ζηεξενηχπσλ, ε αλάπηπμε ζεηηθψλ ζπκπεξηθνξψλ απέλαληη ζε αιιφγισζζνπο θαη αιινεζλείο, ε αλαθάιπςε ηνπ εαπηνχ κέζα απφ ηνλ άιινλ, ε αλάπηπμε γισζζηθψλ θαη θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ ζπγθξνηνχλ ηελ πξνζηηζέκελε αμία ηεο απφθηεζεο ηεο πνιπδχλακεο απηήο ηθαλφηεηαο. (Καγθά 2001) Ζ θαηάξγεζε ησλ ζπλφξσλ θαη ε θηλεηηθφηεηα θάλνπλ απαξαίηεηε ηε γλψζε μέλσλ γισζζψλ. (Αδέδ, 1999). Σν ζρνιείν νθείιεη λα δερηεί ην παηδί φπσο είλαη, θαη λα ηνπ δψζεη ηελ επθαηξία λα αλαπηχμεη ηηο δπλαηφηεηέο ηνπ θαη ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ, κε βάζε ηηο δηθέο ηνπ θνηλσληθνπνιηηηζκηθέο πξνυπνζέζεηο θαη ην δηθφ ηνπ κνξθσηηθφ θεθάιαην. Ζ δηαπνιηηηζκηθή ζεσξία επηδηψθεη έλα «άλνηγκα» θαη ησλ δχν πιεπξψλ (ληφπησλ θαη μέλσλ), ειπίδνληαο φηη κέζα απφ κηα πνιηηηζκηθή ζπλάληεζε ζα γελλεζνχλ λένη ηξφπνη ζπκβίσζεο, πνπ λα αληαπνθξίλνληαη ζηελ πνιππνιηηηζκηθφηεηα.. Ηδηαίηεξα ην ζρνιείν νθείιεη λα αλαδεηήζεη λένπο ζηφρνπο, λέα πεξηερφκελα θαη λένπο ηξφπνπο κάζεζεο πνπ λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο πνιππνιηηηζκηθέο ζπλζήθεο δηδαζθαιίαο. (Γακαλάθεο απφ ην δηαδίθηπν). ε καθξνθνηλσληθφ επίπεδν ε ζπλεηδεηφηεηα ηεο δηγισζζίαο απφ δαζθάινπο, δίγισζζνπο θαη κνλφγισζζνπο καζεηέο, γνλείο θαη θνηλφηεηεο ζα ζπλδξάκεη ψζηε λα αλαπηπρζεί κηα ζεηηθή εηθφλα ζε εθπαηδεπηηθφ θαη θνηλσληθφ επίπεδν. 67

69 Καιιηεξγψληαο ηε ζπλείδεζε ηεο δηγισζζίαο νη ζχγρξνλεο πνιππνιηηηζκηθέο θνηλσλίεο ζα αλαγλσξίζνπλ ην γισζζηθφ πινπξαιηζκφ σο έλα κνλαδηθφ αγαζφ, έλα δψξν πνπ δελ θνζηίδεη αιιά αμίδεη πνιιά. (Σsokalidou, 2005: 61) Σφζν ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα φζν θαη νη κέζνδνη δηδαζθαιίαο πξέπεη: Να ιακβάλνπλ ππφςε ην πεξηβάιινλ ηεο δσήο θαη κάζεζεο θαζψο θαη ην επίπεδν κάζεζεο ηνπ θάζε καζεηή Να ζπκβάιινπλ ζηε δηεξεχλεζε ηνπ γλσζηηθνχ θαη ζπλαηζζεκαηηθνχ νξίδνληα ηνπ παηδηνχ θαη ζηελ αληαιιαγή πιεξνθνξηψλ θαη εκπεηξηψλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ Να δηεπθνιχλνπλ ηελ επηθνηλσλία ησλ παηδηψλ κεηαμχ ηνπο θαη κε ην επξχηεξν πεξηβάιινλ ηνπο άκεζα θαη καθξνπξφζεζκα ζηελ θνηλσλία. Να αλαβαζκίδνπλ ηνπο πνιηηηζκνχο θαη ηηο γιψζζεο, θαηαπνιεκψληαο παξάιιεια νπνηνδήπνηε είδνο ξαηζηζκνχ πξνθχπηεη κε ηε κνξθή ζπκβφινπ ή ζπκπεξηθνξάο κέζα απφ αλάινγα πνιηηηζηηθά θαη γισζζνινγηθά ζηνηρεία. Να εκπλένπλ θαη λα θαιιηεξγνχλ ηελ αλζξψπηλε επαηζζεζία, ηελ αιιειεγγχε θαη ηε ζπλεξγαζία. Να αληηζηαζκίδνπλ ηελ πνιηηηζκηθή ζηέξεζε ησλ παηδηψλ ρσξίο δηαθξίζεηο. (Καλαθίδνπ, Παπαγηάλλε, 1998:46) πλνςίδνληαο, ε δηαδηθαζία πξνζαξκνγήο ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ηνπ γισζζηθνχ πινπξαιηζκνχ θαη ηνπ πινπξαιηζκνχ ησλ πνιηηηζκηθψλ θεθαιαίσλ, πξνυπνζέηεη ηελ ππέξβαζε ηνπ παξαδνζηαθνχ κνλνπνιηηηζκηθνχ θαη κνλνγισζζηθνχ ραξαθηήξα ηεο θαη ηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ηνπ φξνπ "γεληθή παηδεία" κε γλψκνλα ηνλ πινπξαιηζκφ θαη ηε δηαθνξεηηθφηεηα. (Γθφβαξεο) 68

70 Κιείλνληαο Αο ζπκεζνχκε ηα ιφγηα ηνπ Ναδίκ Υηθκέη «Αο πξνζθέξνπκε ηνλ θόζκν ζηα παηδηά έζησ γηα κηα κέξα. Αο ηνπο ηνλ δώζνπκε λα παίμνπλ καδί ηνπ. Σαλ έλα πνιύρξσκν κπαιόλη. Να παίμνπλ ηξαγνπδώληαο αλάκεζα ζη αζηέξηα. Αο πξνζθέξνπκε ηνλ θόζκν ζηα παηδηά. Αο ηνπο ηνλ δώζνπκε ζαλ έλα ηεξάζηην κήιν. Σαλ έλα θαξβέιη ςσκί. Να θάλε όζν ζέινπλ. Αο πξνζθέξνπκε ηνλ θόζκν ζηα παηδηά. Γηα λα κάζεη ν θόζκνο ηελ θηιία. Έζησ γηα κηα κέξα.» Ναδίκ Υηθκέη 69

71 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Διιελφγισζζε Aδέδ, Κ. (1999). Τν παηδί αλάκεζα ζε δύν γιώζζεο. Baker, C.(2001). Εηζαγσγή ζηε Δηγισζζία θαη ηε Δίγισζζε Εθπαίδεπζε (Μ. Γακαλάθεο, επηκ.). Αζήλα: Gutenberg. Βεξλίθνο, Ν., Γαζθαινπνχινπ,. (2002).Πνιππνιηηηζκηθόηεηα. Οη δηαζηάζεηο ηεο πνιηηηζκηθήο ηαπηόηεηαο. Αζήλα : Κξηηηθή. Coelho, Δ. (2007). Δηδαζθαιία θαη κάζεζε ζηα πνιππνιηηηζκηθά ζρνιεία. Αζήλα:Δπίθεληξν. Cohen, L., Manion, L. & Morrison, K. (2008). Μεζνδνινγία εθπαηδεπηηθήο έξεπλαο. (5ε έθδνζε). Αζήλα: Μεηαίρκην. Cummins, J.(1999). Ταπηόηεηεο ππό Δηαπξαγκάηεπζε Εθπαίδεπζε κε ζθνπό ηελ Ελδπλάκσζε ζε κηα Κνηλσλία ηεο Εηεξόηεηαο. (επηκ. θνχξηνπ, Δ), Αζήλα: Gutenberg. Γθατλαξηδή, Α., Μάξθνπ, Δ., Σζνθαιίδνπ, Ρ. (2012). Ζ επηθνηλσλία κε ηνπο γνλείο κεηαλαζηεπηηθήο θαηαγσγήο: Πφηε είλαη εθηθηή θαη απνηειεζκαηηθή; Πνιύδξνκν, 5ν, Γακαλάθεο (1998). Εθπαίδεπζε ησλ παιηλλνζηνύλησλ θαη αιινδαπώλ καζεηώλ ζηελ Ειιάδα. Αζήλα: Gutenberg. Gungormus Ozkardes O.(2001) Πψο λα δηδάμεηο δηαθνξεηηθνχο πνιηηηζκνχο ρξεζηκνπνηψληαο δηαθνξεηηθνχο δηαχινπο κε κηθξά παηδηά. ηελ έθδνζε πκπνζίνπ κε ζέκα Δηαπνιηηηζκηθή Εθπαίδεπζε-Οκάδεο κε πνιηηηζκηθέο ηδηαηηεξόηεηεο. Θεζζαινλίθε :Οη θίινη ηνπ Ηδξχκαηνο Μειίλα Μεξθνχξε. 70

72 Κάγηα, Δ. (2007). Δθπαίδεπζε παηδηψλ Αιβαλψλ: Πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. ε Σξέζζνπ, Δ.-Μεηαθίδνπ,. (επηκ.), Μεηνλόηεηεο κηινύλ γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηώλ ηνπο (82-93). Θεζζαινλίθε: Δπίθεληξν. Καγθά, Δ. (2001) Σν άλνηγκα ηνπ ζρνιείνπ ζηελ πνιπγισζζία θαη ηνλ πνιππνιηηηζκφ. Δπηζεψξεζε εθπαηδεπηηθψλ ζεκάησλ. Καλαθίδνπ, Δ., Παπαγηάλλε, Β. (1998). Δηαπνιηηηζκηθή Αγσγή. Αζήλα :Διιεληθά Γξάκκαηα. Καπέινπ, Κ. Θαιαζηλνχ, Δ. Γάθε, Ρ. (2010) Γηδαθηηθέο Πξνζεγγίζεηο πνπ πινπνηνχληαη ζε κηθηέο ηάμεηο λεπηαγσγείνπ κε θαηαζηάζεηο δηγισζζίαο, κε ζθνπφ ηελ ελδπλάκσζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο αγσγή, ηελ αεηθνξία θαη ηελ νκαιή κεηάβαζε απφ ην λεπηαγσγείν ζην δεκνηηθφ ζην Γεσξγνγηάλλεο, Π. (επηκ.), Πξαθηηθά 13νπ Γηεζλνχο πλεδξίνπ : Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε- Μεηαλάζηεπζε- Γηαρείξηζε πγθξνχζεσλ θαη Παηδαγσγηθή ηεο Γεκνθξαηίαο. ( Αιεμαλδξνχπνιε, 7-9 Μαΐνπ) )ζει Κάηζηθαο, Υ., Πνιίηνπ, Δ. (1999) Σζηγγάλνη, κεηνλνηηθνί, παιηλλνζηνχληεο θαη αιινδαπνί ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε. Δθηφο «Σάμεο» ην «Γηαθνξεηηθφ»; Αζήλα, Gutenberg Κέληξν εξεπλψλ κεηνλνηηθψλ νκάδσλ. Δκπεηξίθνο, Λ. θα (επηκ.) (2001) Γισζζηθή εηεξόηεηα ζηελ Ειιάδα. Αζήλα, Αιεμάλδξεηα Κνηιηάξε, Α. α (2005) Πνιπγισζζία θαη γισζζηθή εθπαίδεπζε. Μηα θνηλσληνγισζζηθή πξνζέγγηζε. Θεζζαινλίθε, Βάληαο. Κνηιηάξε, Α. β (2005) Πνιπγισζζία θαη Πνιππνιηηηζκηθφηεηα ζηε ζρνιηθή ηάμε. Αλαδεηψληαο κία λέα εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή; ηνλ ηηκεηηθφ ηφκν ησλ Butulussi, E., Karagiannidou, E., Zachu, K. Sprache und Multikulturalitat. Θεζζαινλίθε, University Studio Press. 71

73 Κνξαθή Α, Αινχπε Α.(2011). Παηδηά κεηαλαζηψλ ζην Διιεληθφ ζρνιείν: Σν δηθαίσκα ηνπ παηδηνχ λα καζαίλεη ζην ζρνιείν ηε γιψζζα ηνπ θαη ηελ θνπιηνχξα ηνπ. Δηαπνιηηηζκηθή Εθπαίδεπζε- Μεηαλάζηεπζε Δηαρείξηζε Σπγθξνύζεσλ θαη Παηδαγσγηθή ηεο Δεκνθξαηίαο Μαΐνπ. Βφινο, 14ν, ). Μαιηγθνχδε, Υ. Ζ δηάζηαζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο ζηε δηδαζθαιία ηεο Διιεληθήο σο δεχηεξεο /μέλεο γιψζζαο. Κέληξν Διιεληθήο Γιψζζαο. Αλαθηήζεθε απφ Μάξθνπ, Γ. (1997) Δηζαγσγή ζηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε. Αζήλα. Αθνί Παππά Μνπκηδίδνπ, Α. (2011) Γισζζηθέο, εθπαηδεπηηθέο ζηξαηεγηθέο δηαηήξεζεο θαη αμηνπνίεζεο ησλ κεηξηθψλ γισζζψλ ζηε ζρνιηθή ηάμε. Ζ Αθχπληζε ζηηο Γιψζζεο θαη ζηνπο Πνιηηηζκνχο. Μία θαηλνηφκνο δξάζε ζην δηαπνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ ηνπ Διιεληθνχ ρνιείνπ. ην Αλδξνπιάθεο, Γ. Μεηαθίδνπ,. Σζνθαιίδνπ, Ρ ( επηκ) Πξαθηηθά Γηεζλνχο πλεδξίνπ -1 ν ηαπξνδξφκη γισζζψλ θαη πνιηηηζκψλ. Μαζαίλνληαο εθηφο ζρνιείνπ Απξηιίνπ, Θεζζαινλίθε. Νηθνιάνπ, Γ. (2000). Έληαμε θαη εθπαίδεπζε ησλ αιινδαπώλ καζεηώλ ζην Δεκνηηθό Σρνιείν Από ηελ «νκνηνγέλεηα» ζηελ πνιππνιηηηζκηθόηεηα. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα Νηθνιάνπ, Γ. (2003) Γίγισζζα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ. Σππνινγία θαη ν επηζηεκνληθφο Γηάινγνο ζρεηηθά κε ηε ζθνπηκφηεηα ηεο εθαξκνγήο ηνπο. Δπηζηεκνληθφ Βήκα, ηεχρνο 2, Μάηνο Νηθνιάνπ, Γ., Γεσξγαληίδνπ, Υ., Μαληλέα, Μ. (2011) Εεηήκαηα εθκάζεζεο θαη δηδαζθαιίαο ηνπ ιεμηινγίνπ κηαο γιψζζαο σο δεχηεξεο/ μέλεο,ζην Γεσξγνγηάλλεο, Π. (επηκ.), Πξαθηηθά 14 νπ Γηεζλνχο πλεδξίνπ : Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε- Μεηαλάζηεπζε- Γηαρείξηζε πγθξνχζεσλ θαη Παηδαγσγηθή ηεο Γεκνθξαηίαο. (Βφινο, Ματνπ ) θνχξηνπ, Δ Ο θαιφο θαη ν θαθφο δίγισζζνο καζεηήο. ην θνχξηνπ, Δ. (επηκ.)σεηξάδηα Δξγαζίαο Νάμνπ-δηγισζζία. Ρφδνο, Π.Σ.Γ.Δ., Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ,

74 θνχξηνπ, Δ. (2009). Γίγισζζα λήπηα- Ζ ζρέζε δηγισζζίαο θαη κάζεζεο ζην λεπηαγσγείν. ε Γθφβαξεο, Υ. (επηκ.) Κείκελα γηα ηε δηδαζθαιία θαη ηε κάζεζε ζην πνιππνιηηηζκηθό ζρνιείν (ζει.50-86). Αζήλα: Αηξαπφο. θνχξηνπ, Δ. (2011) Η δηγισζζία ζην ζρνιείν. Αζήλα: Gutenberg Tiedt, P. & Tiedt I. ( 2006) Πνιππνιηηηζκηθή Γηδαζθαιία.Αζήλα.Παπαδήζε Σνδνχινπ- Πνιέκε, Μ. (2011). Φξνληίδνληαο ηελ δηακφξθσζε ηεο νκάδαο ησλ παηδηψλ ζηελ ηάμε: Βαζηθά ζηνηρεία θαη κεζνδνινγία γηα αμηνπνίεζε απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ επηκνξθψλνληαη ζην ΜΠΔ. ε Μείδνλ Πξφγξακκα Δπηκφξθσζεο. Επηκνξθσηηθό πιηθό, Μέξνο Α', Θέκαηα αμηνπνίεζεο ηεο νκάδαο ζηελ ζρνιηθή ηάμε (ζει ). Αζήλα: Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην. Σξηάξρε- Herrmann, Β. (2000) Η Δηγισζζία ζηελ Παηδηθή Ηιηθία. Μηα ςπρνγισζζνινγηθή πξνζέγγηζε. Αζήλα. Gutenberg Σζηηζειίθεο, Κ. (2005). Γηακφξθσζε θαη εθαξκνγή ηνπ δηθαηψκαηνο ζηε δηδαζθαιία ηεο κεηνλνηηθήο-κεηξηθήο γιψζζαο: Απφ ην κεηνλνηηθφ ζην δηαπνιηηηζκηθφ ζρνιείν. ε Μεηαθίδνπ,. (επηκ), Η δηδαζθαιία ηεο γιώζζαο (ζ ). Αζήλα: Δπίθεληξν. Σζνθαιίδνπ, Ρ. Υαηδεζαββίδεο. (2008) Κνηλσληνγισζζνινγηθέο Αλαδεηήζεηοεξεπλεηηθά δεδνκέλα, Θεζζαινλίθε, Βάληαο. Σζνθαιίδνπ, Ρ. (2012) Χώξνο γηα δύν. Θέκαηα δηγισζζίαο θαη εθπαίδεπζεο. Θεζζαινλίθε: Επγφο Φξαγθνπδάθε, Α, (1987) Γιψζζα θαη ηδενινγία. Οδπζζέαο. Φψηνπ, Γ. (2002). Πνιππνιηηηζκηθή Εθπαηδεπηηθή Πξαγκαηηθόηεηα. Αζήλα: Δθδφζεηο Έιιελ Υαηδεδάθε, Α. (2005). Μνληέια δηγισζζηθήο ζπκπεξηθνξάο ζε νηθνγέλεηεο Αιβαλψλ καζεηψλ: Γεδνκέλα απφ εκπεηξηθή έξεπλα. Επηζηήκεο Αγσγήο, ζεκαηηθφ ηεχρνο 2005,

75 Ξελφγισζζε Belisle, C. (2008) elearning and intercultural dimensions of learning theories and teaching models. France. Αλαθηήζεθε απφ Gkaintartzi, A. Kiliari, A. Tsokalidou, R. (2014) Invisible bilingualism invisible language ideologies: Greek teachers' attitudes towards immigrant pupils' heritage languages. International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, James, C. Garrett P.(1991) Language awareness in the classroom.. Kecskes, I., Papp, T. (2000) Foreign language and mother tongue, London LEA Helot, Ch. (2008) Awareness raising and multilingualism in primary education. ALISM_IN_PRIMARY_EDUCATION Leach L. (2011), I treat all students as equal : further and higher education teachers responses to diversity, Journal of Further and Higher Education, Vol. 35, No 2, Perry, L.& Southwell,L. (2011) Developing intercultural understanding and skills :models and approaches, Intercultural education, 22:6, Reid, E. (2013) Models of intercultural competences in practice. International Journal of Language and Linguistics, Vol. 1, No 2, pp

76 Slavit, G. Mulhern, M. (2003) Bilingual Books: Promoting Literacy and Biliteracy in the Second-Language and Mainstream Classroom. Sleeter, C., Grant, C. (2007) Making Choices for Multicultural Education. Five Approaches to Race, Class, and Gender. John Wiley & Sons, Inc. Σsokalidou, R. (2005) Raising Bilingual Awareness in Greek Primary Schools. International journal of Bilingual Education and Bilingualism. Vol 8 : 1, 2005 p Wei,L. (2000) The bilingualism reader. Παηδαγσγηθά Πεξηνδηθά Δπαγγέινπ, Ο., Κάληδνπ, Ν. (2005) Παηρλίδηα δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο «Καιεκέξα, θαιεκέξα θίινη φινη κηα παξέα!» Σεχρνο 47, χγρξνλν Νεπηαγσγείν. Cd : «Μαδί θαη δηαθνξεηηθνί», ζηίρνη Κάληδνπ, Ν. θαη κνπζηθή Παπαζηαχξνπ,., Κφληνο, Γ. (επηιέρζεθαλ ηα θνκκάηηα: 1,2,12) απφ ηε ζεηξά Μνπζηθνθηλεηηθέο πηλειηέο - 6, ηεχρνο 47, εθδφζεηο χγρξνλν Νεπηαγσγείν. Cd : «Κεθάιη, ψκνη, γφλαηα θαη πφδηα» ζην Σξαγνπδνπαηρλίδηα γηα θίινπο κνπζηθφθηινπο, Θενδσξίδεο Νίθνο, εθδφζεηο Κξνπζηφθσλν. 75

77 Κνχξηε- Καδνχιιε, Β. (2000) Γισζζάξην επηζηεκνληθψλ φξσλ.γλσζηηθή πεξηνρή : Γηγισζζία, δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη κεηνλφηεηεο. Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ. 76

78 δίγισζζα βηβιία Literature that relates thematically to a new unit or lesson can serve well to acquaint a beginning English language learner with the topic at hand Supporting transfer of reading in L1 to L2: Children who are able to read in their L1 and have learned some oral English benefit from taking turns with an English speaker in reading aloud a bilingual book Supporting independent reading: A book in the native language might serve well to soothe feelings of frustration and exhuastion common among L2 learners Using L1 version as preview: Students can read or have someone read to them the L1 version of a book in order to understand its content Using L1 version as review: After a book has been read and discussed in the L2, students can use the L1 version to write about the topic, review issues discussed, or further their understanding Reading two versions for self-assessment: Young ESL students enjoy finding out how much English they are learning by counting the words they understand before and after the book is read in the L1 and discussed in the L2 Comparing and contrasting cognates: Comparing and contrasting words in L1 with English words can contribute to increases in word recognition, vocabulary development, phonic analysis, and structural analysis Improving home-school connections: Family members can be actively involved in the education of L2 students, even if their English skills are limited, when books in L1 are available Supporting family literacy programs: A great way to start a family literacy program for parents of ESL students is by assisting them in locating books in the L1 Raising all children s awareness of multiculturalism: Bilingual books and materials in languages other than English can raise all children s awareness through exposure to different languages and scripts 77

79 Helping teachers learn another language: Bilingual books can help teachers and others learn some words in students native languages Encouraging reading for pleasure: One way for students to obtain sufficient amounts of written input is through pleasure reading, whether in L1 or L2 78

80 Γισζζάξην language awareness = γισζζηθή ζπλεηδεηφηεηα L1: First language, native language (also called mother tongue, home language, local language). Refers to language(s) learned from birth. Mother tongue (MT): Also known as L1 or home language. defines mother tongue as the language which a person has acquired in his/her early years and which normally has become his/her natural instrument of thought and communication. Also known as L1 or home language. Thus the term ιmother tongue commonly refers to a child s first language, or the primary language spoken by the child as a result of learning it in his/her home from primary caregivers. Definitions often include the following elements: the language(s) that one has learnt first; the language(s) one identifies with or is identified as a native speaker of by others; the language(s) one knows best; and the language(s) one uses most. Importantly, a child s earliest experiences with a language may not conform to the ιstandardized or ιformal school version of the language, but may instead be a variety of a main language. Varieties often involve different forms of a language spoken by rural versus urban residents. Thus, the variety of a ιmother tongue used in formal education may differ slightly or substantially from the variety of the same language that a child learned at home. National language: Language considered to be an important, widely spoken language in a country; sometimes also an official language. Example: India recognizes two official languages (Hindi and English) and 22 national languages. Bahasa Malayu is both a national language and an official language of Malaysia. Semilingualism: A concept suggested by Cummins (1986) suggesting a condition of partial learning of one or more languages, such that the individual is not fully proficient in any one language. This concept has been the subject of intense controversy and has been challenged on empirical grounds. 79

81 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ 80

82 Αγαπεηνί γνλείο, Αλ δελ κηιάηε ηε γιψζζα ζαο ζηα παηδηά ζαο, ηφηε κπνξείηε λα μεθηλήζεηε ηψξα. 1. Ξεθηλήζηε κε αξγνχο ξπζκνχο θαη φζν λσξίηεξα γίλεηαη, έρνληαο θαηά λνπ φηη ην παηδί ζαο κπνξεί λα αληηζηαζεί ζε κηα απφηνκε αιιαγή ζηε γισζζηθή ζαο ρξήζε 2. Αξρηθά, κπνξείηε θαη λα κεηαθξάδεηε θάπνηεο ιέμεηο ζηελ ηζρπξή γιψζζα ηνπ παηδηνχ ζαο, κε ζηφρν λα ζηακαηήζεηε απηήλ ηελ πξαθηηθή ζηγά-ζηγά 3. Ξεθηλήζηε ηε ρξήζε ηεο άιιεο γιψζζαο θαηά ηε δηάξθεηα δξαζηεξηνηήησλ πνπ ζαο παξέρνπλ ρξνληθή άλεζε θαη κπνξείηε λα δίλεηε αξθεηέο εμεγήζεηο (π.ρ. ηα αββαηνθχξηαθα πνπ, ζπλήζσο, έρεηε πεξηζζφηεξν ρξφλν θαη ιηγφηεξε πίεζε). ηαδηαθά πξνζζέζηε θαη άιιεο δξαζηεξηφηεηεο ζηελ άιιε γιψζζα (π.ρ. ην κπάλην θηι, παξέρνληαο έηζη ηελ επθαηξία ζην παηδί ζαο λα αλαπηχμεη ην ζρεηηθφ ιεμηιφγην) 4. Γηαβάζηε ζηα παηδηά ζαο απιά βηβιία θαη αξγφηεξα πην ζχλζεηα, ηα νπνία απνηεινχλ ζεκαληηθή πεγή άληιεζεο ιεμηινγίνπ. 5. ηαδηαθά απμήζηε ηνλ ρξφλν πνπ αθηεξψλεηε ζηελ άιιε γιψζζα θαη βξείηε δξαζηεξηφηεηεο, φπσο παηρλίδηα ζηνλ ππνινγηζηή θ.α., θαηά ηηο νπνίεο ηα παηδηά κπνξνχλ λα αλαπηχμνπλ θαιχηεξα ην ιεμηιφγηφ ηνπο. 6. Δλζαξξχλεηε ηα παηδηά λα ζαο απαληνχλ ζηελ άιιε γιψζζα 7. Μελ παξαηηείζηε: Οπνηνδήπνηε θέξδνο ζηελ άιιε γιψζζα είλαη ζεκαληηθφ θαη ζα απνηειέζεη ηε βάζε γηα ηελ πεξαηηέξσ αλάπηπμε ηεο δηγισζζίαο ηνπ παηδηνχ ζαο. (Πξνηάζεηο πξνζαξκνζκέλεο απφ ην βηβιίν ηεο Naomi Steiner (2008) 7 Steps to Raising a Bilingual Child, N.Y.: Amacom) Πεγή : 81

83 Eπηά ιφγνη γηα ηελ αλάπηπμε ηεο δηγισζζίαο 1. Γχν γιψζζεο ηζνδπλακνχλ κε δηπιάζηεο επθαηξίεο θαη δηπιή επηινγή 2. Σα παηδηά πνπ καζαίλνπλ δχν γιψζζεο έρνπλ έλα πξνβάδηζκα ζην δηάβαζκα θαη ζην κέηξεκα. πρλά ηα θαηαθέξλνπλ θαιχηεξα ζηηο εμεηάζεηο. 3. Ζ εθκάζεζε δχν γισζζψλ είλαη επθνιφηεξε γηα ηα κηθξά παηδηά. Πνιχ γξήγνξα ζα κπνξνχλ λα ελαιιάζζνληαη αλάκεζα ζηηο δχν γιψζζεο θαη φιε ε νηθνγέλεηα ζα είλαη πεξήθαλε. 4. Γχν γιψζζεο πξνζθέξνπλ θαιχηεξεο επθαηξίεο εξγαζίαο. 5. Ζ επηθνηλσλία ζε δχν γιψζζεο αλνίγεη πφξηεο ζε λέεο θηιίεο. 6. Οη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη ζηνλ θφζκν κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηνχλ πάλσ απφ κία γιψζζεο. Αλ γλσξίδεηο δχν γιψζζεο, κπνξείο επθνιφηεξα λα κάζεηο θαη κηα ηξίηε. 7. Καη νη δχν γιψζζεο απνηεινχλ πεγέο ηζηνξηψλ, ηξαγνπδηψλ θαη ηζηνξίαο. Σν παηδί ζαο ζα θεξδίζεη ηα θαιχηεξα απφ ηνπο δχν θφζκνπο. ( Πεγή : 82

84 Εικόνα 6Έπαινοσ για τουσ μακθτζσ του τμιματοσ 83

85 ΣΡΑΓΟΤΓΑΚΗΑ ΣΟ ΡΤΘΜΟ ΣΟΤ ΣΟ ΙΓΙΟ ΘΔΛΟΤΜΔ ΝΑ ΠΟΤΜΔ ΑΝ ΚΑΙ ΓΙΑΦΟΡΔΣΙΚΑ ΜΙΛΟΤΜΔ Απφ ην cd : «Μαδί θαη δηαθνξεηηθνί», ζηίρνη Κάληδνπ, Ν. θαη κνπζηθή Παπαζηαχξνπ,., Κφληνο, Γ. απφ ηε ζεηξά Μνπζηθνθηλεηηθέο πηλειηέο - 6, ηεχρνο 47, εθδφζεηο χγρξνλν Νεπηαγσγείν. ηίρνη ηξαγνπδηψλ «Καιεκέξα- θαιεκέξα» Καιεκέξα θηιαξάθη, ρηππάσ παιακάθη, Καιεκέξα θηιαξάθη, ραηξεηψ ην γεηηνλάθη! Καιεκέξα, θαιεκέξα, ε δσή είλαη σξαία, Καιεκέξα, θαιεκέξα,έια ηψξα ζηελ παξέα! Καιεκέξα θηιαξάθη, ρηππάσ παιακάθη, Καιεκέξα θηιαξάθη, ραηξεηψ ην γεηηνλάθη! Καιεκέξα, θαιεκέξα, ε δσή είλαη σξαία, Καιεκέξα, θαιεκέξα,έια ηψξα ζηελ παξέα! 84

86 «Σν ίδην ζέινπκε λα πνχκε αλ θαη δηαθνξεηηθά κηινχκε» Soqueri ην ιέσ εγψ, Φηιία ην ιεο εζχ. Σν ίδην ζέινπκε λα πνχκε αλ θαη δηαθνξεηηθά κηινχκε. Hola ην ιέσ εγψ, γεηα ην ιεο εζχ. Σν ίδην ζέινπκε λα πνχκε αλ θαη δηαθνξεηηθά κηινχκε. Buenos dias ην ιέσ εγψ, θαιεκέξα ην ιεο εζχ. Σν ίδην ζέινπκε λα πνχκε αλ θαη δηαθνξεηηθά κηινχκε. Amour ην ιέσ εγψ, αγάπε ην ιεο εζχ. Σν ίδην ζέινπκε λα πνχκε αλ θαη δηαθνξεηηθά κηινχκε. 85

87 86

88 1.ΚΑΛΗΜΔΡΔ ΣΟΤ ΚΟΜΟΤ ΜΑ Εικόνα 7 εικονόλεξο με τισ καλθμζρεσ Good morning ιέσ εγψ, θαιεκέξα ιεο εζχ. Σν ίδην ζέινπκε λα πνχκε αλ θαη δηαθνξεηηθά κηινχκε. Bonjour ιέσ εγψ, bon giorno ιεο εζχ. Σν ίδην ζέινπκε λα πνχκε αλ θαη δηαθνξεηηθά κηινχκε. Mirëmëngjesi ιέσ εγψ, buenos dias ιεο εζχ. Σν ίδην ζέινπκε λα πνχκε αλ θαη δηαθνξεηηθά κηινχκε. Guten morgen ιέσ εγψ, θαιεκέξα ιεο εζχ. Σν ίδην ζέινπκε λα πνχκε αλ θαη δηαθνξεηηθά κηινχκε. 87

89 Εικόνα 8 εικονόλεξο για τθ μθτζρα 2. ΓΙΑ ΣΙ ΜΑΝΟΤΛΔ ΟΛΟΤ ΣΟΤ ΚΟΜΟΤ Ζ πην γιπθηά θξάζε Mama I love you Μακά ζ αγαπψ- Mami te dua shum Μadre ηε ιέσ εγψ, κακά ηε ιεο εζχ, Σν ίδην ζέινπκε λα πνχκε αλ θαη δηαθνξεηηθά κηινχκε. Μama ηε ιέσ εγψ, mami ηε ιεο εζχ, Σν ίδην ζέινπκε λα πνχκε αλ θαη δηαθνξεηηθά κηινχκε. Mutti ηε ιέσ εγψ, κάλα ηε ιεο εζχ, Σν ίδην ζέινπκε λα πνχκε αλ θαη δηαθνξεηηθά κηινχκε. Mommy ηε ιέσ εγψ, καλνπιίηζα ηε ιεο εζχ Σν ίδην ζέινπκε λα πνχκε αλ θαη δηαθνξεηηθά κηινχκε! Mother ηε ιέσ εγψ, mama ηε ιεο εζχ Σν ίδην ζέινπκε λα πνχκε αλ θαη δηαθνξεηηθά κηινχκε!!! 88

90 3.ΠΑΙΥΝΙΓΟΣΡΑΓΟΤΓΟ ΚΔΦΑΛΗ, ΧΜΟΗ, ΓΟΝΑΣΑ ΚΑΗ ΠΟΓΗΑ Κεθάιη, ψκνη, γφλαηα θαη πφδηα γφλαηα θαη πφδηα. (2) Μάηηα, κχηε, κάγνπια θη απηηά. Κεθάιη, ψκνη, γφλαηα θαη πφδηα γφλαηα θαη πφδηα. Head, shoulders, knees and toes Knees and toes. (2) Eyes and ears, mouth and nose. Head, shoulders, knees and toes Knees and toes. Koka, Shpatullat, Gjunjt, Këmbët. Gjunjt, Këmbët. (2) Sytë, Hundë, Faqet, Veshët Koka, Shpatullat, Gjunjt, Këmbët. Gjunjt, Këmbët. 89

91 Εικόνα 9 θ νοθματικι γλώςςα ςτο κακθμερινό μασ πρόγραμμα 90

92 Μέξε ζψκαηνο Διιεληθά Αγγιηθά Ρσζηθά Αιβαληθά Κεθάιη Head (hed) Голова (galav a) Kokë ( koke) Ώκνη Shoulders (sholders) Плечи ( ple tsi) Shpatullat (spa toulat) Γφλαηα Knees (niz) колени (ka le ni) Gjunjt (giount) Πφδηα Toes (toouz) пальцы (palitsi) Këmbët ( kembet) Μάηηα Eyes (aiz) глаза (glaz a) Sytë (sut) 91

93 Μχηε Nose (noouz) Нос (nos) Hundë ( ounte) Μάγνπια Cheeks (tsiks) щеки (shoki) Faqet ( faket) Απηηά Ears (iarz) ушки (ushki) Veshët ( vest) Εικόνα 10 τραγουδοπαίχνιδο κεφάλι, ώμοι, γόνατα και πόδια - πολφγλωςςοσ πίνακασ αναφοράσ 92

94 Αιθάβεην ζηε λνεκαηηθή Εικόνα 11 αλφάβθτο ςτθ νοθματικι 93

95 Καηαζθεπέο Εικόνα 12 καλθμζρεσ του κόςμου μασ- εκτυπωμζνθ κάρτα 94

96 ΔΗΚΟΝΑ ΔΛΛΗΝΙΚΑ ΑΓΓΛΙΚΑ ΡΧΙΚΑ ΑΛΒΑΝΗΚΑ Βάηξαρνο Frog (frog) Лягушка (lia gushka) Bretkockë ( bre tkosh) Πνληηθφο Rat (rat) Мышь ( mish ) Miu (m'iou) Γνπξνχλη Pig (pig) Свинья ( svin-yi a ) Derri (nteri) Πάπηα Duck (dak) Утка (utka) Rosë ( roze) Λαγφο Rabbit (rabit) Заяц ( zaits) Lepur ( liepur) Εικόνα 13 πίνακασ αναφοράσ του δίγλωςςου βιβλίου "ο βάτραχοσ και ο ξζνοσ" 95

97 ΥΡΧΜΑΣΑ ΔΛΛΗΝΙΚΑ ΑΓΓΛΙΚΑ ΡΧΙΚΑ ΑΛΒΑΝΙΚΑ Κφθθηλν Red (red) Красный ( krasni) e kuqe (i ku) Πνξηνθαιί Orange (orintz) Оранжевый (a rantzovi) Portokalle ( porto kal) Κίηξηλν Yellow (yelou) Желтый ( zovti) e verdhë (i verthe) Πξάζηλν Green (grin) Зеленый (zi lioni) e gjelbër (e tzielper) Μπιε Blue (blu) Синий (s ini) Blu (blu) Μσβ Purple (perpl) Фиолетовый (fia lietovi) Vjollcë ( violtse) Καθέ Brown (braun) коричневый (ka ritsnevi) Kafe ( kafe) Μαχξν Black (blak) Черный (tserni) i zi (i zi) Γθξη Grey (grei) Серый (s eri) gri (gri) Άζπξν White (wuait) белый ( bieli) e bardhë (e barthe) Εικόνα 14 πίνακασ αναφοράσ με τα χρώματα 96

98 Εικόνα 15 κάρτεσ χριςτουγεννιάτικεσ με ευχζσ ςε πολλζσ γλώςςεσ Υξηζηνπγελληάηηθεο επρέο ζε γιψζζεο ηνπ θφζκνπ Εικόνα 16 αφίςα με τθ λζξθ μαμά - ςυνεργαςία με τουσ γονείσ Ζ ιέμε κακά ζε φζεο γιψζζεο γλσξίδνπκε φινη, 97

99 νη γνλείο καο θαη εκείο!!! Εικόνα 17 θ μάνα ςτθν τζχνθ Μαλνχιεο ηνπ θφζκνπ καο! 98

100 Εικόνα 18 ηωγραφιά νθπίου - θ μαμά μου κι εγώ Εικόνα 19 ηωγραφιά νθπίου - θ μαμά μου κι εγώ 99

101 Τιηθφ απφ ην δηαδίθηπν 100

102 Εικόνα 20 τραγουδάκι κεφάλι, ώμοι ςτα αγγλικά Εικόνα 21 τραγουδάκι κεφάλι, ώμοι ςτα αγγλικά 101

103 Εικόνα 22 τραγοφδι κεφάλι, ώμοι ςτα γαλλικά Εικόνα 23 δίγλωςςο βιβλίο αγγλοαλβανικό με κζμα κεφάλι, ώμοι.. 102

104 Εικόνα 24 τραγοφδι κεφάλι, ώμοι ςτα κινζηικα Εικόνα 25 τραγοφδι κεφάλι, ώμοι ςτα ρωςικά 103

105 Εικόνα 26 τραγοφδι κεφάλι, ώμοι ςτα γερμανικά 104

106 Σξαγνχδηα ρξηζηνπγελληάηηθα ζην youtube ζηα γαιιηθά Εικόνα 27 γαλλικά - τρίγωνα κάλαντα αγγιηθά Εικόνα 28 αγγλικά- τρίγωνα κάλαντα 105

107 ηηαιηθά, Εικόνα 29 ιταλικά χριςτουγεννιάτικα τραγοφδια ξψζηθα Εικόνα 30 ρωςικά- κάλαντα 106

108 Εικόνα 31 αλβανικά, χριςτουγεννιάτικο τραγοφδι Εικόνα 32 χριςτουγεννιάτικεσ ευχζσ -αλβανικά 107

109 Διιεληθά, Ρνχληνιθ ην ειαθάθη Εικόνα 33 ελλθνικά- ροφντολφ το ελαφάκι αγγιηθά Εικόνα 34 αγγλικά- ροφντολφ το ελαφάκι 108

110 Σν ηαμίδη ηνπ ατ Βαζίιε - google earth Εικόνα 35 το ταξίδι του αι βαςίλθ ςτο διαδίκτυο Εικόνα 36 ο Αι Βαςίλθσ ςτο διαδίκτυο 109

111 Santa tracker Εικόνα 37 το χριςτουγεννιάτικο χωριό του Αι Βαςίλθ 110

112 Penguin Song - Penguin Dance Songs for Kids - Children s Songs by The Learning Station Εικόνα 38 τραγουδοπαίχνιδο Πιγκουίνοι- αγγλικά Gerald Lindinger: Once an Austrian went jodeling / C / schnell Εικόνα 39πασ τραγουδοπαίχνιδο "όταν να κάνεισ ςκι" αγγλικά 111

113 Σξαγνχδη κε ζέκα ηε γέθπξα ηνπ Λνλδίλνπ Εικόνα 40 τραγοφδι θ γζφυρα του Λονδίνου - αγγλικά Αθνξκή ην ηαμίδη ηεο λεπηαγσγνχ ζε άιιε ρψξα. Γιψζζα πνπ ρξεζηκνπνηνχζε, γιψζζα ησλ πηλαθίδσλ θαη ησλ επηγξαθψλ, ησλ ηζαληψλ απφ ηηο αγνξέο. 112

114 Εικόνα 41 αλφαβθτάρι με οχιματα ςτα αλβανικά Albanian vocabulary words for kids - Vehicles Song C4C9v2EBEF2jpJ Εικόνα 42 αλφαβθτάρι ςτα αλβανικά 113

115 Learn Albanian with Viola. A song for children, Macja le të lahet Εικόνα 43 τραγοφδι ςτα αλβανικά- γατοφλα Learn Albanian with Viola. Greetings Εικόνα 44 φράςεισ ςτα αλβανικά 114

116 Εικόνα 45 δίγλωςςο βιβλίο Εικόνα 46 δίγλωςςο βιβλίο 115

117 Έλα γλσζηφ παξακχζη ζε ηξεηο γιψζζεο: ειιεληθά,αγγιηθά,ξψζηθα 116

118 117

119 118

120 119

121 120

122 121

123 122

124 123

125 124

126 125

127 126

128 127

129 128

130 129

131 130

132 131

133 132

134 133

135 134

136 135

137 136

138 137

139 138

140 Εικόνα 47 το τρίγλωςςο βιβλίο μασ - ο βάτραχοσ κι ο ξζνοσ Αλάγλσζε παξακπζηνχ ζηα ειιεληθά θαη ηα αγγιηθά Αθξφαζε παξακπζηνχ ζηα ξψζηθα 139

141 Γεκηνπξγία λεπίσλ κε ηε ρξήζε λέσλ ηερλνινγηψλ. Λνγηζκηθφ TUXPAINT Εικόνα 48 tuxpaint Λνγηζκηθφ tagxedo Εικόνα 49 tagxedo 140

142 Λνγηζκηθφ wordle 141

143 Δξσηεκαηνιφγην Ερωτθματολόγιο Α φάςθ Όνομα νθπίου: Ερωτιςεισ Σε ποια γλώςςα ξζρεισ να μιλάσ; Ξζρεισ κάποια άλλθ γλώςςα; Θα ςου άρεςε να μάκεισ καινοφριεσ λζξεισ από άλλεσ γλώςςεσ; Γιατί; Θα μποροφςεσ να παίξεισ με κάποιο παιδάκι που δεν ξζρει ελλθνικά/ αλβανικά; Τι κα μποροφςεσ να κάνεισ αν ο ςυμμακθτισ ςου δεν ιξερε ελλθνικά /αλβανικά; 142

144 Δξσηεκαηνιφγην β θάζε Όλνκα λεπίνπ Δξσηήζεηο νπ άξεζαλ ηα παηρλίδηα καο κε ηηο άιιεο γιψζζεο πνπ κάζακε θαη αθνχζακε; Πνηα γιψζζα ζνπ άξεζε πεξηζζφηεξν; Θα κπνξνχζεο λα παίμεηο κε θάπνην παηδάθη πνπ δελ μέξεη ειιεληθά; Ση ζα κπνξνχζεο λα θάλεηο αλ ν ζπκκαζεηήο ζνπ δελ ήμεξε ειιεληθά; 143

145 144

146 145

147 146

148 Εικόνα 50 ηωγραφιζσ παιδιών- επιλογι ομάδασ εργαςίασ 147

149 Αιθαβεηάξη αιβαληθψλ Εικόνα 51 αλφαβθτάρι αλβανικών από γονζα 148

150 Εικόνα 52 αλφαβθτάρι γονζα νθπίου 149

151 Εικόνα 53 ο Αι Βαςίλθσ ςτο αλφαβθτάρι αλβανικών 150

152 Εικόνα 54 τραγοφδι αλβανικό - γατοφλα 151

153 Learn Albanian with Viola. A song for children, Macja le të lahet Εικόνα 55 θ απόδοςθ του τραγουδιοφ- γατοφλα 152

154 Εικόνα 56 ο Πινόκιο ςτο αλφαβθτάρι 153

155 Εικόνα 57 Η Σταχτοποφτα 154

156 Εικόνα 58 Η Κοκκινοςκουφίτςα 155

157 Εικόνα 59 Η Χιονάτθ και οι εφτά νάνοι 156

158 Ιζηνιφγηα Εικόνα 60 Με δυο γλώςςεσ - ιςτοςελίδα Α.Π.Θ. Τιηθφ γηα ηε δηγισζζία απφ ην Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο. Εικόνα 61 ςελίδα με παραμφκια που ακοφγονται 157