J. L. MOORE / Α. Ι. ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ ΟΙ ΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Transcript

1 J. L. MOORE / Α. Ι. ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ ΟΙ ΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Μια δοκιμή του Ερωτηματολογίου Στάσεων στην Τεχνολογία σε μαθητές ετών (πρόδρομη έρευνα) 1. Εισαγωγή Στις μέρες μας η τεχνολογία έχει μεγάλο αντίκτυπο στις πολιτισμικές, οικονομικές και πολιτικές πλευρές της ζωής μας. Ακόμα όμως μέχρι σήμερα τα προγράμματα της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης πολλών χωρών δεν της έχουν δώσει την πρέπουσα προσοχή. Η μελέτη της τεχνολογίας μπορεί να συνεισφέρει στην γενική εκπαίδευση διότι: Α. Παρέχει ευκαιρίες στους μαθητές να αποκτήσουν πρακτικές δεξιότητες, που τους χρειάζονται στην καθημερινή τους ζωή. Β. Συνεισφέρει στην καλύτερη κατανόηση της κοινωνικής ανάπτυξης του ανθρώπου και της επιβολής του στο περιβάλλον. Γ. Βοηθά στο να εντοπίσουν οι μαθητές κάποιες τεχνολογικές κλίσεις τους σε μια περίοδο που διαρκώς αυξάνεται ο αριθμός των ατόμων που εργάζονται σε δουλειές με βάση την τεχνολογία. Για τους λόγους αυτούς, η μελέτη της τεχνολογίας πιθανώς να θεωρείται πολύ σύντομα ουσιώδες μέρος των αναλυτικών προγραμμάτων, για όλους τους μαθητές της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Τα αναλυτικά προγράμματα και οι οδηγίες που απευθύνονται στους εκπαιδευτικούς των περισσότερων χωρών περιέχουν εκτός των γνωστικών και συγκινησιακούς στόχους. Οι λόγοι για τους οποίους πρέπει οι μαθητές να αποκτήσουν θετικές στάσεις απέναντι στα Μαθηματικά, στη Φυσική και στα άλλα μαθήματα είναι αρκετά γνωστοί και δεν θεωρείται απαραίτητο να επαναληφθούν εδώ. Υποθέτουμε ότι τα ίδια ακριβώς επιχειρήματα μπορούν να αναπτυχθούν και για το καινούριο μάθημα της Τεχνολογίας. Δημιουργείται, λοιπόν, η ανάγκη για ένα αξιόπιστο Ερωτηματολόγιο στάσεων στην Τεχνολογία (Ε. Σ. Τ.), που θα επιτρέψει σε εκπαιδευτικούς και ερευνητές να αξιολογήσουν τις στάσεις των μαθητών στην τεχνολογία, πριν και μετά την παρακολούθηση τεχνολογικών μαθημάτων. Με την αξιολόγηση των στάσεων των μαθητών αποκτώνται πληροφορίες για την αποτελεσματικότητα των οργάνων και των μεθόδων διδασκαλίας των τεχνολογικών μαθημάτων. 2. Το Ερωτηματολόγιο των Στάσεων στην Τεχνολογία Στο Πανεπιστήμιο του Eindhoven της Ολλανδίας η ερευνητική ομάδα Pupil s Attitudes Toward Technology Research Group (Ρ.Α.Τ.Τ) κατασκεύασε ένα Ερωτηματολόγιο Στάσεων στην Τεχνολογία, (Ε.Σ.Τ.), κατάλληλο όπως αναφέρεται, για διεθνή χρήση σε παιδιά άνω των 14 ετών. Έχουν προσφάτως δημοσιευθεί αποτελέσματα, που προέκυψαν από έρευνες με το ερωτηματολόγιο αυτό σε μερικά κράτη της Ευρώπης, Ν. Αμερικής, Αφρικής και σε Πολιτείες των Η.Π.Α και Καναδά.

2 Το ερωτηματολόγιο έχει πέντε κλίμακες: ενδιαφέροντος, κοινωνικών συνεπειών, σχολικού αναλυτικού προγράμματος, φύλου και σταδιοδρομίας. Κάθε κλίμακα περιέχει 10 προτάσεις (items). Το τι μετρά η κάθε κλίμακα, οι προτάσεις του ερωτηματολογίου που την απαρτίζουν, καθώς και μία χαρακτηριστική πρόταση για κάθε κλίμακα παρουσιάζονται στον πίνακα 1. Οι κλίμακες του ερωτηματολογίου φαίνονται έγκυρες για την μέτρηση των αποτελεσμάτων της διδασκαλίας τεχνολογικών μαθημάτων στην Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Οι κλίμακες «ενδιαφέροντος» και σταδιοδρομίας μετρούν τις στάσεις των μαθητών απέναντι στην χρήση της τεχνολογίας στον ελεύθερο χρόνο τους και τις στάσεις τους απέναντι σε επαγγέλματα σχετικά με αυτή. Η κλίμακα του «φύλου» εξετάζει κατά πόσο θεωρείται εξ ίσου ταιριαστή η τεχνολογία για άνδρες και για γυναίκες Η κλίμακα των «κοινωνικών συνεπειών» μετρά τις στάσεις των μαθητών στις επιπτώσεις που έχει η τεχνολογία στο κοινωνικό σύνολο. Τέλος η κλίμακα «σχολικό αναλυτικό πρόγραμμα» μετρά τις στάσεις των μαθητών απέναντι στην τεχνολογία ως σχολικό μάθημα. Κατά την διάρκεια της δοκιμής αυτού του ερωτηματολογίου ελέγχθησαν και άλλες 15 προτάσεις, οι οποίες επίσης αναφέρονται σε στάσεις απέναντι στην τεχνολογία και οι οποίες μπορούν να θεωρηθούν σαν πρόσθετες στο ερωτηματολόγιο ή σαν όργανο παράλληλης μέτρησης. Ο συνολικός αριθμός των προτάσεων που περιείχε το έντυπο ερωτηματολόγιο ήταν 65 (5 κλίμακες x 10 προτάσεις + 15 «πρόσθετες» προτάσεις). Η κλίμακα απαντήσεων για κάθε πρόταση έχει 4 βαθμίδες: Συμφωνώ Απόλυτα (5 βαθμοί), Συμφωνώ (4 βαθμοί), Διαφωνώ (2 βαθμοί), διαφωνώ Ριζικά (1 βαθμός). Τρεις βαθμοί δίνονταν όταν δεν υπήρχε απάντηση ή υπήρχαν πολλές απαντήσεις. Για τις προτάσεις με αρνητική διατύπωση μετατρεπόταν ο βαθμός τους σε αντίστοιχο βαθμό ισοδύναμης πρότασης θετικής διατύπωσης. (Σημείωση: αν β είναι ο βαθμός μιας πρότασης με αρνητική διατύπωση 6 β θα είναι ο βαθμός της αντίστοιχης πρότασης με θετική διατύπωση). Σύμφωνα με τον τρόπο αυτόν της βαθμολογίας ένα υψηλό σκορ σε μία πρόταση δείχνει φιλική (θετική) στάση απέναντι στην έννοια που παρουσιάζεται σ αυτή. 3. Η μετάφραση του Ερωτηματολογίου Κατά την μετάφραση και προσαρμογή του ερωτηματολογίου στην Ελληνική γλώσσα προστέθηκε στις περισσότερες προτάσεις η έκφραση «πιστεύω ότι» ή «έχω τη γνώμη ότι» κ.λ.π.,για να γίνουν οι προτάσεις αυτές πιο προσωπικές για τον ερωτώμενο. Η προσθήκη αυτή κρίθηκε αναγκαία, διότι σε άλλη έρευνα στάσεων με ερωτηματολόγιο τύπου Likert και προτάσεις διατυπωμένες σε τρίτο πρόσωπο, οι μαθητές έθεταν τον εαυτό τους εκτός και απαντούσαν τι νόμιζαν ότι πίστευαν οι άλλοι. Πριν να τυπωθεί το ερωτηματολόγιο δοκιμάστηκε και συζητήθηκε με μαθητές της πρώτης λυκείου για να διαπιστωθεί κατά πόσο ήταν κατανοητό φραστικά. Η τελική μορφή του ερωτηματολογίου παρουσιάζεται στο τέλος αυτής της εργασίας.

3 4. Το δείγμα των μαθητών και η διαδικασία συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου Το δείγμα των μαθητών επιλέχθηκε με αμερόληπτο, αλλά όχι συστηματικό τρόπο από σχολεία του Ν. Μαγνησίας. Τα ερωτηματολόγια χορηγήθηκαν από τον έναν των ερευνητών κατά την διάρκεια άλλης ευρύτερης παιδαγωγικής έρευνας, σε μικρό αριθμό μαθητών ορισμένων τάξεων που επιλέχτηκαν τυχαία. Οδηγίες για την συμπλήρωση δόθηκαν προφορικά και γραπτά σε πρόσθετη σελίδα που επισυνάφθηκε στο δίφυλλο ερωτηματολόγιο. Ο χρόνος συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου κυμάνθηκε από λεπτά. Κατά την διάρκεια της συμπλήρωσης του Ε.Σ.Τ. δεν έγιναν από τους μαθητές διευκρινιστικές ερωτήσεις. Συνολικά στην πρόδρομη αυτή έρευνα συμπληρώθηκαν 102 ερωτηματολόγια (κανένας από τους μαθητές δεν αρνήθηκε να απαντήσει), τα οποία κατανεμήθηκαν ως εξής: 28 στην τρίτη Γυμνασίου, 28 στην πρώτη Λυκείου και 46 στην δεύτερη τάξη του Λυκείου. Από τους μαθητές αυτούς 60 ήταν αγόρια και 31 ήταν κορίτσια ενώ οι υπόλοιποι δεν δήλωσαν φύλο. Για τις ανάγκες της έρευνας κρίθηκε αναγκαίο οι μαθητές να ανήκουν σε διάφορα κοινωνικοοικονομικά στρώματα και τύπους σχολείων. Έτσι 14 μαθητές ανήκαν στο Πολυκλαδικό Λύκειο, το μόνο Λύκειο της γενικής εκπαίδευσης που έχει στο πρόγραμμά του τεχνολογικά μαθήματα, 24 σε Λύκειο Κλασικού Τύπου, 36 σε διάφορα Γενικά Λύκεια, και 28 σε τμήματα ενός Γυμνασίου. Από τα παραπάνω σχολεία τα 4 ήταν σε αγροτικές περιοχές και τα 4 σε αστική. 5. Αποτελέσματα Η στατιστική επεξεργασία των ερωτηματολογίων έγινε με το στατιστικό πακέτο SΡSS Χ. Τα αποτελέσματα των απαντήσεων των μαθητών στις κλίμακες φαίνονται στον πίνακα 2. Σε όλες τις κλίμακες η μέση βαθμολογία των μαθητών είναι πάνω από 30, πράγμα που δείχνει ότι οι μαθητές γενικά έχουν θετικές στάσεις απέναντι στην τεχνολογία Η κλίμακα του «ενδιαφέροντος» και η «κοινωνική» παρουσιάζουν την μεγαλύτερη μέση βαθμολογία. Οι συσχετίσεις μεταξύ των κλιμάκων παρουσιάζονται στον πίνακα 3. Κάθε τέτοια συσχέτιση είναι μικρότερη του γεωμετρικού μέσου όρου των αντίστοιχων ζευγών των τιμών αξιοπιστίας άλφα (alpfa reliability values). Είναι λοιπόν ευλογοφανές να υποστηριχθεί ότι οι πέντε κλίμακες μετρούν διαφορετικές διαστάσεις των στάσεων των μαθητών. Η χαμηλή συσχέτιση της κλίμακας του «φύλου» με τις υπόλοιπες θα συζητηθεί παρακάτω Η κλίμακα του ενδιαφέροντος Η κλίμακα αποτελείται από 10 προτάσεις με συντελεστή αξιοπιστίας α = που αυξάνεται σε εάν η πρόταση 46: «Βρίσκω ότι οι παλιές μηχανές είναι πράγματα χωρίς ενδιαφέρον» αντικατασταθεί με την πρόταση 45: «Βρίσκω βαρετά τα προγράμματα της τηλεόρασης, που είναι σχετικά με μηχανές και τεχνολογία». Η λέξη «παλιές» πιθανόν να μπερδεύει κάποιους μαθητές. Η έννοια της μηχανής εξακολουθεί να υπάρχει και στην πρόταση 45.

4 5. 2. Η κλίμακα του σχολικού αναλυτικού προγράμματος Η κλίμακα έχει αξιοπιστία α = και η τιμή αυτή δεν αυξάνεται με την αντικατάσταση μιας ή περισσοτέρων προτάσεων. Η υψηλή μέση τιμή και ο σχετικά υψηλός συντελεστής αξιοπιστίας προκαλούν έκπληξη, αν ληφθεί υπ όψιν ότι οι περισσότεροι μαθητές του δείγματος (85%) δεν έχουν εμπειρία από τεχνολογικά μαθήματα στα σχολεία τους Η κλίμακα του φύλου Εάν η πρόταση 4: «Η τεχνολογία είναι εξίσου δύσκολη για αγόρια και κορίτσια» παραλειφθεί, ο συντελεστής α αυξάνεται από σε Αν και η αύξηση είναι μικρή και θα μπορούσε να αγνοηθεί υπάρχουν και άλλοι λόγοι για την παράλειψη της πρότασης αυτής. Πρώτον, για μερικούς μαθητές η έμφαση της πρότασης δίνεται στην δυσκολία της τεχνολογίας και όχι στην διαφορά μεταξύ αγοριών κοριτσιών. Δεύτερον, η πρόταση περιέχει ισχυρή γνωστική συνιστώσα, δηλαδή προϋποθέτει κάποιες γνώσεις για το ποιες δραστηριότητες περιέχονται στην εκτέλεση μιας εργασίας που σχετίζεται με την τεχνολογία. Συνεπώς, είναι πιθανόν, οι απαντήσεις στην πρόταση αυτή να μην αντανακλούν τα πραγματικά συναισθήματα του μαθητή Η κλίμακα της σταδιοδρομίας Έχει την υψηλότερη αξιοπιστία (α = 0.790) η οποία αυξάνεται σε εάν η πρόταση 10: «Το να δουλεύεις στην τεχνολογία είναι επικίνδυνο»... εξαιρεθεί από την κλίμακα. Είναι πιθανόν και η πρόταση αυτή να απαιτεί κάποιες ειδικότερες γνώσεις. Θεωρούμε λοιπόν για τους λόγους αυτούς, προτιμότερη μια κλίμακα με 9 προτάσεις Η κλίμακα των κοινωνικών συνεπειών Η κλίμακα των 10 προτάσεων έχει μάλλον χαμηλό συντελεστή αξιοπιστίας α= Η αξιοπιστία θα μπορούσε να αυξηθεί με την προσθήκη τριών επιπλέον προτάσεων των παρακάτω: Αρ. 44. «Πιστεύω ότι η τεχνολογία βοηθά τους ανθρώπους να έχουν μια πιο εύκολη ζωή» Αρ. 59. «Πιστεύω ότι η τεχνολογία είναι μια απειλή για την μοντέρνα κοινωνία». Αρ. 61. «Πιστεύω ότι οι Ηλεκτρονικοί Υπολογιστές βοηθούν να κάνουμε τον κόσμο ένα μέρος καλύτερο». Η επαυξημένη κλίμακα των 13 προτάσεων έχει αξιοπιστία α = που είναι συγκρίσιμη με τις άλλες 4 κλίμακες Διαφορές μεταξύ αγοριών κοριτσιών Υπολογίστηκαν οι μέσες τιμές των βαθμών κάθε κλίμακας για τα αγόρια και τα κορίτσια του δείγματος. Η στατιστική σημαντικότητα της διαφοράς των μέσων

5 τιμών υπολογίστηκε με την χρήση του t test. Τα αποτελέσματα δίνονται στον πίνακα 4. Από τον πίνακα φαίνεται ότι στις 4 από τις 5 κλίμακες, ενδιαφέροντος, σχολικού προγράμματος, σταδιοδρομίας και κοινωνικών συνεπειών δεν υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των δυο φύλων. Προκύπτει δηλαδή το συμπέρασμα ότι μαθητές και μαθήτριες ενδιαφέρονται εξ ίσου για την τεχνολογία ως μέσο απασχόλησης στον ελεύθερο χρόνο τους ή ως πιθανό χώρο επαγγελματικής σταδιοδρομίας, αντιμετωπίζουν εξ ίσου την τεχνολογία ως αντικείμενο μελέτης και βλέπουν με το ίδιο μάτι τις κοινωνικές της συνέπειες. Στην κλίμακα φύλου όμως οι μαθήτριες δείχνουν πιο θετική στάση από τους μαθητές, στο θέμα του ρόλου των γυναικών στην τεχνολογία. Η διαφορά στις μέσες τιμές της κλίμακας του φύλου είναι στατιστικά πολύ σημαντική (ρ < 0.001). Το αποτέλεσμα αυτό θέτει την κλίμακα του φύλου ξεχωριστά από τις 4 άλλες κλίμακες του ερωτηματολογίου. Προηγουμένως είχε παρατηρηθεί ότι η συσχέτιση της κλίμακας του φύλου με τις υπόλοιπες ήταν πολύ χαμηλότερη από όσο η συσχέτιση των άλλων τεσσάρων. Είναι πιθανό τα αποτελέσματα που λαμβάνονται με την κλίμακα του φύλου να οφείλονται περισσότερο σε ένα γενικό κοινωνικό φαινόμενο, παρά στις αντιλήψεις των μαθητών για την τεχνολογία. Για την υπόθεση αυτή χρειάζεται περισσότερη έρευνα. 6. Περίληψη Η έρευνα έδειξε ότι οι πέντε κλίμακες του Ε.Σ.Τ. θα μπορούσαν, να χρησιμοποιηθούν για την μέτρηση των στάσεων των μαθητών απέναντι στην τεχνολογία. Οι κλίμακες έχουν αρκετή αξιοπιστία για να χρησιμοποιηθούν όπως προτάθηκε από την ερευνητική ομάδα Ρ.Α.Τ.Τ. Εναλλακτικά θα μπορούσαν να γίνουν μερικές αλλαγές στη σύνθεση των κλιμάκων για να βελτιωθεί η αξιοπιστία τους και η εγκυρότητα της μορφής τους. Δυνατές αλλαγές είναι: Α. Ενδιαφέρον: Αφαιρείται η πρόταση 46, προστίθεται η 45, σύνολο 10 προτάσεις α = Β. Αναλυτικό πρόγραμμα: Καμμία αλλαγή. Σύνολα 10 προτάσεις, α= Γ. Φύλο: Αφαιρείται η πρόταση 4, σύνολο 9 προτάσεις, α = Δ. Σταδιοδρομία: Αφαιρείται η πρόταση 10, σύνολο 9 προτάσεις, α = 0,80. Ε. Κοινωνικές συνέπειες: Προστίθενται οι προτάσεις 44, 59, 61. Σύνολο 13 προτάσεις, α = Συνολικά το ερωτηματολόγιο θα περιέχει 51 προτάσεις με μέσο α = 0.75 Και στους δύο τύπους του, το ερωτηματολόγιο, θα αποτελέσει έγκυρο και αξιόπιστο όργανο αξιολόγησης των αποτελεσμάτων της σχολικής διδασκαλίας τεχνολογικών μαθημάτων. 7. Βιβλιογραφία Γεώργα Δ. Κοινωνική Ψυχολογία. Εκδόσεις Πανεπιστημίου Αθηνών. Τόμος Α. Αθήνα Cronbach, L.J.: Coefficient alpfa and the internal structure of tests. Psychometrika 16, pp , (1951).

6 Edwards, A.: Technics of attitude scale construction. New York. Appleton Century Crofts (1957). Helmstadter, G.C.: Principles of Psychological Measurment. New York. Appleton Century Crofts (1964). Κασιμάτη Κ.: Αξιολόγηση του μαθήματος της τεχνολογίας στα γυμνάσια κατά την πειραματική εφαρμογή. Αθήνα PATT 2: International Workshop on Attitudes to Technology. University of Eindhoven. Eindhoven, Netherlands (1987). Κλίμακα ενδιαφέροντος: Κατά πόσο αρέσει στους μαθητές να ασχολούνται με την τεχνολογία στον ελεύθερο χρόνο τους. Παράδειγμα πρότασης: «Μου αρέσει να κατασκευάζω μόνος μου διάφορα πράγματα στο σπίτι μου». Αριθμοί προτάσεων: 1, 6, 11, 16, 21, 27, 33, 39, 46, 52 Κλίμακα κοινωνικών συνεπειών: Πώς βλέπει ο μαθητής τα αποτελέσματα της τεχνολογίας στην καθημερινή ζωή για το άτομο και την κοινωνία. Παράδειγμα πρότασης: «Πιστεύω ότι η τεχνολογία έχει φέρει περισσότερα καλά, παρά άσχημα πράγματα». Αριθμοί προτάσεων: 2, 7, 12, 22, 28, 34, 40, 47, 53 Κλίμακα Αναλυτικού Σχολικού Προγράμματος: Η αξία της τεχνολογίας ως σχολικού μαθήματος για τον ερωτώμενο και για τους άλλους. Παράδειγμα πρότασης: «Πιστεύω ότι τα μαθήματα της τεχνολογίας θα έπρεπε να είναι υποχρεωτικά για όλους τους μαθητές». Αριθμοί προτάσεων: 3, 8, 13, 18, 23, 29, 35, 41,48, 54 Κλίμακα Φύλου: Η τεχνολογία σαν ίση ευκαιρία απασχόλησης μεταξύ αγοριών και κοριτσιών, για τον ελεύθερο χρόνο τους ή για σταδιοδρομία. Παράδειγμα πρότασης: «Πιστεύω ότι περισσότερα κορίτσια θα έπρεπε να εργάζονται σε δουλειές σχετικές με την τεχνολογία». Αριθμοί προτάσεων: 4, 9, 14, 19, 24, 30, 36, 42, 49, 56 Κλίμακα Σταδιοδρομίας: Η στάση απέναντι στην επιλογή τεχνολογικού επαγγέλματος. Παράδειγμα πρότασης: «Θα μου άρεσε μια δουλειά που να έχει σχέση με την τεχνολογία». Αριθμοί προτάσεων: 5, 10, 15, 20, 25, 31, 37, 43, 50, 57. Πίνακας 1. Περιγραφή και παραδείγματα των πέντε κλιμάκων του Ερωτηματολογίου Στάσεων στην Τεχνολογία (Ε.Σ.Τ). Κλίμακα Διάστημα βαθμών Μέση βαθμολογία min = 10 max = 50 Τυπική απόκλιση Συντελεστής αξιοπιστίας α

7 (Ν = 102) Ενδιαφέρον Κοιν. Επιπτ Αναλ.Σχολ.Π Φύλο Σταδιοδρομία Πίνακας 2. Τα στατιστικά αποτελέσματα των πέντε κλιμάκων του Ε.Σ.Τ. Ενδιαφέρον Κοιν. Αναλ.Σχολ. Φύλο Σταδιοδρομία Επιπτ. Π. Ενδιαφέρον Κοιν.Επιπτ Αναλ.Σχολ.Π Φύλο Σταδιοδρομία Πίνακας 3. Συσχετίσεις μεταξύ των κλιμάκων (κάτω μισό) και γεωμετρικοί μέσοι των συντελεστών αξιοπιστίας α (άνω μισό) των πέντε κλιμάκων του Ε.Σ.Τ. Κλίμακα Μέση τιμή Μέση τιμή Σημαντικότητα Μαθητών Μαθητριών Διαφοράς (Ν = 60) (Ν = 30) Ενδιαφέρον Δεν υπάρχει Κοιν. Επιπτ » Αναλ. Σχολ. Π » Σταδιοδρομία » Φύλο Πίνακας 4. Διαφορές μεταξύ αγοριών κοριτσιών στις μέσες βαθμολογίες των πέντε κλιμάκων στάσεων του Ε.Σ.Τ.