ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ Βιολόγος ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΖΟΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ: ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΔΕΛΤΑ ΑΞΙΟΥ-ΛΟΥΔΙΑ-ΑΛΙΑΚΜΟΝΑ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ - ΤΟΜΕΑΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΚΛΕΦΤΟΓΙΑΝΝΗ Βιολόγος ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΖΟΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ: ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΔΕΛΤΑ ΑΞΙΟΥ-ΛΟΥΔΙΑ-ΑΛΙΑΚΜΟΝΑ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2011

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο στόχος αυτής της έρευνας ήταν να διερευνηθεί η δυνατότητα εφαρμογής, με προοπτικές επιτυχίας, συμμετοχικής και προσαρμοζόμενης διαχείρισης στην προστατευόμενη περιοχή των Δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα, με βάση την υφιστάμενη κοινωνική αντίληψη σε σχέση με την προστασία, όπως και με επιμέρους στοιχεία που θεωρούνται προϋπόθεση επιτυχίας των συμμετοχικών διαδικασιών. Η συμμετοχική και προσαρμοζόμενη διαχείριση προστατευόμενων περιοχών αφορά την εμπλοκή των μετόχων διαχείρισης στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και τη δυνατότητα προσαρμογής των πολιτικών διαχείρισης στις αναδυόμενες ανάγκες, που συνδέονται με τα πολύπλοκα και δυναμικά φυσικο-κοινωνικά συστήματα. Η περιοχή των Δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα προστατεύεται με βάση εθνική, ευρωπαϊκή και διεθνή περιβαλλοντική νομοθεσία. Ταυτόχρονα, αποτελεί ένα από τα πλέον δυναμικά αγρο-οικοσυστήματα της Ελλάδας, με αναπτυγμένους τους τομείς της γεωργίας και της αλιείας/μυδοκαλλιέργειας, με συνέπεια αρκετές από τις περιβαλλοντικές πιέσεις που ασκούνται στην προστατευόμενη περιοχή να προέρχονται από τις δραστηριότητες των επαγγελματιών του πρωτογενούς τομέα της οικονομίας. Παρά το γεγονός ότι πρόκειται για προστατευόμενη περιοχή, μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχε ουσιαστική θεσμική θωράκισή της. Η ΚΥΑ χαρακτηρισμού της σε Εθνικό Πάρκο, που εκκρεμούσε για χρόνια, εκδόθηκε τελικά το Η καθυστέρηση αυτή συνδέθηκε με αντιδράσεις του τοπικού πληθυσμού, που αφορούσαν πιθανούς περιορισμούς που θα επέφερε ο χαρακτηρισμός της περιοχής στις δραστηριότητές του. Στο Πρώτο Μέρος της διατριβής, η κοινωνική αντίληψη επιχειρείται να σκιαγραφηθεί μέσω της καταγραφής των απόψεων του τοπικού πληθυσμού σχετικά με σημαντικά ζητήματα σχετιζόμενα με την προστασία στην περιοχή. Διερευνήθηκε πιθανή διαφοροποίηση στις απόψεις των ερωτώμενων σε σχέση με το βαθμό της οικονομικής εξάρτησής τους από την περιοχή, την απόσταση κατοικίας από αυτήν, την ηλικία και την εκπαίδευσή τους. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με χρήση ερωτηματολογίου σε συνολικό δείγμα 822 ερωτώμενων. Από το Πρώτο Μέρος αναδεικνύεται η έντονη χωρική διαφοροποίηση στις απόψεις των κατοίκων, γεγονός που απαιτεί εξατομικευμένες πολιτικές διαχείρισης. Γενικά καταγράφεται θετική αντιμετώπιση της προστασίας και δεν παρατηρείται «σκληρή» αντίθεση, αν και υπήρξε αρνητική στάση από μια μερίδα ερωτώμενων που σχετίζεται αποκλειστικά με οικονομικά συμφέροντα. Η παρούσα έρευνα συνέπεσε χρονικά με την πιλοτική

3 εφαρμογή προσαρμοζόμενης διαχείρισης στην περιοχή από το Φορέα Διαχείρισης Δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα. Στο πλαίσιο αυτό, εφαρμόστηκε από το Φορέα Διαχείρισης διαδικασία αξιολόγησης των κύριων περιβαλλοντικών απειλών από ομάδα εμπειρογνωμόνων. Δεδομένης της απουσίας παραγωγικών φορέων από τη διαδικασία, κρίθηκε σκόπιμο από πλευράς μας να αναληφθεί ειδική ερευνητική προσπάθεια με στόχο την αξιολόγηση των απειλών από εργαζόμενους του πρωτογενούς τομέα. Χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος των ομάδων εστίασης (focus groups) και συγκροτήθηκαν δέκα ομάδες, επτά από μέλη γεωργικών και τρεις από μέλη αλιευτικών συνεταιρισμών. Τα αποτελέσματα και του Δεύτερου Μέρους της έρευνας δείχνουν τάση για υποτίμηση συγκεκριμένων απειλών που συνδέονται με τις επαγγελματικές δραστηριότητες των εμπλεκόμενων. Ωστόσο, οι περισσότερες ομάδες αποδίδουν αξία στον υγρότοπο και μάλιστα για ορισμένες, η αξιολόγηση των περιβαλλοντικών απειλών προσεγγίζει αυτή των εμπειρογνωμόνων. Συμπερασματικά, κρίνεται ότι οι συνθήκες για εφαρμογή συμμετοχικής και προσαρμοζόμενης διαχείρισης στην περιοχή είναι γενικά ευνοϊκές, με την προϋπόθεση όμως της αποτελεσματικής αντιμετώπισης σοβαρών ζητημάτων που υποδαυλίζουν συγκρούσεις ή δυσχεραίνουν τις διαχειριστικές προσπάθειες. Τέτοια ζητήματα είναι η ανομοιογένεια ανάμεσα στις διαφορετικές περιοχές και η σύνδεση της επαγγελματικής απασχόλησης και των οικονομικών συμφερόντων με τη στάση απέναντι στην προστασία. Στην αντιμετώπιση των ζητημάτων αυτών μπορεί να συμβάλει η ενεργότερη και ουσιαστικότερη εμπλοκή των κύριων μετόχων διαχείρισης νωρίς στη λήψη αποφάσεων, δηλαδή η ίδια η διαδικασία της συμμετοχικής και προσαρμοζόμενης διαχείρισης.

4 ABSTRACT The aim of this study was to examine the applicability of successful participatory and adaptive management in the protected area of Axios-Loudias-Aliakmonas estuaries, based on local people s perceptions in relation to protection, as well as on main elements considered to be critical for successful participatory processes. Participatory and adaptive management of protected areas includes involvement of stakeholders in decision making and the ability to adjust management policies to emerging needs, associated with complex and dynamic socio-natural systems. The area of the AxiosLoudias-Aliakmonas estuaries is protected under national, European and international environmental legislation. Simultaneously, the area is one of the most dynamic agroecosystems of Greece. Agriculture and fishing/mussel culture are well-developed activities of the primary sector of economy resulting in a number of environmental pressures on the protected area. Until recently, there was no substantial institutional protection of the area. The Common Ministerial Decision designating the area protected, pending for several years, was finally published in This delay was considered associated with reactions of the local people to potential restrictions imposed on their professional activities. The first part of this study attempts to record perceptions of the local population regarding important issues related with the protected area and explore how they are influenced by age and education of respondents, their economic dependence on it and distance of their residence from its borders. Using a questionnaire, the survey was conducted to a total sample of 822 respondents. The first part reveals a strong spatial variation in the views of local people, which requires special management policies. In general, a positive attitude towards protection was recorded, without strong opposition, although there was a part of respondents that expressed negative attitude to protection, associated exclusively with economic interests. This study coincided with a pilot application of adaptive management in the area by the Managing Authority of Axios-Loudias-Aliakmonas estuaries. The Managing Authority applied an evaluating method of the main environmental threats to the area by a group of experts. Given the absence of stakeholders of the primary sector from this process, we decided to explore their views regarding threats by applying a similar approach. To this aim, ten focus groups were formed, seven representing agricultural cooperatives and three representing

5 fishing cooperatives. The results of the second part show that stakeholders of the primary sector tend to underestimate specific threats related to their professional activities. However, most groups recognized the wetland s value; also, in a number of cases, their assessment of threats approached the experts assessment. It appears that the conditions for implementing participatory and adaptive management in the region are generally favorable, provided the effective tackling of issues which incite conflict or impede management efforts. Important among them are the disparity between different regions and the association of professional activity and financial interests with the attitude to protection. Active and effective involvement of major stakeholders in early decision making stages, that is the process of participatory and adaptive management itself, can help in addressing these issues.