Ηλικιωμένοι στην Κοινότητα και το Ίδρυμα-στον Αστικό Ιστό και την Ύπαιθρο- Ανθεκτικότητα και Ικανοποίηση από τη Ζωή

Transcript

1 Ηλικιωμένοι στην Κοινότητα και το Ίδρυμα-στον Αστικό Ιστό και την Ύπαιθρο- Ανθεκτικότητα και Ικανοποίηση από τη Ζωή Παττακού-Παρασύρη Βασιλική Πανελλήνια Ομοσπονδία Νόσου Alzheimer και Συναφών Διαταραχών Κλινική Άγιος Χαράλαμπος 9ο Πανελλήνιο Διεπιστημονικό Συνέδριο Νόσου Alzheimer και Συγγενών Διαταραχών & 1ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων

2 Τις τελευταίες δεκαετίες έχει παρατηρηθεί ραγδαία αύξηση των ηλικιωμένων ατόμων, φαινόμενο που θεωρείται στις μέρες μας ως κοινωνικό πρόβλημα. Το γεγονός αυτό ενισχύεται από παράγοντες όπως η υπογεννητικότητα, η μείωση της θνησιμότητας και η αύξηση της μέσης διάρκειας ζωής.

3 Σχεδόν σε όλες τις χώρες του κόσμου έχει διαπιστωθεί μια σταθερή αύξηση του αριθμού των ηλικιωμένων ατόμων, κυρίως των υπερήλικων, με αποτέλεσμα την αναγκαιότητα προετοιμασίας των κοινωνιών για την αντιμετώπιση του φαινομένου της γήρανσης. (Δαρδαβέσης, 1998)

4 Παράλληλα, οι άνθρωποι που έχουν ηλικία μεγαλύτερη των 85 χρόνων ανήκουν στην πληθυσμιακή ομάδα εκείνη που αυξάνεται με τους ταχύτερους ρυθμούς και εκτιμάται πως θα τριπλασιαστεί μέσα στα επόμενα τριάντα χρόνια» (Πατιστέα και Καραμπότσου, 2003:30) Οι τάσεις αυτές θα συνεχιστούν, και το 2020 αναμένεται ότι θα υπάρχει ακριβώς διπλάσιος αριθμός ατόμων 65 ετών και άνω. (Συμεωνίδου, 1996)

5 Η Ελλάδα ανήκει ανάμεσα στις 6 πιο γηρασμένες χώρες της Ε.Ε. ενώ αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι ότι ο ρυθμός γήρανσης του πληθυσμού της είναι ο ταχύτερος σε σύγκριση με όλες τις χώρες της Ε.Ε. (Συμεωνίδου, 1996)

6 Όπως φαίνεται και από τα παραπάνω, το κοινωνικό αυτό φαινόμενο έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις και προκαλεί τον έντονο προβληματισμό σε ολόκληρη την επιστημονική κοινότητα, αφού δημιουργεί ποικίλα και σοβαρά προβλήματα, τόσο στην ελληνική κοινωνία, όσο και στους ίδιους τους ηλικιωμένους. Προβλήματα που αφορούν στην συναισθηματική και οικονομική κατάσταση του γηραιού πληθυσμού, στην αυτοεξυπηρέτηση, στην έκπτωση της κοινωνικής και επαγγελματικής λειτουργικότητας, στην υγεία, κ.α. Τα προβλήματα υγείας είναι αυτά που απασχολούν περισσότερο τους ηλικιωμένους, αφού έχουν επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της ζωής τους. Αν και δεν είναι ορθό να ταυτίζεται η αύξηση της ηλικίας με την κακή υγεία, εντούτοις είναι σύνηθες φαινόμενο η έναρξη κάποιων ασθενειών να σχετίζεται με το πέρας της ηλικίας, όπως συμβαίνει στην Άνοια.

7 Όμως όλοι οι ηλικιωμένοι δεν γερνούν με τον ίδιο τρόπο και όλοι οι ηλικιωμένοι δεν έχουν την ίδια Ποιότητα Ζωής. Η ανθεκτικότητα μελετήθηκε από το 1970 και από το 1980 εστίασε στα παιδιά τα οποία μεγαλώνουν με ψυχικά άρρωστους γονείς ή ζούσαν στην φτώχια. Το 1990 οι επιστήμονες άρχισαν να εξετάζουν την ανθεκτικότητα στο άλλο άκρο της ανάπτυξης στο τέλος του κύκλου της ζωής, με σκοπό να φωτίσουν το σημείο εκείνο που δείχνει γιατί ορισμένα άτομα διαπραγματεύονται τις προκλήσεις της γήρανσης καλύτερα από άλλους.

8 Και στις δύο περιπτώσεις στην αρχή ή το τέλος της ζωής το κεντρικό ζήτημα του ενδιαφέροντος είναι ότι ορισμένα άτομα, όταν έρχονται αντιμέτωπα με δυσκολίες, ταλαιπωρίες, απώλειες, ή αντιξοότητες γενικά τα αντιμετωπίζουν καλά.

9 Σύμφωνα με τους Fry & Delals (2014) ανθεκτικότητα ορίζεται ως ένας αμυντικός μηχανισμός που επιτρέπει στους ανθρώπους να προοδεύουν, να προχωρούν παρά τις δυσκολίες είναι αποφασιστικής σημασίας τόσο για την ανάρρωση και ανάνηψη όσο και για την περαιτέρω πορεία και πρόοδο μετά την ανάρρωση. Η ανθεκτικότητα περιγράφεται σαν η ικανότητα του ατόμου για τη συντήρηση, αποκατάσταση, ή βελτίωση της ψυχικής υγείας μετά τις προκλήσεις της ζωής, επιτυχής προσαρμογή μετά την έκθεση σε στρεσσογόνα γεγονότα ζωής και την ικανότητα του ατόμου για τον μετασχηματισμό και την αλλαγή. Η ανάπτυξη της ψυχολογικής ανθεκτικότητας μπορεί να θεωρηθεί ανάλογη με τη διαδικασία της ανοσοποίησης. Στο ίδιο άρθρο ορίζεται επιπλέον η ανθεκτικότητα σαν μια αναπτυξιακή έννοια που σχετίζεται με θετική ανάπτυξη, θετική προσαρμογή και ευημερία κατά τη διάρκεια της ζωής.

10 Η ψυχολογική ανθεκτικότητα θα πρέπει να είναι ο στόχος για όλους τους ενήλικες με ή χωρίς άνοια για επιτυχημένα γηρατειά. Όμως σχετικές έρευνες σε αυτές τις θεωρητικές έννοιες είναι ακόμα στην αρχή (Harris,2006) Η βιβλιογραφία έχει αρχίσει να δείχνει συσχετίσεις μεταξύ των προσωπικών δυνάμεων των ηλικιωμένων και της ψυχικής τους υγείας, αλλά οι σχέσεις αυτές δεν έχουν εξεταστεί επαρκώς.

11 Η παρούσα μελέτη στοχεύει στην εξέταση της επίδρασης που μπορεί να έχει ένα σύνολο παραγόντων (π.χ., κοινωνική υποστήριξη, ψυχολογική ευεξία, ψυχική υγεία κλπ) στην ανθεκτικότητα και στην ικανοποίηση από την ζωή των ηλικιωμένων. Δείγμα Υπηρεσίες 5 ΜΦΗ/119 ηλικιωμένοι και 9 ΚΑΠΗ Αστικά 4 /51 ηλικιωμένοι Αγροτικά 5/50 ηλικιωμένοι συμμετέχοντες ( άντρες 97 και γυναίκες 143 ) Μ.Ο. ηλικίας έτη (Τ.Α.=9,02) Παντρεμένοι (33,3%, χήροι/ες=52,9), Με παιδιά Μ.Ο. =2,5 εκπαιδευτικό επίπεδο 5-8 έτη έχει το 56,2% προβλήματα υγείας 83,3 % (στα Ιδρύματα το 87,4%)

12 Τεχνικές συλλογής στοιχείων Ερευνητικό υλικό Διαδικασία-Μετρήσεις Σε όλους τους συμμετέχοντες της έρευνας πραγματοποιήθηκε ψυχοκοινωνική εκτίμηση με ατομική συνέντευξη, διάρκειας 60 λεπτών περίπου, από 2 κοινωνικούς λειτουργούς και 2 ειδικευόμενες γιατρούς. Η συστοιχία των κλιμάκων-εργαλείων που χρησιμοποιήθηκε στόχευε να διερευνήσει τη συνοσηρότητα των ηλικιωμένων, το επίπεδο των γνωστικών τους λειτουργιών, το επίπεδο της λειτουργικότητας, τη τάση για κατάθλιψη, την ποιότητα ζωής, την ψυχολογική ανθεκτικότητα των ηλικιωμένων, την υποκειμενική αντίληψη ψυχολογικής ευεξίας των ηλικιωμένων, την ικανοποίηση από την ζωή, την κοινωνική υποστήριξη και την σύντομη ανασκόπηση της υποκειμενικής αντίληψης για την υγεία.

13 Ερωτηματολόγια Ερωτηματολόγιο Κοινωνικο δημογραφικών στοιχείων Mini Mental State Examination (MMSE) HINDI GDS Quality of Life BREF (WHOQOL-BREF) (Μετάφραση στάθμιση στα ελληνικά από Τζινιέρη-Κοκκώση και συν. 2008)

14 The Psychological Well-Being scale 18 (Ryff, 1989): Ευεξία / ευ-ζην (αυτονομία, Environmental mastery, προσωπική ανάπτυξη, θετικές σχέσεις με τους άλλους, σκοπός στη ζωή και αυτό-αποδοχή) The Brief Symptom Inventory (BSI-18; Derogatis, 2000, 2001): Συμπτώματα ψυχικής υγείας (σωματοποίηση, κατάθλιψη και άγχος) The Resilience Scale-15 (RS-15; Neill & Dias, 2001): Ψυχική ανθεκτικότητα Significant Others Scale (SOS; Power, Champion, & Aris, 1988): Αντιλαμβανόμενη συναισθηματική και πρακτική υποστήριξη από σύζυγο/σύντροφο και φίλους. Satisfaction with Life Scale (SWLS; Diener, Emmons, Larsen, & Griffin, 1985): Ικανοποίηση από τη ζωή γενικά. Limited Disclosure Scale (Straus, Hamby, Boney-McCoy, & Sugarman, 1999/2010): Τάση για απόκρυψη κοινωνικά μη αποδεκτών απαντήσεων. Για την Στατιστική Ανάλυση χρησιμοποιήσαμε το πρόγραμμα SPSS v20.0

15 Διαδικασία Χορήγησης Ερωτηματολογίων- Ηθικά Ζητήματα Ζητήθηκε έγγραφη άδεια από τους Δήμους στις οποίες υπάγονται τα ΚΑΠΗ που επιλέχθηκαν για την έρευνα. Η ίδια άδεια ζητήθηκε από τις διευθύνσεις των Μονάδων Φροντίδας Ηλικιωμένων. Για τις Μονάδες Φροντίδας Ηλικιωμένων ζητήθηκε επιπλέον να υπογράψουν έγγραφη συγκατάθεση οι ηλικιωμένοι και κάποιος συγγενής. Έγγραφη συγκατάθεση έδωσαν και τα μέλη των ΚΑΠΗ που δέχθηκαν να συμμετέχουν στην έρευνα. Η συμμετοχή στην έρευνα ήταν εθελοντική και ο ερωτώμενος μπορούσε να διακόψει την συμπλήρωση των ερωτηματολογίων σε όποιο σημείο ήθελε. Στα ερωτηματολόγια δεν υπήρχαν στοιχεία που θα μπορούσαν με τον ένα ή άλλο τρόπο να προδώσουν την ταυτότητα του ερωτώμενου ή του ιδρύματος. Επιπλέον για τα ΚΑΠΗ, αποφασίσαμε σαν ερευνητική ομάδα, το δείγμα να είναι από τα παρόντα μέλη του ΚΑΠΗ την ημέρα που είχε οριστεί το ραντεβού για την έρευνα, τυχαία.

16 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

17 Υψηλή υποστήριξη από συντρόφους (Μ.Ο.= 22.5 Τ.Α.=8.08 ) Υψηλή αίσθηση ευεξίας (Μ.Ο.=90.37, Τ.Α.=14.81 ) Χαμηλά ποσοστά προβλημάτων ψυχικής υγείας (σωματοποίηση, άγχος και κατάθλιψη) Μ.Ο.=11.07, Τ.Α.=1.10) Υψηλή ικανοποίηση από τη ζωή (Μ.Ο.=22. 51, Τ.Α.= 8.43) και Υψηλή ψυχική ανθεκτικότητα (Μ.Ο.=83.93, Τ.Α.=18.88 ) Όμως υψηλό μ.ο. στο GDS (Μ.Ο.=12.96, Τ.Α.=4.52

18 Στο σύνολο του δείγματος η ψυχολογική ευεξία (β=622), η ικανοποίηση από τη ζωή (β=466) και η κατάθλιψη (β=753) σχετίζονταν με την ψυχολογική ανθεκτικότητα Μεταβλη τή β T-value R² AdjustedR² SEE FChange PWB *** *** SLS *** *** GDS ** ** Σημείωση. *p< 0.05; **p< 0.01; ***p<0.001 SEE: Std. Error of the Estimate

19 Στο σύνολο του δείγματος των Ιδρυμάτων η ψυχολογική ευεξία (β=-1,280) σχετίζονταν με την ανθεκτικότητα Μεταβλη τή β T-value R² AdjustedR² SEE FChange PWB -1, ** *** Σημείωση. *p< 0.05; **p< 0.01; ***p<0.001 SEE: Std. Error of the Estimate

20 Στο σύνολο του δείγματος των ΚΑΠΗ η ψυχολογική ευεξία (β=.641), η κατάθλιψη (β=1.119) η ικανοποίηση από τη ζωή (β=.358) και σχετίζονταν με την ψυχολογική ανθεκτικότητα Μεταβλη τή β T-value R² AdjustedR² SEE FChange PWB *** GDS *** SLS ** Σημείωση. *p< 0.05; **p< 0.01; ***p<0.001 SEE: Std. Error of the Estimate

21 Στα ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΠΗ η ψυχολογική ευεξία (β=.597) ΚΑΙ η υποστήριξη από τον σύζυγο/σύντροφ (β=.695) σχετίζονταν με την ψυχολογική ανθεκτικότητα Μεταβλητ ή β T-value R² Adjusted R² SEE FChange PWB *** *** IOSa *** *** Σημείωση. *p< 0.05; **p< 0.01; ***p<0.001 SEE: Std. Error of the Estimate

22 Στα ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΚΑΠΗ η ψυχολογική ευεξία (β=.674), και η κατάθλιψη (β=1.400) σχετίζονταν με την ψυχολογική ανθεκτικότητα Μεταβλη τή β T-value R² AdjustedR² SEE FChange PWB *** *** GDS *** *** Σημείωση. *p< 0.05; **p< 0.01; ***p<0.001 SEE: Std. Error of the Estimate

23 Στο σύνολο του δείγματος η Ανθεκτικότητα (β=.310) σχετίζονταν με την Ικανοποίηση από τη Ζωή Μεταβλη τή Ανθεκτικ ότητα β T-value R² AdjustedR² SEE FChange *** *** Σημείωση. *p< 0.05; **p< 0.01; ***p<0.001 SEE: Std. Error of the Estimate

24 Στα ΚΑΠΗ η ανθεκτικότητα (β=.291) και η υποστήριξη από σύζυγο σύντροφο (β=.233) σχετίζονταν με την Ικανοποίηση από τη Ζωή Μεταβλη τή Resilienc e β T-value R² AdjustedR² SEE FChange *** ** * IOSa ** ** Σημείωση. *p< 0.05; **p< 0.01; ***p<0.001 SEE: Std. Error of the Estimate

25 Στα ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΠΗ η υποστήριξη από σύζυγο/σύντροφο(β=.506) σχετίζονταν με την Ικανοποίηση από τη Ζωή Μεταβλη τή β T-value R² AdjustedR² SEE FChange IOSa *** *** Σημείωση. *p< 0.05; **p< 0.01; ***p<0.001 SEE: Std. Error of the Estimate

26 Στα ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΚΑΠΗ η ανθεκτικότητα (β=.334) και η υποστήριξη από σύζυγο σύντροφο (β=.232) σχετίζονταν με την Ικανοποίηση από τη Ζωή Μεταβλη τή Resilienc e β T-value R² AdjustedR² SEE FChange *** *** IOSa ** ** Σημείωση. *p< 0.05; **p< 0.01; ***p<0.001 SEE: Std. Error of the Estimate

27 Παράγοντες που σχετίζονται με την Ψυχολογική Ανθεκτικότητα των Ηλικιωμένων IOSa IOSb Σύνολο ΙΔΡΥΜΑΤΑ ΚΑΠΗ ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΠΗ PWB V V V V V SLS V V BSI-18 Resilience Scale-15 GDS V V V V ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΚΑΠΗ

28 Παράγοντες που σχετίζονται με την Ικανοποίηση από την Ζωή των Ηλικιωμένων Σύνολο ΙΔΡΥΜΑΤΑ ΚΑΠΗ ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΠΗ IOSa V V V IOSb PWB SLS BSI-18 Resilience Scale-15 GDS V V V ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΚΑΠΗ

29 Υποκλίμακες της Ψυχολογικής Ευεξίας που σχετίζονται με την Ανθεκτικότητα Θετικές σχέσεις με τους άλλους Σύνολο ΙΔΡΥΜΑΤΑ ΚΑΠΗ ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΠΗ V V V V Αυτοαποδοχή V V V Αυτονομία Προσωπική Ανάπτυξη Έλεγχος Περιβάλλοντο ς Σκοπός Ζωής V V V V V V V V ΑΓΡΟΤΙΚΑ ΚΑΠΗ

30 Συζήτηση Τα αποτελέσματα της μελέτης μας συμφωνούν με τα διεθνή: Πολυάριθμες μελέτες έχουν καταδείξει την θετική σχέση ανάμεσα στην κοινωνική υποστήριξη, την ψυχολογική ευεξία και την ανθεκτικότητα των ηλικιωμένων (Chao, 2012; Litwin and Shiovitz-Ezra 2011; Zhang & Li, 2011, Blane, etal., 2011). Οι διαπροσωπικές σχέσεις συνδέονται με την Ανθεκτικότητα σε πάρα πολλές έρευνες (Wells, 2010; Blane, etal., 2011; Cooding, etal.,2011) και προάγουν την ΠΖ στις αγροτικές περιοχές (Baernholdt, etal., 2012). Σύμφωνα με άλλη πιο πρόσφατη έρευνα των Jeste, etal., 2013, βγαίνει το συμπέρασμα ότι η ανθεκτικότητα και η κατάθλιψη φαίνεται να έχουν συνέπειες για επιτυχημένη γήρανση με μεγέθη συγκρίσιμα απ ότι φαίνεται με τουλάχιστον εκείνα της σωματικής υγείας.

31 Συζήτηση Η ψυχολογική ευεξία βρήκαμε ότι είναι ο πιο δυνατός παράγοντας για την ανθεκτικότητα σε όλο το δείγμα Ενώ η κοινωνική υποστήριξη από το σύζυγο φαίνεται να συσχετίζεται με την ικανοποίηση από τη ζωή στις αγροτικές περιοχές περισσότερο.

32 Συμπεράσματα Η Κοινωνική Πολιτική χρειάζεται να προτείνει να αναπτύσσονται προγράμματα που θα κινητοποιούν τους ηλικιωμένους να αναπτύσσουν θετικές δυνατές διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των. Σε αστικές και αγροτικές περιοχές οι παρεμβάσεις για τους ηλικιωμένους θα πρέπει να στοχεύουν ανάλογα με τις ειδικές ανάγκες τους κάθε φορά και όχι ανάλογα με τις ανάγκες των προγραμμάτων Οι σχέσεις με σημαντικούς άλλους φαίνεται να είναι το ζητούμενο σήμερα στις αγροτικές περιοχές όπου η ύπαιθρος έχει ερημώσει από τους νέους.

33 Στα Ιδρύματα και στα Αγροτικά ΚΑΠΗ ο παράγοντας έλεγχος του περιβάλλοντος σχετίζεται με την ικανοποίηση από τη Ζωή. Είναι σημαντικό και λογικό εύρημα και δικαιολογείται από το γεγονός ότι στο μεν ίδρυμα ο ηλικιωμένος δεν μπορεί να έχει έλεγχο του περιβάλλοντος και άρα επηρεάζεται η ικανοποίηση από τη ζωή του. Στον δε αγροτικό χώρο έχει αυξηθεί η εγκληματικότητα προς τους ηλικιωμένους και τους κάνει να αισθάνονται ότι δεν έχουν έλεγχο του περιβάλλοντος.

34 Επομένως: Έργα φιλικά στους ηλικιωμένους από τις κοινότητες όπως λέει η ADI για την άνοια.

35 Βιβλιογραφία Meyer, C., Rumpf, H., Hapke, U. and John, U. (2004). Impact of psychiatric disorders in the general population: satisfaction with life and the influence of comorbidity and disorder duration. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 39, Ní Mhaoláin, A.M., Gallagher, D., O Connell, H., Chin, A.V., Bruce, I., Hamilton, F., Teehee, E., Coen, R., Coakley, D., Cunningham, C., Walsh, J.B., & Lawlor, B.A. (2012). Subjective well-being amongst community-dwelling elders: what determines satisfaction with life? Findings from the Dublin Healthy Aging Study. International Psychogeriatrics, 24(2), doi: /S Power, Champion and Aris (1988). From The development of a measure of social support: the Significant Others Scale (SOS), British Journal of Clinical Psychology, 27, Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2001). To be happy or to be self fulfilled: A review of research on hedonic and eudaimonic well being. In S. Fiske (Ed.), Annual Review of Psychology, (Vol. 52; ). Palo Alto, CA: Annual Reviews/ Inc. Ryff, C. (1989). Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological wellbeing. Journal of Personality and Social Psychology, 57, Straus, M. A., Hamby, S. L., Boney-McCoy, S., & Sugarman, D. (1999/2010). Manual for the Personal and Relationships Profile (PRP). Durham, NH: University of New Hampshire, Family Research Laboratory. Available in: Strine, T.W., Chapman, D.P., & Balluz, L.S., et al. (2008). The association between life satisfaction and health-related quality of life, chronic illness, and health behaviours among US community-dwelling adults. J Cοmmunity Health, 33, Zhang, B. & Li, J. (2011). Gender and marital status differences in depressive symptoms among elderly adults: the roles of family support and friend support. Aging Ment Health, 15(7), doi: /

36 ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ