ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (ΤΕΙ) ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (ΤΕΙ) ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Η επίπτωση της χρηματοοικονομικής κρίσης στον Κατασκευαστικό τομέα της Χώρας μας, και οι προοπτικές αναστροφής της πορείας του. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ της ΜΑΡΙΑ Α.ΝΤΟΜΠΡΕΒΑ Επιβλέπων : Αθανάσιος Καραγιάννης ΜΒΑ, Ε. Συνεργάτης Καστοριά Απρίλιος 2010

2

3 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (ΤΕΙ) ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Η επίπτωση της χρηματοοικονομικής κρίσης στον κατασκευαστικό τομέα της χώρας μας και προοπτικές αναστροφής της πορείας του. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ της ΜΑΡΙΑ Α.ΝΤΟΜΠΡΕΒΑ Επιβλέπων : Αθανάσιος Καραγιάννης ΜΒΑ, Ε. Συνεργάτης Εγκρίθηκε από την τριμελή εξεταστική επιτροπή την... Ον/μο Μέλος Ε.Π Ιδιότητα Μέλους Ε.Π... Ον/μο Μέλος Ε.Π Ιδιότητα Μέλους Ε.Π... Ον/μο Μέλος Ε.Π Ιδιότητα Μέλους Ε.Π Καστοριά Απρίλιος 2010

4 Copyright 2010 Μαρία Α. Ντόμπρεβα Απαγορεύεται η αντιγραφή, αποθήκευση και διανομή της παρούσας εργασίας, εξ ολοκλήρου ή τμήματος αυτής, για εμπορικό σκοπό. Επιτρέπεται η ανατύπωση, αποθήκευση και διανομή για σκοπό μη κερδοσκοπικό, εκπαιδευτικής ή ερευνητικής φύσης, υπό την προϋπόθεση να αναφέρεται η πηγή προέλευσης και να διατηρείται το παρόν μήνυμα Οι απόψεις και τα συμπεράσματα που περιέχονται σε αυτό το έγγραφο εκφράζουν αποκλειστικά τον συγγραφέα και δεν αντιπροσωπεύουν τις επίσημες θέσεις του ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα πτυχιακή στον κατασκευαστικό κλάδο δεν συνιστά μία ολοκληρωμένη μελέτη των οικονομικών και λοιπών χαρακτηριστικών του κλάδου. Αποτελεί μία προσπάθεια καταγραφής και ανάλυσης των κυριότερων πρόσφατων τάσεων και προοπτικών, ώστε όλοι οι μετέχοντες σε αυτόν να μορφώσουν ταχύτερα μία εγκυρότερη άποψη. Κυρίαρχος στόχος της προσέγγισης αυτής είναι να διασαφηνιστούν οι επιπτώσεις της χρηματοοικονομικής κρίσης και να αναλυθούν οι προοπτικές αναστροφής της πορείας του. Καθώς και ο βαθμός επιρροής του σε παγκόσμια κλίμακα. Ο κατασκευαστικός κλάδος είναι στρατηγικός για την ΕΕ, καθώς παρέχει τις κατασκευές και τις υποδομές προς όλους τους φορείς. Είναι ο μεγαλύτερος βιομηχανικός κλάδος στην Ε.Ε, αντιπροσωπεύοντας το 10% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Οι δαπάνες για την κατασκευή αναμένεται να παρουσιάσουν συνεχή αύξηση κατά 4.6% το χρόνο, για τα επόμενα τέσσερα χρόνια στην Ευρώπη ενώ αναμένεται να είναι πολύ μεγαλύτερες στην Ινδία και στην Κίνα. Είναι πλέον προφανές ότι ο κατασκευαστικός κόσμος της χώρας μας διέρχεται τη χειρότερη μεταπολεμική κρίση του. Ιδιαίτερα οι μικρές και μεσαίες εργοληπτικές επιχειρήσεις ημοσίων Έργων μέλη της Ένωσης, της ΠΕΣΕ Ε (Πανελλήνια Ένωση Συνδέσμων Εργοληπτών ημοσίων Έργων), βρίσκονται κυριολεκτικά σε απόγνωση, καθώς τον κλάδο χτυπά έντονα, εκτός από την οικονομική ύφεση, η νέα μείωση του Προγράμματος ημοσίων Επενδύσεων (Π Ε) και η δραματική πτώση της οικοδομικής δραστηριότητας, με τα χιλιάδες διαμερίσματα να αποτελούν δεσμευμένα κεφάλαια των κατασκευαστών και τους λογαριασμούς των ημοσίων Έργων να παραμένουν απλήρωτοι». Γίνεται Φανερό από τα στοιχεία που προκύπτουν, ότι πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη έμφαση στο (Π Ε), αλλά και στα Μεγάλα Ιδιωτικά Έργα με Νομοθετική εξασφάλιση σταθερού θεσμικού πλαισίου για μία σταδιακή και με μικρούς ρυθμούς έξοδο από την κρίση που χτυπά την Χώρα μας. Λέξεις κλειδιά: κατασκευαστικός κλάδος, Ιδιωτικά έργα, δημόσια έργα, οικονομία, μειοδοτικό σύστημα, κρίση, Πρόγραμμα ημοσίων Επενδύσεων, δραστηριότητα, οικοδομές, απασχόληση, δείκτες, πτωτική τάση, εταιρείες, υποδομή, νομοθεσία 1

6 ABSTRACT This paper is not a complete study of the construction sector in Greece. It is trying though to analyse and record the main effects and results of the current world economic crisis in the specific sector in our country, thus giving a quick authoritative outlook to the interested parties. Main objective of the study is to clarify the effects of the financial crisis and to analyse the turnaround perspectives of the sector s basic course, as well as the sectors influence in a worldwide scale. The construction industry is of strategic value to the European Union, because it caters for and services the whole population. It is the largest industrial sector representing 10% of the GDP. The construction spending is expected to rise by 4,6% per year for the next four years in Europe and is expected to be much higher in countries like China and India. In Greece the construction industry clearly faces the largest after ware crisis. Especially the small and medium subcontracting companies that undertake parts of large public projects - members of the PESEDE Union- are desperate because apart from the financial crisis and its effects, they face a great decrease of public spending for constructions as well as a dramatic decrease of new buildings. Thousands of apartment blocks and houses remain unsold, valuable capital and other resources remain unused and huge public contracts remain unpaid. It is clear from the information of this report that much emphasis must be given to the Program of Public Investment, as well as the large Private construction projects, within a clear and solid and institutional framework. That will lead to gradual - but with small increase ratesexit of the crisis that has hit the sector in our country. 2

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη...1 Εισαγωγή...2 Κεφάλαιο 1: Παρουσίαση του κατασκευαστικού Κλάδου 1.1 Η Συμβολή του κλάδου στην Χώρα μας Επίπεδα Απασχόλησης Μέγεθος Επιχειρήσεων Ιδιωτικά Έργα ημόσια Έργα Κεφάλαιο 2: Ανάλυση της Κρίσης & Προηγούμενη Εμπειρία 2.1 Από την Κρίση μέχρι σήμερα Μειοδοτικό Σύστημα Παρελθόν/ Θεωρία/ Εξέλιξη Εμπειρία/ Λύσεις από άλλες Χώρες Αποτελεσματικότητα Κεφάλαιο 3:Προοπτικές Αναστροφής της Πορείας του 3.1 Πορεία Συγκέντρωσης Πλαίσιο Πολιτικής Μελλοντικά Σχέδια Πώς θα ξεπεραστεί η Κρίση...43 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 3

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο κατασκευαστικός κλάδος στη χώρα μας είναι ένας από τους κυριότερους μοχλούς ανάπτυξης της οικονομίας. Το σύνολο των εργασιών του αφορά δράσεις με εσωτερική προστιθέμενη αξία, το χρήμα ανακυκλώνεται με ταχείς ρυθμούς στην πραγματική οικονομία. εδομένου μάλιστα ότι η κάθε θέση εργασίας σε αυτόν δημιουργεί 2 επιπλέον θέσεις εργασίας στην οικονομία, σε σημαντικούς παραγωγικούς και επιχειρηματικούς τομείς, στους οποίους η Χώρα εξακολουθεί να διαθέτει ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, απαιτείται να ληφθούν γενναία μέτρα για την βιωσιμότητά του. Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι ο κατασκευαστικός κλάδος δημιουργεί αποκεντρωμένο οικονομικό κύκλο, συμβάλλοντας στην ισόρροπη περιφερειακή ανάπτυξη, ενισχύοντας συγχρόνως την κοινωνική συνοχή αφού προσφέρει εργασία σε ανθρώπινο δυναμικό υψηλής - μεσαίας και χαμηλής ειδίκευσης. Επίσης δημιουργεί οικονομικές συνθήκες εσωστρεφείς και δεν επιβαρύνει το έλλειμμα στο ισοζύγιο πληρωμών. Η οικονομική κρίση η οποία τον επηρεάζει δραματικά, με κίνδυνο να αποκτήσει μόνιμα χαρακτηριστικά, ανέδειξε παράλληλα και σημαντικά ενδογενή προβλήματα τα οποία επιδεινώνουν την κατάσταση αλλά επίσης υποθηκεύουν και το μέλλον του κλάδου και της απασχόλησης, μετά την κρίση. Η σταδιακή ανάκαμψη του κατασκευαστικού κλάδου κινδυνεύει να έρθει αργότερα από την έναρξη της ανάκαμψης της συνολικής οικονομίας. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τις επιλογές αντιμετώπισης της κρίσης από τις αναπτυγμένες χώρες, για τις οποίες ο συγκεκριμένος κλάδος έχει μικρότερη βαρύτητα από ότι στην Ελλάδα. Η παρούσα εργασία προσπαθεί να προσεγγίσει στο πρώτο κεφάλαιο την συμβολή του κλάδου στην χώρα μας με μία ανάλυση του επίπεδου εργατικού δυναμικού που απασχολεί, παρουσιάζοντας τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται με τα χαρακτηριστικά τους και τέλος αναφέρονται τα ιδιωτικά και δημόσια έργα με τις προοπτικές τους. Αναλύοντας όλα τα παραπάνω έχουμε μία πιο ξεκάθαρη εικόνα για την σημαντικότητα του κλάδου και το δικαίως μεγάλο ποσοστό που επηρεάζει την Ελληνική Οικονομία. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται μία αναδρομή στην Ιστορία της Κρίσης και το πού ξεκίνησε αρχικά, στην συνέχεια εξετάζεται το μειοδοτικό σύστημα και οι λόγοι που δεν λειτούργησε σωστά. Ενώ στο τέλος παρουσιάζονται οι λύσεις που έλαβαν οι άλλες χώρες για την αντιμετώπιση της, και αν τελικά ήταν αποτελεσματικές για να προχωρήσουμε στην υιοθέτηση τους. Στο τρίτο και τελευταίο 4

9 κεφάλαιο, έχοντας πλέον μία πλήρη εικόνα αναφέρεται η πορεία συγκέντρωσης για να εφαρμοστεί το απαιτούμενο σχέδιο πολιτικής. Εν κατακλείδι, αναλύονται οι μελλοντικές βλέψεις και οι τρόποι με τους οποίους θα μπορέσει να ξεπεραστεί η κρίση. Τα συμπεράσματα που προέκυψαν είναι: 1) Η πιστωτική κρίση στις αγορές ήδη επηρεάζει το 45% των κατασκευαστικών εταιρειών παγκοσμίως. Χτύπησε με τη μορφή του ντόμινο όλες τις χώρες του κόσμου και τα μέτρα που έχουν αρχίσει να παίρνουν δεν είναι σίγουρο ακόμα, αν θα αποδώσουν. 2) Θεωρητικά, η Ελλάδα βιώνει την χειρότερη κρίση στον κλάδο των κατασκευών μέχρι στιγμής. Με όλα όσα επιφέρει μία τέτοια κατάσταση, είτε στην οικονομία, είτε στην ανεργία. 3) Η πρώτη άμεση επίπτωση είναι, ότι αναστέλλεται το κλείσιμο συμφωνιών για πολλά καινούργια έργα, τα οποία ήταν υπό συζήτηση. Τόσο στο εξωτερικό όσο και στην Ελλάδα. Τα περισσότερα αυτοχρηματοδοτούμενα, έρχονται αντιμέτωπα με την επιφύλαξη των τραπεζικών ιδρυμάτων να εκτεθούν στην παρούσα συγκυρία και μέχρις ότου αποκατασταθούν οι ισολογισμοί τους και αρχίσουν να διαφαίνονται πιο καθαρά οι διαγραφόμενες οικονομικές προοπτικές. 4) Υπάρχει μείωση Προγραμμάτων ημοσίων Έργων, που στην σημερινή κατάσταση είναι αναγκαία. Οπότε πρέπει να γίνει ανακατανομή πόρων και επενδυτικών προτεραιοτήτων με ιδιαίτερη έμφαση στα μικρά και μεσαία έργα. 5) Πρέπει να τεθεί μία ευέλικτη και λιγότερο γραφειοκρατική διαδικασία ανάθεσης εκτέλεσης έργων. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα μεγαλύτερη δυνατότητα προκαταβολής, γρηγορότερη απορρόφηση αλλά και αναθέρμανση των περιφερειακών κατασκευαστικών αγορών που έχουν συρρικνωθεί δραματικά την τελευταία διετία. 5

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΟΥ ΚΛΑ ΟΥ 1.1 Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΚΛΑ ΟΥ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΜΑΣ Ο κατασκευαστικός κλάδος θεωρείται από τους σημαντικότερους κλάδους της Ελληνικής Οικονομίας και συνδέεται στενά με την οικονομική ανάπτυξη της χώρας, ενώ η σημασία του για τη διαμόρφωση τάσεων και εξελίξεων στα μεγέθη της Ελληνικής Οικονομίας είναι αδιαμφισβήτητη. Συμπεριλαμβάνεται στους 4 δυναμικότερα αναπτυσσόμενους κλάδους της Ελληνικής Οικονομίας (μαζί με το εμπόριο, τις επιχειρήσεις εστίασης-ξενοδοχεία και τον χρηματοπιστωτικό τομέα).h πορεία του εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από τα Προγράμματα ημοσίων Επενδύσεων και τις εισροές πόρων από την ΕΕ. Αν και σήμερα βρίσκεται αντιμέτωπος με μία δύσκολη κατάσταση. Η πρωτεύουσα θέση του στην Ελληνική Οικονομία αναδεικνύεται και από τη συμμετοχή των κατασκευών στη διαμόρφωση του ΑΕΠ, η οποία τα τελευταία χρόνια ήταν της τάξεως του 10% και μαζί με τις συναφείς δραστηριότητες έφθασε το 20%.H συμβολή του είναι καθοριστική λόγω των ισχυρών διασυνδέσεων του με βασικούς βιομηχανικούς και λοιπούς κλάδους (μεταλλουργίας, μη μεταλλικών ορυκτών, ηλεκτρολογικού υλικού, ξύλου, προϊόντων από μέταλλο, μεταφορών, εμπορίου κ.τ.λ.). Εκτός των ανωτέρω η αγορά κατοικίας επηρεάζει τον οικονομικό κύκλο και μέσω της κατανάλωσης, διότι οι υψηλές τιμές των κατοικιών επιδρούν στον πλούτο και την ψυχολογία των νοικοκυριών ενισχύοντας την καταναλωτική ροπή τους. Ο συνολικός αριθμός εταιριών που απαρτίζουν τον κατασκευαστικό κλάδο ανέρχεται στις περίπου, από τις οποίες οι 603 έχουν την μορφή Α.Ε και.ε.π.ε (ΑΤΤΙ- ΚΑΤ Α.Τ.Ε: 2009) Ο Κατασκευαστικός κλάδος στη χώρα μας διαθέτει σημαντικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα: 1. ιαθέτει πολύτιμη εμπειρία στην κατασκευή μεγάλων και σύνθετων έργων με ιδιαίτερα απαιτητικές ποιοτικές προδιαγραφές (ολυμπιακές ή ευρωπαϊκές). Έργα τα οποία ο κλάδος έφερε εις πέρας στηριζόμενος, σε πολύ μεγάλο βαθμό, στις δικές του δυνάμεις, τόσο ως προς τη μελέτη, όσο και την κατασκευή και τα οποία, ιδίως τα Ολυμπιακά, προβλήθηκαν ιδιαίτερα διεθνώς, κάτι το οποίο προσδίδει, και θα προσδίδει για πολλά χρόνια, ένα επιπλέον κύρος στη διεθνή εικόνα του κλάδου. 2. Ο κλάδος διαθέτει αξιοσημείωτη ευελιξία. Ολοκληρώνοντας με επιτυχία τα μεγάλα Ολυμπιακά έργα, οι Έλληνες κατασκευαστές απέδειξαν ότι ξεχωρίζουν για την 6

11 ικανότητά τους να εργάζονται με ευελιξία, ταχύτητα, συνέπεια και μεγάλη αποτελεσματικότητα. Στοιχεία πολύτιμα για τη διείσδυση σε καινούργιες αγορές. 3. Ο κλάδος διαθέτει επίσης σημαντικό ανθρώπινο δυναμικό, υψηλής ποιότητας, από άποψη επιστημονικής κατάρτισης και εμπειριών και ιδιαίτερα ευάριθμο. Το δυναμικό αυτό προέρχεται, στη μεγάλη του πλειοψηφία, από τα καλύτερα πανεπιστημιακά ιδρύματα της Ελλάδας, ενώ ένα άλλο μέρος έχει αποφοιτήσει είτε συμπληρώσει τις σπουδές του σε πολύ καλά πανεπιστήμια του εξωτερικού. 4. Ο κλάδος μπορεί ακόμα να στηριχθεί σε μια εσωτερική αγορά, η οποία σε ότι αφορά τα έργα υποδομής και την κατοικία δεν έχει ακόμα εξαντλήσει τη δυναμική της. Τα νέα μεγάλα αυτοχρηματοδοτούμενα έργα (πολλά από τα οποία έχουν ήδη ξεκινήσει), η κατοικία και οι δυνατότητες για περαιτέρω τουριστική ανάπτυξη, τα επόμενα χρόνια, κυρίως στον τομέα της παραθεριστικής κατοικίας, προσφέρουν ακόμα προοπτικές, ιδίως όταν η διεθνής κρίση μετά από ένα ή δύο χρόνια θα αρχίσει να υποχωρεί. Ιδιαίτερα η παραθεριστική κατοικία -και μάλιστα η ακριβή- είναι από τις πιο σύγχρονες τάσεις της τουριστικής ζήτησης και παρουσιάζει πολύ σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης. Γιατί μπορούμε να προσελκύσουμε ζήτηση τόσο από τους κατοίκους της Βόρειας Ευρώπης (κυρίως τους ηλικιωμένους, οι οποίοι αυξάνονται πληθυσμιακά), όσο και από τις νέες αστικές και μεγαλοαστικές τάξεις που δημιουργούνται στην ευρύτερη περιοχή μας προς Βορρά και προς Ανατολή. Πέρα από τα πλεονεκτήματα, υπάρχουν, αναπόφευκτα και κάποιες αδυναμίες του κλάδου. Είμαστε για παράδειγμα ακριβότεροι, συγκριτικά με τους αντίστοιχους κλάδους γειτονικών μας χωρών, αφού οι μισθοί μας κινούνται στα επίπεδα ενός κράτους της ΕΕ. Επίσης πολλά στελέχη του κλάδου διστάζουν συχνά στην προοπτική να εργαστούν στο εξωτερικό, παρά το γεγονός ότι οι διεθνείς ευκαιρίες που παρουσιάζονται είναι σημαντικές. Το σύστημα παραγωγής έργων στην Ελλάδα έχει ασθενήσει πριν από πολλά χρόνια και οι χρόνιες ασθένειες δεν γιατρεύονται εύκολα» σημειώνει ο κ. Θεόδωρος Βουδικλάρης, νέος Πρόεδρος του.σ. του Ινστιτούτου Οικονομίας Κατασκευών, σε συνέντευξη που παραχώρησε στα «Ε.Θ.» (Πηγή, ΥΠΕΞ: 2010, σελ 1-2). Παράλληλα, σημειώνει ότι σήμερα πληρώνουμε σε μεγάλο βαθμό την «άγνοια» που έχουμε ως χώρα, με επανειλημμένες ακυρώσεις της διαδικασίας των διαγωνισμών ή των κατακυρώσεων ή των εγκρίσεων δαπάνης, που έρχονται από τις Βρυξέλες. Όσον αφορά στην τιμολόγηση των έργων τονίζει ότι πρέπει «να εφαρμοσθεί ένα σύστημα 7

12 προσδιορισμού τιμών μονάδος που θα προσεγγίζει την πραγματικότητα, θα είναι όσο το δυνατόν μεγαλύτερης αποδοχής, θα επιδέχεται συνεχείς βελτιώσεις, διορθώσεις και εκσυγχρονισμό, και θα λειτουργεί με «αυτοσυντηρούμενο» σύστημα, χωρίς την ανάγκη έξωθεν επεμβάσεων» Aυτό που συμβαίνει σήμερα στην Ελλάδα είναι ότι, το μεγαλύτερο, κατά το ΥΠΕΧΩ Ε, Πρόγραμμα ημοσίων Έργων 18 δις αφορά ελάχιστους κατασκευαστικούς ομίλους που εκτελούν τα έργα παραχώρησης και τα συγχρηματοδοτούμενα έργα. Το υποστηριζόμενο τόσο από το ΠΑΣΟΚ όσο και τη Ν.. ότι μετά τους Ολυμπιακούς αγώνες ακολουθεί αποκέντρωση έργων και ανάπτυξη των περιφερειακών υποδομών κατέληξε στην υλοποίηση της διέλευσης των μεγάλων οδικών αρτηριών από τους διάφορους νομούς της χώρας. Η έξοδος από οποιοδήποτε κόμβο των αυτοκινητοδρόμων και η κίνηση στο Εθνικό και επαρχιακό δίκτυο προσγειώνει τον κάθε οδηγό στην επαρχιώτικη πραγματικότητα. Αυτοσυντηρημένα και ανεπαρκή οδικά δίκτυα, πηγή συνεχών ατυχημάτων. Η βελτίωσή τους προϋποθέτει διάθεση εθνικών πόρων και εδώ η πολιτική αντιμετώπιση εκπορευόμενη από την κεντρική διοίκηση αλλάζει. Στη λαϊκή θυμοσοφία καταγράφεται σαν τα δικά μας δικά μας, τα δικά σου δικά μας. Οι μικρές και μεσαίες Εργοληπτικές επιχειρήσεις ημοσίων Έργων, τα συνεργεία, οι επαγγελματίες, οι φορτηγατζήδες, οι μηχανηματάδες, οι μάντρες δομικών υλικών, οι βιοτεχνίες και βιομηχανίες παραγωγής δομικών υλικών, οι μονάδες παραγωγής σκυροδέματος και ασφαλτικών, συναλλάσσονται με μεταχρονολογημένες επιταγές, περιμένοντας τις πληρωμές του ημοσίου. Τα απούλητα και τα μισοτελειωμένα διαμερίσματα για πολλούς από τους εργολήπτες είναι ένα πρόσθετο τεράστιο βάρος. Η αδυναμία προεξόφλησης λογαριασμών ημοσίων Έργων, οι αντεγγυήσεις για εγγυητικές επιστολές, η διαρκής μείωση του αριθμού των δημοπρατούμενων έργων έχουν δημιουργήσει για τη μικρή και μεσαία εργοληπτική επιχείρηση ημοσίων Έργων το χειρότερο επαγγελματικό περιβάλλον των τελευταίων τριάντα πέντε ετών. Οι τοπικές οικονομίες σ όλη την Ελλάδα στο χώρο της κατασκευής δουλεύουν στο κόκκινο. Η υπερσυγκέντρωση των διαθέσιμων εθνικών πόρων στα μεγάλα έργα για την κάλυψη της εθνικής συμμετοχής οδήγησε τη συντριπτική πλειοψηφία των μικρών και μεσαίων εργοληπτικών επιχειρήσεων σε αδιέξοδο. 8

13 1.2 ΕΠΙΠΕ Α ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ Τα χαρακτηριστικά του εργατικού δυναμικού στον κατασκευαστικό κλάδο είναι παρόμοια σε όλες τις χώρες. Το εργατικό δυναμικό αποτελείται κυρίως από άνδρες, πολλοί από τους οποίους είναι χειρώνακτες, ηλικίας ετών. Η πλειονότητα των εργαζομένων είναι εξειδικευμένοι χειρώνακτες, όπως οικοδόμοι, ξυλουργοί, ελαιοχρωματιστές ή ηλεκτρολόγοι, οι οποίοι αντιστοιχούσαν το 2007 σε ποσοστό μεγαλύτερο του 60% του συνολικού εργατικού δυναμικού στον κατασκευαστικό κλάδο στην ΕΕ. Περίπου το 7% του εργατικού δυναμικού αφορούσε οδηγούς ή εργοδηγούς σε εργοστασιακές μονάδες και μόλις το 10% ήταν ανειδίκευτοι εργάτες ή εργαζόμενοι σε άλλες θέσεις χαμηλής εξειδίκευσης. Τα διευθυντικά στελέχη αντιστοιχούσαν σε μόλις 7% του συνολικού εργατικού δυναμικού στον κατασκευαστικό κλάδο, ενώ άλλοι επαγγελματίες, αρχιτέκτονες, πολιτικοί μηχανικοί και λογιστές αντιπροσώπευαν μόλις το 10%. Από τα στοιχεία της ΕΣΥΕ διαπιστώνεται ότι από το Γ τρίµηνο του 2007, οπότε και σε απόλυτο μέγεθος ο κλάδος απασχόλησε τους περισσότερους εργαζομένους, 402 χιλ., άρχισε µια διαρκής συρρίκνωση για να φτάσει στις 366,6 χιλ. το Β τρίµηνο του 2009, δηλαδή, µία συνολική απώλεια, 35,2 χιλιάδων θέσεων εργασίας. Κατά το Γ τρίµηνο 2009 ο αριθµός των απασχολουμένων στον κλάδο εµφανίζεται µεν υψηλότερος από το Β τρίµηνο του έτους κατά 10 χιλιάδες, όµως συγκρινόμενος µε το αντίστοιχο μέγεθος του 2008 είναι και πάλι µειωµένος κατά 5,4%. Η περαιτέρω ανάλυση των στοιχείων αναδεικνύει ότι πλέον στον κλάδο η απώλεια θέσεων εργασίας έχει λάβει µόνιµο χαρακτήρα πέραν του έτους ενώ και όλες οι σχετικές προβλέψεις κάνουν λόγο για σηµαντική επιδείνωση και κατά το τρίµηνο του Οι εργαζόμενοι ιδίως χαμηλής εξειδίκευσης νεότεροι και μετακινούμενοι εργαζόμενοι με συμβάσεις προσωρινής εργασίας επλήγησαν σοβαρά από την κάμψη των κατασκευών, καθώς οι εργοδότες αναζήτησαν τρόπους διατήρησης του εξειδικευμένου προσωπικού. Αυτό αποδεικνύει τη μεγάλη ευελιξία-χαμηλότερα έξοδα πρόσληψης και απόλυσης της αγοράς εργασίας στον εν λόγο τομέα, η οποία καθιστά εφικτή την προσαρμογή σε διακυμάνσεις της ζήτησης και της παραγωγής, παρέχοντας όμως, μικρή έως ελάχιστη ασφάλεια στις πιο ευάλωτες αυτές κατηγορίες εργαζομένων. Ένας άλλος παράγοντας που διευκολύνει την προσαρμοστικότητα του συγκεκριμένου κλάδου είναι το μέγεθος των κατασκευαστικών εταιριών, οι οποίες 9

14 είναι κυρίως μικρές ή μεσαίες επιχειρήσεις. Ορισμένες επιχειρήσεις προσπάθησαν να διασφαλίσουν τις θέσεις εργασίας μέσω προσωρινών απολύσεων, μειωμένων ωραρίων ή μισθολογικών περικοπών προκειμένου να περιορίσουν το κόστος διατήρησης του προσωπικού τους. Είναι απαραίτητο να εντατικοποιηθούν οι προσπάθειες σε επίπεδο επιχειρήσεων και κυβερνήσεων για την ενθάρρυνση νέων παραγγελιών, την προστασία των θέσεων εργασίας, την αύξηση της απασχολησιμότητας και την άμβλυνση των επιπτώσεων της ανεργίας (ΕΣΥΕ: 2009, σελ 9-11). Σχήμα 1.1: Απασχολούμενοι στις Κατασκευές σε χιλιάδες - Α Τρίμηνο A' τρίμηνο Πηγή: ΕΣΥΕ -,Έρευνα Εργατικού υναμικό Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που προκύπτει από έρευνα είναι ότι το 33% των επιχειρήσεων που απάντησαν σε συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο, προτίθενται να προβούν σε απολύσεις προσωπικού, ποσοστό το οποίο όπως είπε ο κ. Πήλικος, παρουσιάζεται ιδιαίτερα αυξημένο σε σχέση με το αντίστοιχο ποσοστό που καταγράφηκε τον Ιανουάριο 2009 και το οποίο ανερχόταν στο 23%.«Από τα ποσοστά αυτά διαφαίνεται αυξητική τάση της ανεργίας κατά τους επόμενους μήνες». Σε ό,τι αφορά τα προβλήματα ανά τομέα, μέσα από την έρευνα διαφαίνεται πως στον τομέα της βιομηχανίας (μεταποίηση) τα δύο μεγαλύτερα προβλήματα για τις επιχειρήσεις είναι η έλλειψη ρευστότητας και το κόστος δανειοδότησης, στον κατασκευαστικό τομέα, η συνεργασία με τις κρατικές υπηρεσίες, η έλλειψη ρευστότητας, το κόστος δανειοδότησης αλλά και η μείωση των πωλήσεων και των παραγγελιών. Εξάλλου, η έρευνα της ΟΕΒ (Ομοσπονδία Εργοδοτών & Βιομηχάνων) κατέγραψε μια σειρά από εισηγήσεις των μελών της με στόχο να περιοριστούν κάποια από τα προβλήματα που 10

15 αντιμετωπίζουν. Οι εισηγήσεις αφορούν την αλλαγή του ωραρίου λειτουργίας κυβερνητικών υπηρεσιών έτσι ώστε να προσεγγίσει στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό το ωράριο του ιδιωτικού ιδιωτικό τομέα, την αύξηση της περιόδου πληρωμής του ΦΠΑ, τη μείωση του μεγέθους του δημόσιου τομέα, την επίσπευση των διαδικασιών αξιολόγησης αιτήσεων χορηγιών από την Κυβέρνηση, την άσκηση πίεσης προς την ΑΗΚ για μείωση κόστους ηλεκτρικής ενέργειας, την άσκηση πιέσεων για ενίσχυση της ρευστότητας και την επίσπευση των διαδικασιών για την έκδοση αδειών και τίτλων ιδιοκτησίας ακινήτων. Το αποτέλεσμα όλων αυτών των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις «είναι η επιβάρυνση της απασχόλησης», αναφέροντας πως σύμφωνα με τις προβλέψεις της ΟΕΒ το ποσοστό ανεργίας θα αυξηθεί αγγίζοντας το 6,6% ( άτομα) περί τις αρχές του 2010.Παράλληλα είναι η πρώτη φορά μετά το 1974 που παρουσιάζονται τέτοια νούμερα σε ό,τι αφορά την ανεργία, τη στιγμή που οι προοπτικές δεν είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικές για το 2010.Η ανεργία στον κλάδο των κατασκευών συνεχώς αυξάνεται. Τα τεχνικά έργα δημόσια και ιδιωτικά είναι σχεδόν στο μηδέν. Απολύσεις κλείσιμο μικρών επιχειρήσεων, οφειλές δεδουλευμένων αποδοχών, ανασφάλιστη εργασία, είναι η κατάσταση που επικρατεί στον κλάδο και που συνεχώς χειροτερεύει. Οι εργαζόμενοι του κατασκευαστικού κλάδου θα είναι οι μεγάλοι χαμένοι αυτής της πολιτικής. Χρειάζεται επαγρύπνηση και αντίσταση στη πολιτική που γεννάει αυτά τα προβλήματα. Ο κλάδος της οικοδομής ήταν μέχρι πρότινος ο υγιέστερος μαζί με τις υπηρεσίες, στην πόλη αλλά και στη χώρα μας, και με τα δεδομένα προβλήματα προκαλείται ασφυξία στην κυκλοφορία του ρευστού. Πρόκειται για έναν φαύλο κύκλο που δεν είναι σώφρον να αντιμετωπίζεται από την πολιτεία με τη χορήγηση του επιδόματος ανεργίας στις νέες στρατιές των ανέργων που καθημερινά δημιουργούνται. Χρειάζεται η ανατροφοδότηση της αγοράς και η ενίσχυση του κατασκευαστικού κλάδου με το άνοιγμα νέων δημόσιων έργων. 1.3 ΜΕΓΕΘΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ο συνολικός αριθμός επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον κατασκευαστικό τομέα είναι απροσδιόριστος διότι πολλές δεν είναι καταγεγραμμένες ή δραστηριοποιούνται στον χώρο της παραοικονομίας (αυθαίρετη δόμηση, ευκαιριακοί εργολάβοι, μετανάστες, παράλληλη ενασχόληση κ.τ.λ.).το 2006 υπήρχαν (ICAP: 2009) κατασκευαστικές επιχειρήσεις με εργαζόμενους, τα συνολικά έσοδα των οποίων προέρχονταν κατά 55,5% από την οικοδομική και κατά 45,5% από 11

16 την κατασκευαστική δραστηριότητα. Στο Μητρώο Εργοληπτικών επιχειρήσεων (ΜΕΕΠ) του ΥΠΕΧΩ Ε είναι εγγεγραμμένες 9290 ενεργές εργοληπτικές επιχειρήσεις οι περισσότερες από τις οποίες είναι ατομικής μορφής και μόνον οι περίπου έχουν χαρακτηριστικά επιχείρησης( διάρκεια, εξοπλισμό, δομές κ. τ. λ.). Ενώ μόλις 112 διαθέτουν πτυχία 5 ης, 6 ης και 7 ης τάξης. Σχήμα 1.2: Κατανομή εργοληπτικών επιχειρήσεων 7η; 14 6η; 37 5η; 61 4η; 138 3η; 378 A1; η; 2021 A2; 2078 A1 A2 1η 2η 3η 4η 5η 6η 7η 1η; 1961 Πηγή: Επεξεργασία Στοιχείων Μητρώου Εργοληπτικών Επιχειρήσεων( ΜΕΕΠ) Σύμφωνα με την Ελληνική Νομοθεσία περί ημοσίων Έργων κάθε επιχείρηση ταξινομείται για κάθε κύρια κατηγορία έργων στις τάξεις από Α1-4 η για κάθε μία από τις λοιπές κατηγορίες εργασιών. Οι κύριες κατηγορίες είναι η Οδοποιία, τα Οικοδομικά,τα Υδραυλικά, τα Λιμενικά, τα Ηλεκτρομηχανολογικά, τα Βιομηχανικά Ενεργειακά, ενώ οι λοιπές κατηγορίες είναι τα έργα πράσινου, τα Έργα Γεωτρήσεων, τα Πλωτά 12

17 Έργα & Εγκαταστάσεις Ναυπηγείων και τα έργα Καθαρισμού & Επεξεργασίας Νερού, Υγρών, Στερεών & Αερίων Αποβλήτων. Η ταξινόμηση κάθε επιχείρησης στις διάφορες τάξεις εξαρτάται από την εμπειρία στην επιτυχή κατασκευή έργων στην κάθε κατηγορία, από την οικονομική της διάρθρωση, από την στελέχωση της και την εν γένει επιχειρηματική της παρουσία στον τεχνικό κλάδο κατά τα τελευταία έτη. Η κατάταξη των εγγεγραμμένων επιχειρήσεων στο ΜΕΕΠ (Μητρώο Εργοληπτικών Επιχειρήσεων), ανά κατηγορία και τάξη, σημαίνει ότι η επιχείρηση έχει δικαίωμα συμμετοχής σε δημοπρασίες αντίστοιχης κατηγορίας και προϋπολογισμού. Οι κατασκευές είναι ένας τομέας στον οποίο κυριαρχούν οι μικρές επιχειρήσεις και, παρόλο που τα επιμέρους ποσοστά ποικίλλουν μεταξύ των διαφόρων κρατών, στις περισσότερες χώρες παρατηρείται παρόμοια κατανομή. Στην ΕΕ, περίπου το 42% του συνόλου των εργαζομένων το 2006 απασχολείτο σε επιχειρήσεις με προσωπικό κάτω από 10 άτομα, το 15% σε επιχειρήσεις που απασχολούσαν εργαζομένους και το 16% σε επιχειρήσεις με προσωπικό εργαζομένων. Άρα, συνολικά, περίπου το 73% των εργαζομένων στον κατασκευαστικό κλάδο απασχολείτο σε επιχειρήσεις με προσωπικό κάτω των 50 ατόμων. Με βάση τα ανωτέρω, η εικόνα του κλάδου κατασκευών διαμορφώνεται ως εξής: Οι μεγάλοι κατασκευαστικοί όμιλοι που κατέχουν πτυχία 6ης και 7ης τάξης οι περισσότεροι εκ των οποίων εισηγμένοι στο ΧΑ έχουν πρόσβαση στα δημόσια έργα και στο τραπεζικό σύστημα και οι οποίοι, αν και εμφανίζουν μεγάλη κάμψη των εσόδων τους κατά το 2005 που ξεπερνά το 30%-40%, εκτιμάται ότι θα συνεχίσουν να πρωταγωνιστούν, ενισχυμένες και από την έξοδο ορισμένων επιχειρήσεων μεσαίου και μεγάλου μεγέθους. Οι κατασκευαστές μεσαίου και μικρού μεγέθους, οι οποίοι συνήθως αναλαμβάνουν υπεργολαβίες ή / και δραστηριοποιούνται στην αγορά της ιδιωτική κατοικίας και της ανάπτυξης ακίνητης περιουσίας, εμφανίζουν ισχυρότερα οικονομικά μεγέθη και ταχύτερους ρυθμούς ανάπτυξης. Σε ένα εντελώς καινούργιο περιβάλλον, θεσμικό και επιχειρηματικό, καλούνται να κινηθούν και να αναπτυχθούν τα επόμενα χρόνια οι ελληνικές κατασκευαστικές εταιρίες. Οι αλλαγές που προέκυψαν μέσα από τη διαδικασία των συγχωνεύσεων - συνενώσεων δυνάμεων το 2002 από τη μία πλευρά, αλλά και οι νέες ρυθμίσεις όσον αφορά στον τρόπο ανάθεσης των δημοσίων έργων από την άλλη, έχουν δημιουργήσει ένα διαφορετικό πλαίσιο για τη δράση των τεχνικών επιχειρήσεων στο μέλλον. Ήδη, οι 13

18 τεχνικές εταιρίες φαίνεται να έχουν προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα και επικεντρώνουν τις προσπάθειές τους στην ενίσχυση της θέσης τους μέσω της ανάληψης μεγάλων έργων και της επέκτασης της παρουσίας τους σε συμπληρωματικές δραστηριότητες (real estate, παραγωγή ενέργειας, σύνταξη μελετών, διοίκηση έργων κ.α.). Στο πλαίσιο αυτό και προκειμένου να ανταποκριθούν στις προκλήσεις του μέλλοντος, οι επιχειρήσεις του κλάδου έχουν εκσυγχρονίσει τις δομές διοίκησής τους, έχουν ανανεώσει τον εξοπλισμό τους και έχουν συνάψει στρατηγικές συμμαχίες με αντίστοιχους οίκους του εξωτερικού. Ο πρωταγωνιστικός ρόλος του κλάδου των κατασκευών στο οικονομικό γίγνεσθαι στης χώρας δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αμφισβητηθεί: οι κατασκευές συμμετέχουν με ποσοστό 24% στη διαμόρφωση του Εθνικού Ακαθάριστου Προϊόντος και απασχολούν περισσότερους από 300 χιλιάδες εργαζομένους. Επομένως, η όποια ανάπτυξή του ή αντίθετα η οποιαδήποτε κρίση έχει άμεσα - θετικές ή αρνητικές αντίστοιχα - επιπτώσεις στην γενικότερη οικονομία. Είναι χαρακτηριστικό πως η άνθηση του κλάδου κατά τη προηγούμενη δεκαετία διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας την εποχή εκείνη. Αντίθετα, οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν το τελευταίο διάστημα αρκετές τεχνικές εταιρίες φαίνεται πως επηρεάζει αρνητικά και το οικονομικό κλίμα. Πάντως, παράγοντες του κλάδου χαρακτηρίζουν προσωρινή την κρίση και εκτιμούν πως σύντομα τα προβλήματα θα ξεπεραστούν. Παράλληλα, αυτή είναι μια καλή ευκαιρία να ξεκαθαρίσει το τοπίο στον κατασκευαστικό κλάδο και να παραμείνουν σ' αυτόν οι υγιείς και ικανές επιχειρήσεις. Οι ελληνικές κατασκευαστικές εταιρίες διεκδικούν μερίδιο και από τα έργα σε βαλκανικά κράτη και κράτη της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής (Μέση Ανατολή, ανατολική Ευρώπη). Ήδη, αρκετές ΑΤΕ έχουν αναπτύξει δραστηριότητες στο εξωτερικό και μάλιστα εκτελούν τα πρώτα τους έργα εκεί. Η μεγέθυνσή τους μέσω των πρόσφατων συγχωνεύσεων, ο εκσυγχρονισμός των δομών και των μέσων που διαθέτουν, αλλά κυρίως η εμπειρία που απέκτησαν το προηγούμενο διάστημα από την κατασκευή μεγάλου αριθμού έργων (ολυμπιακές υποδομές, έργα του Γ' ΚΠΣ, μεγάλα εξειδικευμένα έργα) έχουν ισχυροποιήσει τη θέση των ελληνικών τεχνικών εταιριών σε βαθμό που μπορούν πλέον να ανταγωνιστούν στο διεθνές περιβάλλον τις ξένες ομοειδείς επιχειρήσεις. Αξίζει να αναφερθεί πως οι κατασκευαστικές εταιρίες της χώρας μας κινούνται έντονα στα γειτονικά κράτη και στον τομέα της ανάπτυξης ακινήτων. Μάλιστα, ορισμένες - μεταξύ αυτών και η Παντεχνική ΑΕ - έχουν ξεκινήσει να υλοποιούν συγκεκριμένες επενδύσεις real estate. Ο τομέας της αξιοποίησης 14

19 ακινήτων εκτιμάται πως θα αποτελέσει τον δεύτερο σημαντικό «πυλώνα» πάνω στον οποίο θα στηριχθεί η ανάπτυξη του ελληνικού κατασκευαστικού δυναμικού στο εξωτερικό. 1.4 Ι ΙΩΤΙΚΑ ΕΡΓΑ Η κατασκευαστική δραστηριότητα μπορεί να αναλυθεί κυρίως σε δύο επιμέρους κατηγορίες: α) Ιδιωτικά Έργα β) ημόσια Έργα Η ιδιωτική οικοδομική ραστηριότητα αποτελεί το δεύτερο καθοριστικό παράγοντα για την εξέλιξη του κλάδου. Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις της ΕΣΥΕ για την πορεία της ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας και εστιάζοντας στην πρόσφατη εξέλιξη της εγχώριας ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας διαπιστώνονται τάσεις σταθεροποίησης των παραγγελιών οικοδομής, βάσει του όγκου που αντιστοιχεί στις κατ έτος άδειες, λίγο κάτω από τα επίπεδα των 80 εκατ. μ3 ετησίως και κατά την περίοδο Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα οικονομικής συγκυρίας του ΙΟΒΕ (ΙΟΒΕ, 2009) ο είκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στις Ιδιωτικές Κατασκευές, σημειώνει ήπια ανάκαμψη για τρίτο συνεχή μήνα αν και συνεχίζει να βρίσκεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Το τρέχον πρόγραμμα εργασιών αποτιμάται ως υποτονικό, όπως συμβαίνει και με τις προβλέψεις για την πορεία των εργασιών του την επόμενη περίοδο, οι οποίες είναι επίσης δυσμενέστερες του Απριλίου. Οι μήνες εξασφαλισμένης δραστηριότητας περιορίζονται περαιτέρω, στη χαμηλότερη επίδοση των τελευταίων 13 ετών, στους 6,6 μήνες (από 8,2). Αυτή η τάση κρίνεται ως αναμενόμενη αφού ο κλάδος πετυχαίνει να μεγεθύνεται με ταχείς ρυθμούς για οκτώ συνεχόμενα έτη ( , πλην του 1999, μείωση κατά 8%, λόγω της ανόδου του Χ.Α.Α.) αυξάνοντας συνεχώς την παραγωγική του δυναμικότητα, με αποτέλεσμα να βρίσκεται διαρκώς στα υψηλότερα επίπεδα δραστηριότητας των 25 τελευταίων ετών. Σύμφωνα, όμως, με τα πιο πρόσφατα στοιχεία του έτους 2008 και του Α τριμήνου 2009 η τάση σταθεροποίησης της αγοράς έχει αναστραφεί, αφού σημαντικές υστερήσεις στον όγκο που αντιστοιχεί στις κατ έτος άδειες κάνουν την εμφάνισή τους. Συγκεκριμένα, κατά το Α τρίμηνο του 2009, η μείωση ανέρχεται σε 16,3% έναντι της αντίστοιχης περιόδου του 2008, η οποία ήταν επίσης μειωμένη κατά 21,7% έναντι της ανάλογης περιόδου του Το Α τετράμηνο του 2009, πάντα κατά την ΕΣΥΕ, η μείωση έφτασε στο 13,5% ως προς τις οικοδομικές άδειες, 22,3% ως προς την 15

20 επιφάνεια και 22,8% ως προς τον όγκο. Τον Απρίλιο, μάλιστα, έφτασε στο δραματικό 40%. ηλαδή, εδραιώνεται η πτωτική τάση στις «παραγγελίες» ιδιωτικών κτιριακών έργων, δεδομένο που έχει δημιουργήσει ασφυκτική κατάσταση στις τάξεις των επιχειρηματιών του χώρου. Εξέλιξη κοστολογικών στοιχείων οικοδομικής δραστηριότητας Από τα στοιχεία της ΕΣΥΕ διαπιστώνεται συνεχής αύξηση του γενικού δείκτη κόστους κατασκευής νέων κτιρίων κατά την περίοδο από το 2000 ως και το Γ τρίμηνο του 2008, αύξηση η οποία σωρευτικά φθάνει στο 36,4% και η οποία οφείλεται κυρίως στην κατά 43,5% αύξηση του κόστους των υλικών που αντιμετωπίζουν οι τεχνικές εταιρείες και λιγότερο στην κατά 27,3% αύξηση της αμοιβής της εργασίας. Οι τιμές των κοστολογικών δεικτών κατά το Ά Τρίμηνο του 2009 δείχνουν υποχώρηση έναντι του τριμήνου 2008, τόσο ως προς την αμοιβή της εργασίας (-0,7%), όσο και ως προς το κόστος των υλικών (-1,2%), με συνολικό αποτέλεσμα την μείωση του συνολικού δείκτη κόστους κατασκευής νέων κτιρίων κατά 1%.Όμως, συγκρινόμενες οι τιμές των κοστολογικών δεικτών του Α τριμήνου 2009 με τις αντίστοιχες του Α τριμήνου του 2008, εμφανίζονται αυξημένες περίπου κατά 1,8%, δείχνοντας ισχυρή ακαμψία στην προοπτική μείωσής τους, παρά την εμφανή τάση μείωσης της ζήτησης, αλλά και των παραγγελιών(οικοδομικές άδειες). Μείωση κατά 40,6% σημείωσε ο όγκος της ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας τον Αύγουστο εφέτος, σε σύγκριση με τον αντίστοιχο μήνα του 2008, ενώ ο αριθμός των αδειών που εκδόθηκαν από τα Πολεοδομικά γραφεία της χώρας, μειώθηκε κατά 12,8%.Σύμφωνα με την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, οι μεγαλύτερες μειώσεις του οικοδομικού όγκου καταγράφηκαν στην περιφέρεια του Βορείου Αιγαίου κατά 65,9%, στην Αττική κατά 57,6% και στη δυτική Μακεδονία κατά 56%.Αντίθετα, μεγάλη αύξηση κατά 39,1% σημειώθηκε στην περιφέρεια της Κρήτης. Το οκτάμηνο Ιανουαρίου - Αυγούστου φέτος σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα του 2008, ο όγκος της ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας μειώθηκε κατά 29,8% και οι άδειες που εκδόθηκαν από τις Πολεοδομίες κατά 15,8%.Μείωση του οικοδομικού όγκου καταγράφηκε το δεκάμηνο και στις δεκατρείς περιφέρειες της χώρας, με τις μεγαλύτερες να εμφανίζονται στο βόρειο Αιγαίο κατά 46,5%, στην κεντρική Μακεδονία κατά 41,6% και στο νότιο Αιγαίο κατά 38,6%. Το μέγεθος της συνολικής οικοδομικής δραστηριότητας (ιδιωτικής και δημόσιας) μετρούμενο με βάση τις εκδοθείσες οικοδομικές άδειες, κατά τον μήνα Οκτώβριο 2009, στο σύνολο της χώρας, ανήλθε σε οικοδομικές άδειες, που αντιστοιχούν σε 1.053,0 χιλιάδες m2 επιφάνειας και 3.960,2 χιλιάδες m3 όγκου, παρουσίασε 16

21 δηλαδή μείωση κατά 17,7% στον αριθμό των οικοδομικών αδειών, κατά 19,8% στην επιφάνεια και κατά 19,2% στον όγκο σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2008.Το μέγεθος της ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας στο σύνολο της χώρας, ανήλθε σε οικοδομικές άδειες, που αντιστοιχούν σε 1.013,3 χιλιάδες m2 επιφάνειας και 3.803,2 χιλιάδες m3 όγκου, παρουσίασε δηλαδή μείωση κατά 17,9% στον αριθμό των οικοδομικών αδειών, κατά 22,0% στην επιφάνεια και κατά 21,5% στον όγκο, σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του Οι κυριότεροι παράγοντες που έχουν επηρεάσει την πορεία της κατασκευαστικής δραστηριότητας στον τομέα των ιδιωτικών έργων και της οικοδομικής δραστηριότητας σχετίζονται με τα ακόλουθα θέματα: o Το τρίπτυχο πολυνομία διαφθορά ανυπαρξία ελέγχων o Πολιτική γης o Φορολογική πολιτική στα ακίνητα o Οικονομική συγκυρία o ημογραφικές εξελίξεις Επίσης, οι τιμές των κατοικιών φαίνεται ότι έχουν υποχωρήσει τα τελευταία τρίμηνα, με συνέπεια στο πρώτο τρίμηνο του 2009 να σημειώνουν πτώση κατά -1,4% σε ετήσια βάση στην Αθήνα, από αύξηση +1,7% που είχαν σημειώσει στο πρώτο τρίμηνο του 2008.Η ζήτηση από το εξωτερικό είχε επίσης μικρότερη συμβολή στη διαμόρφωση της ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας του 2008, κάτι που συνεχίσθηκε και στο πρώτο τρίμηνο του Η εισροή κεφαλαίων από εξωτερικό για αγορά ακινήτων διαμορφώθηκε σε 166,1 εκατ. ευρώ το 2008, έναντι 310,6 εκατ. ευρώ το Ωστόσο, αρχίζουν να προκύπτουν ενθαρρυντικά στοιχεία για πιθανή ευνοϊκότερη εξέλιξη της ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας από το δεύτερο εξάμηνο του 2009.Ειδικότερα, αναφέρονται η αύξηση του δείκτη επιχειρηματικών προσδοκιών στην κατασκευή κατοικιών (ΙΟΒΕ, 2009) στο 61,8 τον Απρίλιο του 2009 από 50,0 τον Μάρτιο του Οι κατασκευαστές κατοικιών εκτιμούσαν τον Απρίλιο του 2009 ότι έχουν εξασφαλισμένη δραστηριότητα για 11 μήνες, από 7,1 μήνες που ήταν τον Σεπτέμβριο του Επίσης, τα ενοίκια κατοικιών ήταν αυξημένα τον Απρίλιο του 2009 κατά +3,8%, σε ετήσια βάση, με τον πληθωρισμό με βάση το ΤΚ να διαμορφώνεται στο 1%, το κατασκευαστικό κόστος παρουσίασε το πρώτο τρίμηνο του 2009 μικρή σχετικά άνοδο (1ο 3μηνο. 09: +1,8%, 1ο 3μηνο. 08: +4,1%) και αναμένεται να επιβραδυνθεί περαιτέρω στους επόμενους μήνες ενώ ανακοινώθηκαν μέτρα για τόνωση της ζήτησης ιδιωτικών και επαγγελματικών ακινήτων. Οι εξελίξεις 17

22 αυτές μπορεί να συμβάλλουν σε συγκράτηση του ρυθμού πτώσης των επενδύσεων σε κατοικίες γύρω στο -10% σε σταθερές τιμές το 2009, από -29,1% το Είναι φανερό ότι εδραιώνεται η πτωτική τάση στις «παραγγελίες» ιδιωτικών κτιριακών έργων, δεδομένο που έχει δημιουργήσει ασφυκτική κατάσταση στις τάξεις των επιχειρηματιών του χώρου. Αναλυτές της αγορά εκτιμούν ότι η μείωση της οικοδομικής δραστηριότητας οφείλεται στην πιστωτική στενότητα, στο χαμηλό ηθικό των αγοραστών, στις προσδοκίες για μεγαλύτερη μείωση τιμών και, κυρίως, στην ύπαρξη σημαντικού αδιάθετου αποθέματος κατοικιών και επαγγελματικών ακινήτων οι οποίες σύμφωνα με εκτιμήσεις κυμαίνεται από 150 ως στο σύνολο της χώρας. ΕΙΚΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Στόχος του συγκεκριμένου δείκτη είναι η παρουσίαση της εξέλιξης της προστιθέμενης αξίας της σχετικής κατηγορίας έργων. Υπολογίζεται μέσω της συλλογής βασικών πληροφοριών (αποπληθωρισμένη παραγωγή) για τα προϊόντα ταξινόμησης κατασκευών CC (Classification of types of Construction) και στη συνέχεια, μέσω της συγκεντρωτικής παρουσίασης των δεικτών προϊόντων, οι δείκτες υπολογίζονται με βάση τη CC σε επίπεδο τμήματος. Ο δείκτης καλύπτει μια σειρά από εργασίες που καλύπτουν όλη τη διαδικασία ως την τελική ανέγερση ενός ακινήτου. Συγκεκριμένα, περιλαμβάνει την κατεδάφιση κτιρίων, τις χωματουργικές εργασίες, την κατασκευή πάσης φύσεως κτιρίων, την τοποθέτηση καλωδιώσεων και ηλεκτρολογικών εγκαταστάσεων. Ο δείκτης καλύπτει το σύνολο της χώρας και βασίζεται σε δείγμα 196 επιχειρήσεων από ένα συνολικό πληθυσμό κατασκευαστικών εταιριών. Στα οικοδομικά έργα περιλαμβάνονται μονοκατοικίες, διπλοκατοικίες, πολυκατοικίες, ξενοδοχεία, κτίρια γραφείων, βιομηχανικά και εμπορικά κτίρια, κτίρια δημοσίων θεαμάτων, εκπαιδευτήρια, νοσοκομεία και λοιπά οικιστικά κτίρια. Πρόκειται για δείκτη σταθερής βάσης και για τον υπολογισμό του γίνεται χρήση παραλλαγής του τύπου Laspeyres. Ανακοινώνεται τριμηνιαίως και υπολογίζεται με και χωρίς διόρθωση για τον πραγματικό αριθμό εργάσιμων ημερών. Η ΕΣΥΕ δημοσιεύει, επίσης, και τον όγκο της νόμιμης ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας σύμφωνα με τον αριθμό των αδειών που εκδόθηκαν κάθε μήνα. Τα δεδομένα αυτά αφορούν προγραμματισθείσα οικοδομική δραστηριότητα, αφού στηρίζονται στις άδειες που έχουν εκδοθεί και δεν είναι συγκεκριμένος ο χρόνος ανέγερσης των ακινήτων. Επομένως, είναι εσφαλμένη η χρήση αυτών των δεδομένων ως απεικόνιση του όγκου οικοδομικής δραστηριότητας. Για αυτόν τον λόγο, χρησιμοποιείται ο δείκτης παραγωγής στις οικοδομές, ο οποίος 18

23 θεωρείται ότι προσεγγίζει καλύτερα την πραγματοποιηθείσα οικοδομική δραστηριότητα. 1.5 ΗΜΟΣΙΑ ΕΡΓΑ Ως δημόσια έργα ορίζονται τα έργα υποδομής της χώρας που καλύπτουν βασικές ανάγκες του κοινωνικού συνόλου και αποσκοπούν στην αύξηση του εθνικού προϊόντος, την ασφάλεια της χώρας και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του λαού. ιαφορετικά, αποσκοπούν στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της χώρας. H κατάσταση στον κατασκευαστικό κλάδο και ιδιαίτερα σ αυτόν της παραγωγής των ημοσίων Έργων είναι πλέον τραγική. Το ήδη επιβαρυμένο, εδώ και μια δεκαετία τουλάχιστον, επιχειρηματικό περιβάλλον στην παραγωγή των ημοσίων Έργων, επιδεινώνεται ακόμη περισσότερο εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, αλλά και των έκτακτων μέτρων που λαμβάνει η κυβέρνηση για τη μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, με αποτέλεσμα, πολλοί συνάδελφοι να οδηγούνται σε υποχρεωτική έξοδο από το επάγγελμα. Το 2009, συμμετοχή του κλάδου στο ΑΕΠ κατρακύλησε στο 3,5%, καταγράφοντας, τη χαμηλότερη συμβολή του σ αυτό των τελευταίων 13 χρόνων. Οι συνολικές ακαθάριστες επενδύσεις σε κατασκευές παρουσιάζουν μείωση κατά τουλάχιστον 18,4%. Η απασχόληση στις κατασκευές μειώθηκε το πρώτο εννεάμηνο του περασμένου χρόνου κατά 5,4% και είχαμε απώλεια θέσεων, ενώ οι συνολικές ακαθάριστες επενδύσεις σε κατασκευές παρουσίαζαν μείωση κατά 18,4%. Το κλίμα αυτό συντηρείται από τη μείωση των έργων, λόγω της διαρκούς συρρίκνωσης του Προγράμματος ημοσίων Επενδύσεων (Π Ε), που, μετά την περικοπή κατά 5% (ή κατά 500 εκατ. ευρώ) που αποφάσισε πρόσφατα η κυβέρνηση, αγγίζει πάλι τα χαμηλότερα επίπεδα της τελευταίας 15ετίας. Οι εργολήπτες, ιδιαίτερα της Περιφέρειας βλέπουν μια μείωση του αντικειμένου τους που ξεπερνά σε ποσοστό το 60%, σε σύγκριση με την προηγούμενη τετραετία. Επιπλέον βιώνουν: Την εξοντωτική πρακτική πολύμηνης καθυστέρησης των πληρωμών για ήδη εκτελεσμένες εργασίες, αφού ήδη οι ληξιπρόθεσμες οφειλές του ευρύτερου δημόσιου τομέα προς τους εργολήπτες για εκτελεσμένα έργα, ανέρχονται πλέον στα 2 δισ. ευρώ περίπου. Το καθεστώς των αυξημένων πρόσθετων εγγυήσεων που επιβλήθηκαν με το ν. 3263/2004, που έχουν ως αποτέλεσμα τη μεγάλη αύξηση των εσόδων των τραπεζών σε βάρος των κατασκευαστικών επιχειρήσεων και γενικότερα του κόστους των έργων. 19

24 Την ένταξη στις Συμπράξεις ημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (Σ ΙΤ), έργων συνολικού προϋπολογισμού 5,7 δις. Ευρώ, που δεν έχουν ανταποδοτικό χαρακτήρα (σχολεία, πυροσβεστικοί σταθμοί, νοσοκομεία, πανεπιστήμια, αστυνομικοί σταθμοί κ.ά.), αυξάνουν την αιμορραγία της εθνικής οικονομίας, αφού εκτελούνται με πολλαπλάσιο κόστος από αυτό του συμβατικού τρόπου εκτέλεσης. Επιπλέον υποθηκεύουν τα μελλοντικά Π Ε και Προγράμματα έργων δημοσίων φορέων και οργανισμών, θέτουν αναγκαία «έργα σε ομηρία» η εκτέλεση των οποίων καθυστερεί προκειμένου να ενταχθούν στις Σ ΙΤ, στερούν απασχόληση σε χιλιάδες μικρούς εργολήπτες και άλλους επαγγελματίες της Περιφέρειας. Την απαράδεκτη χρησιμοποίηση των πιστώσεων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης για έργα, μέσω «απ ευθείας αναθέσεων», για αποπληρωμή άλλων παγίων δημοτικών εξόδων, που «βαφτίζονται» ημόσια Έργα. Την απουσία αναλύσεων τιμών, και τη διατήρηση των απαράδεκτων και αντιεπιστημονικών περιγραφικών τιμολογίων εργασιών, που δεν συμβάλλουν ούτε στη διαφάνεια ούτε στην ποιοτική αναβάθμιση των έργων. Την ανεπάρκεια της ημόσιας ιοίκησης, που δεν εξασφαλίζει ούτε πλήρεις μελέτες, ούτε επαρκή επίβλεψη, ούτε έγκαιρη και απρόσκοπτη χρηματοδότηση των έργων. είκτης Παραγωγής Έργων Πολιτικού Μηχανικού Η ανάλυση της δημόσιας κατασκευαστικής δραστηριότητας, βάσει του δείκτη παραγωγής έργων πολιτικού μηχανικού, αναδεικνύει μια σταθερή πτωτική τάση που φτάνει ως το 61% από το 2002 ως και το Έκτοτε, η τάση είναι ανοδική +21,6% το 2006, +32% το 2007 και +1,8% το 2008, πλην, όμως, με τον δείκτη αυτό να παραμένει σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα από την περίοδο Κατά το τρίμηνο του 2008 η τιμή του δείκτη ανήλθε σε 130,56, μειωμένη κατά 2% έναντι του αντίστοιχης τιμής του τριμήνου του 2007 (Ελληνικός Κατασκευαστικός Κλάδος, 2009). ημοπρασίες δημόσιων τεχνικών έργων Ο είκτης Παραγωγής Έργων Πολιτικού Μηχανικού περιλαμβάνει το κόστος κατασκευής: αυτοκινητόδρομων, οδών, αεροδρομίων, αθλητικών εγκαταστάσεων, γεφυρών, σηράγγων, υπόγειων διαβάσεων, αγωγών μεταφοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου, δικτύων παραγωγής και διανομής ρεύματος, δικτύων τηλεπικοινωνιών, υδραυλικών και λιμενικών έργων, κ.ά. Ο εν λόγω δείκτης προκύπτει 20

25 από απευθείας έρευνα στις κατασκευαστικές εταιρείες και μάλιστα στις μεγαλύτερες από αυτές και αναφέρονται σε πραγματοποιηθείσα κατασκευαστική δραστηριότητα. Η ΕΣΥΕ ανακοινώνει τον εν λόγω δείκτη από τον Ιούλιο του 2006 και καλύπτει την περίοδο από το 2000 και μετά. Θεωρώντας την διαχρονική εξέλιξη των δημοπρασιών των δημοσίων τεχνικών έργων ως ένα δείκτη «παραγγελίας» (το ανάλογο δηλαδή που υποδηλώνει για τα ιδιωτικά έργα η διαχρονική εξέλιξη του μεγέθους των οικοδομικών αδειών) και με βάση τα στοιχεία δημοπρασιών δημοσίων έργων προϋπολογισμού άνω των 2 εκατ. σε όλη την Ελληνική Επικράτεια, τα οποία συγκεντρώνει σε βάση δεδομένων ο ΣΑΤΕ, διαπιστώνονται τα εξής (πηγή, ΤΕΕ: 2010, σελ 4-7) o Κατά το Α εξάμηνο του 2009 οι δημοπρασίες που προκηρύχθηκαν ήταν μόλις 156. o Ο συνολικός προϋπολογισμός αυτών ξεπερνά ελαφρώς τα 2,21 δισ., ποσό που υπολείπεται σημαντικά των αντίστοιχων των ετών 2005 και 2006, (3,95 και 3,87 δις, αντίστοιχα) προσεγγίζοντας το μέγεθος του 2007 (2,25 δισ. ) o Επίσης χαμηλότερο είναι το πλήθος των δημοπρασιών κατά το Α εξάμηνο του 2009 έναντι της ανάλογης περιόδου των ετών 2005, 2006 και 2007 (156 έναντι 236, 381 και 201, αντίστοιχα). o Ο συνολικός προϋπολογισμός του Α εξαμήνου 2009 συγκρινόμενος με το μέγεθος του 2008 είναι σαφώς υψηλότερος (2,2 δισ. έναντι 0,95 δισ. ) ωστόσο δεν θα πρέπει να διαφεύγει ότι για πρώτη φορά, το Α εξάμηνο του 2008 διαπιστώνεται τέτοια κατάρρευση του συνολικού προϋπολογισμού των δημοπρατούμενων έργων (μείωση έναντι του Α εξαμήνου του 2007 κατά 58%) και του πλήθους των δημοπρασιών (μείωση κατά 22%).Η μέση τιμή προϋπολογισμού κατά το Α εξάμηνο του 2009 αυξάνει σε 14,2 εκ. ανά δημοπρατούμενο έργο έναντι 6,6 και 11,1 εκ. του 2008 και 2007, αντίστοιχα. - Εστιάζοντας στις δημοπρασίες δημόσιων έργων με προϋπολογισμό από εκ., εξαιρώντας δηλαδή τα πολύ μεγάλα έργα (επεκτάσεις μετρό, μετρό Θες/νίκης, μεγάλα έργα Εγνατίας, μεγάλα έργα ΟΣΕ κ.α.) διαπιστώνονται τα εξής: o Κατά το Α εξάμηνο του 2009 οι δημοπρασίες ήταν μόλις 153, δηλαδή, 11 περισσότερες από το 2008, αλλά σημαντικά λιγότερες έναντι της αντίστοιχης περιόδου των ετών 2005, 2006 και 2007 (226, 372 και 197, αντίστοιχα). o Ο συνολικός προϋπολογισμός των δημοπρασιών αυτών το Α εξάμηνο του 2009, αγγίζει το 1,16 δισ., ποσό που υπολείπεται σημαντικά των αντίστοιχων 21

26 των ετών 2005 και 2006 (2,12 και 2,76 δις, αντίστοιχα), ενώ δεν απέχει παρά ελάχιστα από το αντίστοιχο ύψος του Α εξαμήνου 2008 (0,95 δισ. ). o Η μέση τιμή προϋπολογισμού των δημοπρατημένων έργων αυτού του ύψους, κατά το Α εξάμηνο του 2009 εμφανίζεται ελαφρώς αυξημένη έναντι της αντίστοιχης περιόδου του 2008 (7,5 εκ. έναντι 6,6 εκ. ). Συγκρινόμενη, ωστόσο, με τα προηγούμενα έτη παραμένει σταθερή περί τα 7,5 εκ. ανά δημοπρατούμενο έργο. Το σύνολο των ως άνω διαπιστώσεων έρχεται σε πλήρη αναντιστοιχία με ότι θα περίμενε κάποιος δεδομένης της δύσκολης συγκυρίας και της σημασίας της μικρομεσαίας εργοληπτικής επιχείρησης. Λογικά, σήμερα θα έπρεπε να καταβληθεί προσπάθεια να εξασφαλιστούν έργα για όλες τις κατασκευαστικές επιχειρήσεις μικρές, μεσαίες και μεγάλες, ως ανάχωμα στην επερχόμενη ύφεση της οικονομίας. Αντίθετα, όμως, εμφανίζεται το φαινόμενο περαιτέρω συγκεντρωτισμού των έργων δίνοντας την αίσθηση στους πολλούς και μικρότερους, ότι ο κλάδος βρίσκεται υπό διωγμό, αίσθηση που δυναμώνει με τον σχεδόν υποδιπλασιασμό των δημοπρατούμενων έργων στην επικράτεια κατά το Α εξάμηνο του 2009 σε σχέση με τα έτη 2005 και Πίνακας 1.1: ημοπρασίες ημοσίων Έργων (α εξάμηνο) Έτος Πλήθος Έργων Συνολικός Μέσος προϋπολογισμός προϋπολογισμός Πηγή: Ανακοινώσεις δημοπρασιών Επεξεργασία στοιχείων: ΣΑΤΕ 22

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ & ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ 2.1 ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ Η αρχή της διεθνούς οικονομικής κρίσης εστιάστηκε αρχικά στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, έχοντας ως σημείο αναφοράς τον κλάδο των κατασκευών. Σήμερα οι ΗΠΑ παράγουν σχεδόν το ¼ του παγκόσμιου προϊόντος αφού το ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) τους το 2007 ανήλθε σε 13,8 τρις δολάρια, έναντι 54,6 τρις του διεθνούς προϊόντος. Αν μάλιστα συλλογιστούμε ότι πολλές αμερικάνικες πολυεθνικές δραστηριοποιούνται εκτός συνόρων (κυρίως στην Κίνα και τις Ινδίες) θα συμπεράνουμε ότι οι ΗΠΑ συμβάλλουν σχεδόν στο 35% της ετήσιας διεθνούς παραγωγής. Αυτός είναι και ο βασικότερος λόγος για τον οποίο τα μακροοικονομικά προβλήματα των Ηνωμένων Πολιτειών επηρεάζουν άμεσα τον υπόλοιπο κόσμο. Κανένας άλλος κλάδος δεν αναμένεται να πληγεί τόσο έντονα παγκοσμίως από τα αποτελέσματα της πιστωτικής κρίσης, όσο ο κατασκευαστικός. Το 64% των εταιρειών στον κατασκευαστικό κλάδο παγκοσμίως, αναμένει αύξηση των πιέσεων σε επιχειρησιακό επίπεδο ως αποτέλεσμα της πιστωτικής κρίσης. Το 73% αναμένει ότι οι συνθήκες για ολόκληρο τον κλάδο θα γίνουν δυσχερέστερες. Περισσότερες επιχειρήσεις από οποιοδήποτε άλλο κλάδο αναμένουν έντονες τις αρνητικές επιδράσεις της πιστωτικής κρίσης. Η πιστωτική κρίση στις αγορές ήδη επηρεάζει το 45% των κατασκευαστικών εταιρειών παγκοσμίως. Μετά τον ενεργειακό κλάδο (51%) και μαζί με τον καταναλωτικό κλάδο, ο κατασκευαστικός κλάδος είναι ανάμεσα στους χειρότερα πληγέντες απ την κρίση. Ένα σημείο που φαίνεται η επίδραση της κρίσης στον κατασκευαστικό τομέα είναι η χρηματοδότηση των υποχρεώσεων. Για το 53% των ερωτηθέντων οι όροι που διέπουν τον βραχυπρόθεσμο αλλά και μακροπρόθεσμο δανεισμό έχουν γίνει τουλάχιστον δυσμενέστεροι. Αυτό ως αποτέλεσμα έχει το 45% των κατασκευαστικών εταιριών παγκοσμίως να έχουν τροποποιήσει την πιστωτική τους πολιτική και να απαιτούν από τους πελάτες τους την τακτοποίηση των ανοιχτών υπολοίπων σε μικρότερο χρονικό διάστημα. Είναι αρκετά δύσκολο να μιλήσει κανείς για τις κατασκευές, σημαντικό παράγοντα της Εθνικής Οικονομίας αν προηγουμένως δεν ψάξει να βρει τη σωστή σχέση ανάμεσα στα στατιστικά δεδομένα και την πραγματική οικονομία. Τα στατιστικά στοιχεία αποτυπώνονται στις εργασίες κυρίως της ΕΣΥΕ και του ΙΟΒΕ, αλλά η 23

28 πραγματικότητα που βιώνουμε είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένων κυβερνητικών πολιτικών επιλογών που καθορίζουν τις εξελίξεις στον κατασκευαστικό τομέα την 1 η δεκαετία του 21 ου αιώνα στη χώρα μας. Πιο συγκεκριμένα: 1. Ολυμπιακά έργα (Πρόγραμμα Αθήνα 2004, Ελλάδα 2004) 2. Μεγάλα Έργα Παραχώρησης 3. Γ ΚΠΣ & ΕΣΠΑ 4. ΕΠΤΑ & ΘΗΣΕΑΣ 5. Σ ΙΤ 6. Ιδιωτική Οικοδομική ραστηριότητα 7. Επιβολή Φ.Π.Α. στις οικοδομές 8. Ανεξέλεγκτος Τραπεζικός ανεισμός Η υλοποίηση των συγκεκριμένων προγραμμάτων πέτυχε ώστε ο κατασκευαστικός τομέας να αποτελέσει για τα τελευταία εννιά χρονιά ( ) σημαντικό πυλώνα της οικονομικής ανάπτυξης της χώρας και αν συνυπολογίσουμε τους κλάδους που επηρεάζονται από τον κατασκευαστικό τομέα (παραγωγή & εμπορία δομικών υλικών, μεταφορές, συναφή επαγγέλματα κλπ) Εξετάζοντας αναλυτικά τους επιμέρους τομείς: 1.Η κατοικία στην χώρα μας όχι μόνο έχει φτάσει να παρουσιάζει κορεσμό αλλά επιπλέον έχει αρχίσει να αποτελεί (ήδη το έχει καταφέρει) κίνδυνο για το τοπίο και την αισθητική του. 2.Τα κτίρια γραφείων δεν παρουσιάζουν τον ίδιο πληθωρισμό αλλά λόγω πλέον της οικονομικής συγκυρίας και των υψηλών ενοικίων έχουν σταθεροποιηθεί και δεν υπάρχει ζήτηση. Θα λέγαμε μάλιστα πως η προσφορά υπερκαλύπτει αυτή τη στιγμή τη ζήτηση και αν συνεχιστεί η οικονομική κρίση, αυτή θα μεγαλώσει. 3.Τα στεγαστικά δάνεια που δίνονταν και διαφημίζονταν με τόση άνεση από τις τράπεζες, σήμερα (αν και τα επιτόκια έχουν ελαφρά μειωθεί) οι τελευταίες δεν τα εγκρίνουν εύκολα. Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση ξεκίνησε από αυτήν ακριβώς την ευκολία με την οποία παραχωρούνταν τέτοια δάνεια από τις αμερικάνικες τράπεζες. Έτσι η σημαντική μείωση της έκδοσης οικονομικών αδειών που ξεκίνησε πριν από την έναρξη της οικονομικής κρίσης, εντάθηκε μετά από αυτή. 4.Η Ελλάδα ποτέ δεν μπόρεσε να αναπτύξει μια ισχυρή μεταποιητική επιχειρηματικότητα. Αυτό από τη μία την έσωσε από την περιβαλλοντική καταστροφή (δεδομένης της άναρχης αντίληψης και νοοτροπίας μας) από την άλλη όμως την κατέστησε όμηρο των οικονομικών πρωτοβουλιών των άλλων βιομηχανικών κρατών 24