Μικροοικονοµικές Πολιτικές της ΕΕ. Χρυσοβαλάντου Μήλλιου Κώστας Ρουµανιάς Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών

Transcript

1 Μικροοικονοµικές Πολιτικές της ΕΕ Χρυσοβαλάντου Μήλλιου Κώστας Ρουµανιάς Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών 1

2 Διαδικαστικά Διαλέξεις: Τρίτη 6:00 9:00, Αίθουσα 709 Ώρες Γραφείου: Πέµπτη 12:15 14:15 (κεντρικο κτήριο, 2 ος όροφος) ή µε ραντεβού µετά από επικοινωνία Επικοινωνία: ; cmilliou@aueb.gr Υλικό Μαθήµατος: - Power point presentations (e-class) - Σηµειώσεις διαλέξεων (e-class και δικές σας) - Επιπλέον Υλικό (e-class) Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 2

3 Διαδικαστικά E-class: Βιβλία: Artis M. and Nixson F. (eds) (2007), The Economics of the European Union: Policy and Analysis, Oxford University Press, Oxford (4rd edition) Baldwin R. and Wyplosz C. (2013), The Economics of European Integration, McGraw-Hill, London. (4th edition) Βαθµολόγηση: Τελικές Εξετάσεις Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 3

4 Περιεχόµενα Μαθήµατος 1. Οικονοµική Ολοκλήρωση - Μικροοικονοµικές Πολιτικές ΕΕ Οικονοµική Θεµελίωση: O Ρόλος του Ανταγωνισµού X. Μήλλιου ( ) 2. Οικονοµική Θεµελίωση: Θεωρία Παιγνίων και Ολιγοπώλιο Κ. Ρουµανιάς ( ) 3. Οικονοµική Θεµελίωση: Θεωρία Παιγνίων και Ολιγοπώλιο Κ. Ρουµανιάς ( ) 4. Περιφερειακη Πολιτική Κ. Ρουµανιάς ( ) Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 4

5 Περιεχόµενα Μαθήµατος 5. Πολιτική Περιβάλλοντος - ΚΑΠ Κ. Ρουµανιάς ( ) 6. Πολιτική Ανταγωνισµού Χ. Μήλλιου ( ) 7. Πολιτική Ανταγωνισµού Χ. Μήλλιου ( ) 8. Πολιτική Ανταγωνισµού X. Μήλλιου ( ) Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 5

6 Περιεχόµενα Μαθήµατος 9. Βιοµηχανική Πολιτική Πολιτική Απελευθέρωσης Αγορών Χ. Μήλλιου ( ) 10. Πολιτική Έρευνας και Καινοτοµίας Χ. Μήλλιου ( ) Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 6

7 1. Οικονοµική Ολοκλήρωση Μικροινονοµικές Πολιτικές της ΕΕ Οικονοµική Θεµελίωση Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 7

8 1.1 Οικονοµική Ολοκλήρωση Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 8

9 Ορισµός Οικονοµικής Ολοκλήρωσης Η οικονοµική ολοκλήρωση ορίζεται ως εξής: «Εξάλειψη της διάκρισης µεταξύ των υποκειµένων των κρατών-µελών καθώς και δηµιουργία και εφαρµογή κοινών οικονοµικών πολιτικών». «Κατάργηση των εµποδίων εµπορίου ανάµεσα σε τουλάχιστον δύο συµµετέχουσες χώρες και καθορισµός κάποιων στοιχείων συνεργασίας και συντονισµού µεταξύ τους». Τα στοιχεία τα οποία αναφέρονται στο τέλος του παραπάνω ορισµού εξαρτώνται από τη συγκεκριµένη µορφή που παίρνει η οικονοµική ολοκλήρωση. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 9

10 Μορφές Οικονοµικής Ολοκλήρωσης 1. Ζώνη Ελεύθερου Εµπορίου (Free Trade Agreement): Τα κράτη-µέλη της καταργούν τα δασµολογικά και µηδασµολογικά εµπόδια εµπορίου µεταξύ τους, αλλά κάθε κράτος- µέλος διατηρεί το εθνικό δασµολόγιο του στο εµπόριο του µε τρίτες χώρες. Μπορεί να αναφέρεται και σε ένα µόνο προϊόν ή βιοµηχανικό κλάδο. Σε αυτήν την περίπτωση ονοµάζεται κλαδική. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 10

11 Μορφές Οικονοµικής Ολοκλήρωσης 2. Τελωνειακή Ένωση (Trade Union): Μια Ζώνη Ελεύθερου Εµπορίου που τα κράτη-µέλη της έχουν κοινό δασµολόγιο και κοινούς εµπορικούς περιορισµούς στο εµπόριο τους µε τρίτες χώρες. 3. Κοινή/Ενιαία Αγορά (Common Market): Μια Τελωνειακή Ένωση µε ελεύθερη κινητικότητα παραγωγικών συντελεστών και µε κοινή πολιτική (κανονισµοί, περιορισµοί) έναντι της κινητικότητας των παραγωγικών συντελεστών τρίτων χωρών. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 11

12 Μορφές Οικονοµικής Ολοκλήρωσης 4. Οικονοµική Ένωση (Economic Union): Κοινή Αγορά µε εναρµονισµένες οικονοµικές πολιτικές (π.χ. δηµοσιονοµική, νοµισµατική, περιφερειακή, βιοµηχανική πολιτική). 5. Πλήρης Οικονοµική Ολοκλήρωση Πολτική Ένωση: Οικονοµική Ένωση µε κοινή οικονοµική πολιτική και µε βασικές πτυχές πολιτικής ολοκλήρωσης σε θέµατα εξωτερικής πολιτικής, κοινού αµυντικού δόγµατος, κλπ. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 12

13 Μορφές Οικονοµικής Ολοκλήρωσης Θα πρέπει να σηµειώσουµε τα εξής: - Δεν είναι απαραίτητο η διαδικασία οικονοµικής ολοκλήρωσης να περάσει από όλα τα παραπάνω στάδια/µορφές οικονοµικής ολοκλήρωσης. - Στη διεθνή πρακτική συναντά κανείς διάφορες ενδιάµεσες µορφές οικονοµικής ολοκλήρωσης που περιλαµβάνουν στοιχεία από δύο ή περισσότερες από τις παραπάνω µορφές. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 13

14 Συχνότητα Οικονοµικής Ολοκλήρωσης Από το 1947 µέχρι το 1995: 95 διαφορετικές συµφωνίες οικονοµικές ολοκλήρωσης µεταξύ κρατών γνωστοποιήθηκαν στην GATT. Από το 1995 και µετά: Μειώθηκε ο αριθµός των συµφωνιών αλλά αυξήθηκε ο αριθµός χωρών που συµµετέχουν σε κάποιες από αυτές τις συµφωνίες. Παρατηρούνται συµφωνίες οικονοµικής ολοκλήρωσης σχεδον σε όλες τις γεωγραφικές περιοχές, τόσο σε αναπτυγµένες όσο και σε αναπτυσσόµενες: Ευρώπη, Β. Αµερική, Κεντρική και Λατινική Αµερική, Αφρική, Ασία. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 14

15 Λόγοι Οικονοµικής Ολοκλήρωσης Ευκολότερη πρόσβαση σε ευρύτερες αγορές. Μπορεί να οδηγήσει σε γρηγορότερους ρυθµούς εκβιοµηχάνισης και οικονοµικής ανάπτυξης Καλύτερη χρήση των διαθέσιµων πόρων - επιδράσεις κατανοµής (π.χ. εξειδίκευση). Μπορεί να οδηγήσει σε γρηγορότερους ρυθµούς εκβιοµηχάνισης και οικονοµικής ανάπτυξης Πολιτικοί λόγοι (π.χ. ασφάλεια, αποφυγή συγκρούσεων και πολέµων). Μεγαλύτερη διαπραγµατευτική δύναµη στα πλαίσια παγκόσµιων διαπραγµατεύσεων. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 15

16 Πορεία Οικ. Ολοκλήρωσης της ΕΕ Η ολοκλήρωση της Ευρώπης άρχισε να µπαίνει σε εφαρµογή την περίοδο οικονοµικής, στρατιωτικής και πολιτικής ανασυγκρότησης που ακολούθησε τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο. Τα πιο σηµαντικά βήµατα της είναι τα εξής: 1948: Τελωνειακή Ένωση Benelux 1951: Συνθήκη του Παρισιού µε την οποία ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ). Η ΕΚΑΧ είχε 6 κράτη-µέλη: Βέλγιο, Γερµανία, Γαλλία, Ιταλία, Λουξεµβούργο, Ολλανδία. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 16

17 Πορεία Οικ. Ολοκλήρωσης της ΕΕ 1957: Συνθήκη Ρώµης µε την οποία ίδρυθηκε η Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα (ΕΟΚ) και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατοµικής Ενέργειας (Euratom). Η ΕΟΚ προέβλεπε την οικονοµική συνεργασία µεταξύ των 6 κρατών-µελών. 1962: Eγκαινιάζεται η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ). 1968: Τα 6 κράτη-µέλη καταργούν τους τελωνειακούς δασµούς µεταξύ τους, πράγµα που επιτρέπει για πρώτη φορά ελεύθερες διασυνοριακές συναλλαγές. Επίσης, τα 6 κράτη-µέλη επιβάλλουν τους ίδιους δασµούς στο εµπόριο τους µε τρίτες χώρες. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 17

18 Πορεία Οικ. Ολοκλήρωσης της ΕΕ 1973: Είσοδος Δανίας, Μ. Βρετανίας και Ιρλανδίας 1974: Ίδρυση του Ευρωπαϊκού Ταµείου Περιφερειακής Ανάπτυξης 1981: Eίσοδος Ελλάδας 1986: Eίσοδος Ισπανίας και Πορτογαλίας 12 κράτη-µέλη Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη: παρείχε τη βάση για ένα εξαετές πρόγραµµα που αποσκοπούσε στην εξάλειψη όλων των εµποδίων στο εµπόριο µεταξύ των κρατών-µελών και στη δηµιουργία της Κοινής Αγοράς. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 18

19 Πορεία Οικ. Ολοκλήρωσης της ΕΕ 1992: Συνθήκη του Μάαστριχτ Δηµιουργία της E.E. Περιλάµβανε τη συµφωνία για τη δηµιουργία της Οικονοµικής και Νοµισµατικής Ένωσης µε ενιαίο νόµισµα στο µέλλον. Επίσηµη ολοκλήρωση της Κοινής Αγοράς. 1995: Είσοδος Αυστρίας, Φιλανδίας και Σουηδίας 1999: Ολοκλήρωση της διαδικασίας της Νοµισµατικής Ενοποίησης και έναρξη χρήσης του κοινού νοµίσµατος σε 11 χώρες (η Ελλάδα προστέθηκε το 2001). Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 19

20 Πορεία Οικ. Ολοκλήρωσης της ΕΕ 2004: Είσοδος Κύπρου, Τσεχίας, Εσθονίας, Ουγγαρίας, Λετονίας, Λιθουανίας, Μάλτας, Πολωνίας, Σλοβενίας και Σλοβακίας. 2007: Είσοδος Βουλγαρίας και Ρουµανίας 27 κράτη-µέλη 2013: Είσοδος Κροατίας 2015: 19 κράτη συµµετέχουν στην ΟΝΕ Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 20

21 Πορεία Οικ. Ολοκλήρωσης της ΕΕ Όπως προκύπτει από τα προηγούµενα, η Ε.Ε. δεν πέρασε σταδιακά από όλες τις µορφές οικονοµικής ολοκλήρωσης. Για παράδειγµα, πριν ακόµη ολοκληρωθεί η Κοινή Αγορά, είχε ήδη πραγµατοποιηθεί η εναρµόνιση και η ενοποίηση κάποιων πολιτικών (π.χ. ΚΑΠ και Περιφερειακή Πολιτική) των κρατών- µελών της. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 21

22 Οικονοµική Ολοκλήρωση στην Ε.Ε. H Ε.Ε. είναι πλέον µια πλήρως ανεπτυγµένη Οικονοµική Ένωση µε όλα τα βασικά χαρακτηριστικά µιας ενιαίας αγοράς αγαθών, υπηρεσιών και παραγωγικών συντελεστών, και σε σηµαντικό βαθµό εναρµονισµένη οικονοµική πολιτική. Υπάρχει πλήρης εναρµόνιση νοµισµατικής και µακροοικονοµικής πολιτικής, µε ενιαίο νόµισµα ( ), ανάµεσα σε µερίδα των κρατών που την απαρτίζουν (19 κράτη-µέλη). Υπάρχει δράση σε πολλαπλούς τοµείς µέσω της εφαρµογής κοινών ή εναρµονισµένων πολιτικών, δηλαδή µέσω της λήψης νοµικών και πρακτικών µέτρων. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 22

23 Οικονοµική Ολοκλήρωση στην Ε.Ε. The Economist (2004): Starting with agreements between 6 countries on the pooling of coal and steel resources in 1951 and moving on to the creation of a common market in 1957, the EU has gradually spread into a plethora of activities. Today it is hard to think of a field of public policy in which it is not active. It is involved in everything from foreign policy to immigration, and is reckoned to be responsible for around half of all new laws passed in its member states. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 23

24 Οικονοµική Ολοκλήρωση στην Ε.Ε. Το Άρθρο 3 της Συνθήκης της Ε.Ε. ορίζει τους βασικούς πυλώνες εναρµόνισης της οικονοµικής πολιτικής: (i) ΚΑΠ, (ii) πολιτική λειτουργίας της Κοινής Αγοράς, (iii) Πολιτική Ανταγωνισµού, (iv) Κοινή Εµπορική Πολιτική, (v) Περιφερειακή Πολιτική. Σταδιακά όµως η εναρµόνιση της οικονοµικής πολιτικής έχει επεκταθεί και σε πολλά άλλα πεδία όπως: Η πολιτική µεταφορών, η πολιτική ενέργειας, η πολιτική περιβάλλοντος; η πολιτική έρευνας και καινοτοµίας, η πολιτική δηµόσιας υγείας, η κοινωνική πολιτική, κλπ. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 24

25 Σύγχρονα Χαρακτηριστικά και Εξελίξεις O πληθυσµός της Ε.Ε. ξεπερνά τα 500 εκ. κατοίκων που αντιστοιχεί στο 7% του παγκόσµιου πληθυσµού. Το συνολικό ΑΕΠ της Ε.Ε. ξεπερνά το 23% του παγκόσµιου ΑΕΠ, είναι υψηλότερο από το ΑΕΠ των ΗΠΑ και 2 φορές υψηλότερο από το ΑΕΠ της Κίνας. Η οικονοµική κρίση που ξεκίνησε από το 2008 δεν επέτρεψε στην Ε.Ε. να επιτύχει µια συνεχή και σταθερή ανάπτυξη: Το ΑΕΠ της Ε.Ε. το 2013 παρέµεινε σε επίπεδα που δεν ξεπερνούν το ΑΕΠ του Περισσότεροι από 8 εκατ. άνθρωποι έχουν χάσει την εργασία τους από το 2008 και µετά. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 25

26 Σύγχρονα Χαρακτηριστικά και Εξελίξεις Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 26

27 Σύγχρονα Χαρακτηριστικά και Εξελίξεις Οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία, σε αντίθεση µε την Ε.Ε., κατάφεραν µέχρι το 2012 να αυξήσουν το ΑΕΠ τους σε επίπεδο µεγαλύτερο από αυτό προ-κρίσης (2008). Επίσης, στον τοµέα της απασχόλησης, τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ιαπωνία κατάφεραν να έχουν µικρότερες απώλειες (µέσα από τη δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας) σε σχέση µε την ΕΕ. Η απόκλιση που υπάρχει ανάµεσα στο ρυθµό ανάπτυξης της Ε.Ε. και των κυριότερων οικονοµιών του κόσµου, µπορεί να µετατραπεί σε ένα µακροχρόνιο φαινόµενο αν η Ε.Ε. δεν προχωρήσει στην άµεση λήψη µέτρων. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 27

28 1.2 Μικροοικονοµικές Πολιτικές ΕΕ Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 28

29 Οικονοµικές Πολιτικές Η οικονοµία µπορεί να παρουσιάσει σηµαντικά προβλήµατα για διάφορους λόγους. Οι φορείς σχεδιασµού πολιτικής (policy makers) διαθέτουν διάφορα εργαλεία για να αντιµετωπίσουν τα προβλήµατα. Τα εργαλεία αυτά εξαρτώνται σε µεγάλο βαθµό από τη φύση των προβληµάτων της οικονοµίας. Παράδειγµα: Σε περιόδους οικονοµικής ύφεσης, όταν οι επιχειρήσεις και οι καταναλωτές µειώνουν την κατανάλωση τους, δηλ. όταν η συνολική ζήτηση µειώνεται, η κυβέρνηση µπορεί να πάρει µέτρα για να ενθαρρύνει την κατανάλωση ή να αυξήσει τις δηµόσιες δαπάνες για να αντικαταστήσουν τις περιορισµένες ιδιωτικές δαπάνες. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 29

30 Οικονοµικές Πολιτικές Στo παραπάνω παραδείγµα, τα µέτρα που παίρνει η κυβέρνηση είναι σταθεροποιητικά µέτρα και αντίστοιχα οι πολιτικές που υιοθετεί είναι πολιτικές σταθεροποίησης. Μερικές φορές όµως τα προβλήµατα της οικονοµίας είναι πιο βαθιά και έχουν µεγαλύτερη διάρκεια γιατί είναι αποτέλεσµα κυβερνητικών πολιτικών ή ιδιωτικών πρακτικών που εµποδίζουν την αποτελεσµατική παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών δηλ. την προσφορά. Για την επίλυση τέτοιων προβληµάτων απαιτούνται αλλαγές στη δοµή της οικονοµίας, δηλ. διαρθρωτικά µέτρα µέσα στα πλαίσια διαρθρωτικών πολιτικών µικροοικονοµικών πολιτικών. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 30

31 Οικονοµική Πολιτική Οικονοµικά Μέτρα Με άλλα λόγια, οι πολιτικές σταθεροποίησης είναι σηµαντικές στη βραχυχρόνια περίοδο γιατί είναι πιο εύκολο να αλλάξει κανείς τις διάφορες συνιστώσες της συνολικής ζήτησης για µικρό χρονικό διάστηµα, από ότι να κάνει τους πόρους µιας χώρας πιο παραγωγικούς. Όταν όµως χρειάζονται µακροπρόθεσµες αλλαγές για να βελτιωθεί η συνολική προσφορά, η κυβέρνηση χρειάζεται να κάνει αλλαγές στη βασική δοµή της οικονοµίας, όπως: Στο πως καθορίζονται οι τιµές, στο πως λειτουργούν οι δηµόσιες επιχειρήσεις, στο πως ρυθµίζεται ο χρηµατοπιστωτικός τοµέας, στο πως λειτουργεί η αγορά εργασίας, κλπ. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 31

32 Ανταγωνιστηκότητα OECD (1992): «Ανταγωνιστικότητα είναι ο βαθµός στον οποίο ένα κράτος µπορεί, υπό συνθήκες ελεύθερηςκαι δίκαιης αγοράς, να προσφέρει αγαθά και υπηρεσίες που πληρούν τα κριτήρια των διεθνών αγορών, διατηρώντας και αυξάνοντας ταυτόχρονα τα πραγµατικά εισοδήµατα των ανθρώπων µακροχρόνια». Buckley (1988), «Η έννοια της ανταγωνιστικότητας περικλείει τόσο την αποδοτικότητα (επίτευξη στόχων µε το µικρότερο δυνατό κόστος) όσο και την αποτελεσµατικότητα (επιλογή των κατάλληλων στόχων). Αυτή η επιλογή βιοµηχανικών στόχων είναι κρίσιµη. Η ανταγωνιστικότητα περιλαµβάνει τόσο τους στόχους όσο και τα µέσα για την επίτευξή τους». Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 32

33 Ανταγωνιστηκότητα Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 33

34 Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 34

35 Μικροοικονοµικές Πολιτικές και Ε.Ε. Η πρόσφατη οικονοµική κρίση ανέδειξε µια σειρά από διαρθρωτικές αδυναµίες της Ευρωπαϊκής οικονοµίας. Ενίσχυσε την ανάγκη άµεσης λήψης σηµαντικών διαρθρωτικών µέτρων και την ενίσχυση της έµφασης στην εφαρµογή διαρθρωτικών πολιτικών. Λόγω λοιπόν της οικονοµική κρίσης και της διαπίστωσης των διαρθρωτικών αδυναµιών της, η Ε.Ε. πέρασε τα τελευταία χρόνια σε περίοδο αναθεώρησης. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 35

36 Μικροοικονοµικές Πολιτικές και Ε.Ε. Μέσα στα πλαίσια αυτά, η Ε.Ε. σχεδίασε το 2010 µια νέα 10-ετή στρατηγική, την Europe 2020 Strategy, για να ανταπεξέλθει στην κρίση και κυρίως για να επιτύχει σταθερή ανάπτυξη. Οι 3 πρoτεραιότητες της στρατηγικής Europe 2020 είναι οι εξής: Έξυπνη ανάπτυξη: ανάπτυξη της οικονοµίας βασισµένη στη γνώση και την καινοτοµία. Διατηρήσιµη ανάπτυξη: προώθηση µιας οικονοµίας που είναι πιο ανταγωνιστική, πιο «πράσινη», και µε πιο αποτελεσµατική χρήση των πόρων της. Ανάπτυξη χωρίς αποκλεισµούς: προώθηση µιας οικονοµίας µε υψηλή απασχόληση, κοινωνική και εδαφική συνοχή. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 36

37 Μικροοικονοµικές Πολιτικές και Ε.Ε. Για την επίτευξη της έξυπνης, διατηρήσιµης και χωρίς αποκλεισµούς ανάπτυξης, η Ε.Ε. έχει καταλήξει ότι, πέρα από τις πολιτικές σταθεροποίησης, πρέπει να προχωρήσει και σε σηµαντικές διαρθρωτικές αλλαγές στους εξής κυρίως τοµείς: Επιχειρηµατικό Περιβάλλον - Αγορά προϊόντων Δηµόσιος Τοµέας Φορολογία Χρηµατοπιστωτικός Τοµέας Αγορά Εργασίας Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 37

38 1.3 Οικονοµική Θεµελίωση: O Ρόλος του Ανταγωνισµού Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 38

39 Καταναλωτές H συνάρτηση ζήτησης της αγοράς δείχνει τη σχέση ανάµεσα στην τιµή του προϊόντος και την ποσότητα που οι καταναλωτές θέλουν να αγοράσουν: Q D =D(P) Με δεδοµένα όλα τα άλλα, οι καταναλωτές θέλουν να αγοράσουν µεγαλύτερη ποσότητα από το προϊόν όταν η τιµή του µειώνεται «νόµος της ζήτησης». Η ποσότητα ζήτησης µπορεί να εξαρτάται και από άλλους παράγοντες όπως το εισόδηµα, ο καιρός, οι τιµές άλλων προϊόντων. Π.χ. Για τα περισσότερα προϊόντα, η ποσότητα ζήτησης αυξάνεται όταν το εισόδηµα αυξάνεται: H καµπύλη ζήτησης µετατοπίζεται προς τα έξω από D σε D. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 39

40 Καταναλωτές Έχουµε δει ότι η ποσότητα ζήτησης στην αγορά µπορεί να αλλάξει όταν η τιµή αλλάζει αλλά όταν αλλάζουν και άλλοι παράγοντες. Αλλά, πόσο αλλάζει; Π.χ. Υποθέστε ότι η τιµή του καφέ αυξάνει κατά 10%. Τι θα συµβεί στην ζήτηση για καφέ; Γνωρίζουµε ότι η ποσότητα ζήτησης καφέ θα µειωθεί. Πόσο όµως θα µειωθεί; Χρησιµοποιούµε την έννοια της ελαστικότητας για να απαντήσουµε σε τέτοιου είδους ερωτήσεις. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 40

41 Καταναλωτές Ελαστικότητα Ζήτησης ως προς την τιµή: Μετράει την αλλαγή στην ποσότητα ζήτησης του προϊόντος σαν αποτέλεσµα της αύξησης της τιµής του. ε P = %ΔQ %ΔP Γράφεται επίσης µε τον εξής τρόπο: ε P = ΔQ / Q ΔP / P = P ΔQ Q ΔP Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 41

42 Καταναλωτές Όταν η ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιµή είναι µεγαλύτερη από 1 (σε απόλυτο µέγεθος) τότε λέµε ότι η ζήτηση για το προϊόν είναι ελαστική. Όταν η ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιµή είναι µικρότερη από 1 (σε απόλυτο µέγεθος) τότε λέµε ότι η ζήτηση για το προϊόν είναι ανελαστική. Γενικότερα, όσο πιο ελαστική είναι η ζήτηση, τόσο πιο πολύ θα αλλάξει η ζήτηση όταν αλλάξει η τιµή. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 42

43 Καταναλωτές Καταναλωτικό Πλεόνασµα: Μετράει την ευηµερία καθαρή χρησιµότητα των καταναλωτών (συνολικά) από την αγορά ενός προϊόντος. C o n s u m e r s u r p l u s i s measured by the area under the demand curve and above the line representing the purchase price of the good. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 43

44 Επιχειρήσεις Υποθέτουµε ότι σκοπός κάθε επιχείρησης είναι η µεγιστοποίηση του κέρδος της. Το κέρδος µιας επιχείρησης είναι: Κέρδος = Έσοδα Κόστος π = Revenue Cost = P D(P) C(Q) Tα έσοδα της εξαρτιόνται από την τιµή P και από τη ζήτηση που υπάρχει για το προϊόν της επιχείρησης σε αυτήν την τιµή D(P) και άρα από την ποσότητα που πουλάει Q. Το κόστος της εξαρτάται από την ποσότητα που πουλάει Q και την τεχνολογία παραγωγής της. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 44

45 Επιχειρήσεις Το συνολικό κόστος της επιχέιρησης C(Q) αποτελείται από: - Σταθερό κόστος (fixed cost), FC, πoυ δεν µεταβάλλεται µε το Q - Μεταβλητό κόστος (variable cost), VC (Q), που εξαρτιέται από το Q Το οριακό κόστος της επιχείρησης, ΜC, δίνεται από: MC = ΔC(Q)/ΔQ δηλ. από την παράγωγο του συνολικού κόστος ως προς την ποσότητα. Το µέσο κόστος της επιχείρησης, AC, δίνεται από: AC = C(Q)/Q Υπάρχουν οικονοµίες κλίµακας όταν το AC µειώνεται λόγω αύξησης του Q που παράγει η επιχείρηση. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 45

46 Επιχειρήσεις Όπως είπαµε υποθέτουµε ότι σκοπός της επιχείρησης είναι να µεγιστοποιήσει το κέρδος της. Πιο συγκεκριµένα, αν η επιχείρηση πρέπει να επιλέξει την ποσότητα που θα παράγει, τότε επιλέγει την ποσότητα Q που µεγιστοποιεί τα κέρδη της: Max Q π = R(Q) C(Q) Τα κέρδη της µεγιστοποιούνται όταν µια περαιτέρω αύξηση του Q δεν οδηγεί σε περαιτέρω αύξηση της ποσότητας της, δηλ. όταν: Δπ/ΔQ = 0 Με άλλα λόγια όταν: Δπ/ΔQ = ΔR(Q)/ΔQ ΔC(Q)/ΔQ Εποµένως όταν: MR = MC (οριακό έσοδος = οριακό κόστος) Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 46

47 Επιχειρήσεις Παραγωγικό Πλεόνασµα: Ισούται µε τα (συνολικά) κέρδη των επιχειρήσεων στην αγορά (µείων τα σταθερά κόστη) The producer surplus for a whole market is the area below the market price and above the market supply curve, between 0 and output Q*. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 47

48 Δοµές Αγοράς Όλες οι αγορές δεν έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά. Διαφέρουν σε σχέση µε τα εξής χαρακτηριστικά: - Αριθµός των επιχειρήσεων - Εµπόδια Εισόδου - Είδος πρϊόντος -... Τα κυριότερα είδη αγοράς είναι τα εξής: - Τέλειος Ανταγωνισµός - Μονοπώλιο - Ολιγοπώλιο Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 48

49 Δοµές Αγοράς: Τέλειος Ανταγωνισµός Έχουµε τέλειο ανταγωνισµό στην αγορά όταν: - Υπάρχει πολύ µεγάλος αριθµός επιχειρήσεων - Παράγουν όλες οι επιχειρήσεις οµοιογενές προϊόν (τέλεια υποκατάστατα) - Υπάρχει ελεύθερη είσοδος και έξοδος στην αγορά - Υπάρχει τέλεια πληροφόρηση Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 49

50 Δοµές Αγοράς: Τέλειος Ανταγωνισµός Στην ισορροπία, η ζήτηση ισούται µε την προσφορά. Άρα, στην ισορροπία, η τιµή είναι P ο και η ποσότητα είναι Q ο. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 50

51 Δοµές Αγοράς: Τέλειος Ανταγωνισµός Σε µια τελείως ανταγωνιστική αγορά, κάθε επιχείρηση πουλάει µόνο ενά πολύ µικρό ποσοστό της συνολικής ποσότητας της αγοράς. Για το λόγο αυτό η ποσότητα που παράγει µια µόνο επιχείρηση δεν επηρεάζει την τιµή του προϊόντος στην αγορά P. Με άλλα λόγια, σε µια τελειώς ανταγωνιστική αγορά η κάθε επιχείρηση είναι price taker. Εποµένως, το οριακό έσοδος της ισούται µε την τιµή: MR = P Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 51

52 Δοµές Αγοράς: Τέλειος Ανταγωνισµός Γνωρίζουµε ότι µια επιχείρηση µεγιστοποιεί το κέρδος της όταν διαλέγει την ποσότητα της έτσι ώστε να ισχύει ότι: MR=MC Είδαµε ότι σε µια τελείως ανταγωνιστική αγορά ισχύει ότι P = MR. Εποµένως, σε µια τελείως ανταγωνιστική αγορά, κάθε επιχείρηση επιλέγει την ποσότητα της έτσι ώστε να ισχύει ότι: P=MC Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 52

53 Δοµές Αγοράς: Μονοπώλιο Έχουµε µονοπώλιο στην αγορά όταν: - Υπάρχει µόνο µια επιχείρηση που παράγει το προϊόν (ο µονοπωλητής) - Υπάρχουν υψηλά εµπόδια εισόδου Σε µια µονοπωλιακή αγορά, ο µονοπωλητής έχει τον πλήρη έλεγχο της συνολικής παραγωγής στην αγορά Q. Eποµένως, η επιχείρηση σε µια µονοπωλιακή αγορά, σε αντίθεση µε το τι συµβαίνει σε µια τελείως ανταγωνιστική αγορά, µπορεί να επηρεάσει µε την επιλογή της ποσότητα Q την τιµή του προϊόντος στην αγορά: P(Q) Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 53

54 Δοµές Αγοράς: Μονοπώλιο Συνεπώς σε µια µονοπώλιακή αγορά: Το οριακό έσοδο ΜR δεν ισούται µε την τιµή P: MR = ΔR(Q)/ΔQ =Δ(P(Q)Q)/ΔQ P(Q) Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 54

55 Δοµές Αγοράς: Μονοπώλιο a P Π.χ. Όταν η συνάρτηση ζήτησης είναι P(Q) = a Q τότε το MR = a 2Q. MR P(Q) 0 Q Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 55

56 Δοµές Αγοράς: Μονοπώλιο Όπως είπαµε υποθέτουµε ότι σκοπός της επιχείρησης είναι να µεγιστοποιήσει το κέρδος της. Οπότε όταν ο µονοπωλητής επιλέγει την ποσότητα που θα παράγει Q για να µεγιστοποιήσει τα κέρδη του: Max Q π = R(Q) C(Q) Τα κέρδη της µεγιστοποιούνται όταν: MR = MC Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 56

57 Δοµές Αγοράς: Μονοπώλιο Όταν ισχύει MR = MC, τότε επίσης ισχύει το εξής: P MC P MC P = 1 ε P όπου P είναι το mark-up και ε P είναι η ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιµή. Συµπέρασµατα: Όταν ο µονοπωλητής δεν αντιµετωπίζει τελείως ελαστική ζήτηση, τότε η τιµή στην αγορά είναι µεγαλύτερη από το οριακό κόστος: P > MC Επιπλέον, όσο λιγότερο ελαστική είναι η ζήτηση που αντιµετωπίζει, τόσο πιο υψηλό είναι το mark-up που υπάρχει στο µονοπώλιο. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 57

58 Είδη Αγοράς: Ολιγοπώλιο Έχουµε ολιγοπώλιο στην αγορά όταν: - Υπάρχει πολύ µικρός αριθµός επιχειρήσεων - Οµοιογενές προϊόν ή διαφοροποιηµένο - Υπάρχουν εµπόδια εισόδου Σε µια ολιγοπωλιακή αγορά υπάρχει ανταγωνισµός στην αγορά αλλά όχι τέλειος ανταγωνισµός υπάρχει ατελής ανταγωνισµός. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 58

59 Είδη Αγοράς: Ολιγοπώλιο Όταν υπάρχει ατελής ανταγωνισµός στην αγορά, τα αποτελέσµατα στην αγορά εξαρτιώνται από τις αποφάσεις όλων των επιχειρήσεων στην αγορά. Οι αποφάσεις σε αγορές µε ατελή ανταγωνισµό είναι «στρατηγικές». Οι αποφάσεις είναι «στρατηγικές» γιατί κάθε επιχείρηση γνωρίζει ότι το κέρδος της δεν εξαρτίεται µόνο από τις δικές της αποφάσεις αλλά και από τις αποφάσεις των ανταγωνιστών της. Για την ανάλυση στρατηγικών αποφάσεων, χρησιµοποιούµε τη θεωρία παιγνίων. Δεν υπάρχει ένα υπόδειγµα ολιγοπωλίου αλλά πολλά υποδείγµατα ανάλογα µε τα χαρακτηριστικά κάθε αγοράς και το είδος των αποφάσεων που λαµβάνουν οι επιχειρήσεις. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 59

60 Είδη Αγοράς: Ολιγοπώλιο To mark-up µιας επιχείρησης i είναι: Pi MCi = s i Pi ε P όπου s i = q i /Q είναι το µερίδιο αγοράς της επιχείρησης i Άρα, όσο µεγαλύτερο ειναι το µερίδιο αγοράς µιας επιχείρησης, τότε τόσο µεγαλύτερο είναι το mark-up της. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 60

61 Ρόλος Ανταγωνισµού Ποια είναι η επίδραση του ανταγωνισµού και πιο συγκεκριµένα της έντασης του στην οικονοµία/ευηµερία; Ευηµερία = Συνολικό Πλεόνασµα στην αγορά υπό ανάλυση = Παραγωγικό Πλεόνασµα (σύνολο κερδών των επιχειρήσεων από αυτήν την αγορά) + Καταναλωτικό Πλεόνασµα (καθαρή χρησιµότητα καταναλωτών από αυτήν την αγορά) Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 61

62 Ρόλος Ανταγωνισµού Για να απαντήσουµε στο ερώτηµα µπορούµε να εξετάσουµε πως διαφέρει η ευηµερία ανάµεσα στα διάφορα είδη αγοράς που χαρακτηρίζονται από διαφορετικά επίπεδα έντασης ανταγωνισµού. Ξεκινάµε µε τη σύγκριση Τέλειου Ανταγωνισµού µε Μονοπώλιο υποθέτωντας ότι η συνολική ζήτηση είναι η ίδια και στις δύο αγορές και ότι τεχνολογία παραγωγής είναι επίσης η ίδια και ότι είναι δεδοµένη. Πιο συγκεκριµένα, συνολικό κόστος παραγωγής κάθε επιχείρησης δίνεται από τη συνάρτηση κόστους C(Q) = cq (άρα MC = c). Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 62

63 Ρόλος Ανταγωνισµού p Α Β Δ p M Γ Ε p C =c MC D(p) 0 q q M q C MR Στον τελειο ανταγωνισµό, η τιµή ειναι p C =MC και η ποσότητα είναι q C. Στο µονοπώλιο, βρίσκουµε την ποσότητα εκεί που ισχύει MR = MC, άρα είναι η ποσότητα q M που αντιστοιχεί στην τιµή p M. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 63

64 Ρόλος Ανταγωνισµού p Α Β Δ p M Γ Ε p C =c MC D(p) 0 q q M q C MR Στον τελειο ανταγωνισµό, το Καταναλωτικό Πλεόνασµα (ΚΠ) δίνεται από το άθροισµα των περιοχών Α+Β+Γ+Δ+Ε. Το Παραγωγικό Πλεόνασµα (ΠΠ) είναι µηδενικό µια και p C =MC. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 64

65 Ρόλος Ανταγωνισµού p Α Β Δ p M Γ Ε p C =c MC D(p) 0 q q M q C MR Στο µονοπώλιο, το ΚΠ δίνεται από το άθροισµα των περιοχών Α+Β. Το ΠΠ από τις περιοχές Γ+Δ. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 65

66 Ρόλος Ανταγωνισµού p Α Β Δ p M Γ Ε p C =c MC D(p) 0 q q M q C MR Άρα συγκρίνοντας την ευηµερία στο Μονοπώλιο µε την αντίστοιχη στον Τέλειο Ανταγωνισµό έχουµε: Α+Β+Γ (Α+Β+Γ+Δ+Ε) = -Ε. Η περιοχή Ε είναι η «απώλεια ευηµερίας» λόγω της ύπαρξης µονοπωλίου. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 66

67 Ρόλος Ανταγωνισµού p Α Β Δ p M Γ Ε p C =c MC D(p) 0 q q M q C MR Όσο περισσότερο απέχει η τιµή P από το MC δηλ. όσο µεγαλύτερο είανι το mark-up, τόσε µεγαλύτερη είναι η «απώλεια ευηµερίας». Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 67

68 Ρόλος Ανταγωνισµού Το mark-up είναι το χαµηλότερο δυνατό στην περίπτωση του τέλειου ανταγωνισµού. Το mark-up είναι χαµηλότερο στην περίπτωση του ολιγοπωλίου από ότι στην περίπτωση του µονοπωλίου. Eποµένως, η στατική ευηµερία (ευηµερία στο short-run µε δεδοµένη τεχνολογία παραγωγής κλπ): - Είναι η υψηλότερη δυνατή στην περίπτωση του τέλειου ανταγωνισµού. - Είναι υψηλότερη στην περίπτωση του ολιγοπωλίου από ότι στην περίπτωση του µονοπωλίου. è Οσο λιγότερο έντονος ο ανταγωνισµός στην αγορά τόσο χαµηλότερη η στατική ευηµερία. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 68

69 Ρόλος Ανταγωνισµού Η τιµή εξαρτιέται (και) από το κόστος παραγωγής. Μακροχρόνια το κόστος παραγωγής µπορεί να αλλάξει λόγω π.χ. επενδύσεων σε Έρευνα και Ανάπτυξη (Ε&Α). Τα κίνητρα των επιχειρήσεων για επενδύσεις σε Ε&Α µπορεί να διαφέρουν από αγορά σε αγορά και δεν είναι απαραίτητο ότι είναι µικρότερα σε αγορές µε µικρότερη ένταση ανταγωνισµού: Σε µια αγορά µε πιο έντονο ανταγωνισµό µπορεί το mark-up να είναι χαµηλότερο αλλά ταυτόχρονα το κόστος παραγωγής να είναι υψηλότερο. è Η ανάλυση της επίδρασης του mark-up και της έντασης του ανταγωνισµού στην δυναµική ευηµερία είναι πιo περίπλοκή και δεν υπάρχει κάποιος γενικός κανόνας που να τη χαρακτηρίζει Αναλύεται κατά περίπτωση. Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 69

70 Available at: Χ. Μήλλιου - ΟΠΑ 70