«Από την Περιφερειακή ςτην Τοπική Ανάπτυξη: 4 Παραδείγματα Τοπικήσ Ανάπτυξησ Ευρωπαϊκϊν Χωρϊν»

Transcript

1 2015 ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΠΟΛΤΣΕΧΝΙΚΗ ΑΣΔΑΣΔ ΧΟΛΗ ΣΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΣΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΣΤΞΗ «Από την Περιφερειακή ςτην Τοπική Ανάπτυξη: 4 Παραδείγματα Τοπικήσ Ανάπτυξησ Ευρωπαϊκϊν Χωρϊν» Συντάκτησ: Μαντϊσ Κωνςταντίνοσ, ΑΕΜ 318 Επιβλζπων: Καλογερζςησ Αθανάςιοσ Θεςςαλονίκη 2/7/2015

2 Πύνακασ περιεχομϋνων Περίληψη... 3 Abstract... 4 Ειςαγωγή... 5 Κεφάλαιο 1 ο : Οικονομική Ανάπτυξη Οριςμοί του χϊρου και τησ ανάπτυξησ Χρονικόσ Διαχωριςμόσ των Θεωριϊν και των Πολιτικϊν τησ Ανάπτυξησ Κεφάλαιο 2 ο : Θεωρίεσ περιφερειακήσ ανάπτυξησ Κλαςικζσ Θεωρίεσ Νεοκλαςικζσ Θεωρίεσ Κεχνςιανζσ Θεωρίεσ Κεφάλαιο 3 ο : Περιφερειακζσ πολιτικζσ τησ ανάπτυξησ Θεωρία ςωρευτικήσ αιτιότητασ του Myrdal Θεωρία των πόλων ανάπτυξησ του Perroux Θεωρία ςταδίων ανάπτυξησ Κεφάλαιο 4 ο : Θεωρία τοπικήσ-ενδογενοφσ ανάπτυξησ Σχζςη τοπικήσ - ενδογενοφσ ανάπτυξησ Σκοποί ενδογενοφσ ανάπτυξησ Βαςικζσ προχποθζςεισ τησ "εκ των κάτω" ανάπτυξησ Τα κφρια μζςα τησ "εκ των κάτω" ςτρατηγικήσ Κεφάλαιο 5 ο: Παραδείγματα πόλεων- Case studies Ιςπανία, πόλη Jerez Πορτογαλία, πόλη Serra do Caldeirao Ιρλανδία, πόλη Ballyhoura Ελλάδα, πόλη Ανάβρα Συμπεράςματα Βιβλιογραφία Ελληνόγλωςςη Ξενόγλωςςη

3 Εςσαπιζηίερ ην ζεκείν απηφ ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνλ επηβιέπνληα ηεο εξγαζίαο κνπ, θ. Καινγεξέζε Αζαλάζην, Δπίθνπξν Καζεγεηή ΑΠΘ, γηα ηελ θαζνδήγεζε θαζψο θαη γηα ηελ άςνγε ζπλεξγαζία πνπ είρακε θαηά ηελ πνξεία εθπφλεζήο ηεο. 2

4 Περύληψη Αληηθείκελν ηεο εξγαζίαο απηήο, είλαη ε θαηαγξαθή νξηζκψλ, ζεσξηψλ θαη πνιηηηθψλ ηεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ ρψξν, ν εληνπηζκφο ηνπ ξφινπ ηεο ηνπηθήο θαη ελδνγελνχο αλάπηπμεο αιιά θαη νη πξνζπάζεηεο επηηπρεκέλεο εθαξκνγήο ηνπο. Αξρηθά νη ζεσξίεο θαη νη πνιηηηθέο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο, πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ ρψξν, θαηαγξάθνληαη κε βάζε έλα ρξνληθφ ζπλερέο μεθηλψληαο απφ ηνπο θιαζηθνχο νηθνλνκνιφγνπο πνπ πξνζπαζνχλ λα εληνπίζνπλ ηνπο κεραληζκνχο ηεο αλάπηπμεο κέζσ ηνπ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηηο θηλήζεηο ηνπ θεθαιαίνπ κέζα ζε απηφ. Με ηελ πάξνδν ησλ εηψλ, νη λενθιαζηθνί νηθνλνκνιφγνη δηαπηζηψλνπλ φηη ν κεραληζκφο ηεο αλάπηπμεο ιεηηνπξγεί κε πην ζχλζεην ηξφπν θαη επεξεάδεηαη απφ δηάθνξνπο παξάγνληεο ηεο ειεχζεξεο αγνξάο θαη εηζάγνπλ ηνλ θνηλσληθφ παξάγνληα επηξξνήο. ηε ζπλέρεηα νη νηθνλνκνιφγνη πνπ επεξεάζηεθαλ απφ ηνλ Κέυλο, κειεηψληαο ηηο νηθνλνκηθέο θξίζεηο πνπ μέζπαζαλ, αζρνιήζεθαλ θπξίσο κε ηελ πξνζθνξά θαη ηε δήηεζε ησλ πξντφλησλ. Παξάιιεια, άξρηζαλ λα εηζάγνπλ ηνλ παξάγνληα ηνπ ρψξνπ ζηηο ζεσξίεο ηνπο. Απηά ζπλέβεζαλ κέρξη ηα ηέιε ηνπ '80, φπνπ απφ εθεί θαη έπεηηα ε έλλνηα ηνπ ρψξνπ θαη άιιεο έλλνηεο φπσο ε αλεξγία θαη ε ηερλνινγηθή πξφνδνο, άξρηζαλ λα εκθαλίδνληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν καδί κε ηελ έλλνηα ηεο αλάπηπμεο. Απφ ηε δεθαεηία ηνπ 90 έσο θαη ζήκεξα, γίλεηαη ε κεηάβαζε απφ ην "πεξηθεξεηαθφ" ζην "ηνπηθφ", επεηδή νη ζχγρξνλνη νηθνλνκνιφγνη παξαηήξεζαλ φηη νη ρσξηθέο αληζφηεηεο, ηείλνπλ λα ζπγθιίλνπλ κε κεγαιχηεξε επηηπρία φηαλ νη δξάζεηο θαη νη ελέξγεηεο έρνπλ θνξά "απφ ηα θάησ" πξνο "ηα πάλσ" ζηελ δηνηθεηηθή ηεξαξρία. Με αθνξκή ηα παξαπάλσ, ζα επηρεηξεζεί λα απαληεζεί ην εξψηεκα κέζσ ησλ παξαδεηγκάησλ, αλ είλαη εθηθηφ θαη κε πνην ηξφπν κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ κνληέια ηνπηθήο αλάπηπμεο ζε πεξηνρέο πνπ είλαη ππνβαζκηζκέλεο ζρεηηθά κε ηηο γχξσ ηνπο πεξηνρέο θαη αλ ηα κνληέια απηά γίλεηαη λα αληηγξαθνχλ θαη λα εθαξκνζηνχλ θαη ζε άιιεο ππνβαζκηζκέλεο πεξηνρέο κε παξφκνηα πξνβιήκαηα. 3

5 Abstract The subject of this research thesis is to specify the definitions, the theories and the politics of regional development which are relevant to space, to detect the role of local and endogenous development but also their successful application attempts. Initially in the present thesis, the theories and policies of regional development, are put in a time row, starting from the classic economologists who try to detect the development mechanisms through the economic system and by the way capital moves in it. Over the years, neoclassic economologists realize that the development mechanism operates with a more complicated way and is affected by various factors of the free market such as the social one. Later, when the economic crisis broke through, economologists influenced by Keynes thought that the key was the supply and demand of the products. Simultaneously, to support their theories, they inserted the space factor. That happened until the '80, where from that time and afterwards the significance of space and other significances such as unemployment and technology progress, started to present together with that of economic development. From the '90 until today, takes place the transcendence from the regional level to local, because the modern economologists obseved that economic imbalances, tend to converge with greater success when actions and entrepreneurs are managed "from the bottom". Based on all above, it will be an attempt to answer the question, using some case studies, of how and in which way is possible some successful models of local development are able to be copied and applied in undergraduate territories with similar dysfunctions. 4

6 Ειςαγωγό Ζ εξγαζία απηή, απνηειεί εξεπλεηηθή εξγαζία ηνπ ηκήκαηνο Μεραληθψλ Υσξνηαμίαο θαη Αλάπηπμεο ηεο πνιπηερληθήο ζρνιήο ηνπ Αξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο. Πξαγκαηεχεηαη ηελ πεξηγξαθή ησλ ζεσξηψλ θαη ησλ πνιηηηθψλ ηεο πεξηθεξεηαθήο, θαζψο θαη ηεο ηνπηθήο αλάπηπμεο. ηφρνο ηεο εξγαζίαο, είλαη ε εχξεζε πεγψλ γηα ηελ αλαιπηηθή θαηαγξαθή ησλ ζεσξηψλ πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο, κε ηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα πξνζδηνξίζνπλ ηνλ αλαπηπμηαθφ κεραληζκφ, ησλ πνιηηηθψλ πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο θαζψο θαη ηεο ζεσξίαο ηνπηθήο θαη ελδνγελνχο αλάπηπμεο. Σν ζεσξεηηθφ ππφβαζξν ηεο εξγαζίαο απνηειείηαη απφ έλλνηεο πνπ έρνπλ λα θάλνπλ ηφζν κε δηαβαζκίζεηο ηνπ ρψξνπ θαη ηεο αλάπηπμεο, φζν θαη κε ηελ ηζηνξηθή εμέιημε ηεο αλαπηπμηαθήο νηθνλνκηθήο ζεσξίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, φζνλ αθνξά ηηο ζεσξίεο θαη ζηηο πνιηηηθέο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο, θαηαλέκνληαη ζε ηξεηο θαηεγνξίεο αλάινγα κε ηε ρξνληθή ζηηγκή πνπ ζρεκαηίζηεθαλ θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν κειεηνχλ ηνλ αλαπηπμηαθφ κεραληζκφ. Οη θαηεγνξίεο απηέο είλαη: ε Κιαζηθή Πνιηηηθή Οηθνλνκία, πνπ απνηειεί θαη ηε βάζε πάλσ ζηελ νπνία νηθνδνκείηαη ε νηθνλνκηθή επηζηήκε, ε Νενθιαζηθή ζχλζεζε θαη ε Κευλζηαλή κηθξννηθνλνκία. Οη ζεσξίεο πνπ επηιέρζεθαλ πξνζεγγίδνπλ ηνλ αλαπηπμηαθφ κεραληζκφ κε έλα ηξφπν πην θνληά ζηελ έλλνηα ηνπ ρψξνπ θαη ηνπ ρσξηθνχ ζρεδηαζκνχ παξά ζηνπο θαζαξά νηθνλνκηθνχο φξνπο. ηε ζπλέρεηα, ε παξνχζα εξεπλεηηθή εξγαζία εζηηάδεη ζηελ ηνπηθή αλάπηπμε κε ηνπο ζθνπνχο, ηηο πξνυπνζέζεηο θαη ηα κέζα ηεο, πνπ ζηελ νπζία είλαη κηα ελαιιαθηηθή ζηξαηεγηθή ε νπνία ζπγθεθξηκελνπνηήζεθε ζηε ζεσξία ηεο "απφ ηα θάησ" (bottom- up development) θαη ε νπνία ελζσκαηψλεη ηηο έλλνηεο "ελδνγελήο", "νινθιεξσκέλε" θαη "ηνπηθφ". Ζ πνιηηηθή απηή επηζεκαίλεη ηελ αλάγθε κεγαιχηεξεο ζπλεξγαζίαο θαη δηθηχσζεο "απφ ηα θάησ" κεηαμχ ησλ πεξηνρψλ/πεξηθεξεηψλ πνπ έρνπλ θνηλά πξνβιήκαηα θαη εθαξκφδνπλ απνθεληξσκέλεο πνιηηηθέο (Λαγφο, 2007: ). Σέινο, επηιέρζεθαλ ηέζζεξα παξαδείγκαηα επηηπρεκέλεο ηνπηθήο αλάπηπμεο επξσπατθψλ ρσξψλ, κε θξηηήξηα ηφζν ηε γεσγξαθηθή ηνπο ηππνινγία (νξεηλνίεκηνξεηλνίί νηθηζκνί) θαη ηηο ρψξεο ζηηο νπνίεο αλήθνπλ, πνπ νη νηθνλνκίεο ηνπο είλαη παξαθείκελεο ζηελ ειιεληθή, φζν θαη γηα ηελ αλαπηπμηαθή πξφνδν πνπ ζεκείσζαλ θαη δηαηήξεζαλ κε ηελ πάξνδν ησλ εηψλ, παξά ηηο δπζθνιίεο θαη ηα πξνβιήκαηα, ζην λα ζέζνπλ ζε ιεηηνπξγία ηελ αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία. 5

7 Κεφϊλαιο 1 ο : Οικονομικό Ανϊπτυξη. 1.1 Οριςμού του χώρου και τησ ανϊπτυξησ. Ζ ζπγθεθξηκελνπνίεζε ησλ νξίσλ ησλ πεξηθεξεηψλ κέζα ζηνλ εζληθφ ή δηεζλή ρψξν είλαη έλα ιεπηφ θαη ηδηαίηεξα δχζθνιν πξφβιεκα. Ωο πεξηνρή, επηζεκαίλεη ν Λακπξηαλίδεο (2000:24), κπνξεί λα ζεσξεζεί κηα νπνηαδήπνηε "ηνκή" πάλσ ζην γεσγξαθηθφ ρψξν (ρσξίο λα είλαη απαξαίηεην κέζα ζηα φξηα ηεο λα πεξηιακβάλνληαη θάπνηα θνηλά ή αιιηψο πξνζδηνξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά), σο πεξηθέξεηα ζεσξείηαη θάηη πην απζηεξά πξνζδηνξηζκέλν. Γειαδή αληηζηνηρεί ζε κηα πην νινθιεξσκέλε δνκή (π.ρ. νηθνλνκηθή ή/θαη θνηλσληθή ή/θαη θπζηθή ή/θαη δηνηθεηηθή), ψζηε λα κπνξεί λα δηαρσξηζηεί απφ ηηο άιιεο πεξηθέξεηεο. πλεπψο ε πεξηθέξεηα, δελ απνηειεί απιά θάπνην γεσκεηξηθφ ζρήκα, αιιά ραξαθηεξίδεηαη θπξίσο απφ θνηλσληθά, νηθνλνκηθά θ.α. ραξαθηεξηζηηθά πνπ ηε δηαθνξνπνηνχλ. Δίλαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε, γηα ηελ έληαμε θάπνησλ πεξηνρψλ ζε κηα πεξηθέξεηα, λα απνηεινχλ ζπλερφκελε γεσγξαθηθή ελφηεηα. (Λακπξηαλίδεο,2000) Ζ πεξηθέξεηα κπνξεί λα νξηζηεί σο πξνο έλα ζπγθεθξηκέλν επίπεδν αλαθνξάο (π.ρ. ε Διιάδα είλαη πεξηθέξεηα ηεο Δπξψπεο) θαη σο πξνο έλα ζπγθεθξηκέλν ζχζηεκα αλαθνξάο (π.ρ. γισζζηθή, θνηλσληθή, νηθνλνκηθή δηάξζξσζε). Ζ πεξηθέξεηα ζπγθξνηεί έλα "αλνηρηφ" νηθνλνκηθφ ζχζηεκα -ζε αληίζεζε π.ρ. κε ην θξάηνο-, ε χπαξμή ηεο δειαδή είλαη θαηά θάπνην ηξφπν ζεσξεηηθή. Έρεη δνζεί πιεζψξα νξηζκψλ ηεο έλλνηαο ηεο πεξηθέξεηαο, θαλέλαο φκσο δε θαίλεηαη λα είλαη θνηλά απνδεθηφο. Ο φξνο ηεο πεξηθέξεηαο ρξεζηκνπνηείηαη θαη κε κηα δηαθνξεηηθή ζεκαζία, κε ηελ έλλνηα ηεο θαπηηαιηζηηθήο πεξηθέξεηαο, ε νπνία πνπ πξνυπνζέηεη σο αληίζεηή ηεο ην θέληξν. (Λακπξηαλίδεο,2000) χκθσλα κε ηνπο Coffey θαη Polese (1985:86), o φξνο ηνπηθή δελ αθνξά κφλν κηα ζπγθεθξηκέλε ρσξηθή κνλάδα, αιιά αλαθέξεηαη ζε θάζε δξαζηεξηφηεηα ή δηαδηθαζία, πνπ γίλεηαη κε πξσηνβνπιία ή ππνζηεξίδεηαη απφ ηνπ ηνπηθνχο θνξείο θαη γεληθφηεξα ηνλ ηνπηθφ πιεζπζκφ. Ζ έλλνηα ηεο ηνπηθήο αλάπηπμεο δελ ηαπηίδεηαη κε ηελ αλάπηπμε κηαο ζπγθεθξηκέλεο ρσξηθήο κνλάδαο, αιιά κε ηελ αλάπηπμε ε νπνία βαζίδεηαη ζε ηνπηθνχο παξάγνληεο. Ζ ηνπηθή αλάπηπμε είλαη, ηαπηφρξνλα, κηα κνξθή πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο θαη έλα λέν κέζν ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο, φπνπ νη ηνπηθνί παξάγνληεο, δειαδή νη ηνπηθνί νξγαληζκνί θαη θνξείο, νη ηνπηθέο επηρεηξήζεηο, ε ηνπηθή πξσηνβνπιία θαη επηρεηξεκαηηθφηεηα, ζπληζηνχλ ηνπο βαζηθνχο κνρινχο ηεο αλαπηπμηαθήο δηαδηθαζίαο κηαο πεξηνρήο. Οη ηνπηθνί παξάγνληεο δελ αθνξνχλ απνθιεηζηηθά ηα γεσγξαθηθά θαη θπζηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ρσξηθψλ κνλάδσλ (ηνπηθά θπζηθά ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα, θπζηθνχο πφξνπο θ. ιπ.), αιιά θπξίσο θνηλσληθνπνιηηηθά θαη νηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ηνπηθψλ παξαγσγηθψλ ζπζηεκάησλ, ηα νπνία ζρεηίδνληαη κε ηελ αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία. (Υξηζηνθάθεο,2001) Όπσο αλαθέξεη ν Υξηζηνθάθεο (2001:58-59): "Όιεο νη ρσξηθέο ελφηεηεο δηαζέηνπλ νηθνλνκηθνχο, αλζξψπηλνπο, ζεζκηθνχο θαη πνιηηηζηηθνχο πφξνπο, νη νπνίνη σο ζχλνιν απνηεινχλ ην ππφβαζξν ηεο ελδνγελνχο αλάπηπμήο ηνπο. ην ηνπηθφ επίπεδν, δηεξεπλάηαη ε ηφλσζε ηεο θαζνξηζκέλεο παξαγσγηθήο δηάξζξσζεο, ηεο αγνξάο εξγαζίαο, ηεο επηρεηξεκαηηθήο ηθαλφηεηαο, ησλ θπζηθψλ πφξσλ, ηεο θνηλσληθήο θαη πνιηηηθήο δνκήο, ηεο παξάδνζεο θαη ηεο θνπιηνχξαο, παξάγνληεο δειαδή, πάλσ ζηνπο νπνίνπο κπνξεί λα ζηεξηρζεί ε ηνπηθή νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη ε βειηίσζε ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ ηνπ πιεζπζκνχ. Απηφ δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζε ρσξηθέο κνλάδεο κε ηνπηθά κεηνλεθηήκαηα λα πξνσζήζνπλ ηελ αλάπηπμή ηνπο κε ηε 6

8 βνήζεηα ηεο ηερλνγλσζίαο θαη ηεο αλάπηπμεο ηεο ηνπηθήο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο". (Υξηζηνθάθεο,2001) Ωο αλάπηπμε νξίδεηαη ε ηθαλφηεηα κηαο νηθνλνκίαο, λα παξάγεη έλα δηαξθψο απμαλφκελν φγθν αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ, κε νηθνλνκηθά πάληα θξηηήξηα. Με κηα επξχηεξε έλλνηα, ε αλάπηπμε απνηειεί κηα πνιπδηάζηαηε δηαδηθαζία, ζηελ νπνία δελ είλαη απηνζθνπφο ε επηδίσμε ζηελψλ ρξεκαηηθψλ θαη πιηθψλ απνιαβψλ αιιά ελζσκαηψλεη σο ζπζηαηηθά ηεο ζηνηρεία ηελ αλάπηπμε λέσλ, αλψηεξσλ πνιηηηζηηθψλ αληηιήςεσλ θαη αμηψλ, έρεη σο ζηφρν ηελ εμαζθάιηζε ελφο ηθαλνπνηεηηθνχ επηπέδνπ δηαβίσζεο, ην νπνίν κπνξεί λα επηηεπρζεί, αξρηθά κέζσ ηεο εμάιεηςεο ηεο καδηθήο θηψρεηαο θαη ηνπ ππνζηηηζκνχ θαη ελ ζπλερεία κε ηελ ελίζρπζε ηνπ επηπέδνπ απαζρφιεζεο θαη ηε δεκηνπξγία πεξηζζφηεξσλ ζέζεσλ εξγαζίαο φπνπ ζα απνξξνθεζεί φιν ην εξγαηηθφ δπλακηθφ ηεο ρψξαο. (Λακπξηαλίδεο,2000:226) Πνιιέο θνξέο ε έλλνηα ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο (economic development) ζπγρέεηαη κε ηελ έλλνηα ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο (economic growth), δειαδή, κε ηελ παξαγσγή πεξηζζφηεξσλ αγαζψλ κε κεγέζπλζε ηεο παξαγσγηθήο ηθαλφηεηαο ηεο νηθνλνκίαο κηαο πεξηθέξεηαο. Ζ αλάπηπμε είλαη κηα πνιχπιεπξε δηαδηθαζία πνπ έρεη σο ζηφρν κνληκφηεξεο κεηαβνιέο ζηε δηάξζξσζε ηεο παξαγσγήο, φπσο επίζεο θαη ην ηερλνινγηθφ θαη θνηλσληθφ-πνιηηηθφ πεξηβάιινλ κέζα ζην νπνίν νινθιεξψλεηαη ε παξαγσγή θαη ε δηαλνκή ηνπ πξντφληνο. (Λακπξηαλίδεο,2000:226) χκθσλα κε ηνλ Λακπξηαλίδε (2000: ) «Καηά ηνπο Kindleberger & Herrick (1997,1-2), ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε πεξηιακβάλεη " ηε βειηίσζε ηεο πιηθήο επεκεξίαο, ηδίσο ησλ αηφκσλ πνπ έρνπλ ηα ρακειφηεξα εηζνδήκαηα ηελ εμάιεηςε ηεο πελίαο ησλ καδψλ θαη ησλ θαηλνκέλσλ πνπ ηε ζπλαθνινπζνχλ, δειαδή ηνπ αλαιθαβεηηζκνχ, ησλ αζζελεηψλ θαη ησλ πξψηκσλ ζαλάησλ ηε κεηαβνιή ηεο ζπλζέζεσο ησλ εηζξνψλ θαη εθξνψλ, ε νπνία γεληθά ζπκπεξηιακβάλεη θαη κεηαηνπίζεηο ηεο δηαξζξψζεσο ηεο παξαγσγήο απφ ηηο γεσξγηθέο πξνο ηηο κεηαπνηεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηελ νξγάλσζε ηεο νηθνλνκίαο θαηά ηέηνην ηξφπν, ψζηε ε παξαγσγηθή απαζρφιεζε λα είλαη θαζνιηθή ζηνλ πιεζπζκφ εξγαζηαθήο ειηθίαο, αληί λα απνηειεί θαηάζηαζε κηαο πξνλνκηνχρνπ κεηνλφηεηαο θαη ηελ αληίζηνηρα κεγαιχηεξε ζπκκεηνρή νκάδσλ επξχηεξεο βάζεσο ζηε ιήςε απνθάζεσλ σο πξνο ηηο θαηεπζχλζεηο, νηθνλνκηθέο ή άιιεο, πξνο ηηο νπνίεο πξέπεη λα ζηξαθνχλ γηα λα βειηηψζνπλ ηελ επεκεξία ηνπο». Καηά ηνλ Καλειιφπνπιν νηθνλνκηθή αλάπηπμε είλαη «ε καθξνρξφληνο δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία κηα νηθνλνκία σο ζχλνινλ πξαγκαηνπνηεί αχμεζηλ θαη δηαθνξνπνίεζηλ ηνπ απνηειέζκαηνο ηεο παξαγσγηθήο ηθαλφηεηφο ηεο, ελ ζπλδπαζκψ πξνο ηαο δηαξζξσηηθάο κεηαβνιάο εηο ηελ δνκή ηεο, άγνπζαλ εηο κφληκνλ, ζπζζσξεπηηθήλ θαη απηνζπληεξνχκελελ αχμεζηλ ηνπ πξαγκαηηθνχ θαηά θεθαιή εηζνδήκαηνο επί απμαλφκελνπ πιεζπζκνχ». (Λακπξηαλίδεο,2000) 7

9 1.2 Χρονικόσ Διαχωριςμόσ των Θεωριών και των Πολιτικών τησ Ανϊπτυξησ. ηε βάζε πάλσ ζηελ νπνία νηθνδνκείηαη ε νηθνλνκηθή επηζηήκε, βξίζθεηαη ε Κιαζηθή Πνιηηηθή Οηθνλνκία. Ζ ζεσξεηηθή απηή βάζε απνηειεί ην ππφβαζξν ηεο νηθνλνκηθήο ζθέςεο γηα ηε λενθιαζηθή κηθξννηθνλνκία, ηελ θευλζηαλή κηθξννηθνλνκία, ηε λενθιαζηθή ζχλζεζε, ηε καξμηζηηθή ζθέςε θαζψο θαη γηα ηηο ζπλαθφινπζεο λενκαξμηζηηθέο πξνζεγγίζεηο. (Λαγφο, 2007:31) Ζ νηθνλνκηθή επηζηήκε θαη πην ζπγθεθξηκέλα ε Κιαζηθή Πνιηηηθή Οηθνλνκία ζεκειηψζεθε απφ ησλ παηέξα ησλ νηθνλνκηθψλ Α. κηζ, κε ην έξγν ηνπ "Ο πινχηνο ησλ εζλψλ" ην Ζ εκπεηξηθή ηνπ απηή δηαπίζησζε θαηαιήγεη φηη θηλεηήξηα δχλακε ηεο θηιειεχζεξεο ζθέςεο απνηειεί ε επηδίσμε ηνπ αηνκηθνχ νθέινπο ζε έλαλ θφζκν ειεχζεξσλ ζπλαιιαγψλ, ειεχζεξεο πξσηνβνπιίαο, ειεχζεξεο επηινγήο θαη αληαγσληζκνχ, ην νπνίν νδεγεί ζην θνηλφ θαιφ. Έηζη ζε ζπλζήθεο ειεπζεξίαο φπνπ δελ ππάξρνπλ εκπφδηα θαη ηεξαξρηθνί θαηαλαγθαζκνί, κε επθαηξίεο γηα φινπο θαη ππεπζπλφηεηα απφ φινπο, ην αηνκηθφ φθεινο ζπκβαδίδεη κε ην θνηλσληθφ. Ο βαζηθφο κεραληζκφο πνπ δεκηνπξγεί ηνλ πινχην ζηνλ θαπηηαιηζκφ, πξνέξρεηαη απφ ηνλ ειεχζεξν αληαγσληζκφ, ηηο ζπλαιιαγέο θαη ηε ζπλερή αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο. πλεπψο, κε βάζε ηελ αξρή ηνπ θαηακεξηζκνχ ηεο εξγαζίαο θαη ηεο αχμεζεο ηνπ κεγέζνπο ηεο αγνξάο "φζν κεγαιχηεξν θαηακεξηζκφ εξγαζίαο θαη επαγγεικάησλ έρνπκε, ηφζν κεγαιχηεξε αγνξά, πςειφηεξε παξαγσγηθφηεηα θαη πεξηζζφηεξνο πινχηνο δεκηνπξγείηαη". (Λαγφο, 2007:34-35) Ζ ζεσξεηηθή πξνβιεκαηηθή ηεο νηθνλνκίαο ηνπ θαπηηαιηζκνχ ζπλερίδεηαη κε ηνλ D. Ricardo, ν νπνίνο ππνζηήξημε φηη " θάζε θνηλσλία εμεηδηθεχεηαη ζηελ παξαγσγή πξντφλησλ, φπνπ πιενλεθηεί ζρεηηθά (ή κεηνλεθηεί ιηγφηεξν)" θαη απέδεημε κε ηελ έξεπλα θαη ην έξγν ηνπ, φηη ην άλνηγκα ησλ αγνξψλ δελ επλνεί ζηελ άλνδν ηεο παξαγσγηθφηεηαο, αιιά φηη είλαη αλαπφθεπθηε ζπλζήθε γηα ηελ απξφζθνπηε ζπζζψξεπζε ηνπ θεθαιαίνπ. Έηζη, ην θιεηδί ησλ παξαγσγηθψλ επελδχζεσλ θαη θαη' επέθηαζε, ηεο ίδηαο ηεο θαπηηαιηζηηθήο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο είλαη νη δηεζλείο ζπλαιιαγέο. (Λαγφο, 2007:35) Ο ζεκειησηήο ηεο ζεσξίαο ηνπ Ηκπεξηαιηζκνχ, ν Καξι Μαξμ, ζην βηβιίν ηνπ Σν Κεθάιαην, επεθηείλεη ηελ αλάιπζε ηνπ Ricardo, γηα λα εμεγήζεη φηη ε εηζαγσγή ηξνθίκσλ θαη πξψησλ πιψλ ζε θαιέο ηηκέο, απφ ηηο απνηθίεο, επηηξέπνπλ ηε κείσζε ησλ κηζζψλ, άξα θαη ηελ αχμεζε ηεο εξγαηηθήο δχλακεο. Έηζη, ρξεζηκνπνηψληαο ηηο εηζαγσγέο σο εξγαιείν, εμππεξεηείηαη άκεζα ε πξνζπάζεηα ηεο θαπηηαιηζηηθήο ηάμεο λα "αληηζηαζεί ζηελ πησηηθή ηάζε ηνπ πνζνζηνχ θέξδνπο. Παξάιιεια, επηζεκαίλεηαη ηφζν απφ ηνλ Καξι Μαξμ, φζν θαη απφ ηε δηάδνρφ ηνπ, Rosa Luxembourg, φηη νη εμαγσγέο εκπνξεπκάησλ επηηξέπνπλ ζε νξηζκέλνπο θιάδνπο ηελ απνθπγή θαηαζηάζεσλ ππεξπαξαγσγήο θαη απνηεινχλ έλα κέζν αλαβνιήο ηεο εκθάληζεο κηαο γεληθεπκέλεο θξίζεο ηνπ θαπηηαιηζκνχ. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα, λα εληζρχεηαη ε θιαζηθή ζέζε, φηη δειαδή ε επεθηαηηθή δηεζλνπνίεζε είλαη έλαο αδηάξξεθηα ζπλπθαζκέλνο φξνο θαη κηα απνιχησο αλαγθαία ζπλζήθε γηα ηελ χπαξμε θαη ηελ επηβίσζε ηνπ ίδηνπ ηνπ θαπηηαιηζκνχ. (Λαγφο, 2007:37) Αξγφηεξα θαηά ηo 1917, ν Ίιηηο Βιαληηκίξ Λέληλ, κε ην έξγν ηνπ "Ο ηκπεξηαιηζκφο αλψηαην ζηάδην ηνπ θαπηηαιηζκνχ", δεκηνπξγεί κηα λέα ηνκή ζηε καξμηζηηθή ζθέςε θαη ππνζηεξίδεη φηη ε αλαγθαηφηεηα εμαγσγήο θεθαιαίσλ απνηειεί αλαγθαίν φξν γηα ηελ "πξνζσξηλή επηβίσζε" ηνπ θαπηηαιηζκνχ. Έηζη, έξρεηαη ζηελ επηθάλεηα θαη ε αδήξηηε αλάγθε αλεχξεζεο, ζην εμσηεξηθφ, λέσλ απνδνηηθψλ θαη θεξδνθφξσλ ρξήζεσλ ηνπ θεθαιαίνπ, δειαδή ησλ πιενλαζκάησλ απνηακίεπζεο, ην νπνίν δελ παχεη λα παξάγεη ν "εζσηεξηθφο θαπηηαιηζκφο" ζηηο ηκπεξηαιηζηηθέο ρψξεο. 8

10 Απηφ νδεγεί ζηελ αλάγθε γηα αλεχξεζε λέσλ πεξηθεξεηαθψλ ρψξσλ, αθφκα θαη αλ ρξεηαζηεί λα απνζπαζηνχλ βίαηα απφ ηνπο εζληθνχο θεθαιαηνθξάηεο. Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν αλαιχεη ν Λέληλ ηελ πνιηηηθήο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο παξαπέκπεη ζε κηα δηεζλψο ηεξαξρεκέλε ζπλάξζξσζε, κεηαμχ δηαθξηηψλ εζληθψλ - θξαηηθψλ νληνηήησλ, ζην εζσηεξηθφ ηεο νπνίαο αλαπαξάγνληαη εζαεί ζρέζεηο αληζφηεηαο θαη θαηαπίεζεο. (Λαγφο, 2007:37) Αθνινχζεζε ην ξεχκα ηεο παξαδνζηαθήο λενθιαζηθήο κηθξννηθνλνκίαο θαη ηεο καθξννηθνλνκηθήο ζεσξίαο ηνπ Κέπλο, ζηε δεθαεηία ηνπ Ζ λενθιαζηθή ζεσξία δελ εμεγεί ηηο παξαηεξνχκελεο πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο γηαηί ζεσξεί φηη πξνθχπηνπλ απφ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ιεηηνπξγεί ε ειεχζεξε αγνξά. ηφρνο ηεο είλαη λα εληνπίζεη ηνπο φξνπο εμηζνξξφπεζεο ηεο αγνξάο, νη νπνίνη ζα ζπκβάινπλ ζηελ άκβιπλζε ησλ παξαηεξνχκελσλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ.(λαγφο, 2007:37) Σε κεηαγελέζηεξε ρξνληθή πεξίνδν , νη πεξηζζφηεξνη ζπγγξαθείο θαη κειεηεηέο ζεσξνχζαλ φηη ε χπαξμε νηθνλνκηψλ θιίκαθαο ζηελ παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα είλαη ην βαζηθφ ζηνηρείν πνπ ιεηηνπξγεί σο θηλεηήξηνο κνριφο ζην κεραληζκφ ηεο αλαπηπμηαθήο δηαδηθαζίαο, ηνλ νπνίν αθνινχζεζαλ ηα δχν γλσζηά θπξίαξρα ξεχκαηα ηδεψλ. Σν πξψην είλαη ην ξεχκα ηεο νηθνλνκηθήο ζπζζψξεπζεο, φπνπ νη δπλάκεηο ηεο αγνξάο εληζρχνπλ ηηο ηάζεηο ζπγθέληξσζεο ησλ δξαζηεξηνηήησλ ζην ρψξν, κε απνηέιεζκα λα δίλεηαη έκθαζε ζην ζρεδηαζκφ αλαπηπμηαθψλ πνιηηηθψλ γηα ηηο ιηγφηεξν αλαπηπγκέλεο πεξηθέξεηεο ή ρψξεο, απφ ηνπο θνξείο ηεο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο. Σν δεχηεξν είλαη ην ξεχκα ηεο λενθιαζηθήο πξνζέγγηζεο, φπνπ νη δπλάκεηο ηεο αγνξάο ιεηηνπξγνχλ ειεχζεξα, ζηα πιαίζηα ηεο θηιειεχζεξεο αληίιεςεο σο ππνδείγκαηα πιήξνπο αληαγσληζκνχ θαη νη θνξείο ηεο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο επηθεληξψλνληαη ζηελ πηνζέηεζε ησλ κεραληζκψλ ζχγθιηζεο, νη νπνίνη ζα νδεγήζνπλ ζηελ άκβιπλζε ησλ αληζνηήησλ ησλ πεξηθεξεηψλ ή ρσξψλ, κε ηελ ειαρηζηνπνίεζε ησλ παξεκβαηηθψλ πνιηηηθψλ.(λαγφο, 2007:38) ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 50, ν Paul Samuelson δεκηνχξγεζε ηε λενθιαζηθή ζχλζεζε, ε νπνία ζηεξίρζεθε ζηε ζεσξεηηθή ζπλαίλεζε, πνπ δηακνξθψζεθε ζηα πξψηα κεηαπνιεκηθά ρξφληα κεηαμχ ησλ νξζφδνμσλ θαη ζπληεξεηηθψλ νηθνλνκνιφγσλ. Ζ λενθιαζηθή απηή ζχλζεζε εθθξάδεη ηε ζπκβαηηθή λενθιαζηθή ζεσξία πνπ έρεη σο βάζε ην κνληέιν αλάιπζεο ηνπ Γηεζλνχο Δκπνξίνπ, φπσο ην ζρεκαηνπνίεζαλ αξρηθά νη Heckscher - Ohlin θαη ην ηειεηνπνίεζε κεηέπεηηα ν Samuelson (Μνληέιν HOS).(Λαγφο, 2007:39) Ζ δεθαεηία ηνπ 60, απνηέιεζε δεθαεηία πνπ ραξαθηεξίζηεθε απφ ηελ έληνλε θξηηηθή αιιά θαη ηελ ακθηζβήηεζε ζηηο πξνεγνχκελεο ζεσξίεο θαη πξαθηηθέο, νη νπνίεο είραλ ζηφρν λα αλαπηχμνπλ ην πξφηππν ηεο εληαηηθήο απαζρφιεζεο θαη απνθέληξσζεο. Ζ ηάζε πνπ εκθαλίζηεθε ήηαλ λα πηνζεηήζνπλ ππνδείγκαηα γεληθήο ηζνξξνπίαο κε ζηαζεξέο απνδφζεηο θιίκαθαο. Δπίζεο, ζε απηή ηε δεθαεηία επαλήιζε ζην πξνζθήλην θαη ε πξνβιεκαηηθή ηνπ "θέληξνπ- πεξηθέξεηαο", νη επηδεηλνχκελνη φξνη εκπνξίνπ ηνπ Prebisch, ε ζεσξία ηνπ πιενλάζκαηνο ησλ Baran - Sweezy, ε ζεσξία ηεο άληζεο αληαιιαγήο ηνπ Δκκαλνπήι, ε ζεσξία άληζεο αλάπηπμεο ηνπ Amin, ε ζεσξία ηεο εμαξηεκέλεο αλάπηπμεο ηνπ Cardoso.(Λαγφο, 2007:40) ηε δεθαεηία ηνπ 70 παξαηεξείηαη ε θνξχθσζε ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο θξίζεο ζε παγθφζκην επίπεδν, κε ζεκαληηθφηεξα απνηειέζκαηα ηελ απνβηνκεράληζε ησλ παξαδνζηαθψλ θιάδσλ θαη ηελ ππνρψξεζε ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο, ε νπνία είρε σο επαθφινπζν ηε ξηδηθή αλαδηάξζξσζε νιφθιεξσλ θιάδσλ ( π.ρ. λαππεγεία, λεκαηνπξγεία). Έηζη, ε πεξηθεξεηαθή ζεσξία ζηνρεχεη θπξίσο ζηελ θάιπςε βαζηθψλ αλαγθψλ ηνπ πιεζπζκνχ κέζσ απνθεληξσηηθψλ πνιηηηθψλ θαη ζπκκεηνρηθψλ δηαδηθαζηψλ, γηα λα αληηκεησπίζεη ηηο επηπηψζεηο ησλ δηαδνρηθψλ θαπηηαιηζηηθψλ θξίζεσλ. Οη νηθνλνκηθέο πνιηηηθέο πνπ πηνζεηήζεθαλ, κε βάζε ηε 9

11 ζεσξία ησλ πφισλ αλάπηπμεο θαη ηε ζεσξία ηεο εμαγσγηθήο βάζεο ηεο πξνεγνχκελεο ρξνληθήο πεξηφδνπ, θξίλνληαη αλαπνηειεζκαηηθέο.(λαγφο, 2007:40) Όπσο εμειίζζνληαη ηα γεγνλφηα, κέρξη ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 κπνξνχλ λα εληνπηζηνχλ κφλν δχν αλαπηπμηαθά κνληέια, ηα νπνία ελαιιάζζνληαη, αλάινγα κε ην θπξίαξρν νηθνλνκηθφ, ηερλνινγηθφ, ηδενινγηθφ ζχζηεκα θαζψο θαη κε ηελ θνηλσληθή θαη πνιηηηθή νξγάλσζε πνπ επηθξαηεί ζε θάζε δεδνκέλε ηζηνξηθή πεξίνδν. Σα κνληέια απηά είλαη ην λενθιαζηθφ κνληέιν απηφκαηεο εμηζνξξφπεζεο ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ θαη ην κνληέιν ηεο αληζνξξνπίαο. ηε δεθαεηία απηή, θπξηαξρνχλ νη κεγάινη δηεζλείο νξγαληζκνί, νη αζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, ε ππεξεθκεηάιιεπζε ή ππνεθκεηάιιεπζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ, ε ππνηνληθφηεηα ησλ αγξνηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, ε θξελήξεο αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο θ.ά. Σν αλαπηπμηαθφ πξφηππν πνπ αθνινπζείηαη, θαηεπζχλεηαη "εθ ησλ άλσ", δειαδή απφ ηελ θνξπθή ηεο πνιηηηθν-δηνηθεηηθήο ππξακίδαο.(λαγφο, 2007:40-41) ηε δεθαεηία ηνπ 90, ζηελ νπνία θπξηαξρεί ε κείσζε ησλ θνηλσληθψλ αιιειεπηδξάζεσλ, ν θνηλσληθφο έιεγρνο ζηηο ηερλνινγηθέο θαηλνηνκίεο, ε ζηξνθή ζηελ πνηφηεηα θαη ζηε δηαθνξνπνίεζε ηεο παξαγσγήο, ε κέξηκλα ηνπ αλζξψπνπ γηα ηε θχζε θαη ην πεξηβάιινλ θ.ά., ην αλαπηπμηαθφ πξφηππν πνπ πηνζεηείηαη, θαηεπζχλεηαη "απφ ηα θάησ", δειαδή απφ ηε "βάζε ηεο αλάπηπμεο", θαη ζηεξίδεηαη ζηελ επέιηθηε εμεηδίθεπζε, ζηε δηθηχσζε (networks) ησλ επηρεηξήζεσλ, ζηηο επηρεηξεκαηηθέο ζπζηάδεο (business clusters) θαζψο θαη ζηα δηαθφξσλ εηδψλ πάξθα φπσο ηα επηζηεκνληθά πάξθα, ηα ηερλνινγηθά πάξθα, ηα πάξθα επηρεηξήζεσλ, ηα εκπνξηθά πάξθα, ζηηο ηερλνπφιεηο, δειαδή γίλεηαη κηα λέα ηνκή φζνλ αθνξά ηελ θπξίαξρε άπνςε ησλ πφιεσλ αλάπηπμεο.(λαγφο, 2007:41-42) Ωζηφζν, ηα ηειεπηαία ρξφληα παξαηεξείηαη κηα ζηξνθή ηεο ζεσξίαο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο ζηα νηθνλνκηθά ηεο ζπζζψξεπζεο (economic accumulation), ηα νπνία έρνπλ λα θάλνπλ θπξίσο κε ηηο νηθνλνκίεο ζπγθέληξσζεο ησλ πεξηθεξεηψλ, ηελ αλάπηπμε ησλ πφιεσλ, ηε ζεσξία ηεο ελδνγελνχο αλάπηπμεο, ηε λέα νηθνλνκηθή γεσγξαθία. ηε λέα απηή ζεψξεζε ηεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο, ην ελδηαθέξνλ ηεο ζεσξίαο θαη ηεο πνιηηηθήο παξνπζηάδεηαη ζην θνκκάηη ηνπ πεξηθεξεηαθνχ ζρεδηαζκνχ θαη πξνγξακκαηηζκνχ, ζηελ νξζνινγηθή νξγάλσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ δξάζεσλ ζε ζεκαηηθήο θαη ρσξηθήο ζπγθέληξσζεο, ζηνλ εκπινπηηζκφ ησλ παξαγσγηθψλ δνκψλ ησλ πεξηθεξεηψλ κε γλψζε θαη λέεο δξαζηεξηφηεηεο πνπ ζα δηαθνξνπνηήζνπλ ην ηνπηθφ πξντφλ θαη ζα ηνλψζνπλ ηηο δηαζπλδέζεηο κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ.(λαγφο, 2007:42-43) χκθσλα κε ηνλ Υξηζηνθάθε (2001:19-20), νη ζεσξίεο θαη νη πνιηηηθέο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο ηαμηλνκνχληαη ζε ηξεηο γεληέο: Ζ πξψηε γεληά, απνηειείηαη απφ ζεσξίεο θαη πνιηηηθέο, νη νπνίεο αλαθέξνληαη ζηε ρξνληθή πεξίνδν ηελ πεξίνδν απηή αλήθνπλ νη ζεσξίεο έιιεηςεο θαη αθζνλίαο πφξσλ, πεξηθεξεηαθήο ηζνξξνπίαο, εμαγσγηθήο βάζεο, ε πφισζε θαη δηάρπζε ηεο αλάπηπμεο θαη ηα κνληέια Harrod - Domar. Ζ δεχηεξε γεληά, ζπγθξνηείηαη απφ ζεσξίεο θαη πνιηηηθέο, νη νπνίεο αλαθέξνληαη ζηε ρξνληθή πεξίνδν ηελ πεξίνδν απηή αλήθνπλ νη ζεσξίεο ηεο ζρνιήο ηεο εμάξηεζεο, ε ζεσξία εζσηεξηθήο απνηθηνθξαηίαο, αγξνην-αζηηθήο αλάπηπμεο, ην επηιεθηηθφ ρσξηθφ θιείζηκν θαζψο θαη νη πξνζεγγίζεηο ηεο ζρνιήο ηεο πνιηηηθήο νηθνλνκίαο. Σέινο, ζηελ ηξίηε γεληά, 1980 έσο θαη ζήκεξα, αλήθνπλ ζεσξίεο θαη πνιηηηθέο ζρεηηθά κε ηελ νινθιεξσκέλε, ηνπηθή, ελδνγελή αλάπηπμε, ηελ αλάπηπμε απφ ηα θάησ", ηηο ηερλνπφιεηο, ηα επηζηεκνληθά πάξθα θαη ηελ επέιηθηε εμεηδίθεπζε. (Υξηζνθάθεο,2001) 10

12 Μηα άιιε θαηεγνξηνπνίεζε ηεο εμειηθηηθήο πνξείαο ηεο ρσξηθήο αλάπηπμεο, δηαηππψλεηαη απφ ηνλ Γ. Καπθαιά (2004:18-24), ν νπνίνο δηαθξίλεη δπν βαζηθά ζηάδηα εμέιημεο: Σν πξψην ζηάδην, απνηειείηαη απφ δχν επηκέξνπο ηάζεηο νη νπνίεο νλνκάδνληαη "απαξρέο" ( ) θαη "σξηκφηεηα"( ). ηηο "απαξρέο" ( ), αλαπηχρζεθαλ νη θιαζηθέο θαηεπζχλζεηο ηεο Οηθνλνκηθήο ηνπ Υψξνπ θαη πεξηιακβάλνληαη νη ζεσξίεο: 1. Υσξνζέηεζε ηεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο, ηνπ A. Weber (1909). 2. Οηθνλνκίεο ρσξηθήο ζπγθέληξσζεο, ηνπ A. Marshall (1916). 3. Υσξηθφο Αληαγσληζκφο, ηνπ H. Hotelling (1929). 4. Κεληξηθνί ηφπνη (πεξηνρέο αγνξάο), ησλ W. Christaller (1933) θαη A. Lösch (1940). ηελ "σξηκφηεηα", αλαπηχρζεθε ν πξνγξακκαηηζκφο ηεο αλάπηπμεο θαζψο θαη ε πεξηθεξεηαθή επηζηήκε θαη εζσθιείεη ηηο εξγαζίεο θαη ζεσξίεο: 1. Δξγαιεία ιήςεο πξνγξακκαηηθψλ απνθάζεσλ, εθηίκεζεο ησλ αιιειεμαξηήζεσλ θαη επηπηψζεσλ ησλ επελδχζεσλ (π.ρ. πίλαθεο εηζξνψλεθξνψλ, πεξηθεξεηαθνί πνιιαπιαζηαζηέο), ηνπ W. Isard ( ). 2. Πφινη αλάπηπμεο, ησλ F. Perroux (1955), J. θαη R. Boudeville (1966). 3. σξεπηηθή αηηηφηεηα θαη δηαζπλδέζεηο, ησλ G. Mydral (1957) θαη A. O. Hirshmann (1958). 4. ηάδηα αλάπηπμεο θαη εθζπγρξνληζκφο, ηνπ W. W. Rostow (1960). ην δεχηεξν ζηάδην, αλήθνπλ νη ηάζεηο "ακθηζβήηεζε" ( ) θαη νη "αλαδπφκελεο ηάζεηο" ( ). ηελ "ακθηζβήηεζε" ( ) αλαπηχρζεθε θπξίσο ε πνιηηηθή νηθνλνκία ηνπ ρψξνπ, θαζψο θαη ηα θαζεζηψηα ζπζζψξεπζεο κέζσ ησλ εξγαζηψλ: 1. Άληζεο αληαιιαγήο θαη κεηαθνξάο ηεο αμίαο, θαζψο θαη πφισζεο θέληξνπ - πεξηθέξεηαο ζε παγθφζκην επίπεδν, ησλ A. G. Frank (1967) θαη A. Emmanuel (1972). 2. Σεο έλλνηαο ηνπ ρψξνπ σο θνηλσληθφ πξντφλ θαη πεδίν ηαμηθήο αληηπαξάζεζεο θαη θνηλσληθψλ ζπγθξνχζεσλ (παξαγσγή ρψξνπ), ησλ D. Harvey (1973, 1982) θαη H. Lefebvre (1974). 3. Σεο έλλνηαο ηνπ ρψξνπ σο πιαίζην αλαπαξαγσγήο ηεο εξγαηηθήο δχλακεο (ρψξνη ζπιινγηθήο θαηαλάισζεο), ησλ M. Castells (1977) θαη D. Massey (1977). 4. Σεο έλλνηαο ηνπ ρψξνπ σο απνηέιεζκα ησλ ζπλζεθψλ θαη ησλ κεηαβνιψλ ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο ( ρψξνη παξαγσγήο θαη παξαγσγηθή δηαδηθαζία), ησλ A. Liepitz (1977) θαη D. Massey (1982). Όζνλ αθνξά ηηο "αλαδπφκελεο ηάζεηο" ( ), αλαπηχρζεθαλ ε πνιηηηθή νηθνλνκία θαη ε ελδνγελήο αλάπηπμε, νη νπνίεο ζε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν ζρεηίδνληαη κε: 1. Σε δνκή ηνπ παξαγσγηθνχ ζπζηήκαηνο. 2. Σελ επέιηθηε εμεηδίθεπζε ησλ βηνκεραληθψλ πεξηνρψλ (third Italy model). 3. Σν θνηλσληθφ θεθάιαην θαη ηηο καζεζηαθέο πεξηνρέο (learning regions). (Καπθαιάο,2004) 11

13 Κεφϊλαιο 2 ο : Θεωρύεσ περιφερειακόσ ανϊπτυξησ. 2.1 Κλαςικϋσ Θεωρύεσ. Οη θιαζηθνί νηθνλνκνιφγνη φπσο νη Α. κηζ, Νη. Ρηθάξλην, Σ. Μηι, Κ. Μαξμ, πξνζπαζνχλ λα εληνπίζνπλ, κέζσ ησλ ζεσξηψλ ηνπο, ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηνπ νηθνλνκηθνχ κεραληζκνχ, κειεηψληαο ηηο θνηλσληθννηθνλνκηθέο ζρέζεηο θαη γεληθφηεξα ηνπο παξάγνληεο πνπ επζχλνληαη γηα ηελ πηψζε ηνπ θέξδνπο, νη νπνίνη, ελ ηέιεη, πξνζδηνξίδνπλ ηελ εμέιημε ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο. ηελ πξνζπάζεηά ηνπο απηή, ε ππαλάπηπμε θαη ηα ζρεηηθά πξνβιήκαηά ηεο ζίγνληαη ειάρηζηα, κηαο θαη ζεσξνχληαη παξνδηθέο θαηαζηάζεηο πνπ αξγά ή γξήγνξα ζα αθνινπζήζνπλ ηηο γεληθέο αξρέο εμέιημεο ηεο θαπηηαιηζηηθήο αλάπηπμεο. Παξφηη ε εξκελεία πνπ δίλεη ν θαζέλαο, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ θαη ησλ καζεηψλ ηνπο, ζηε δηαδηθαζία ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο είλαη δηαθνξεηηθή, ηειηθά φινη ζπκθσλνχλ ζηελ παξαδνρή φηη ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε εθηπιίζζεηαη ηζφξξνπα θαη πξνζηαηεχεηαη απφ θάζε δηαηαξαρή κέζσ ηεο νπδεηεξφηεηαο ηνπ ρξήκαηνο θαη ηνπ κεραληζκνχ ησλ ηηκψλ, κε ηηο πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο λα ζεσξνχληαη σο παξάγσγεο ζπλέπεηεο ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ηξφπνπ αλάπηπμεο. (Λαγφο, 2007:53-56) Θευπία έλλειτηρ/ αθθονίαρ θςζικών πόπυν Ζ θιαζηθή νηθνλνκηθή ζεσξία απνδίδεη ηηο αληζφηεηεο πνπ δεκηνπξγνχληαη κεηαμχ πεξηθεξεηψλ θαη ρσξψλ ζε "θπζηθνχο ιφγνπο", δειαδή νη αληζφηεηεο εμαξηψληαη απφ ηε δηαρείξηζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ. Ζ ζεσξία απηή, φπσο ζπκπεξαίλεη ν Λαγφο (2007:56) απφ ηα ιεγφκελα ησλ Perloff θαη Wingo, βαζηδφκελε ζην ππφδεηγκα έιιεηςεο/ αθζνλίαο πφξσλ (Staple theory or resource base theory) ππνζηεξίδεη φηη θάπνηεο πεξηνρέο έρνπλ ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα ζηελ πξνψζεζε ηεο αλαπηπμηαθήο ηνπο δηαδηθαζίαο απφ ηελ άπνςε ησλ θπζηθψλ πφξσλ, ηνπ θεθαιαίνπ, ηθαλφηεηαο θαη εμππλάδαο, έλαληη άιισλ γεηηνληθψλ ή φρη πεξηνρψλ. Δθκεηαιιεπφκελεο ηα ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηά ηνπο, γίλνληαη πην αληαγσληζηηθέο θαη πινπηίδνπλ, απμάλνληεο έηζη ηηο αληζφηεηεο. (Λαγφο, 2007) Ζ ζεσξία έιιεηςεο/ αθζνλίαο θπζηθψλ πφξσλ, ζχκθσλα κε ηνλ Λακπξηαλίδε (2000: ) έρεη πεξηγξαθηθφ ραξαθηήξα θαη δελ έρεη ζεκαληηθά επηρεηξήκαηα γηα λα εμεγήζεη ηνλ πινχην ή ηε θηψρεηα πνπ ππάξρεη ζηηο πεξηθέξεηεο κηαο ρψξαο. Δξκελεχεη ηθαλνπνηεηηθά ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη ηηο αληζφηεηεο γηα νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ αθνξνχλ θπξίσο ην ζπληειεζηή παξαγσγήο έδαθνο (π.ρ. γεσξγία), ηελ έιιεηςε θεθαιαίνπ γηα δεκηνπξγία επελδχζεσλ, ηελ έιιεηςε επηρεηξεκαηηθνχ πλεχκαηνο, ηα δπζκελή θιηκαηνινγηθά, γεσγξαθηθά θαη θπιεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο πεξηνρήο κειέηεο. (Λακπξηαλίδεο, 2000) Δπίζεο ε ζεσξία απηή δελ παξέρεη ηθαλνπνηεηηθή εξκελεία ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ γηα νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηνλ νηθνλνκηθφ ζπληειεζηή θεθάιαην, θαζηζηψληαο ηελ έηζη κηα ζεσξία αλίθαλε λα παξέρεη κηα νινθιεξσκέλε θαη νιηθή πξνζέγγηζε ηεο αλαπηπμηαθήο δηαδηθαζίαο. (Λαγφο, 2007:58-59) Θευπία εξαγυγικήρ/οικονομικήρ βάζηρ Ζ ζεσξία νηθνλνκηθήο βάζεο (economic base theory), φπσο αλαθέξνπλ νη Λαγφο (2007:59) θαη νη Perloff θαη Wingo (1968:43-44), εξκελεχεη ηηο βξαρπρξφληεο κεηαβνιέο ηνπ πεξηθεξεηαθνχ εηζνδήκαηνο. Σν θχξην ραξαθηεξηζηηθφ απηήο ηεο ζεσξίαο είλαη φηη ν πξνζαλαηνιηζκφο θαη ν ξπζκφο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο κηαο 12

14 πεξηθέξεηαο πξνζδηνξίδνληαη απφ ηελ ηθαλφηεηά ηεο λα εμάγεη αγαζά πξνο ηηο ππφινηπεο πεξηθέξεηεο ηεο ρψξαο θαη πξνο ηηο ππφινηπεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ. Ζ νηθνλνκία θάζε πεξηθέξεηαο δηαθξίλεηαη ζε δχν ηνκείο: ζηνλ εμαγσγηθφ ή βαζηθφ ηνκέα, πνπ ηα πξντφληα ηνπ εμάγνληαη ζηηο ππφινηπεο πεξηθέξεηεο ή ζην εμσηεξηθφ θαη ζην κε βαζηθφ ή ηνπηθφ ηνκέα, πνπ ηα πξντφληα ηνπ θαιχπηνπλ ηηο αλάγθεο ησλ θαηνίθσλ ηεο πεξηθέξεηαο θαη ζηεξίδνπλ ηνλ εμαγσγηθφ ηνκέα. Γειαδή, νξηζκέλεο δξαζηεξηφηεηεο είλαη ηφζν βαζηθέο, ψζηε ε αχμεζή ηνπο νδεγεί θαη θαζνξίδεη ηε ζπλνιηθή αλάπηπμε ηεο πεξηθέξεηαο, ελψ άιιεο, νη κε βαζηθέο είλαη απιέο ζπλέπεηεο ηεο ζπλνιηθήο αλάπηπμεο ηεο πεξηθέξεηαο. πλεπψο, κπνξεί θαλείο λα ζπκπεξάλεη φηη ε αλάπηπμε κηαο πεξηθέξεηαο είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλε κε ηε ρσξνζέηεζε ησλ βαζηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηελ αλίρλεπζε δηαδηθαζηψλ κέζσ ησλ νπνίσλ νη βαζηθέο δξαζηεξηφηεηεο, ζε νπνηαδήπνηε πεξηθέξεηα, νδεγνχλ ζηε ζπλνδεπηηθή αλάπηπμε ησλ κε βαζηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Μηα αχμεζε ηεο εμαγσγηθήο βάζεο, δειαδή φισλ ησλ εμαγψγηκσλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ κηαο πεξηθέξεηαο, ζέηεη ζε θίλεζε κηα πνιιαπιαζηαζηηθή δηαδηθαζία, θαζψο φιεο νη κε εμαγσγηθέο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο αθνινπζνχλ ηε δηεχξπλζε ή ζπζηνιή ησλ εμαγσγηθψλ θιάδσλ. (Pike, 2006:71-72, Λακπξηαλίδεο, 2000:260) Όπσο παξαηεξείηαη, ε ζεσξία εμαγσγηθήο βάζεο παξνπζηάδεη κηα ζεηξά απφ κεηνλεθηήκαηα. Πξψηνλ, ην κνληέιν ηεο κειεηάεη κφλν κία ζπγθεθξηκέλε πεξηθέξεηα θαη σο αληίπνδα ζέηεη ηνλ ππφινηπν θφζκν. Αδηαθνξεί, δειαδή, γηα ηελ πξνέιεπζε ηεο αχμεζεο ηεο δήηεζεο εμαγσγηθψλ αγαζψλ, ε νπνία κπνξεί θάιιηζηα λα βξίζθεηαη ζηε γεηηνληθή πεξηθέξεηα ή ζηελ άιιε άθξε ηνπ θφζκνπ. πζθνηίδεη, ζπλεπψο, ηνπο ιεηηνπξγηθνχο δεζκνχο νη νπνίνη πθίζηαληαη κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηψλ. Γεχηεξνλ ππνζηεξίδεη φηη είλαη ζεηηθφ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο πεξηνρήο ην ηζνδχγην κεηαμχ ησλ εηζνδεκάησλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ηηο εμαγσγέο λα μεπεξλνχλ απηά ησλ εηζαγσγψλ. Ζ έμνδνο, δειαδή, παξαγσγηθψλ πφξσλ απφ ηελ πεξηνρή παξνπζηάδεηαη σο θάηη ην ζεηηθφ. Ζ αλάπηπμε κηαο πεξηθέξεηαο ζπλδέεηαη ζηελ πξάμε κε απμήζεηο ηφζν ζηηο εηζαγσγέο φζν θαη ζηηο εμαγσγέο, ζπλεπψο είλαη αβάζηκν λα ππνζηεξίδεηαη φηη ν ηξφπνο γηα λα αλαπηπρζεί κηα πεξηθέξεηα είλαη λα επελδχζεη ηηο νηθνλνκίεο ηεο έμσ απφ ηα φξηά ηεο. Σξίηνλ, είλαη πξνβιεκαηηθφ ην φηη ν θχξηνο πξνζδηνξηζηηθφο παξάγνληαο ηνπ πεξηθεξεηαθνχ εηζνδήκαηνο είλαη ην κέγεζνο ηνπ βαζηθνχ ηνκέα ηεο πεξηθέξεηαο, δειαδή ησλ εμαγσγψλ γηαηί: 1) Οη εζσηεξηθέο κεηαβνιέο ζηηο ζπλζήθεο, πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη ζηελ πεξηθέξεηα, είλαη πηζαλφ λα πξνθαιέζνπλ θαη απηέο κεηαβνιέο πεξηθεξεηαθνχ εηζνδήκαηνο. Δμάιινπ, ν κε βαζηθφο ηνκέαο δελ επεξεάδεηαη κφλν απφ ηηο κεηαβνιέο ηνπ πεξηθεξεηαθνχ εηζνδήκαηνο πνπ πξνθαινχληαη απφ ηηο εμαγσγέο, αιιά κπνξεί θαη ν ίδηνο λα ηηο επεξεάζεη. Οη εμαγσγέο δειαδή δελ απνηεινχλ ηε κνλαδηθή πεγή πνιιαπιαζηαζηηθψλ απνηειεζκάησλ. 2) Σν γεγνλφο φηη δελ ιακβάλνληαη ππφςε νη δηαζπλδέζεηο αλάκεζα ζηηο βηνκεραλίεο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αλνκνηνγέλεηα ηνπ βαζηθνχ θιάδνπ, νδεγεί ζηε δηαθνξνπνίεζε ηεο κεηαβνιήο ηεο εμαγσγηθήο βάζεο ζην πεξηθεξεηαθφ εηζφδεκα, αλάινγα κε ηνλ θιάδν ζηα πξντφληα ηνπ νπνίνπ εθδειψλεηαη ε κεηαβνιή. 3) Τπάξρεη δπζθνιία ζηε δηάθξηζε κεηαμχ βαζηθψλ θαη κε βαζηθψλ βηνκεραληψλ. 4) Σν ζεκαληηθφηεξν πξφβιεκα είλαη ε ππφζεζε φηη νη εμαγσγέο πξνζδηνξίδνληαη απηφλνκα, γηαηί έρεη σο ζπλέπεηα λα αγλννχληαη νη αληαλαθιαζηηθέο επηδξάζεηο πνπ αζθεί ε αχμεζε ησλ εμαγσγψλ επί ηνπ δηαπεξηθεξεηαθνχ εκπνξίνπ. (Λακπξηαλίδεο, 2000: ) 13

15 Ο North (1955: ) δεκηνχξγεζε έλα κνληέιν πνπ εμεγεί ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ε εμαγσγηθή βάζε κηαο πεξηθέξεηαο επεξεάδεη ηνλ ξπζκφ κεγέζπλζήο ηεο. Σν κνληέιν ηνπ North πξνβιέπεη ηελ αλάπηπμε ηεο πεξηθέξεηαο θαηά ζηάδηα: 1) Αλάπηπμε εμσηεξηθψλ νηθνλνκηψλ θαη εηζξνή θεθαιαίσλ, γηαηί ε αλάπηπμε ησλ εμαγσγψλ απνηεινχλ ηε βάζε ηεο πεξηθεξεηαθήο νηθνλνκίαο. Απηφ επηηπγράλεηαη κέζσ ηνπ ηζρπξνχ θαη θαηνρπξσκέλνπ ζπζηήκαηνο ππνδνκήο, φπνπ εληζρχνληαη νη εμαγσγέο θαη ε νηθνλνκηθή κεγέζπλζε ηεο πεξηθέξεηαο, πνπ θαηαιήγεη ζηελ αλάπηπμε ηεο ηνπηθήο βηνκεραλίαο, ε νπνία απνηειεί κε βαζηθή νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα. 2) Ζ επέθηαζε ηεο ηνπηθήο βηνκεραλίαο κπνξεί λα πάξεη ηέηνηεο δηαζηάζεηο ψζηε λα αξρίζεη λα πξνζαλαηνιίδεηαη θαη απηή πξνο ηηο εμαγσγέο δηεπξχλνληαο έηζη ηελ εμαγσγηθή βάζε ηεο πεξηθέξεηαο, δεκηνπξγψληαο έλαλ "θχθιν" ζηελ αλάπηπμή ηεο. (D. North, 1955, Λακπξηαλίδεο, 2000: ) Θευπία ηος διαπεπιθεπειακού εμποπίος Ζ ζεσξία δηαπεξηθεξεηαθνχ εκπνξίνπ ππνζηεξίδεη φηη ε αηηία ζρεκαηηζκνχ ηνπ πεξηθεξεηαθνχ ζπγθξηηηθνχ πιενλεθηήκαηνο βξίζθεηαη ζηνπο δηαθνξεηηθνχο ζπληειεζηέο παξαγσγήο πνπ ππάξρνπλ ζηηο δηάθνξεο πεξηθέξεηεο θαη ζηηο δηαθνξεηηθέο πνζφηεηεο πξντφλησλ πνπ παξάγνληαη, ή ηηο ππεξεζίεο νη νπνίεο πξνζθέξνληαη ζε απηέο. (Λακπξηαλίδεο, 2000:257) Ζ δηαθνξά ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία θάζε πεξηθέξεηαο, επηηξέπεη ηελ απφθηεζε εηδίθεπζεο ζηελ παξαγσγή ζπγθεθξηκέλσλ πξντφλησλ ή ζηελ πξνζθνξά ππεξεζηψλ ζε ρακειφ θφζηνο. Απηφ ζπκβαίλεη εμαηηίαο ηεο αθζνλίαο ησλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο πνπ απαηηνχληαη ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία, κε απνηέιεζκα ηελ ελεξγνπνίεζε ηνπ δηαπεξηθεξεηαθνχ εκπνξίνπ, φπνπ ηα παξαγφκελα αγαζά θαη ππεξεζίεο ρακεινχ θφζηνπο, εηζάγνληαη ζε άιιεο πεξηθέξεηεο νη νπνίεο ηα παξάγνπλ αληίζηνηρα θζελά, κε απψηεξν ζθνπφ θάζε πεξηθέξεηα λα νδεγείηαη ζηελ εμίζσζε ησλ ακνηβψλ ησλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο ηεο. (Λακπξηαλίδεο, 2000:257) Σν κεηνλέθηεκα ηεο ζεσξίαο απηήο είλαη φηη ζηεξίδεηαη ζε κηα ζεηξά απφ ππνζέζεηο, φπσο φηη ππάξρνπλ δχν κφλν πεξηθέξεηεο, φηη δελ ππάξρεη θηλεηηθφηεηα ηνπ θεθαιαίνπ θαη ηεο εξγαζίαο, φηη νη ηερλνινγίεο παξαγσγήο βαζίδνληαη ζε γξακκηθέο θαη νκνγελείο ζπλαξηήζεηο πνπ είλαη ηαπηφζεκεο γηα φιεο ηηε πεξηθέξεηεο, φηη ε επίδξαζε ηεο απφζηαζεο ζην δηαπεξηθεξεηαθφ εκπφξην δελ έρεη θαζφινπ ζεκαζία. Όκσο, απνηειεί θνηλή παξαδνρή απφ φινπο ηνπο εηδηθνχο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο φηη ν ηέιεηνο αληαγσληζκφο, ε νκνηνκνξθία θαη ε πιήξεο θηλεηηθφηεηα ησλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο ζην ρψξν δελ πθίζηαηαη. Γεδνκέλνπ ηνπ φηη νη δπλάκεηο ηεο αγνξάο δελ νδεγνχλ ζε πεξηθεξεηαθή ηζνξξνπία, ε ζεσξία απηή παξαπέκπεη ζε έλα κε ξεαιηζηηθφ κνληέιν, θαζφηη δίλεη έκθαζε ζην εκπφξην, ην νπνίν ην ζεσξεί σο ηνλ κνλαδηθφ παξάγνληα γηα ηε ζχγθιηζε ησλ νηθνλνκηθψλ αληζνηήησλ θαη παξαβιέπεη άιια θξίζηκα ζηνηρεία πνπ ππεηζέξρνληαη ζηε γεληθφηεξε πξνβιεκαηηθή ηεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο. (Λαγφο, 2007:64-66) 14

16 2.2 Νεοκλαςικϋσ Θεωρύεσ. Οη λενθιαζηθνί νηθνλνκνιφγνη, φπσο αλαθέξεη ν Λαγφο (2007:69-70), εξγάζηεθαλ κε ην ππφδεηγκα ηεο "ζηάζηκεο" ηζνξξνπίαο, φπνπ ζχκθσλα κε ηηο ζεσξίεο θαη ηε ινγηθή ηνπο, ε νηθνλνκηθή ηζνξξνπία επεξεάδεηαη αλά πεξηφδνπο απφ ηελ ηερλνινγηθή πξφνδν θαη ηελ αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ θαη θάζε θνξά ηζνξξνπεί εθ λένπ. Οη λενθιαζηθέο ζεσξίεο πεξηθεξεηαθήο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο απνηεινχλ κεηεμέιημε ηεο θιαζηθήο ζεσξίαο ηνπ ζπγθξηηηθνχ πιενλεθηήκαηνο ηνπ Ρηθάξλην, δίλνπλ κηα νπζηαζηηθή θαη κνλνδηάζηαηε έλλνηα ζην θεθάιαην, έλαλ απφ ηνπο ζπληειεζηέο παξαγσγήο, δειαδή, πνπ ππεηζέξρνληαη ζηε λενθιαζηθή ζχιιεςε ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο. Οη ραξαθηεξηζηηθέο παξαδνρέο πνπ ζπλδένπλ ην θεθάιαην κε ηνπο άιινπο παξαγσγηθνχο ζπληειεζηέο είλαη ε παξαδνρή ηεο ζπκπιεξσκαηηθφηεηαο θαη ε παξαδνρή ηεο ππνθαηάζηαζεο ησλ ζπληειεζηψλ ηεο ζπλάξηεζεο παξαγσγήο. Απνηέιεζκα ηεο ζπκπιεξσκαηηθφηεηαο είλαη ε εμάξηεζε ηνπ κέζνπ ή ηνπ νξηαθνχ πξντφληνο θάζε ζπληειεζηή, φρη κφλν ηελ πνζφηεηα ηεο ρξήζεο ηνπ ίδηνπ ηνπ ζπληειεζηή, αιιά θαη απφ ην βαζκφ ρξήζεο ησλ άιισλ ζπληειεζηψλ. Ζ παξαδνρή ηεο ππνθαηάζηαζεο εθθξάδεη κηα ζρεδφλ απεξηφξηζηε δπλαηφηεηα αληηθαηάζηαζεο πνζνηήησλ ηνπ ελφο ζπληειεζηή απφ πνζφηεηεο άιισλ ζπληειεζηψλ γηα ηελ παξαγσγή ηνπ ίδηνπ ή κεγαιχηεξνπ φγθνπ παξαγσγήο. (Λαγφο,2007:70-71) θνπφο ησλ λενθιαζηθψλ ζεσξηψλ δελ είλαη λα εληνπηζζνχλ νη αηηίεο πνπ πξνθαινχλ ηελ άληζε πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε ζε εζληθφ ή δηεζλέο επίπεδν, αιιά ε αλαδήηεζε ηνπ πιαηζίνπ, ησλ πξνυπνζέζεσλ θαη ησλ κεραληζκψλ πνπ ζα εμαζθαιίδνπλ καθξνρξφληα ηζφξξνπε πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε. Οη ζεσξίεο απηέο δέρνληαη φηη ν κεραληζκφο κε ηηο ιεηηνπξγίεο ηεο ειεχζεξεο αληαγσληζηηθήο αγνξάο κπνξεί λα δηαζθαιίζεη φρη κφλν κηα απηάξθεο θαη δηαξθψο αλαπηπζζφκελε παξαγσγή, αιιά θαη εμηζνξξνπεκέλε αλάπηπμε ησλ πεξηθεξεηψλ ελφο εζληθνχ ρψξνπ. Έηζη νη κεραληζκνί ηεο αγνξάο ζπκβάιινπλ ζηε κείσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ, θαζψο νη κεηαθηλήζεηο ησλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο θαη νη εκπνξηθέο ξνέο πνπ αλαπηχζζνληαη ηείλνπλ λα επηδξνχλ εμηζσηηθά ζηηο ακνηβέο θαη ηα εηζνδήκαηα. Δπνκέλσο, νη ζεσξίεο απηέο αληηιακβάλνληαη ηελ ηαπηφρξνλε χπαξμε πεξηνρψλ δηαθνξεηηθψλ ηαρπηήησλ ζαλ έλα παξνδηθφ γεγνλφο, πνπ πξνθαιείηαη απφ ηελ αδπλακία πξνζαξκνγήο ηεο ζπλνιηθήο πξνζθνξάο ζηε δήηεζε. Ωζηφζν, νη ππνζέζεηο ηεο ζεσξίαο δελ είλαη ξεαιηζηηθέο, κε απνηέιεζκα εμίζσζε ησλ ηηκψλ ησλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο λα είλαη αδχλαηε θαη ζπλεπψο λα κελ εμηζνξξνπείηαη ε αλάπηπμε ηεο πεξηθέξεηαο. (Λαγφο, 2007:71-73) Ζ επηθξάηεζε ησλ λενθιαζηθψλ πξνζεγγίζεσλ ζηελ πεξηθεξεηαθή επηζηήκε, κεηά ηε δεθαεηία ηνπ '60 ζηεξίρζεθε ζηελ έιιεηςε ππνδεηγκάησλ πνπ ελζσκαηψλνπλ ηερλνινγίεο παξαγσγήο κε αχμνπζεο νηθνλνκίεο θιίκαθαο γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα, αιιά θαη ζηελ αδπλακία λα θαηαζθεπαζηνχλ ππνδείγκαηα γεληθήο ηζνξξνπίαο πνπ λα επηηξέπνπλ ηελ αλάιπζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ αγνξψλ ζην πιαίζην ηνπ πιήξνπο αληαγσληζκνχ. Έηζη, κέρξη ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ '90, ε λενθιαζηθή πξνζέγγηζε ήηαλ ην θπξίαξρν ξεχκα νηθνλνκηθήο ζθέςεο. (Λαγφο, 2007:74) Οη πεξηζζφηεξεο ππνζέζεηο ηεο δελ απαληψληαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. Δπίζεο ζηε "ζηαηηζηηθή πξαγκαηηθφηεηα" ησλ θνηλσληψλ, ζηηο νπνίεο ιεηηνπξγεί ε αληαγσληζηηθή αγνξά, δελ εκθαλίζηεθε, κέρξη ζήκεξα, ε πξνβιεπφκελε πεξηθεξεηαθή εμηζνξξφπεζε. ε φ,ηη αθνξά ην θξάηνο, δελ κπνξεί λα απνηειεί έλαλ 15

17 εμσηζηνξηθφ θαη εμσθνηλσληθφ κεραληζκφ, ν νπνίνο κπνξεί λα "νπδεηεξνπνηείηαη" ή λα επεκβαίλεη ζηελ νηθνλνκία ρσξίο θνηλσληθά κεξνιεπηηθή δξάζε. Αληίζεηα, ην θξάηνο ζηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο είλαη εγγπεηήο θαη παξαγσγφο θνηλσληθψλ ζρέζεσλ θαη ζπκππθλψλεη ηηο ζρέζεηο απηέο. Ζ ίδηα ζχζηαζή ηνπ δελ επηηξέπεη ηνλ "θνηλσληθά νπδέηεξν" ξφιν ηνπ. (Λαγφο:2007:74-75) Νεοκλαζική θευπία ηηρ ζύγκλιζηρ ηυν Solow - Swan Ζ λενθιαζηθή ζεσξία ηεο ζχγθιηζεο ζέηεη σο βάζε φηη ε νηθνλνκία είλαη αληαγσληζηηθή, κε ηελ έλλνηα φηη ε ακνηβέο ησλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο εμαξηψληαη απφ ηα νξηαθά ηνπο πξντφληα θαη κπνξνχλ λα αλαθαηαλέκνληαη γξήγνξα, ψζηε λα ρξεζηκνπνηνχληαη κε ηνλ πιένλ παξαγσγηθφ ηξφπν. (Λαγφο,2007:75-76) ηα πιαίζηα ηνπ λενθιαζηθνχ ππνδείγκαηνο, νη δχν ζπληζηψζεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε είλαη ην δήηεκα ηεο πεξηθεξεηαθήο θαηαλνκήο θαη κεηαθίλεζεο ησλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο, θαη ην δήηεκα ηεο θχζεο ησλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζηνπο ζπληειεζηέο παξαγσγήο θαη ηελ ηερλνινγηθή κεηαβνιή. Ζ πξψηε ζπληζηψζα βαζίδεηαη ζε δχν πιαίζηα πνπ νλνκάδνληαη ππνδείγκαηα θαηαλνκήο ησλ ζπληειεζηψλ "κε έλαλ ηνκέα" θαη "κε δχν ηνκείο". Ζ δεχηεξε ζπληζηψζα αλαιχεηαη θαηά θαλφλα κε ρξήζε ζπλαξηήζεσλ παξαγσγήο. Ζ ζεσξία δέρεηαη ηελ χπαξμε κηαο κνλαδηθήο ζπλάξηεζεο παξαγσγήο γηα θάζε πξντφλ, πνπ πεξηέρεη δχν παξάγνληεο (θεθάιαην θαη εξγαζία) νη νπνίνη κπνξνχλ λα αληηθαηαζηήζνπλ ν έλαο ηνλ άιινλ. Σν επίπεδν ηνπ θαηά θεθαιήλ εηζνδήκαηνο εμαξηάηαη απφ ην πνζφ ηνπ θεθαιαίνπ πνπ αληηζηνηρεί αλά άηνκν, πνπ εμαξηάηαη απφ ηηο απνηακηεχζεηο, πνπ ηζνχληαη κε ηηο επελδχζεηο. Οη πςειφηεξνη ξπζκνί αλάπηπμεο νδεγνχλ ηηο νηθνλνκίεο ζε ζχγθιεζε θαη ζηελ εμάιεηςε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ, ιφγσ ηεο θζίλνπζαο παξαγσγηθφηεηαο ηνπ θεθαιαίνπ. (Λαγφο, 2007:76-77) Ζ λενθιαζηθή ζεσξία, πνπ ζηεξίδεηαη ζην ππφδεηγκα ηεο ζχγθιηζεο, είλαη ακθίβνιε ζρεηηθά κε ηελ εμέηαζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ, δηφηη ηίζεηαη ππφ ακθηζβήηεζε ν βαζκφο εγθπξφηεηαο ησλ κεηξήζεσλ. Δπίζεο, έρεη επηθξηζεί ιφγσ ηνπ φηη ζηεξίδεηαη απνθιεηζηηθά ζηελ πξνζθνξά θαη αγλνεί πιήξσο ηε δήηεζε, ελψ ε νηθνλνκηθή ζχγθιεζε πνπ πξνβιέπεηαη, δελ επηθπξψλεηαη απφ ηηο εκπεηξηθέο έξεπλεο. (Λαγφο, 2007:78) Το θεώπημα ηυν Heckser - Ohlin - Samuelson (HOS) Σν ζεψξεκα ησλ Heckser - Ohlin - Samuelson είλαη κηα παξαιιαγή ηεο λενθιαζηθήο ζεσξίαο ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ πνπ επηηξέπεη ηε κειέηε ησλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζε πεξηθέξεηεο ελφο εζληθνχ ρψξνπ. Οη κειεηεηέο βαζηδφκελνη ζηηο ππνζέζεηο ηνπ ηέιεηνπ αληαγσληζκνχ θαη ηεο ζπλζήθεο ηεο πιήξνπο απαζρφιεζεο ζπκπεξαίλνπλ φηη ιφγσ ηεο χπαξμεο ηνπ εκπνξίνπ, φζν νη αλάγθεο θαη νη κέζνδνη παξαγσγήο ηαπηίδνληαη ζε φιεο ηηο πεξηθέξεηεο, θάζε πεξηθέξεηα ζα έρεη ηελ ηάζε λα εμεηδηθεχεη ηελ παξαγσγή ηεο ζε αγαζά θαη ππεξεζίεο, φπνπ νη ζπληειεζηέο παξαγσγήο παξνπζηάδνπλ ζρεηηθή αθζνλία.(λαγφο, 2007:78-79) Δπίζεο, ζχκθσλα κε ηνπο Heckschler - Ohlin- Samuelson, ην δηαπεξηθεξεηαθφ εκπφξην, θάπνηνπ αγαζνχ κηαο πεξηνρήο κε ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα ζηελ παξαγσγή ηνπ, θαη ε θίλεζε ησλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο σθεινχλ θαη νδεγνχλ ζηελ εμίζσζε ηεο ηηκήο θαη ησλ ακνηβψλ ησλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο, ηεο ηηκήο ησλ πξντφλησλ ζηηο δηάθνξεο πεξηθέξεηεο θαη θαηά ζπλέπεηα ζηελ εμίζσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ εηζνδεκάησλ. Σν γεγνλφο φηη δελ επηηπγράλεηαη απηή ε εμηζνξξφπεζε, νθείιεηαη θπξίσο, ζηηο δπζθνιίεο κεηαθίλεζεο ησλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο θαη ζηηο 16

18 παξεκβάζεηο ηνπ θξάηνπο ζηε ιεηηνπξγία ηεο ειεχζεξεο αληαγσληζηηθήο αγνξάο. (Λαγφο, 2007:79-80) Ζ ξίδα ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο πεξηθεξεηαθήο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ζηελ παξνχζα ζεσξία, εληνπίδεηαη ζηελ "άξηζηε" επηινγή ηνπ ηφπνπ εγθαηάζηαζεο ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ζηε κεηαλάζηεπζε ηνπ πιεζπζκνχ πξνο ηηο πεξηθέξεηεο ζηηο νπνίεο κπνξνχλ λα βξνπλ εξγαζία. Δπίζεο πξφβιεκα δεκηνπξγείηαη θαη ζην ζεκείν πνπ ζπζρεηίδεηαη ε δηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο αλάκεζα ζηνπο ζπληειεζηέο παξαγσγήο θαη ζηελ εληαηηθνπνίεζε ησλ εκπνξηθψλ ζρέζεσλ. (Λαγφο, 2007:81-82) Σα παξαπάλσ πξνβιήκαηα δηθαηνινγνχληαη δηφηη δηαηππψζεθαλ απφ ηνπο εξεπλεηέο ηε δεθαεηία ηνπ '60. ηε ζχγρξνλε φκσο θνηλσληθννηθνλνκηθή πξαγκαηηθφηεηα, ην "θεθάιαην" έρεη απνθηήζεη ππεξεζληθφ ραξαθηήξα, ελψ ε δηαθνξνπνίεζε ησλ παξαγσγηθψλ δπλαηνηήησλ ησλ δηαθφξσλ πεξηνρψλ ηνπ πιαλήηε πξνθχπηεη, απφ ηε κία, ιφγσ ηεο ζρεηηθήο αθζνλίαο ζε απιή, αλεηδίθεπηε εξγαζία, απφ ηελ άιιε, ιφγσ ηεο εξγαζίαο ζπγθεθξηκέλσλ δεμηνηήησλ, θπξίσο ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηηο θαηλνηφκεο ηερλνινγίεο. (Λαγφο, 2007:81-82) 17

19 2.3 Κεώνςιανϋσ Θεωρύεσ. Ο Κέπλο έθαλε ηελ εκθάληζή ηνπ ζε κηα ρξνληθή πεξίνδν φπνπ ν δπηηθφο θφζκνο πεξλνχζε αιιεπάιιειεο νηθνλνκηθέο θξίζεηο, κε απνθνξχθσκα ηελ θξίζε ηνπ 1929 ζηηο ΖΠΑ. Ζ θξίζε απηή ήηαλ απφξξνηα ηεο ππεξζπγθέληξσζεο θαη ηεο ππεξπαξαγσγήο πινχηνπ, ιφγσ ηεο κεγάιεο έληαζεο ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο, πνπ δεκηνπξγήζεθε εμαηηίαο ηνπ θνξληηζκνχ ζηηο αξρέο ηνπ 19νπ αηψλα. Ζ θιαζηθή νηθνλνκηθή αλάιπζε δελ κπνξνχζε πιένλ λα δψζεη ιχζεηο ζηα λέα νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα πνπ πξνέθππηαλ, κε απνηέιεζκα ηελ εθαξκνγή ιαλζαζκέλσλ νηθνλνκηθψλ πνιηηηθψλ. (Λαγφο, 2007:87) Ο Κέπλο, φπσο επηζεκαίλεη ν Λαγφο (2007:87-88), ζπλέβαιε ζηηο πξνζπάζεηεο γηα ηελ αλεχξεζε δηεμφδνπ απφ ηελ νηθνλνκηθή θξίζε κε πνιιέο ζεσξεηηθέο θαηλνηνκίεο. Βαζηθή αξρή ηεο ζεσξίαο πνπ αλέπηπμε είλαη φηη πξέπεη λα παξάγεηαη κφλν φηη πξφθεηηαη λα πνπιεζεί, νξίδνληαο έηζη ηελ πξαγκαηηθή δήηεζε ζε αληίζεζε ηε ινγηθή ησλ θιαζηθψλ θαη λενθιαζηθψλ νηθνλνκνιφγσλ. Αληηηάρζεθε ζηηο απφςεηο ησλ θιαζηθψλ νηθνλνκνιφγσλ πνπ πξέζβεπαλ φηη ε πξνζθνξά κπνξεί λα δεκηνπξγεί ηε δηθή ηεο δήηεζε θαη λα ηζνξξνπεί ζε δηαθνξεηηθά επίπεδα, αλεμάξηεηα απφ ην πνην είλαη ην εθάζηνηε επίπεδν πιήξνπο απαζρφιεζεο. Γηα ηνλ Κέπλο, αλάινγα κε ην επίπεδν πνπ βξίζθεηαη ε επέλδπζε θαη κε δεδνκέλε ηελ νξηαθή ξνπή γηα θαηαλάισζε, ην επίπεδν ηεο παξαγσγήο θαη ηεο απαζρφιεζεο κπνξεί λα βξίζθεηαη νπνπδήπνηε αλάκεζα ζην κεδέλ θαη ζηελ πιήξε δπλακηθφηεηα. πλεπψο, δελ ππάξρεη έλα κνλαδηθφ επίπεδν ζην νπνίν λα ηζνξξνπεί αλαγθαζηηθά ην ζπλνιηθφ ζχζηεκα. Πξέπεη λα ππάξμεη εμίζσζε απνηακίεπζεο θαη επελδχζεσλ, ψζηε λα ππάξμεη νηθνλνκηθή ηζνξξνπία. Όκσο, φηαλ ν φγθνο ηεο απνηακίεπζεο, απμάλεηαη πεξηζζφηεξν θαη ηαρχηεξα απφ ηνλ φγθν ησλ επελδχζεσλ, ηφηε δεκηνπξγείηαη κηα αξλεηηθή επίδξαζε ηφζν ζηελ πξαγκαηηθή δήηεζε, φζν θαη ζηελ παξαγσγή αιιά θαη ζην επίπεδν ηεο απαζρφιεζεο. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ηελ αδξαλή απνηακίεπζε ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο δεκηνπξγεί αλεξγία. πλεπψο ε νηθνλνκηθή ηζνξξνπία εμαξηάηαη απφ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ην νηθνλνκηθφ ζχζηεκα. (Λαγφο, 2007:88-89) Γηα ηνλ Κέπλο, ε "πξαγκαηηθή δήηεζε" είλαη απηή πνπ θαζνξίδεη θαη ηελ παξαγσγή θαη πξαγκαηνπνηεί ηελ πιήξε απαζρφιεζε ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ. ε ηειηθή αλάιπζε, ε "πξαγκαηηθή δήηεζε" ζρεκαηίδεηαη απφ δχν δπλαηέο ρξήζεηο: ηελ θαηαλάισζε θαη ηελ επέλδπζε. χκθσλα κε ηνλ Κέπλο, πάληα ην εηζφδεκα εμαξηάηαη απφ ηνλ φγθν ηεο απαζρφιεζεο, κε άιια ιφγηα, φηαλ απμάλεηαη ε απαζρφιεζε, απμάλεηαη θαη ην ζπλνιηθφ εηζφδεκα. Δπνκέλσο, ν φγθνο ηεο απαζρφιεζεο θαζνξίδεηαη απφ ηε ξνπή πξνο θαηαλάισζε θαη απφ ηνλ φγθν ησλ λέσλ επελδχζεσλ. (Λαγφο, 2007:89-90) 18

20 Θευπία ηομεακήρ διάπθπυζηρ Ζ ζεσξία ηνκεαθήο δηάξζξσζεο (sector theory), δεκηνπξγήζεθε απφ ηνπο Fisher ην 1939 θαη Clark ην 1940, νη νπνίνη δέρνληαη πσο κηα δηαρξνληθή αχμεζε ηνπ θαηά θεθαιήλ εηζνδήκαηνο ζπλδέεηαη κε κείσζε ησλ παξαγσγηθψλ πφξσλ πνπ απαζρνινχληαη ζηνλ αγξνηηθφ ηνκέα θαη κε αχμεζε ησλ απαζρνινχκελσλ ζηνλ ηνκέα ηεο κεηαπνίεζεο αξρηθά θαη ελ ζπλερεία ζηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ. Ο ξπζκφο κε ηνλ νπνίν κεηαηνπίδνληαη νη παξαγσγηθνί πφξνη κεηαμχ ησλ ηνκέσλ είλαη ν θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο πνπ ππνδειψλεη ηελ ηαρχηεηα αλάπηπμεο κηαο νηθνλνκίαο. (Λακπξηαλίδεο, 2000:272) Σα αίηηα ησλ κεηαηνπίζεσλ, ζχκθσλα κε ηνλ Λακπξηαλίδε (2000:273), ζπγθεληξψλνληαη ηφζν ζηε δήηεζε φζν θαη ζηελ πξνζθνξά. ηε δήηεζε, γηαηί νη Fisher θαη Clark ππνζηεξίδνπλ φηη ηα αγαζά ηνπ δεπηεξνγελνχο θαη ηξηηνγελνχο ηνκέα έρνπλ κεγαιχηεξε ειαζηηθφηεηα δήηεζεο απ' φηη ηνπ πξσηνγελνχο. Ζ αχμεζε ησλ εηζνδεκάησλ, νδεγεί κε απηή ηε ινγηθή, κεηαθίλεζε παξαγσγηθψλ πφξσλ απφ ηνλ πξσηνγελή ζην δεπηεξνγελή θαη ηξηηνγελή ηνκέα παξαγσγήο. ηελ πξνζθνξά, γηαηί νη αλαγθαίεο κεηαθνξέο εξγαζίαο θαη θεθαιαίνπ επηηπγράλνληαη σο απνηέιεζκα δηαθνξεηηθψλ ξπζκψλ αλάπηπμεο ηεο παξαγσγηθφηεηαο ζε απηνχο ηνπο ηνκείο. Ο δεπηεξνγελήο θαη ηξηηνγελείο ηνκέαο παξνπζηάδνπλ κεγαιχηεξεο απμήζεηο παξαγσγηθφηεηαο θαη θέξδνπο ηφζν ζηνπο εξγαδνκέλνπο φζν θαη ζην επελδπηηθφ θεθάιαην κε απνηέιεζκα ηηο κεηαθηλήζεηο πφξσλ. Ζ ζεσξία ηνκεαθήο δηάξζξσζεο παξνπζηάδεη θαη θάπνηα κεηνλεθηήκαηα. Θεσξεί φηη ε κεηαηφπηζε ησλ παξαγσγηθψλ πφξσλ απφ ηνλ πξσηνγελή ζην δεπηεξνγελή θαη ηξηηνγελή ηνκέα είλαη θάηη αλακελφκελν γηα ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε κηαο πεξηνρήο, αγλνψληαο φκσο ηηο ηνπηθέο ηδηνκνξθίεο θαη δηαθνξνπνηήζεηο πνπ ππάξρνπλ ζηε ρσξηθή αλάπηπμε. Δπίζεο δελ εξκελεχεη ηηο δηαπεξηθεξεηαθέο αιιειεπηδξάζεηο θαη ηνπο εμσγελείο παξάγνληεο, φπσο ην εκπφξην, νη θαηλνηνκίεο, ε ηερληθή πξφνδνο, πνπ έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα επεξεάζνπλ έλα ηνκέα φζνλ αθνξά ηελ παξαγσγηθφηεηα θαη ηελ απνδνηηθφηεηά ηνπ ζε θέξδε. (Λακπξηαλίδεο, 2000:273) Θευπία πεπιθεπειακού δςφζμού Ζ ζεσξία πεξηθεξεηαθνχ δπτζκνχ ππνζηεξίδεη φηη νη ππαλάπηπθηεο θνηλσλίεο εκθαλίδνληαη, θαηά θαλφλα, δηραζκέλεο ζε δχν δηαθνξεηηθνχο ηνκείο: ην κνληέξλν θαη θαπηηαιηζηηθφ ηνκέα απφ ηε κηα, ηνλ παξαδνζηαθφ θαη ηερλνινγηθά νπηζζνδξνκηθφ απφ ηελ άιιε. Κάζε ηνκέαο δηαηεξεί ην δηθφ ηνπ πιαίζην θαλφλσλ ζην νπνίν θηλείηαη θαη νη επαθέο κε ηνλ άιιν είλαη ειάρηζηεο θαη αζζελήο. Τπνζηεξίδνπλ φηη ε αλάπηπμε ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ηνκέα ζα ελδπλακψζεη ηνπο δηαθιαδηθνχο δεζκνχο ησλ δχν ηνκέσλ, θαζψο νη αμίεο θαη ε ηερλνινγία ηνπ κνληέξλνπ ζα δηαρπζεί ζηαδηαθά ζηνλ παξαδνζηαθφ. Ο δηραζκφο απηφο ησλ ππαλάπηπθησλ θνηλσληψλ εκθαλίδεηαη ζε ηέζζεξηο θαηεγνξίεο: κε ηε κνξθή ηνπ εδαθηθνχ, ιεηηνπξγηθνχ, θνηλσληθνχ θαη ηερλνινγηθνχ δπτζκνχ. (Λακπξηαλίδεο, 2000:269, Λαγφο 2007: ) Δδαθηθφο δπτζκφο: Οη ππαλάπηπθηεο ρψξεο ρσξίδνληαη ζε γεσγξαθηθέο δψλεο, κεξηθέο απφ ηηο νπνίεο ραξαθηεξίδνληαη απφ πξφνδν ελψ άιιεο, πνπ θαηαιακβάλνπλ πνιχ κεγαιχηεξε έθηαζε, απφ θαζπζηέξεζε. Οη ππαλάπηπθηεο ρψξεο ραξαθηεξίδνληαη απφ ην γεγνλφο φηη είλαη ζπλήζσο πεξηνρέο πνπ επδνθηκεί θπξίσο ν πξσηνγελήο ηνκέαο παξαγσγήο. Οη δψλεο απηέο απνηεινχλ ηηο ιεγφκελεο "λεζίδεο αλάπηπμεο", νη νπνίεο είλαη νπζηαζηηθά απνθνκκέλεο απφ ηελ ππφινηπε νηθνλνκία, 19

21 πνπ παξακέλεη θαζπζηεξεκέλε θαη νπηζζνδξνκηθή. (Λακπξηαλίδεο 2000:269, Λαγφο 2007: ) Λεηηνπξγηθφο δπτζκφο: ην εζσηεξηθφ ησλ ππαλάπηπθησλ ρσξψλ παξαηεξείηαη κηα καθξνρξφληα ζπλχπαξμε δχν αλνκνηνγελψλ ηνκέσλ, ελφο ζχγρξνλνπ αλαπηπγκέλνπ ηνκέα (θαπηηαιηζηηθφο ηνκέαο) θαη ελφο θαζπζηεξεκέλνπ αγξνηηθνχ ηνκέα (παξαδνζηαθφο ηνκέαο) κε ηεξάζηηεο δηαθνξέο κεηαμχ ηνπο σο πξνο ηε δηάξζξσζε ηεο παξαγσγήο, ην βαζκφ απαζρφιεζεο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, ην επίπεδν ηεο παξαγσγηθφηεηαο, ηελ πνιηηηθή θαη θνηλσληθή ηνπο δχλακε θηι. (Λακπξηαλίδεο, 2000:269, Λαγφο 2007:108) Γεληθά κπνξεί λα εηπσζεί φηη ν παξαδνζηαθφο ηνκέαο είλαη εληάζεσο εξγαζίαο ελψ ν θαπηηαιηζηηθφο έληαζεο θεθαιαίνπ, ελψ ην γεληθφ θαηαλαισηηθφ επίπεδν ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ηνκέα είλαη θαηά πνιχ πςειφηεξν ζε ζρέζε κε ηνπ παξαδνζηαθνχ ιφγσ ησλ πςειφηεξσλ εηζνδεκάησλ. Δπίζεο, ν θαπηηαιηζηηθφο ηνκέαο αθελφο "κεηαθπηεχζεθε" ζηηο ππαλάπηπθηεο ρψξεο απφ ηελ επαθή ή ηε δηείζδπζε ησλ μέλσλ επηρεηξεκαηηψλ θαη δηέπεη ιίγεο νηθνλνκηθέο κνλάδεο, πνπ θηλνχληαη ζηα πιαίζηα ηεο εγρξήκαηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο θαη ησλ ηηκψλ, ελψ απφ ηελ άιιε ν παξαδνζηαθφο ηνκέαο απνηειείηαη απφ ην πιήζνο ησλ κηθξψλ θαη θιεηζηψλ αγξνηηθψλ νηθνλνκηψλ, πνπ παξάγνπλ γηα απηνθαηαλάισζε θαη απφ ηηο κηθξέο νηθνηερλίεο, πνπ είλαη ειάρηζηα εγρξεκαηηζκέλεο θηι. (Λακπξηαλίδεο, 2000:269) Οη παξαδνζηαθέο ζεσξίεο ππνζηεξίδνπλ φηη κεηά απφ θάπνην ρξνληθφ δηάζηεκα νη ζεηηθέο επηπηψζεηο ηεο αλάπηπμεο ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ηνκέα κεηαδίδνληαη ζε φιν ην νηθνλνκηθφ ζχζηεκα ηεο ρψξαο. Έηζη, ν δπτζκφο ηείλεη νπζηαζηηθά λα κεησζεί ή θαη λα εθιείςεη. Κάπνηνη άιινη, φκσο, ζεσξεηηθνί (π.ρ. Hirschman, Myrdal, Perroux) ππνζηεξίδνπλ φηη αληί γηα "δηάρπζε" ηεο αλάπηπμεο ζα πξνθχςεη ζπγθεληξσηηζκφο, πφισζε θαη άκβιπλζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ. (Λακπξηαλίδεο, 2000:269) Κνηλσληθφο δπτζκφο: Οη ππαλάπηπθηεο ρψξεο είλαη νπζηαζηηθά δηαηξεκέλεο ζε δχν θνηλσλίεο: ζηελ απηφρζνλε, απνκνλσκέλε (παξαδνζηαθή) θαη ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία. (Λακπξηαλίδεο, 2000:270, Λαγφο, 2007: ) Σερλνινγηθφο δπτζκφο: ηηο ππαλάπηπθηεο ρψξεο ππάξρνπλ δχν δηαθξηηνί ηνκείο παξαγσγήο: ν θαζπζηεξεκέλνο θαη ν ζχγρξνλνο. Οη δχν απηνί ηνκείο ρξεζηκνπνηνχλ δηαθνξεηηθέο ζπλαξηήζεηο παξαγσγήο, κε απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία πιενλάζκαηνο εξγαζίαο πνπ δελ κπνξεί λα απαζρνιεζεί παξαγσγηθά. ηνλ θαζπζηεξεκέλν ηνκέα πνπ είλαη θπξίαξρνο ζηε γεσξγία, ζηε βηνηερλία θαη ζηε κηθξή βηνκεραλία (πξσηνγελή θαη δεπηεξνγελή ηνκέα), ε ηερληθή παξαγσγήο είλαη έληαζεο εξγαζίαο κε κεγάιε ειαζηηθφηεηα ζηε ρξήζε ησλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο. ην ζχγρξνλν ηνκέα, ε παξαγσγή είλαη έληαζεο θεθαιαίνπ θαη γίλεηαη κε ζηαζεξνχο ηερλνινγηθνχο ζπληειεζηέο, κε πνιχ πεξηνξηζκέλν βαζκφ ππνθαηάζηαζεο ηνπ ελφο ζπληειεζηή απφ ηνλ άιιν. Γεδνκέλνπ φηη ζπλήζσο ν πιεζπζκφο απμάλεηαη κε ηαρχηεξν ξπζκφ απφ ην ξπζκφ αχμεζεο θεθαιαίνπ θαη επεηδή ρξεζηκνπνηνχληαη κέζνδνη έληαζεο θεθαιαίνπ θαη ζηαζεξνί ζπληειεζηέο, ν ζχγρξνλνο ηνκέαο δελ έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα δεκηνπξγήζεη επθαηξίεο απαζρφιεζεο ζε επαξθή επίπεδα γηα ηελ απνξξφθεζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Έηζη εληείλεηαη αθφκε πεξηζζφηεξν ην πξφβιεκα ηεο αλεξγίαο πνπ δελ κπνξεί λα απαζρνιεζεί ιφγσ ησλ δηαθνξεηηθψλ ζπλαξηήζεσλ παξαγσγήο ηνπ θαζπζηεξεκέλνπ θαη ηνπ ζχγρξνλνπ ηνκέα. (Λακπξηαλίδεο 2000:270,Λαγνο 2007: ) 20

22 Κεφϊλαιο 3 ο : Περιφερειακϋσ πολιτικϋσ τησ ανϊπτυξησ. 3.1 Θεωρύα ςωρευτικόσ αιτιότητασ του Myrdal. Ο Myrdal κε ηε ζεσξία ηνπ πεξί ζσξεπηηθήο αηηηφηεηαο (theory of cumulative causion) ππνζηεξίδεη ηελ χπαξμε ηνπ κνληέινπ ηεο αληζνξξνπίαο θαη φηη δελ κπνξεί λα ππάξμεη απηφκαηε εμηζνξξφπεζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ, ιφγσ ηεο ιεηηνπξγηθήο δξάζεο ησλ νηθνλνκηθψλ δπλάκεσλ ηεο αγνξάο θαη φηη ε αλεκπφδηζηε ιεηηνπξγία ησλ κεραληζκψλ ηεο ειεχζεξεο αγνξάο έρεη δπζκελείο επηδξάζεηο ζηελ αλάπηπμε ησλ ππαλάπηπθησλ πεξηθεξεηψλ κηαο νηθνλνκίαο. Ζ ζέζε απηή ζεσξεί φηη ε θξαηηθή παξέκβαζε είλαη αλαγθαία, σο κέηξν, γηα ηε ξχζκηζε ησλ αηειεηψλ ηνπ ζπζηήκαηνο ηεο ειεχζεξεο αγνξάο. (Λαγφο, 2007: ) Γηα ηνλ Myrdal, είλαη γεγνλφο φηη νη νηθνλνκηθέο δπλάκεηο ηεο αγνξάο έρνπλ ηελ ηάζε λα απμάλνπλ παξά λα ειαηηψλνπλ ηηο αληζφηεηεο κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηψλ. Πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε πξνζδηνξίδεη δχν αιιεινζπλδεφκελεο δηαδηθαζίεο πνπ πξνθαινχλ ηελ άληζε αλάπηπμε. Ζ πξψηε είλαη ε δηαδηθαζία ηεο "ζσξεπηηθήο αηηηφηεηαο" θαη ε δεχηεξε είλαη ε δηαδηθαζία ηεο "ρσξνηαμηθήο αιιειεμάξηεζεο" αλάκεζα ζην θέληξν θαη ζηελ πεξηθέξεηα πνπ, έρεη σο απνηέιεζκα, είηε ηε ζηαδηαθή απνδπλάκσζε (backwash effects) ηεο πεξηθέξεηαο, είηε ηελ επέθηαζε ηεο αλάπηπμεο (spread effects) ζηελ πεξηθέξεηα. (Λαγφο, 2007:114) Ζ νηθνλνκηθή αλάπηπμε πνπ πξαγκαηνπνηείηαη ζε νξηζκέλα θέληξα ή πεξηθέξεηεο, δεκηνπξγείηαη ράξε ζε θάπνην θπζηθφ ή επίθηεην πιενλέθηεκα πνπ δηαζέηεη, ιφγσ ηεο δηαδηθαζίαο ηεο ζσξεπηηθήο αηηηφηεηαο, ηείλεη λα γίλεη ζσξεπηηθή θαη αξθεηά ζπρλά, απμάλεηαη κε επηηαρπλφκελν ξπζκφ, γηαηί δεκηνπξγνχληαη πιενλεθηήκαηα πνπ ζπλίζηαηαη ζηηο νηθνλνκίεο αζηηθήο θιίκαθαο (ππεξεζίεο, πεξηνρέο αγνξψλ, θνηλσληθέο εμππεξεηήζεηο θ.ιπ.) θαη ζηηο εζσηεξηθέο θαη εμσηεξηθέο νηθνλνκίεο θιίκαθαο, νη νπνίεο πξνθαινχληαη απφ ηε ρσξηθή πξνζεγγηζηκφηεηα ησλ ζπλδεφκελσλ δξαζηεξηνηήησλ. (Λαγφο, 2007:115) Ζ ζσξεπηηθή δηαδηθαζία πξνθαιεί δχν είδε απνηειεζκάησλ ζηηο ππφινηπεο πεξηθέξεηεο: Σα ζεηηθά δηαζηαιηηθά ή εμαπισηηθά απνηειέζκαηα (spread effects), ηα νπνία ζπγθεληξψλνπλ φιεο ηα ζεηηθά απνηειέζκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ παξνπζία ηνπ θέληξνπ ζηελ άκεζε πεξηνρή, φπσο γηα παξάδεηγκα νη δπλαηφηεηεο βειηίσζεο ησλ φξσλ εκπνξίνπ, ε δηάδνζε ηεο πιεξνθφξεζεο θ.ιπ. ηα νπνία εκθαλίδνληαη φηαλ δηαρένληαη ζηηο γχξσ πεξηνρέο, ηνλψλνληαο έηζη ηελ απηνδχλακε αλάπηπμή ηνπο θαη εληζρχνληαο ηε δηαδηθαζία ηεο ζσξεπηηθήο αηηηφηεηαο. (Myrdal, 1957:27-28, Λαγφο, 2007:115) Σα αξλεηηθά ζπζηαιηηθά απνηειέζκαηα (backwash effects), πεξηιακβάλνπλ ηηο αξλεηηθέο επηπηψζεηο ηνπ θέληξνπ πάλσ ζηελ πεξηθέξεηα, ηελ νπνία ζηεξεί απφ θεθάιαηα θαη εξγαηηθφ δπλακηθφ, ελψ ηελ πιεκπξίδεη κε αγαζά. Έηζη ζηελ νπζία ηα αγαζά απηά βάδνπλ εκπφδηα ζηελ αλάπηπμε ηεο ηνπηθήο παξαγσγήο πεξηιακβάλνληαο ηαπηφρξνλα φιν ην εχξνο ησλ ζπγθξηηηθψλ πιενλεθηεκάησλ πνπ δεκηνπξγνχληαη ζην θέληξν, φπσο ε ζπγθέληξσζε θεθαιαίνπ, εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, επλντθνί φξνη εκπνξίνπ, ππνδνκέο, πξφζβαζε ζηελ πιεξνθνξία θ.ιπ. (Myrdal, 1957:31-32, Λαγφο, 2007: ) χκθσλα κε ηα ιεγφκελα ηνπ Λαγνχ (2007:116), ηα "δηαζηαιηηθά απνηειέζκαηα" κεγεζχλνληαη φζν πξνρσξεί αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία, ελψ ζηα αξρηθά ζηάδηα ησλ ππφ αλάπηπμε θξαηψλ, είλαη ζρεδφλ αλχπαξθηα, γεγνλφο πνπ επηηξέπεη ηελ αλάπηπμε ηνπ θέληξνπ ζε βάξνο ηεο πεξηθέξεηαο θαιιηεξγψληαο ην 21

23 έδαθνο γηα δεκηνπξγία πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ. Δπίζεο, ππνζηεξίδεη φηη, νη πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο είλαη κεγαιχηεξεο ζηα θησρφηεξα θξάηε απφ φηη ζηα πινπζηφηεξα θαη φηη απηέο έρνπλ ηελ ηάζε λα κεηψλνληαη ζηαδηαθά ζηηο πινπζηφηεξεο ρψξεο ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο, γεγνλφο πνπ δελ επαιεζεχεηαη αιιά αληίζεηα απμάλνληαη. Ζ παξαπάλσ πξνζέγγηζε παξνπζηάδεη ηα παξαθάησ αδχλαηα ζεκεία, ζχκθσλα κε ηνλ Λαγφ (2007: ): 1. Δηζάγεη κηα αληίιεςε ηεο ρσξηθήο νηθνλνκίαο, ε νπνία ζπγθεληξψλεη ην ελδηαθέξνλ ηεο ζην γεγνλφο φηη ηα απνηειέζκαηα ηεο απνκχδεζεο - πφισζεο, απφ θάπνην ζεκείν θαη κεηά, δεκηνπξγνχλ πξνυπνζέζεηο δηάρπζεοεμάπισζεο ηεο αλάπηπμεο, κέζσ ηεο παξεκβαηηθήο πνιηηηθήο ηνπ θξάηνπο γηα ηελ ελίζρπζε ησλ ιηγφηεξν αλεπηπγκέλσλ πεξηθεξεηψλ. Απηφ, φκσο, δελ επηβεβαηψλεηαη απφ ηε ζχγρξνλε νηθνλνκηθή πξαγκαηηθφηεηα (πεξίπησζε ηηαιηθνχ Νφηνπ). 2. Αδπλαηεί λα εμεγήζεη θαηλφκελα εθβηνκεράληζεο θαη παξαθκήο ησλ πξψελ θαζπζηεξεκέλσλ πεξηνρψλ ηεο Δπξψπεο θαη ησλ ΖΠΑ, ηα νπνία πξνθαινχληαη απφ αιιαγέο ζην πιαίζην ηεο αλαδηάξζξσζεο ηνπ θεθαιαίνπ, ηεο επέιηθηεο ζπζζψξεπζεο, ησλ επηπηψζεσλ ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ θαη ησλ δηθηπαθψλ παξαγσγηθψλ ζπζηεκάησλ. 22

24 3.2 Θεωρύα των πόλων ανϊπτυξησ του Perroux. Ζ ζεσξία ησλ πφισλ αλάπηπμεο (growth pole theory) δηαηππψζεθε, απφ ηνλ γάιιν θαζεγεηή F. Perroux, ν νπνίνο ππνζηήξημε φηη " ε ρσξηθή θαη βηνκεραληθή αλάπηπμε εκθαλίδεηαη παληνχ θαη ηαπηφρξνλα, ζε ζεκεία ή πφινπο αλάπηπμεο κε δηαθνξεηηθή έληαζε ζην θαζέλα θαη δηνρεηεχεηαη κέζσ δηαθνξεηηθψλ θαλαιηψλ, κε δηαθνξεηηθά απνηειέζκαηα γηα θάζε νηθνλνκία". (Λαγφο, 2007:119) χκθσλα κε ηνλ Perroux, ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε είλαη πνιηθή (polarized development), κε ηελ έλλνηα φηη νη δπλάκεηο πνπ αιιειεπηδξνχλ ζηε δηαδηθαζία αλάπηπμεο, πξνθαινχλ ηε ζπγθέληξσζε ησλ νηθνλνκηψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ζε νξηζκέλα ζεκεία- πφινπο ζηνλ αθεξεκέλν νηθνλνκηθφ ρψξν. Έηζη, έλαο πφινο αλάπηπμεο έρεη κηα θεληξηθή ζέζε ζε έλα ζχζηεκα εηζξνψλεθξνψλ θαη θάζε επέθηαζε ή ζπξξίθλσζε ηνπ πφινπ πξνθαιεί πξφζζεηε επέθηαζε ή ζπξξίθλσζε ζην δίθηπν θαη ζηε ζθαίξα επηξξνήο ηνπ θαη γεληθφηεξα ζηελ ππφινηπε νηθνλνκία, κέζσ δηάρπζεο πνιιαπιαζηαζηηθψλ επηπηψζεσλ. (Λαγφο, 2007:120) Οη πφινη εληνπίδνληαη ρσξηθά θπξίσο ζε βηνκεραληθέο πφιεηο ή ζε επαξρηαθά αζηηθά θέληξα, ηα νπνία, ιφγσ ησλ θπζηθψλ ή ηερληθψλ πιενλεθηεκάησλ πνπ δηαζέηνπλ, πξνθαινχλ ηελ εγθαηάζηαζε "πξνσζεηηθψλ βηνκεραληψλ" (propulsive industry). Ζ εγθαηάζηαζε ησλ πξνσζεηηθψλ βηνκεραληψλ ζ' απηά ηα ζεκεία πξνθαιεί αλαπηπμηαθέο επηδξάζεηο, αξρηθά ζηνλ πφιν αλάπηπμεο θαη, ζηε ζπλέρεηα, ζηηο επηκέξνπο ρσξηθέο κνλάδεο ηεο πνιηθήο πεξηθέξεηαο, ιφγσ ηεο ιεηηνπξγηθήο ζπλεθηηθφηεηαο, ηεο αιιειεμάξηεζεο θαη ησλ ζεκαληηθψλ ζρέζεσλ θαη ξνψλ πνπ ππάξρνπλ κεηαμχ πφινπ θαη πεξηθέξεηαο.. (Λαγφο, 2007:120) Καηά ηνλ Perroux, σο θηλεηήξηα/ πξνσζεηηθή/ βαζηθή/ ζηξαηεγηθή βηνκεραλία (industrie motrice- propulsive unit), νξίδεηαη κηα βηνκεραλία ή ζπγθξφηεκα βηνκεραληψλ πνπ ηαπηίδεηαη κε ηνλ πφιν αλάπηπμεο ή ηνλ ππξήλα ηνπ. Ζ αιιειεπίδξαζε αλάκεζα ζηηο βηνκεραλίεο ηνπ πφινπ αλάπηπμεο πξνσζεί ηε δηαδηθαζία ηεο πεξηθεξεηαθή αλάπηπμεο θαη ηελ ηνλψλεη. Απηφ επηηπγράλεηαη δηφηη, νη βηνκεραλίεο απηέο αλήθνπλ ζε θιάδνπο πνπ αλαπηχζζνληαη κε πςειφηεξνπο ξπζκνχο απφ ην κέζν φξν ηεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο θαη ηνπ εζληθνχ πξντφληνο, εθζπγρξνλίδνληαη ηερλνινγηθά θαη δηνρεηεχνπλ δηαθιαδηθά ην πςειφ επίπεδν ηεο ηερλνινγηθήο ηνπο απνηειεζκαηηθφηεηαο. (Λακπξηαλίδεο,2000:279) Σα θχξηα θαη βαζηθφηεξα ραξαθηεξηζηηθά ελφο πφινπ αλάπηπμεο είλαη δχν. Σν πξψην αθνξά ηνλ εζσηεξηθφ κεραληζκφ ηεο πνισηηθήο δηαδηθαζίαο θαη ην δεχηεξν ηηο δηαδηθαζίεο δηάρπζεο ηεο αλάπηπμεο ζηελ ελδνρψξα. Ο κεραληζκφο ηεο πνισηηθήο δηαδηθαζίαο ζηεξίδεηαη ζηελ χπαξμε κεγάισλ "πξνσζεηηθψλ" αλαπηπμηαθψλ βηνκεραληψλ κέζα ζην θέληξν ησλ "πφισλ" αλάπηπμεο. Οη πξνσζεηηθέο απηέο βηνκεραλίεο (propulsive industry) είλαη ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο κία κφλν επηρείξεζε θαη ζε θάπνηεο άιιεο πεξηπηψζεηο νιφθιεξν ζχκπιεγκα απφ επηρεηξήζεηο, νη νπνίεο ειέγρνληαη απφ κηα "θπξίαξρε" βηνκεραλία (leading industry) ή κηα νκάδα βηνκεραληψλ. Ζ βηνκεραλία ή βηνκεραλίεο, αλάινγα ηελ πεξίπησζε, πξνθαινχλ ηε ζπζπείξσζε ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο, επεξεάδνπλ ην βηνκεραληθφ πεξηβάιινλ κέζσ ησλ δηαβηνκεραληθψλ ζρέζεσλ, δεκηνπξγνχλ νηθνλνκίεο θιίκαθαο ζηηο θπξίαξρεο βηνκεραλίεο θαη ρξεκαηηθέο - εμσηεξηθέο νηθνλνκίεο. πκβάιινπλ ζπλεπψο, κε ηε δηαδηθαζία ηεο κίκεζεο, ζηε δεκηνπξγία αλαπηπμηαθνχ θιίκαηνο ζηελ πεξηθέξεηα. πλεπψο, νη εζσηεξηθέο δηαζπλδέζεηο θαη αιιεινεληζρχζεηο ησλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ ζπγθξνηνχλ ηνλ πφιν, απνηεινχλ ηνλ θεληξηθφ αλαπηπμηαθφ κεραληζκφ, αθνχ απμάλνπλ ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ κνλάδσλ ζην εζσηεξηθφ ηνπ πφινπ, θαη απηφ απνηειεί ηελ θχξηα αθεηεξία γηα ηηο 23

25 εμαγσγέο θαη έρεη σο παξεπφκελε ζπλέπεηα ηε δεκηνπξγία "απνηειέζκαηνο εηζνδήκαηνο" (Λακπξηαλίδεο, 2000:280) 24

26 3.3 Θεωρύα ςταδύων ανϊπτυξησ. Ο Rostow γχξσ ζηα 1960, φπσο θαηαγξάθεη ν Λακπξηαλίδεο (2000: ) θαη ζπκθσλεί ν Λαγφο (2007: ), κίιεζε κέζσ ηεο πξνβιεκαηηθήο ηνπ γηα ηελ εθάζηνηε θαηάζηαζε πξνφδνπ θάζε ρψξαο θαη νκαδνπνίεζε ηνπο ηχπνπο ησλ θαηαζηάζεσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα επεζήκαλε φηη νη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο δελ απνηεινχλ έλα μερσξηζηφ ζχλνιν, αιιά βξίζθνληαη ζε κηα νηθνλνκηθή θνηλσληθή θαηάζηαζε, φπνπ είραλ βξεζεί παιηφηεξα θη άιιεο ρψξεο. Έηζη, θαηά θαλφλα, ζα πεξάζνπλ απφ πέληε αλαπηπμηαθά ζηάδηα, ηα νπνία αιιεινδηαδέρνληαη ην έλα ην άιιν, κε κηα θαζνξηζκέλε θαη κνλαδηθή ζεηξά, θαη είλαη ηα εμήο: Ζ παξαδνζηαθή θνηλσλία, ε νπνία ζηεξίδεηαη ζηελ αγξνηηθή νηθνλνκία κε κηθξή παξαγσγή. Ζ κεηαβαηηθή θνηλσλία απνγεηψλεηαη, φπνπ ιακβάλεη ρψξα ζπζζψξεπζε θεθαιαίνπ, πνηνηηθή άλνδνο ηεο αλάπηπμεο, ηεο κεηαπνίεζεο, ησλ κεηαθνξψλ, ηνπ εκπνξίνπ θ.α. Ζ απνγείσζε, ε νπνία δηαξθεί πεξίπνπ ρξφληα, επηηπγράλεηαη ε παξάθακςε ζεκαληηθψλ εκπνδίσλ, ζηαζεξνπνηνχληαη νη αλνδηθνί ξπζκνί αλάπηπμεο, πξαγκαηνπνηείηαη γξήγνξε αλάπηπμε εγεηηθψλ θιάδσλ ηεο νηθνλνκίαο. Ο θαιπαζκφο πξνο ηελ σξηκφηεηα, πνπ είλαη θπξίσο έλα ζηάδην φπνπ γίλεηαη εηζαγσγή θαη εθαξκνγή ηεο ζχγρξνλεο ηερλνινγίαο ζε φιεο ηηο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο κε ηαπηφρξνλε κείσζε ηνπ αγξνηηθνχ θαη αχμεζε ηνπ αζηηθνχ πιεζπζκνχ. Ζ καδηθή θαηαλάισζε, πνπ νπζηαζηηθά αθνξά ηελ εθηεηακέλε θαηαλάισζε δηαξθψλ θαηαλαισηηθψλ αγαζψλ, ηελ κεηαθίλεζε αζηηθνχ πιεζπζκνχ ζηα πξνάζηηα θαη ηελ θνηλσληθή επεκεξία. Καζέλα απφ ηα πέληε απηά αλαπηπμηαθά ζηάδηα δηαθξίλεηαη γηα ηελ εζσηεξηθή ηνπ ινγηθή θαη δεκηνπξγεί ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ νινθιήξσζε ηνπ επνκέλνπ. (Λακπξηαλίδεο, 2000: &Λαγφο, 2007: ) Όηαλ εθαξκφδεηαη ην κνληέιν αλάπηπμεο ηνπ Rostow ζηηο θαζπζηεξεκέλεο ρψξεο, μερσξίδεη κηα θπξίαξρε πεξηθέξεηα (ή έλαο πνιχ κηθξφο αξηζκφο εγεηηθψλ πεξηθεξεηψλ) θαη ζηα πξψηα ζηάδηα ηεο αλάπηπμεο παξαηεξείηαη πσο εκθαλίδνληαη έληνλεο δηαπεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο. Ζ πεξηθέξεηα απηή ζπγθεληξψλεη, ζε βάξνο ησλ άιισλ πεξηθεξεηψλ, ηνλ κεγαιχηεξν αξηζκφ εμεηδηθεπκέλνπ πξνζσπηθνχ θαη θεθαιαηνπρηθψλ επελδχζεσλ, πνπ είλαη απνηέιεζκα ηεο έιιεηςεο νξγαλσκέλεο θεθαιαηαθήο αγνξάο ζηελ πεξηθέξεηα. Ζ ζπγθέληξσζε απηή, θαηά ηνλ Λαγφ, ελζαξξχλεηαη απξνθάιππηα απφ ηελ θπβεξλεηηθή πνιηηηθή ησλ εθάζηνηε ρσξψλ. (Λαγφο, 2007: ) ηα επφκελα ζηάδηα ηεο αλαπηπμηαθήο δηαδηθαζίαο, ε θπξίαξρε πεξηθέξεηα παχεη πιένλ λα ζπγθεληξψλεη ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα, φπσο γηα παξάδεηγκα ηα κεηαλαζηεπηηθά ξεχκαηα πνπ κπνξνχλ λα εθκεηαιιεπηνχλ κε πνηθίινπο ηξφπνπο, θεθαιαηνπρηθέο επελδχζεηο θ.ιπ., ελψ ε θπβεξλεηηθή πνιηηηθή αξρίδεη λα αζρνιείηαη κε πξνβιήκαηα πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο ηεο ρψξαο, έρνληαο σο δεδνκέλν φηη ηα αξρηθά ζηάδηα αλάπηπμεο ραξαθηεξίδνληαη απφ απμεκέλεο πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο, νη νπνίεο κεηψλνληαη ζηα πην πξνρσξεκέλα ζηάδηα. Έηζη, νη πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο αληηκεησπίδνληαη σο "αλαγθαίν θαθφ" ηεο αλαπηπμηαθήο δηαδηθαζίαο, πνπ πξέπεη λα εμαιεηθζνχλ γηα ηε ζπλνιηθή επεκεξία. Ζ εθινγίθεπζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ κέζα απφ ηε κεραληθή εξκελεία ηεο ζεσξίαο ηνπ Rostow πξνζδίδεη ζην θαηλφκελν ηεο άληζεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο ηε δπλαηφηεηα πξνζδηνξηζκνχ ηνπ, 25

27 θαζφζνλ ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε δηέξρεηαη απφ ηα ίδηα ζηάδηα ζε φιεο ηηο ρψξεο. (Λαγφο, 2007:131) Ζ ζπλεηζθνξά ηνπ Rostow είλαη φηη θάλεη κηα ξεαιηζηηθή πξνζέγγηζε ζην ζέκα ηεο εμέιημεο ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο θαη ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο ζηα δηαθνξεηηθά ζηάδηα ή επίπεδα αλάπηπμεο. (Λαγφο, 2007: ) Ο Friedman, θαηά ηνλ Λακπξηαλίδε (2000:255), ρσξίδεη ηελ αλάπηπμε ζε ηέζζεξα ζηάδηα/ θάζεηο, απφ ηα νπνία πεξλάεη κηα ρψξα. Απφ έλα αξρηθφ ζηάδην, φπνπ ε ρψξα είλαη αξαηνθαηνηθεκέλε θαη κφιηο έρεη επνηθηζηεί κέρξη ην ζηάδην φπνπ είλαη πηα αλαπηπγκέλε θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ έλα πιήξσο ελζσκαησκέλν αζηηθφ θαη πεξηθεξεηαθφ δίθηπν. Σν βαζηθφ θξηηήξην πνπ ρξεζηκνπνηεί γηα ην δηαρσξηζκφ ησλ ζηαδίσλ απηψλ, είλαη ην πνζνζηφ ζπκκεηνρήο ηεο βηνκεραλίαο ζην Α.Δ.Π.. Γηαθξίλεη ηα παξαθάησ ζηάδηα: α. Πξνβηνκεραληθφ ζηάδην (0-10%):Ζ ρψξα έρεη κηα ζεηξά απφ δηάζπαξηνπο αγξνηηθνχο νηθηζκνχο. Σν ελδηαθέξνλ ππάξρεη απφ ηελ πιεπξά ησλ θαηνίθσλ, αθνξά θπξίσο ηε γεσξγία θαη ηελ εμφξπμε. Αξρίδνπλ ζηαδηαθά λα δηαθξίλνληαη θάπνηνη νηθηζκνί απφ φπνπ γίλεηαη ην εμσηεξηθφ εκπφξην ή πνπ βξίζθνληαη ζε πινχζηεο αγξνηηθέο πεξηνρέο δειαδή ε ρσξηθή θαηαλνκή ησλ επελδχζεσλ επλνεί ηα θεληξηθά ζεκεία. Γεληθφηεξα, φζνλ αθνξά ηα πεξηθεξεηαθά πξνβιήκαηα ην ελδηαθέξνλ πνπ ππάξρεη είλαη κεησκέλν. Δπίζεο, ιφγσ ηεο χπαξμεο πεξηνξηζκέλσλ νηθνλνκηθψλ πφξσλ ππάξρεη επηθέληξσζε ηεο πξνζνρήο ζηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ εθπαίδεπζεο, πγείαο, νξγάλσζεο ηεο γεσξγίαο, βειηίσζεο ησλ κεηαθνξψλ θηι. β. Μεηαβαηηθφ ζηάδην (10-25%): ην ζηάδην απηφ απαηηνχληαη άκεζα κέηξα νξγάλσζεο ηνπ ρψξνπ θαη ζπγθέληξσζεο ηεο βηνκεραλίαο γηα αμηνπνίεζε ησλ νηθνλνκηψλ ρσξηθήο ζπγθέληξσζεο. Παξαηεξείηαη φμπλζε ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο εμαηηίαο ηεο ζπγθέληξσζεο ησλ επελδχζεσλ ζε κηα ή δπν πφιεηο θαη επνκέλσο εκθαλίδεηαη ην θαηλφκελν ηεο θπξίαξρεο πφιεο. γ. Βηνκεραληθφ ζηάδην (25-50%): Οη αλεμέιεγθηεο δπλάκεηο ηεο αγνξάο θαίλεηαη φηη ηείλνπλ ελάληηα ζηε ζχγθιηζε ησλ ππαλάπηπθησλ πεξηνρψλ ζε ζρέζε κε ηηο αλαπηπγκέλεο πεξηνρέο, δειαδή ηεο "πεξηθέξεηαο" κε ην θέληξν. Ζ πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή ζηνρεχεη ζην λα αληηκεησπίζεη ηα πξνβιήκαηα αλάπηπμεο ησλ απνκνλσκέλσλ γεσξγηθψλ πεξηνρψλ θαη λα επηηεπρζεί ε νξγάλσζε ηεο ππνδνκήο ησλ αζηηθψλ θέληξσλ. δ. Μεηαβηνκεραληθφ ζηάδην (50% θαη πάλσ): Τπάξρεη κηα νκαιή ηεξαξρία ησλ αζηηθψλ θέληξσλ κε ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο άληζεο ρσξηθήο θαηαλνκήο ησλ νηθνλνκηθψλ πφξσλ. Ζ πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή πξνζαλαηνιίδεηαη πιένλ πξνο ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ηελ αζηηθή αλάπιαζε θηι. Ο Friedman ππνζηεξίδεη φηη νη θεληξηθέο πεξηθέξεηεο (core regions), ησλ νπνίσλ ε δηακφξθσζή αξρίδεη απφ ηελ πξνβηνκεραληθή θάζε, ζηαζεξνπνηνχλ ηελ επηβνιή ηνπο ζηηο ππφινηπεο πεξηθέξεηεο θαη ηδηαίηεξα ζηε κεηαβαηηθή θαη βηνκεραληθή θάζε αθινπζψληαο δηαδηθαζίεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ άζθεζε θπξηαξρίαο, ηε δηνρέηεπζε πιεξνθνξηψλ, ηε δεκηνπξγία ςπρνινγηθψλ επηξξνψλ, ηε δηάρπζε ηδεψλ εθζπγρξνληζκνχ θαη θνηλσληθψλ αμηψλ, ηελ εκθάληζε νηθνλνκηψλ θιίκαθαο θαη αζηηθήο ππνδνκήο θαη ηελ ελίζρπζε πνιιαπιαζηαζηηθψλ θαηλνκέλσλ. (Λακπξηαλίδεο, 2000:255) Ο Hirschman ππνζηεξίδεη φηη ζηα αξρηθά ζηάδηα αλάπηπμεο θάζε ρψξαο ιεηηνπξγεί ε δηαδηθαζία πφισζεο αλάκεζα ζηηο αλαπηπγκέλεο θαη ζηηο ππαλάπηπθηεο πεξηθέξεηεο, ε νπνία πφισζε ππνρσξεί κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ. ηα πξνσζεκέλα ζηάδηα αλάπηπμεο ππάξρεη κηα δηαδηθαζία ξνήο πξνο ηα κηθξφηεξα θέληξα, ηεξαξρηθά, δειαδή, πξνο ηα θάησ, ε νπνία πξέπεη λα εληζρχεηαη κε κέηξα πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο. ηεξηδφκελνο ζε απηέο ηηο ππνζέζεηο ηνπ Hirschman, ν Williamson (1965), 26

28 ζηελ εκπεηξηθή ηνπ κειέηε, αλαιχεη ηα δεδνκέλα ηνπ εηζνδήκαηνο νξηζκέλσλ ππαλάπηπθησλ θαη αλαπηπγκέλσλ ρσξψλ, θηάλεη ζην ζπκπέξαζκα φηη ζηα αξρηθά ζηάδηα αλάπηπμεο ησλ ρσξψλ, νη πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο είλαη πεξηνξηζκέλεο, ζηα κέζα ηεο αλαπηπμηαθήο δηαδηθαζίαο απνθηνχλ κηα κέγηζηε ηηκή θαη ζην ζηάδην ηεο σξηκφηεηαο θαηαιήγνπλ λα κεηψλνληαη. (Λακπξηαλίδεο, 2000: ) Βαζηθή αδπλακία ηεο ζεσξίαο ησλ ζηαδίσλ αλάπηπμεο ηνπ Rostow, φπσο ζρνιηάδεη ν Λαγφο (2007:132) είλαη φηη αξθείηαη ζηελ πεξηγξαθή ησλ νηθνλνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ ζπλζεθψλ πνπ επηθξαηνχλ ζε θάζε ζηάδην, ρσξίο φκσο λα αλαιχεη ηνπο ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν γίλεηαη ε κεηάβαζε απφ ην έλα ζηάδην ζην επφκελν. Δπηπξφζζεηα, ε βαζηθή πξνυπφζεζε ηεο αλνδηθφηεηαο ηεο νηθνλνκηθήο εμέιημεο, δελ έρεη θαζνιηθή ηζρχ, θαζψο πνιιέο νηθνλνκίεο, γηα δηάθνξνπο ιφγνπο κέλνπλ ζηάζηκεο ή νπηζζνδξνκηθέο, θαη πνιιέο ρψξεο κπνξεί λα κελ πεξάζνπλ φια ηα ζηάδηα ή λα πεξάζνπλ απφ πεξηζζφηεξα απφ ηα πέληε ζηάδηα πνπ ζέηεη ν Rostow. Ο Λακπξηαλίδεο (2000:256), αλαθεξφκελνο ζηε κειέηε ηνπ Williamson, επηζεκαίλεη φηη ε κείσζε ησλ αληζνηήησλ ζηελ θαηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο δε ζεκαίλεη ηελ απηφκαηε κείσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ θαη θπξίσο ε εκπεηξία νξηζκέλσλ ρσξψλ δελ κπνξεί λα γεληθεπηεί ρσξίο πεξηνξηζκνχο. 27

29 Κεφϊλαιο 4 ο : Θεωρύα τοπικόσ-ενδογενούσ ανϊπτυξησ. ηελ πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή επηδηψθεηαη ε ηζφξξνπε νηθνλνκηθή αλάπηπμε, ε νπνία ζηνρεχεη ζηε ζχγθιεζε θαη ηελ εμνκάιπλζε ησλ αληζνηήησλ κε ηελ επηηάρπλζε ηεο αλάπηπμεο ησλ ιηγφηεξν αλαπηπγκέλσλ πεξηθεξεηψλ, ψζηε λα θηάζνπλ ζην επίπεδν αλάπηπμεο ησλ πεξηθεξεηψλ πνπ ζεσξνχληαη φηη είλαη ήδε αλεπηπγκέλεο. Ζ πεξηθεξεηαθή νηθνλνκηθή πνιηηηθή επηζεκαίλεη φηη γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ νηθνλνκηθψλ αληζνηήησλ είλαη αλαγθαία ε θηλεηηθφηεηα ηνπ θεθαιαίνπ θαη ηεο εξγαζίαο. Γηα λα πξαγκαηνπνηεζεί ε δηαδηθαζία απηή, ρξεζηκνπνηείηαη ν κεραληζκφο ησλ θηλήηξσλ κε ζθνπφ ηελ πξνζέιθπζε επελδχζεσλ, ε ζέζπηζε κέηξσλ αλαδηαλνκήο ηνπ εηζνδήκαηνο, ε αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο θαη ε βειηίσζε ηεο ππνδνκήο. Ζ θεληξηθή δηνίθεζε είλαη απηή πνπ ζα δψζεη ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο θαη ζα εθαξκφζεη ηελ ζηξαηεγηθή ηεο αλάπηπμεο θαη γηα απηφ ην ιφγν ραξαθηεξίδεηαη σο ζηξαηεγηθή - πνιηηηθή ηεο "αλάπηπμεο απφ ηα πάλσ" (top- down development), ε νπνία ζα εμαζθαιίζεη ηε ξχζκηζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ. (Λαγφο, 2007:135) Απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 θαη έπεηηα, άξρηζε λα δηαπηζηψλεηαη ε αλάγθε ζπλεθηίκεζεο ησλ λέσλ νηθνλνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ θαηλνκέλσλ, φπσο είλαη ε αλεξγία, ε πνηφηεηα πξνφδνπ θ.ιπ., γεγνλφο πνπ ζηαδηαθά νδήγεζε ηελ επηζηεκνληθή έξεπλα ζε κηα πην νινθιεξσκέλε πεξηγξαθή θαη πνιπδηάζηαηε πξνζέγγηζε ηεο έλλνηαο "αλάπηπμε". Όπσο αλαθέξνπλ νη Καινγεξέζεο, Θάλεο θαη Λακπξηαλίδεο (2015), ηα θαηλφκελα απηά άξρηζαλ ζηγά ζηγά λα κεηαβάιινπλ ηηο αληηιήςεηο κε ηηο νπνίεο αληηκεηψπηδαλ ηνλ ρψξν, ν νπνίνο κέρξη ηφηε ζεσξνχληαλ απνηέιεζκα πνιηηηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ δηαδηθαζηψλ θαη φρη σο βάζε ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο δσήο απ φπνπ αλαδχεηαη ε πεξηθεξεηαθή θαη ηνπηθή αλάπηπμε. Έηζη δεκηνπξγείηαη κηα λέα ζρνιή γηα ηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε θαη ηνλ πξνγξακκαηηζκφ ηεο, ε νπνία ακθηζβεηεί ηελ θπξίαξρε επηζηεκνληθή ζθέςε θαη εθαξκνγή ηεο πνιηθήο αλάπηπμεο θαη ηεο "αλάπηπμεο απφ ηα πάλσ" ησλ δχν πξνεγνχκελσλ δεθαεηηψλ. Ζ ακθηζβήηεζε απηή, αξρηθά, ζπλδέζεθε κε ηηο ππαλάπηπθηεο ρψξεο θαη ηα αγξνηηθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά, παίξλνληαο ηε κνξθή ηεο "αγξνπνιηηηθήο αλάπηπμεο" θαη ζηε ζπλέρεηα, κε ηηο πεξηζζφηεξν αλεπηπγκέλεο ρψξεο, παίξλνληαο ηε κνξθή ηεο ελαιιαθηηθήο νηθνλνκίαο κε κνλάδεο κηθξήο θιίκαθαο παξαγσγήο, νη νπνίεο είλαη απνθεληξσκέλεο θαη εμππεξεηνχλ ηηο αλάγθεο ηεο πεξηθέξεηαο ή αθφκα ηεο νηθνλάπηπμεο ή ηεο νινθιεξσκέλεο αλάπηπμεο. Απηφ απνηέιεζε ηε βάζε γηα αλαδήηεζε κηαο ελαιιαθηηθήο ζηξαηεγηθήο, ε νπνία ζπγθεθξηκελνπνηήζεθε ζηε ζεσξία ηεο "απφ ηα θάησ αλάπηπμεο" (bottom- up development) θαη ε νπνία ελζσκαηψλεη ηεο έλλνηεο "ελδνγελήο", "νινθιεξσκέλε" θαη "ηνπηθφ". Αθφκα, ε ρακειή απνδνηηθφηεηα ηεο " απφ ηα πάλσ" (top -down) ζηξαηεγηθήο, είρε σο ζπλέπεηα ηελ αλάδεημε ηεο πνιηηηθήο ηεο "απφ ηα θάησ" (bottom- up) αλάπηπμεο, δειαδή, κε άιια ιφγηα, ηεο ελδνγελνχο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο πνπ κπνξεί λα εθθξαζηεί ζε ηνπηθφ ή πεξηθεξεηαθφ επίπεδν. Ζ πνιηηηθή απηή επηζεκαίλεη ηελ αλάγθε κεγαιχηεξεο ζπλεξγαζίαο θαη δηθηχσζεο "απφ ηα θάησ" κεηαμχ ησλ πεξηνρψλ/ πεξηθεξεηψλ πνπ έρνπλ θνηλά πξνβιήκαηα θαη εθαξκφδνπλ απνθεληξσκέλεο πνιηηηθέο. (Λαγφο, 2007: ) 28

30 4.1 Σχϋςη τοπικόσ - ενδογενούσ ανϊπτυξησ. Ο πξνζδηνξηζκφο ηνπ φξνπ "ηνπηθή" φζνλ αθνξά ηελ αλάπηπμε αλαπηχρζεθε ζην πξψην θεθάιαην. Ωζηφζν, ε ηνπηθή αλάπηπμε ραξαθηεξίδεηαη ηφζν απφ ελδνγελείο παξάγνληεο φζν θαη απφ εμσγελείο κεηαβνιέο. Ζ αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο, βαζίδεηαη πεξηζζφηεξν ζε εμσγελείο παξάγνληεο απ' φηη ζε ελδνγελείο. Μία πξνζεθηηθή αλάιπζε ηεο ηππνινγίαο ηεο ηνπηθήο αλάπηπμεο μεθαζαξίδεη άκεζα ηηο δηαθνξέο πνπ ππάξρνπλ κεηαμχ ησλ ππνδεηγκάησλ ηεο εμσγελνχο αλάπηπμεο (εμαξηψκελα απφ απνθάζεηο πνπ ιακβάλνληαη θπξίσο εθηφο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο) θαη ππνδεηγκάησλ ελδνγελνχο ή απηφλνκεο αλάπηπμεο (βαζηδφκελα ζε κεηαβιεηέο νη νπνίεο θπξίσο ειέγρνληαη απφ παξάγνληεο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο). Οη ζεκαληηθφηεξνη παξάγνληεο νη νπνίνη απνηεινχλ ηε βάζε ησλ δχν παξαπάλσ νκάδσλ αλαπηπμηαθψλ ππνδεηγκάησλ είλαη πξνθαλψο πνιχ δηαθνξεηηθνί. Πξνθαλψο, ε ηδηαίηεξε θχζε ηνπ ππνδείγκαηνο αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε πνπ αλαθέξεηαη, είλαη πην ζεκαληηθή ζηε δεχηεξε νκάδα ππνδεηγκάησλ, πνπ φπσο πξναλαθέξζεθε ειέγρνληαη απφ παξάγνληεο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο. Απ' απηή ηελ άπνςε, νη φξνη ηνπηθή θαη ελδνγελήο αλάπηπμε, αλ θαη είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλνη, δηαθνξνπνηνχληαη κεξηθψο, κε ηνλ πξψην λα έρεη ζαθψο επξχηεξν πεξηερφκελν απφ ην δεχηεξν.(υξηζηνθάθεο, 2001:59 ) Με απηή ηελ πξνζέγγηζε, ν νξηζκφο θαη ην πεξηερφκελν ηεο ηνπηθήο αλάπηπμεο, είλαη ιηγφηεξν πεξηνξηζηηθφο απφ ηνλ επηθξαηέζηεξν, ν νπνίνο ζπγρέεη ηελ ηνπηθή κε ηελ ελδνγελή αλάπηπμε, κε θαζνξηζηηθφ θαη απνθιεηζηηθφ ξφιν ησλ ηνπηθψλ παξαγφλησλ. Οη Coffey θαη Polese (1984, 1985), ηαπηίδνπλ ηελ ηνπηθή κε ηελ ελδνγελή αλάπηπμε πξνηείλνληαο ηέζζεξα ζηάδηα ηνπηθήο αλάπηπμεο. Σα ζηάδηα απηά είλαη, φπσο ηα θαηαγξάθεη ν Υξηζηνθάθεο (2001:60): 1. Αλάδπζε θαη αλάδεημε ηεο ηνπηθήο επηρεηξεκαηηθφηεηαο. 2. Αλάπηπμε θαη επέθηαζε ησλ ηνπηθψλ επηρεηξήζεσλ. 3. Γηαηήξεζε ησλ ηνπηθψλ επηρεηξήζεσλ θάησ απφ ηνλ ηνπηθφ έιεγρν. 4. Δπίηεπμε κίαο νηθνλνκηθήο δηάξζξσζεο κε ιεηηνπξγίεο θαη επηρεηξεκαηηθέο ππεξεζίεο πνπ βξίζθνληαη θάησ απφ ηνλ ηνπηθφ έιεγρν. ηηο νηθνλνκίεο ηεο αγνξάο, ζπλερίδεη ν Υξηζηνθάθεο (2001:60), ε αλάδπζε ηεο ηνπηθήο επηρεηξεκαηηθφηεηαο είλαη απαξαίηεηε ζπλζήθε γηα λα αξρίζεη ή λα ζπλερηζηεί κηα δηαδηθαζία απηφλνκεο αλάπηπμεο. Έηζη θαζψο πξνρσξάεη ζηα ζηάδηα αλάπηπμεο, κηα θνηλφηεηα κε δηθή ηεο πξσηνβνπιία κπνξεί λα αλαθαιχςεη λέεο ηδέεο, πνπ ηηο επηηξέπνπλ λα ρξεζηκνπνηήζεη κε θαιχηεξν ηξφπν ηνπο πφξνπο ηεο θαη λα επηιχζεη απνηειεζκαηηθά ηα πξνβιήκαηά ηεο. Έλα πξφηππν ελδνγελνχο αλάπηπμεο, αλαθέξεη ν Garofoli (1993:28) πνπ λα είλαη ηζρπξφ, ηθαλφ θαη ζε ζέζε λα εγγπεζεί ηελ απηνλνκία ηνπ κεηαζρεκαηηζκνχ ηνπ ηνπηθνχ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο, είλαη απαξαίηεην λα βαζίδεηαη ζε ηνπηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ζηελ ηθαλφηεηα λα ειέγρεη νξηζκέλεο ζεκειηψδεηο κεηαβιεηέο. Δηδηθφηεξα, ζα πξέπεη λα βαζίδεηαη ζηνπο εμήο παξάγνληεο: ηε ρξήζε ηνπηθψλ πφξσλ (π.ρ. πξψηεο χιεο, εξγαζία, ηνπηθά θεθάιαηα, επηρεηξεκαηηθφηεηα, εηδηθεπκέλε γλψζε ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία, εηδηθεπκέλα ππεξεζηαθά θαζήθνληα). ηελ ηθαλφηεηα ειέγρνπ ηεο ηνπηθήο δηαδηθαζίαο ζπζζψξεπζεο. ηελ ηθαλφηεηα ζηελ θαηλνηνκία. ηελ χπαξμε (θαη ζηελ ηθαλφηεηα αλάπηπμεο) παξαγσγηθψλ, ελδνθιαδηθψλ θαη δηαθιαδηθψλ, αιιειεμαξηήζεσλ θαη δηαζπλδέζεσλ ζε ηνπηθφ επίπεδν. Βέβαηα ε ελδνγελήο αλάπηπμε δελ ζεκαίλεη κηα "θιεηζηή νηθνλνκία". Ζ ελδνγελήο αλάπηπμε έρεη λα θάλεη ζηελ νπζία: α) κε ηελ ηθαλφηεηα κεηαζρεκαηηζκνχ 29

31 ηνπ θνηλσληθννηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο, β) κε ηελ ηθαλφηεηα αληίδξαζεο θαη αληαπφθξηζεο ζε εμσηεξηθέο πξνθιήζεηο, γ)κε ηελ πξνψζεζε ηεο θνηλσληθήο πιεξνθφξεζεο, δ) κε ηελ ηθαλφηεηα εηζαγσγήο εηδηθψλ κνξθψλ θνηλσληθήο ξχζκηζεο ζε ηνπηθφ επίπεδν, πνπ επλννχλ ηα πξναλαθεξζέληα ζεκεία. Δλδνγελήο αλάπηπμε είλαη, κε άιια ιφγηα, ε ηθαλφηεηα λα θαηλνηνκεί θαλείο ζε ηνπηθφ επίπεδν (Υξηζηνθάθεο, 2001:61) 30

32 4.2 Σκοπού ενδογενούσ ανϊπτυξησ. Ο Stohr, θαηά ηνλ Υξηζηνθάθε (2001:62), ηζρπξίδεηαη φηη ε ζηξαηεγηθή θαη ηα κέηξα πνιηηηθήο γηα ηε ζηήξημε απηήο ηεο πξνζπάζεηαο πξέπεη λα απνζθνπνχλ πξσηαξρηθά: ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ βαζηθψλ αλαγθψλ ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο ηελ αλάπηπμε ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ θαη γεληθφηεξα ηεο ππαίζξνπ ηε ζηήξημε νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο εληάζεσο εξγαζίαο. ηελ πξνψζεζε θαη ρξεκαηνδφηεζε κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ θα έξγσλ κεζαίαο θιίκαθαο. ηελ αλάπηπμε αληίζηνηρεο ηερλνινγίαο, πνπ ζα επηηξέςεη θαη ζα δηεπθνιχλεη ηελ πιήξε απαζρφιεζε θαη εθκεηάιιεπζε ησλ θπζηθψλ, αλζξσπίλσλ θαη ζεζκηθψλ πφξσλ θαη δνκψλ ηεο πεξηνρήο, κε ζθνπφ ηε ρσξηθά νινθιεξσκέλε αλάπηπμε. Κηλνχκελνο ζηελ ίδηα θαηεχζπλζε, ν Clyde Weaver επηζεκαίλεη φηη ε "αλάπηπμε ζε ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρέο" πξέπεη λα πεξηιακβάλεη ηηο αθφινπζεο πξνηεηλφκελεο ζπληζηψζεο: Γεκηνπξγία λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο κε ζθνπφ ηελ αληηκεηψπηζε ησλ ηνπηθψλ αλαγθψλ. Οη ζέζεηο απηέο κπνξνχλ λα δεκηνπξγεζνχλ απφ ηνπηθέο πξσηνβνπιίεο, κε ηε ρξεζηκνπνίεζε ησλ ηνπηθψλ δεμηνηήησλ θαη πφξσλ. Αλάπηπμε δξαζηεξηνηήησλ ζηνλ ηξηηνγελή ηνκέα παξαγσγήο. Αλ θαη νη ππεξεζίεο απνηεινχλ βαζηθφ παξάγνληα νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ζηηο κεηξνπνιηηηθέο πεξηνρέο, σζηφζν κία ρσξηθή νηθνλνκία ζε νπνηαδήπνηε θιίκαθα είλαη ηθαλή λα "γελλήζεη" ηελ ίδηα ηεο ηελ αλάπηπμε. Γεκηνπξγία ή ελίζρπζε ησλ ζχγρξνλσλ ππνδνκψλ θαη ησλ θνηλνηηθψλ εμππεξεηήζεσλ. Οπζηαζηηθή ζεκαζία γηα ηελ ηνπηθή αλάπηπμε, έρνπλ ηα κεηαθνξηθά δίθηπα, ηα νπνία φκσο πξέπεη λα απνθεχγνπλ ηε κνξθή "δέλδξνπ" θαη λα εμαζθαιίζνπλ νξηδφληηεο ζπλδέζεηο κεηαμχ ησλ θνηλνηήησλ. ρεδηαζκφο θαη ζρεκαηηζκφο ελφο βαζηθνχ πιαηζίνπ αλάπηπμεο θαη ιεηηνπξγίαο ησλ ηνπηθψλ ζεζκψλ (ζεζκηθή απνθέληξσζε) θαζψο θαη ελφο δηθηχνπ ππεξεζηψλ πνπ ζα ζηεξίδεη ηηο ηνπηθέο θνηλφηεηεο. Δλίζρπζε ηεο παηδείαο θαη ησλ ηνπηθψλ θνηλσληθψλ αμηψλ, πξνθεηκέλνπ ηα άηνκα λα απνθηήζνπλ "ηνπηθή ζπλείδεζε", λα πξνάγνπλ ηελ ηνπηθή ηνπο ηαπηφηεηα θαη λα αλαπηχζζνπλ ηηο ηθαλφηεηεο ηνπ γηα κάζεζε. ηξνθή θαη πξνψζεζε ηνπ ειέγρνπ ηεο αγνξάο απφ ηελ ηνπηθή νηθνλνκία. Απηφ ζεκαίλεη θαηά θχξην ιφγν κηθξήο θιίκαθαο παξαγσγηθέο κνλάδεο, θαηά πξνηίκεζε ζε απνθεληξσκέλνπο ηφπνπο πνπ κεξηκλνχλ γηα ηηο αλάγθεο ηνπ ηνπηθνχ πιεζπζκνχ, έηζη ψζηε ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ πνιιαπιαζηαζηηθψλ επηπηψζεσλ λα παξακέλεη κέζα ζηελ ηνπηθή νηθνλνκία. Αμηνπνίεζε ησλ ηνπηθψλ θπζηθψλ πφξσλ, απφ ηνπ ίδηνπο ηνπο θαηνίθνπο ηεο πεξηνρήο. (Υξηζηνθάθεο, 2001:62-63) Ο Λαγφο (2007:137) απφ ηελ νπηηθή ηνπ, πηζηεχεη, φηη ε ζεσξία ηεο ελδνγελνχο αλάπηπμεο ζέηεη σο ζθνπφ ηελ απην-αλάπηπμε θαη απηφ είλαη δπλαηφ λα επηηεπρζεί κε ηελ εμαζζέλεζε ησλ ιεηηνπξγηθψλ ζρέζεσλ, πνπ ζηελ νπζία είλαη ζρέζεηο εμάξηεζεο, θαη ηελ αληηθαηάζηαζή ηνπο απφ νξηδφληηεο ρσξηθέο ζρέζεηο, νη νπνίεο ζηεξίδνληαη ζηνπο ηζηνξηθνχο, γεσγξαθηθνχο θαη ζπλαηζζεκαηηθνχο δεζκνχο πνπ ζπλδένπλ ηφζν ηα κέιε κηαο γεσγξαθηθά πξνζδηνξηζκέλεο ρσξηθήο ελφηεηαο κεηαμχ ηνπο φζν θαη κε ηε βάζε ηνπο (territorial base). πλεπψο, ε ζεσξία απηή 31

33 εληνπίδεη ηελ αληίζεζε κεηαμχ κηαο αλάπηπμεο ηνπ ρψξνπ/ πεξηνρήο (development territorial) θαη κηαο αλάπηπμεο ιεηηνπξγηθήο ηνπ ρψξνπ/ πεξηνρήο (functional territorial). χκθσλα πάληα κε ηνλ Λαγφ (2007: ), νπνίνο ζπκθσλεί ελ κέξε κε ηνλ Weaver, ε ελδνγελήο αλάπηπμε είλαη κηα κνξθή πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο ζηελ νπνία ηνπηθνί παξάγνληεο (π.ρ. νξγαληζκνί, θνξείο, ηνπηθέο επηρεηξήζεηο θαη ηνπηθή πξσηνβνπιία) ζπληζηνχλ ηνπο βαζηθνχο κνρινχο ηεο αλάπηπμεο δηαδηθαζίαο θαη δίλνπλ έκθαζε ζηε δπλαηφηεηα ησλ ίδησλ πφξσλ, ζηελ θηλεηνπνίεζε θαη ζηελ αμηνπνίεζε ησλ ελδνγελψλ παξαγσγηθψλ δπλάκεσλ. Ζ ζεσξεηηθή απηή πξνζέγγηζε έρεη ηνπο αθφινπζνπο ζθνπνχο: Σελ ελεξγνπνίεζε ηνπ πιεζπζκνχ ζηελ αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία. Σελ νινθιεξσκέλε αλάπηπμε φισλ ησλ ρσξηθψλ κνλάδσλ θάζε πεξηθέξεηαο. Σελ εμάιεηςε δπαδηθψλ θαηλνκέλσλ θαη ησλ επηπηψζεσλ ησλ πεξηφδσλ θξίζεο. Σελ πξνψζεζε ησλ ζηφρσλ πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο πνπ δελ πξνσζνχληαη επαξθψο απφ ηνλ θξαηηθφ πξνγξακκαηηζκφ. 32

34 4.3 Βαςικϋσ προώποθϋςεισ τησ "εκ των κϊτω" ανϊπτυξησ. Γηα λα εθαξκνζηεί ε "απφ ηα θάησ" ζηξαηεγηθή είλαη απαξαίηεηεο θάπνηεο βαζηθέο ξηδηθέο, εθ βαζέσλ, κεηαβνιέο, νη νπνίεο έρνπλ σο ζηφρν ηε δεκηνπξγία ησλ πξνυπνζέζεσλ, πνπ εχζηνρα ζα αθπξψζνπλ ηα ζπγθξηηηθά κεηνλεθηήκαηα ησλ ππνβαζκηζκέλσλ πεξηνρψλ θαη ζα δξνκνινγήζνπλ ελ ηέιεη ηηο δηαδηθαζίεο ηνπηθήο - ελδνγελνχο αλάπηπμεο. Οη κεηαβνιέο απηέο αθνξνχλ ηξία βαζηθά πεδία (Υξηζηνθάθεο, 2001:66): 1. Το πολιηικό πεδίο. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ επηηπρεκέλε εθαξκνγή ηεο "απφ ηε βάζε" ζηξαηεγηθήο είλαη ε ζρεηηθή πνιηηηθή απηνλνκία, πνπ ζα επηηξέςεη ηε ιήςε πξσηνβνπιηψλ ζηηο ρσξηθέο κνλάδεο, νη νπνίεο ζα ηηο νδεγήζνπλ ζηελ ελεξγνπνίεζε ησλ ελδνγελψλ ηνπο παξαγσγηθψλ δπλάκεσλ θαη ζηε κεγέζπλζε ηνπ αλαπηπμηαθνχ ηνπο δπλακηθνχ. Ο φξνο πνιηηηθή απηνλνκία αλαθέξεηαη ζηελ απνηειεζκαηηθή θνηλσληθνπνιηηηθή νξγάλσζε, ηαπηφρξνλα κε ηε κεηαβίβαζε επαξθψλ αξκνδηνηήησλ θαη ζεκαληηθνχ κέξνπο ηεο επζχλεο γηα ηε ρξεκαηνδφηεζε ηεο ηνπηθήο αλάπηπμεο ζηελ ηνπηθή απηνδηνίθεζε. Όπσο ηνλίδεη ν J. Friedman ην 1992, ε απηνδχλακε αλάπηπμε είλαη έλαο ηξφπνο λα ελεξγνπνηεζεί θάπνηνο πνιηηηθά θαη ζπλεπψο, ε βάζε ηεο ζηεξίδεηαη ζηελ ηνπηθή δηαθπβέξλεζε, ε νπνία ζπκπεξηιακβάλεη θαη ηηο ρακειφηεξεο κνξθέο πνιηηηθήο νξγάλσζεο. (Υξηζηνθάθεο, 2001:66) Δπνκέλσο, νη κεηαξξπζκίζεηο ζην πνιηηηθφ πεδίν αλαθέξνληαη ηφζν ζηελ δηαίξεζε ηεο δηαθπβέξλεζεο ηνπ ζπζηήκαηνο ζε ηνπηθή βάζε, πνπ κπνξεί λα πξνσζεζεί κε κηα ζεζκνζεηεκέλε δηαθνηλνηηθή ζπλεξγαζία ή κε ηελ δεκηνπξγία βηψζηκσλ θαη ηζρπξψλ Οξγαληζκψλ Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο, νη νπνίνη ζα έρνπλ βηψζηκε θαη εχξπζκε ηφζν νηθνλνκηθή, φζν θαη πνιηηηθή απηνδπλακία, κε ηε κεηαβίβαζε πφξσλ θαη αξκνδηνηήησλ. (Υξηζηνθάθεο, 2001:66) 2. Το οικονομικό πεδίο Πξνυπφζεζε επίζεο ηεο "απφ ηε βάζε" αλαπηπμηαθήο κεζφδνπ είλαη ε νξηνζέηεζε "κηθξνπεξηθεξεηψλ πξνγξακκαηηζκνχ" (micro-regions). Όπσο ζηηο πεξηθέξεηεο, έηζη θαη ζηηο κηθξνπεξηθέξεηεο πξνγξακκαηηζκνχ, γηα λα εμππεξεηείηαη ν αλαπηπμηαθφο πξνγξακκαηηζκφο, θξίλεηαη ζπλήζσο ζθφπηκε ε ηαχηηζε ησλ νξίσλ ησλ πεξηθεξεηψλ απηψλ κε ηα δηνηθεηηθά φξηα, έηζη ψζηε ηα ηειεπηαία λα αληαπνθξίλνληαη ζηα πξαγκαηηθά αλαπηπμηαθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ρσξηθψλ κνλάδσλ. (Υξηζηνθάθεο, 2001:66-67) Ωο πεξηθέξεηεο πξνγξακκαηηζκνχ ραξαθηεξίδνληαη γεσγξαθηθέο ελφηεηεο πνπ απνηεινχληαη απφ φκνξεο ρσξηθέο κνλάδεο, νη νπνίεο νξηνζεηνχληαη γηα ηελ άζθεζε ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο θαη ηελ εθαξκνγή ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνγξακκαηηζκνχ. Γηα λα πξαγκαηνπνηεζεί ε ιεηηνπξγία ηνπο είλαη αλαγθαία ε χπαξμε κηαο εληαίαο πξνγξακκαηηθήο ή θαη δηνηθεηηθήο δηθαηνδνζίαο, πνπ απαηηείηαη γηα ην ζρεδηαζκφ, ηελ εθαξκνγή, ηελ παξαθνινχζεζε, ηελ αμηνιφγεζε θαη ηελ πξνζαξκνγή ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο θαη ησλ αλαπηπμηαθψλ πξνγξακκάησλ. (Υξηζηνθάθεο, 2001:68) Οη πεξηθέξεηεο πξνγξακκαηηζκνχ ρσξίδνληαη ζε δχν θαηεγνξίεο. Μπνξεί λα είλαη είηε πνιηθέο είηε νκνηνγελείο πεξηθέξεηεο. Όηαλ ε παξέκβαζε γίλεηαη ζε καθξνεπίπεδν, ε νξηνζέηεζε γίλεηαη κε θξηηήξηα πφισζεο, δειαδή κε ηελ αμηνπνίεζε ησλ δεδνκέλσλ πνπ αθνξνχλ ηηο ζρέζεηο, ηηο ξνέο θαη ηηο αιιειεμαξηήζεηο κεηαμχ ησλ ρσξηθψλ κνλάδσλ. Απηφ γίλεηαη επεηδή κέζσ ηνπ πιέγκαηνο ησλ ξνψλ ζρεδηάδεηαη θαη ειέγρεηαη ε δηάρπζε 33

35 ηεο επίδξαζεο κίαο επέλδπζεο ή ελφο πξνγξάκκαηνο θάλνληαο έηζη επθνιφηεξε ηελ παξαθνινχζεζε ηεο εμέιημήο ηνπ. (Υξηζηνθάθεο, 2001:68) ε πεξίπησζε φκσο πνπ ζέινπκε λα επέκβνπκε ζε κηθξνεπίπεδν, ην θξηηήξην νξηνζέηεζεο ησλ κηθξνπεξηθεξεηψλ δελ είλαη δπλαηφλ λα ηαπηίδεηαη κε ηε ρσξηθή ηεξάξρεζε, πνπ ζηεξίδεηαη ζε πξνυπάξρνλ πιέγκα ξνψλ θαη εμαξηήζεσλ κε έλαλ θπξίαξρν πφιν. Σν βαζηθφ θξηηήξην νξηνζέηεζεο ζα πξέπεη λα ζηεξίδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ ζηελ νκνηνγέλεηα ησλ ρσξηθψλ κνλάδσλ. Με ηελ πηνζέηεζε ηνπ θξηηεξίνπ απηνχ θάζε κηθξνπεξηθέξεηα παξνπζηάδεη νκνηνγελή ραξαθηεξηζηηθά θαη ζπλαθή πξνβιήκαηα, ηα νπνία κπνξνχλ λα αληηκεησπηζζνχλ κε εληαία κέηξα πνιηηηθήο, γεγνλφο πνπ δηεπθνιχλεη ηελ αξκνληθφηεξε ζπλεξγαζία ησλ ηνπηθψλ θνξέσλ ζηελ θαηάξηηζε θαη εθαξκνγή ησλ ηνπηθψλ αλαπηπμηαθψλ πξνγξακκάησλ θαη ηελ απνηειεζκαηηθή άζθεζε ησλ πνιηηηθψλ ζε ηνπηθφ επίπεδν (Υξηζηνθάθεο, 2001:68). Μηθξνπεξηθέξεηεο πξνγξακκαηηζκνχ, ζπλεπψο, είλαη ηνπηθέο νκνηνγελείο δψλεο κηθξήο γεσγξαθηθήο θιίκαθαο, νη νπνίεο αθνινπζνχλ θνηλή ξφηα ζηνλ αλαπηπμηαθφ ζρεδηαζκφ θαη ζηελ άζθεζε ηνπ πξνγξακκαηηζκνχ ζε ηνπηθφ επίπεδν, γηα ηε δηακφξθσζε θαη εθαξκνγή εληαίσλ πξνγξακκάησλ ηνπηθήο αλάπηπμεο κε νινθιεξσκέλεο θαη απφ θνηλνχ δξάζεηο. (Υξηζηνθάθεο, 2001:68-69) Πην ζπγθεθξηκέλα, νη ηνπηθέο νκνηνγελείο δψλεο κηθξήο γεσγξαθηθήο θιίκαθαο, κπνξεί λα αλαθέξνληαη ζε κηα πεξηαζηηθή ή κηα ελδναζηηθή δψλε ελφο κεγάινπ αζηηθνχ θέληξνπ, ζε κηα νξεηλή ή κηα παξάθηηα πεξηνρή ελφο Ννκνχ, κηαο Δπαξρίαο, κηαο νκάδαο Γήκσλ ή ελφο Γήκνπ θ.η.ι. (Υξηζηνθάθεο, 2001:69) 3. Το πεδίο ηηρ καινοηομίαρ και ηηρ ζύγσπονηρ ηεσνολογίαρ. Σν ηειεπηαίν πεδίν πνπ ζεσξείηαη σο βαζηθή πξνυπφζεζε γηα απηνδχλακε ηνπηθή αλάπηπμε, γηα ηελ εμάιεηςε ησλ δπαδηθψλ θαηλνκέλσλ θαη ηελ νινθιεξσκέλε πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε είλαη ε δηάρπζε, ζηηο ππνβαζκηζκέλεο θαη πξνβιεκαηηθέο πεξηνρέο ηνπ ηφπνπ, ηεο ζχγρξνλεο ηερλνινγίαο πξνζαξκνζκέλεο ζηηο αλάγθεο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο. Γηα απηήλ ηελ πξνζαξκνγή είλαη απαξαίηεηε ε βειηίσζε ηεο ηθαλφηεηαο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο ζην λα κπνξεί λα πινπνηήζεη ηελ εθαξκνγή ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ θαη ζηελ ηθαλφηεηα γηα απνξξφθεζε ησλ θαηλνηνκηθψλ δξάζεσλ. Ζ αλάπηπμε θαη δηάρπζε ηεο θαηλνηνκίαο ζε νιφθιεξε ηελ πεξηθεξεηαθή νηθνλνκία, ελ θαηξψ, ζα νδεγήζεη ζηε ιεηηνπξγηθή νινθιήξσζε ηνπ ηνπηθνχ παξαγσγηθνχ θπθιψκαηνο θαη ζηε δεκηνπξγία κίαο ζχγρξνλεο θαηλνηνκηθήο νηθνλνκίαο (Malecki, 1993: ). ηνλ αληίπνδα, ε απνπζία ζχγρξνλεο ηερλνινγίαο ζηνλ παξαγσγηθφ ηνκέα ζα δηεπξχλεη ην ράζκα κεηαμχ αζηηθψλ θέληξσλ θαη πεξηθέξεηαο, ελψ ε επηβνιή ηερλνινγίαο ρσξίο πξνζαξκνγή ζηηο ηνπηθέο ζπλζήθεο είλαη πηζαλφ λα νδεγήζεη ζηελ έληαζε ηεο εμάξηεζεο ηεο πεξηθέξεηαο απφ εμσγελείο παξάγνληεο, επηβάιινληαο πξφηππα παξαγσγήο θαη θαηαλάισζεο μέλα πξνο απηή θαη κεηψλνληαο ηε δπλαηφηεηα γηα απηνδχλακε- απηνηξνθνδνηνχκελε αλάπηπμε, πνπ είλαη απαξαίηεηε γηα ηελ εθαξκνγή ηεο "απφ ηε βάζε" ζηξαηεγηθήο, φπσο αλαθέξεηαη παξαπάλσ. (Υξηζηνθάθεο, 2001:69-70) 34

36 4.4 Τα κύρια μϋςα τησ "εκ των κϊτω" ςτρατηγικόσ. Σα βαζηθά κέζα γηα ηελ πξνψζεζε ηεο "απφ ηε βάζε" ζηξαηεγηθήο κπνξνχλ λα ηεξαξρεζνχλ σο εμήο, ζχκθσλα κε ηνλ Υξηζηνθάθε (2001:70-71), ηνλ Maillat (1998:6-8) θαη ηνλ Vazquez-Barquero (2003: ): 1) Πνιπππξεληθή δηάξζξσζε θαη δηαζπνξά ηνπ δηθηχνπ ππεξεζηψλ. Μέζα ζηα φξηα ηεο θάζε δηνηθεηηθήο κνλάδαο - κηθξνπεξηθέξεηαο πξνσζείηαη ε ιεηηνπξγηθή θαη φρη ε ηεξαξρηθή αιιειεμάξηεζε, κε ηελ εγθαηάζηαζε ζε θάζε ρσξηθή ηεο κνλάδα κηαο ή πεξηζζνηέξσλ ππεξεζηψλ. Απηφ νδεγεί ελ ηέιεη, κεηαμχ άιισλ, ζηε ζπγθξάηεζε θαη ζηελ απαζρφιεζε εηδηθεπκέλνπ αλζξσπίλνπ δπλακηθνχ κε ζεηηθέο επηπηψζεηο ζηε δεκηνπξγία αλαπηπμηαθνχ θιίκαηνο ζε ηνπηθφ επίπεδν. 2) Βειηίσζε ηνπ ζπζηήκαηνο κεηαθνξψλ, κε απψηεξν ζθνπφ ηελ εμάιεηςε ηεο γεσγξαθηθήο, νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο απνκφλσζεο. Με ηε βειηίσζε ησλ κεηαθνξψλ επηηπγράλεηαη νκαιφηεξα ε πξφζβαζε ησλ πξντφλησλ ηεο ηνπηθήο παξαγσγήο ζηηο κεγάιεο αγνξέο ησλ αζηηθψλ θέληξσλ θαη ησλ θαηνίθσλ ζηνπο ρψξνπο εξγαζίαο θαη ζηηο ππεξεζίεο. Δπίζεο, ε ελίζρπζε ηνπ ελδνκηθξνπεξηθεξεηαθνχ δηθηχνπ κεηαθνξψλ απμάλεη ηε ιεηηνπξγηθή ζπλεθηηθφηεηα θαη ηε ρσξηθή αιιειεμάξηεζε θαη δηεπθνιχλεη ηελ ηζφξξνπε αλάπηπμε ησλ ρσξηθψλ κνλάδσλ ηεο κηθξνπεξηθέξεηαο. Με παξφκνηα κέζνδν, ηα δίθηπα κεηαθνξψλ νξγαλψλνληαη κε ηξφπν πνπ λα εμαζθαιίδνπλ νξηδφληηεο ζπλδέζεηο κεηαμχ ησλ θνηλνηήησλ. 3) Καζηέξσζε εηδηθψλ θηλήηξσλ γηα ηελ πξνψζεζε ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ηεο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο θαη ηελ ελίζρπζε ηεο ηνπηθήο επηρεηξεκαηηθφηεηαο ζε δξαζηεξηφηεηεο κηθξνχ κεγέζνπο, θαζψο θαη ηελ ελζάξξπλζε ηεο αλάιεςεο ησλ επηρεηξεκαηηθψλ πξσηνβνπιηψλ εθ κέξνπο ηνπ λεφηεξνπ πιεζπζκνχ ζηηο ππνβαζκηζκέλεο πεξηθέξεηεο. Δπίζεο, πξνσζείηαη ε δεκηνπξγία δηθηχσλ ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ επηρεηξήζεσλ θαη κεραληζκψλ ζπληνληζκνχ, πνπ ζέηνπλ ηζρπξέο βάζεηο θαη ξπζκίδνπλ ηηο κνξθέο, ηνπο φξνπο θαη ην βαζκφ απηήο ηεο ζπλεξγαζίαο. 4) Πιεξνθφξεζε, ελεκέξσζε θαη θαηάξηηζε ησλ ζηειερψλ. ηνπο ζχγρξνλνπο θαηξνχο, ε γλψζε θαη ε πιεξνθφξεζε είλαη απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο ζηελ αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία. Ζ αλάπηπμε ζε ηνπηθή θιίκαθα δελ κπνξεί παξά λα πεξάζεη κέζα απφ δηαδηθαζίεο αλαβάζκηζεο ησλ γλψζεσλ, ηεο πνηφηεηαο θαη θαηά ζπλέπεηα ησλ δπλαηνηήησλ ηνπ ηνπηθνχ αλζξσπίλνπ δπλακηθνχ. Ζ θαηάξηηζε ησλ πθηζηάκελσλ θαη ελ δπλάκεη επηρεηξεκαηηψλ, ππαιιήισλ θαη εξγαδνκέλσλ ζηηο ηερλνινγίεο αηρκήο γηα ηελ παξαγσγή θαη ηηο επηζηεκνληθέο κεζφδνπο δηαρείξηζεο, ζα θάλεη εθηθηή φρη κφλν ηελ θαιχηεξε αμηνπνίεζε ζηνηρείσλ θαη πιεξνθνξηψλ ηνπ εζσηεξηθνχ θαη εμσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο ησλ επηρεηξήζεσλ, αιιά ζα δεκηνπξγήζεη θαη κηα πην απνηειεζκαηηθή ρξήζε ηνπ αλαγθαίνπ ηερλνινγηθά ζχγρξνλνπ θεθαιαηνπρηθνχ εμνπιηζκνχ. Ζ έιιεηςε πιεξνθφξεζεο επίζεο γηα ην πεξηερφκελν θαη ηηο δπλαηφηεηεο πηνζέηεζεο ηεο "απφ ηε βάζε" ζηξαηεγηθήο, απνηειεί αλαζηαιηηθφ παξάγνληα ηεο ζπκκεηνρήο θαη ηεο ζπλεξγαζίαο, κε πξφζρεκα ηε δηαθχιαμε κηαο αλεπαξθνχο, γηα ηελ ελδνγελή αλάπηπμε, απηνδπλακίαο ησλ θνηλνηήησλ. Δπνκέλσο, ε πιεξνθφξεζε θαη θαηάξηηζε ησλ ηνπηθψλ ζηειερψλ είλαη βαζηθφο παξάγνληαο γηα ηνλ νξζνινγηθφ κηθξνπεξηθεξεηαθφ πξνγξακκαηηζκφ. 35

37 Κεφϊλαιο 5 ο: Παραδεύγματα πόλεων- Case studies. 5.1 Ιςπανύα, πόλη Jerez. Εικόνα 1 πηγή: Ζ Jerez είλαη κηα πφιε ζηελ πεξηνρή ηνπ Cadiz, ζηελ πεξηθέξεηα ηεο Αλδαινπζίαο, κε θαηνίθνπο, ε νπνία έρεη ην κεγαιχηεξν επίπεδν αλεξγίαο ζε φιε ηελ Ηζπαλία. Γηαρξνληθά ε νηθνλνκία απηήο ηεο πφιεο βαζηδφηαλ ζηελ παξαγσγή νίλνπ, αιιά ζηε δεθαεηία ηνπ '90 παξνπζίαζε κεγάιε κείσζε ζηηο ζέζεηο εξγαζίαο, πην ζπγθεθξηκέλα απφ ηνπο εξγαδφκελνπο ην 1992, έπεζε ζηνπο ην πλνιηθά, ε αλεξγία έθηαζε ηνπο αλέξγνπο ην 1991 θαη κεηψζεθε ζηνπο κέζα ζε εθηά ρξφληα. (OECD,2001:21) Ζ πνιηηηθή πξνψζεζε δπλακηθά ηελ αλάπηπμε ζηνλ νηθνλνκηθφ θαη εξγαζηαθφ ηνκέα. Ζ ζηξαηεγηθή πνπ αθνινπζήζεθε αθνξνχζε ηελ νηθνλνκηθή πνηθηινκνξθία, δειαδή ηελ πξνζέγγηζε επελδχζεσλ ζηνλ αγξνηηθφ ηνκέα θαη ηελ ηφλσζε ηνπ ηνπξηζκνχ θαη ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ αζρνινχληαη κε απηφλ. Υξεζηκνπνηήζεθαλ φια ηα πηζαλά κέηξα, φπσο θαη ζπλεξγαζίεο. ηε βάζε ηνπ εγρεηξήκαηνο ιεηηνχξγεζε έλα Οηθνλνκηθφ θαη Κνηλσληθφ πκβνχιην, ην νπνίν ζηελ νπζία ήηαλ κηα ζπλεξγαζία δεκνζίνπ θαη ηδησηηθνχ ηνκέα κε ηελ επσλπκία πκβνχιην Σνπηθήο Οηθνλνκηθήο Αλάπηπμεο θαη Γηαρείξηζεο, θαη έλα Ηλζηηηνχην Πξνψζεζεο θαη Αλάπηπμεο ηεο Πφιεο. Ζ πφιε ηνπ Jerez έρεη κία απφ ηηο πην ελεξγέο θαη δξαζηηθέο αξρέο ζηελ πεξηθέξεηα ηεο Αλδαινπζίαο, ε νπνίεο θαηάθεξαλ λα πξνζθνκίζνπλ ζεηηθά απνηειέζκαηα ζηελ ηνπηθή νηθνλνκηθή αλάπηπμε. (OECD,2001:82) Σα 6 θιεηδηά ηεο επηηπρίαο ηεο αλάπηπμεο ηεο πφιεο Jerez είλαη (OECD,2001:85-86): 1. Σηπαηηγική ζςνοσήρ πος λειηούπγηζε με αποθαζιζηικόηηηα. Απηφο είλαη έλαο πνιχ ζεκαληηθφο παξάγνληαο. Απφ ην 1991 πνπ δεκηνπξγήζεθε ην ηξαηεγηθφ ρέδην, πάξζεθαλ πνιιέο πξσηνβνπιίεο ζρεηηθά κε ηηο πνιηηηθέο αλάπηπμεο ηεο πφιεο πνπ αθνξνχζαλ θαη επελδπηέο εθηφο ηεο πφιεο. ε δεκνζθφπεζε πνπ έγηλε, αξθεηνί εξσηεζέληεο επηζήκαλαλ ηελ πνιχ κηθξή αλάκεημε ησλ ληφπησλ ζην ζηξαηεγηθφ ζρέδην. Απηφ είρε σο απνηέιεζκα, φηη δελ ππήξραλ κεραληζκνί ειέγρνπ θαη αμηνιφγεζεο γηα απηή ηελ ζηξαηεγηθή. Έηζη ηα κέιε ησλ ζπκβνπιίσλ δηνίθεζεο θαη αλάπηπμεο ηεο πφιεο παξαδέρζεθαλ φηη θάπνηεο απφ ηηο πνιηηηθέο πνπ ζρεδηάζηεθαλ θαη εθαξκφζηεθαλ, δελ ιεηηνχξγεζαλ κε ηνλ 36

38 αλακελφκελν ηξφπν θαη δελ είραλ ηα αληίζηνηρα απνηειέζκαηα, θπξίσο απηέο πνπ αθνξνχζαλ ηελ πξνψζεζε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο. 2. Καλό κλίμα ζςνεπγαζίαρ πόληρ- επισειπήζευν. Οη ζρέζεηο κεηαμχ ηεο ηνπηθήο θπβέξλεζεο θαη ησλ επηρεηξεκαηηψλ είραλ πεξηνξηζηεί ζηηο αξρέο ηνπ '90 ιφγσ ηηο ππνζηήξημεο πνπ έδεημε ην δεκνηηθφ ζπκβνχιην ζηα ζσκαηεία θαη ζηηο απαηηήζεηο ηνπο. Ζ απνθαηάζηαζε απηψλ ησλ ζρέζεσλ απνηέιεζε έλα απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο παξάγνληεο ηεο επηηπρίαο ηεο ηνπηθήο αλάπηπμεο, δηφηη κε ηε ζπλεξγαζία ηνπο ηνλψζεθε ν ηνπξηζκφο θαη πξνζειθχζηεθαλ μέλεο επελδχζεηο. 3. Η ηοπική κςβέπνηζη ενεπγούζε υρ εηαιπεία επενδύζευν για να ανηιζηαθμίζει ηην έλλειτη επισειπημαηικήρ ππυηοβοςλίαρ. Μηα απφ ηηο πην αζπλήζηζηεο πνιηθέο πνπ αθνινχζεζε ην δεκνηηθφ ζπκβνχιην ηεο πφιεο Jerez, ήηαλ λα ρξεζηκνπνηήζεη ηνλ δεκνηηθφ πξνυπνινγηζκφ γηα λα επελδχζεη ζε κεγάια εγρεηξήκαηα, ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ην ζεκαηηθφ πάξθν πνπ αθνξνχζε ηνλ κεραλνθίλεην αζιεηηζκφ ηεο πφιεο ηνπ Jerez, φπνπ ην δεκνηηθφ ζπκβνχιην αθνχ αγφξαζε ην ρψξν θαη ηνλ εμνπιηζκφ, ην πνχιεζε σο βάζε γηα λα μεθηλήζεη ηελ εθκεηάιιεπζή ηνπ ν ηδησηηθφο ηνκέαο. ε απηή ηελ πεξίπησζε απαηηείηαη πνιηηηθή απφθαζε γηα λα ρξεζηκνπνηεζνχλ δεκφζηα θνλδχιηα, φκσο γηα λα γίλεη αληηιεπηή ε ινγηθή ηνπ παξαδείγκαηνο απηνχ, ρξεηάδεηαη αξθεηφο ρξφλνο γηα ηελ πινπνίεζή ηνπ θαη κπνξεί λα θηλδπλεχζνπλ ηα νηθνλνκηθά ηεο πφιεο. 4. Δημιοςπγική σπήζη ζημανηικών καηαζκεςαζηικών κονδςλίυν για ηην εθαπμογή ηηρ ηοπικήρ πολιηικήρ. Σν δεκνηηθφ ζπκβνχιην δελ δεηνχζε απιά ηα πεξηθεξεηαθά θνλδχιηα αιιά ηα ζπκπεξηιάκβαλε ζηελ εθαξκνγή ησλ πνιηηηθψλ πνπ ην ίδην έζεηε, παξφιεο ηηο δηακάρεο κε ηελ θεληξηθή δηαθπβέξλεζε. Σα θνλδχιηα απηά πήγαηλαλ θπξίσο ζηνπο αλέξγνπο, βνεζψληαο ηνπο λα επαλεληαρζνχλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαζψο θαη ζηνπο απηναπαζρνινχκελνπο. 5. Υτηλά εξειδικεςμένερ και λειηοςπγικέρ δημοηικέρ δομέρ Τπεχζπλν γηα ηνλ ζπληνληζκφ φισλ ησλ πνιηηηθψλ ήηαλ ην Ηλζηηηνχην Πξνψζεζεο θαη Αλάπηπμεο ηνπ Jerez, ην νπνίν βαζηδφηαλ ζε κηα πνιχ ηαιαληνχρα θαη εμεηδηθεπκέλε νκάδα. Σν δεκνηηθφ ζπκβνχιην φξηζε απνθεληξσκέλεο δηνηθήζεηο γηα θάζε ηκήκα, κε ζθνπφ ηελ επειημία θαη ηελ απνδνηηθφηεηα ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπο. Γεληθφηεξα ε ηνπηθή δηαθπβέξλεζε φθεηιε ηελ εχξπζκε ιεηηνπξγία ηεο ηφζν ζηε ζχγρξνλε ηερλνινγία ησλ ππνδνκψλ ηεο αιιά θαη ζηελ ηερληθή θαηάξηηζε ηνπ πξνζσπηθνχ ηεο. 6. Λογικοί δεζμοί μεηαξύ αζηικού ζσεδιαζμού, ςποδομών και οικονομικήρ ανάπηςξηρ. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ε αζηηθή αλάπιαζε ηνπ θέληξνπ ηεο πφιεο θαη ησλ κηθξψλ θαηαζηεκάησλ. Απηφ βνήζεζε ζηελ αλαδσνγφλεζε ηφζν ηεο εηθφλαο πφιεο φζν θαη ησλ πνιηηψλ, βνεζψληαο ηαπηφρξνλα θαη ζηελ πξνζέιθπζε επελδχζεσλ, αχμεζε ηεο αμίαο ησλ αθηλήησλ θαη αλάδεημε ηεο αξρηηεθηνληθήο θιεξνλνκηάο πνπ κε ηε ζεηξά ηεο ηφλσζε ηνλ ηνπξηζκφ. Παξφκνηα απνηειέζκαηα ζηελ ηνπηθή αλάπηπμε είρε θαη ε δηαηήξεζε θαη απνθαηάζηαζε ησλ παιηψλ θειαξηψλ θξαζηνχ ζην θέληξν ηεο πφιεο. 37

39 5.2 Πορτογαλύα, πόλη Serra do Caldeirao. Εικόνα 2 πηγή: Ζ Serra do Caldeirao είλαη κηα νξεηλή πεξηνρή ζηα λφηηα ηεο Πνξηνγαιίαο, κεηαμχ ηεο ηνπξηζηηθήο παξάθηηαο δψλεο ηνπ Algavre θαη ηεο αγξνηηθήο θνηιάδαο ηνπ Alentejo. Δίλαη κηα σο επί ην πιείζηνλ αγξνηηθή πεξηνρή κε πιεζπζκφ θαηνίθνπο θαη έθηαζε ηεηξαγσληθά ρηιηφκεηξα. Παξφιν πνπ ε Πνξηνγαιία, ζαλ ζχλνιν, είρε γξήγνξε θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή επέθηαζε, ε πεξηνρή κειέηεο ππέζηε πιεζπζκηαθή, αγξνηηθή θαη δαζνθνκηθή κείσζε. (OECD,2001:20) Ζ ηνπηθή αλαπηπμηαθή ππεξεζία, κε ηελ επσλπκία In Loco, είλαη κία απφ ηηο πην αλαγλσξηζκέλεο θαη επηηπρεκέλεο ζε νιφθιεξε ηελ Πνξηνγαιία. Κάπνηα απφ ηα επηηεχγκαηά ηεο είλαη (OECD,2001:20): Γεκηνπξγία 250 ζέζεσλ εξγαζίαο ζε λέεο θαη κηθξέο επηρεηξήζεηο κεηαμχ ηνπ 1991 θαη 1994, κέζσ εθπαίδεπζεο, ήπηαο ππνζηήξημεο θαη επελδπηηθψλ κπφλνπο, θπξίσο ζε γαζηξνλνκηθφ ηνπξηζκφ αγξνηηθψλ πξντφλησλ θαη θαηαζθεπαζηηθψλ βηνκεραληψλ. Γεκηνπξγία ηεζζάξσλ θνηλσληθψλ εγθαηαζηάζεσλ θεδεκνλίαο αλειίθσλ θαη δχν ηειενπηηθψλ ζηαζκψλ. Παξνπζίαζε κηαο επηηπρεκέλεο πξνζέγγηζεο ηνπηθήο αλάπηπμεο ζε ζπλεξγάηεο θαη άιιεο αλαπηπμηαθέο εηαηξίεο, πνπ πηνζεηήζεθε θαη απφ άιιεο πεξηνρέο. Σν παξάδεηγκα ηεο Serra do Caldeirao επίζεο παξνπζηάδεη θάπνηεο απφςεηο γηα άζθεζε θαη θαηλνηνκία ηεο αλαπηπμηαθήο ζηξαηεγηθήο, κεζφδνπο εθαξκνγήο θαη δξάζεηο φπσο(oecd,2001:20): ε θάζε ζηξαηεγηθή θαη ζε θάζε πξφγξακκα είλαη αλαγθαίν λα εληάζζνληαη δηαθνξεηηθέο ζπληζηψζεο ηεο αλάπηπμεο, φπσο ε νηθνλνκηθή, ε θνηλσληθή, ε πνιηηηζηηθή, ε εθπαηδεπηηθή θαη ε πεξηβαιινληηθή. Ζ αξρή γίλεηαη απφ ηε βάζε θαη ηα ζεκειηψδε πξνβιήκαηα θάζε πεξηνρήο θαη κέζσ πξνζεθηηθήο παξαηήξεζεο εληνπίδνληαη νη επθαηξίεο γηα αλάπηπμε. 38

40 Γηα λα πξαγκαηνπνηεζνχλ νη ζηφρνη θαη νη δξάζεηο ηεο αλαπηπμηαθήο πνιηηηθήο, ζα πξέπεη φινη νη θνξείο λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά, λα ζπλεξγάδνληαη αιιά θαη λα επηηεξνχληαη θαη λα δηνξζψλνληαη, θηλνχκελνη ζην ηξίπηπρν κεζνδηθφηεηα-εθπαίδεπζε- νξγαλσηηθφηεηα. 39

41 5.3 Ιρλανδύα, πόλη Ballyhoura. Εικόνα 3 πηγή: Ζ Ballyhoura είλαη κηα ππαίζξηα πεξηνρή ζηελ ελδνρψξα ηεο Ηξιαλδίαο κε πιεζπζκφ πεξίπνπ θαηνίθνπο θαη έθηαζε ηεηξαγσληθά ρηιηφκεηξα θαη είλαη κηα απφ ηηο πην δπζπξφζηηεο πεξηνρέο ηεο Ηξιαλδίαο. Όπσο θαη πνιιέο άιιεο ππαίζξηεο πεξηνρέο ηεο Ηξιαλδίαο, έηζη θαη ε Ballyhoura ππέζηε ζνβαξέο ππνβαζκίζεηο ζηελ αγξνηηθή νηθνλνκία, ζηνλ πιεζπζκφ ηεο ιφγσ ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ θπκάησλ, κεηψζεηο ζηα αγξνηηθά εηζνδήκαηα, θαζψο θαη κεηψζεηο ζε θαηαζηήκαηα θαη ππεξεζίεο πνπ πξνθάιεζαλ απμεκέλα επίπεδα εξεκσκέλσλ ρσξηψλ. (OECD,2001:19) Παξά ηα πξνβιήκαηα, ε ηνπηθή αλαπηπμηαθή ππεξεζία, θαηάθεξε έλα απφ ηα πην επηηπρεκέλα παξαδείγκαηα ηνπηθήο αλάπηπμεο ζηελ Ηξιαλδία. Σα επηηεχγκαηά ηεο ζπκπεξηιακβάλνπλ (OECD,2001:19): Παξνρή θηλήηξσλ ζε 60 κεγάιεο απηνρξεκαηνδνηνχκελεο δξάζεηο, κεηαμχ ηνπ 1995 θαη 1998, πνπ μεθίλεζαλ απφ ηελ ίδηα ηελ ππεξεζία κε ζθνπφ ηελ αλαδσνγφλεζε ηεο πεξηνρήο. Γεκηνπξγία 23 λέσλ επηρεηξήζεσλ κεηαμχ 1996 θαη 1997 κε 81 ζέζεηο εξγαζίαο. Γεκηνπξγία 113 ζέζεσλ εξγαζίαο απφ επηρεηξεκαηίεο κέζσ ηνπηθψλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ θαη 27 ζέζεηο εξγαζίαο απφ επηρεηξεκαηίεο κέζσ ππνηξνθηψλ κεηαμχ 1996 θαη Καζηέξσζε κηαο πην δξαζηηθήο ηνπηθήο αλαπηπμηαθήο ζηξαηεγηθήο, κε ηε δπλαηφηεηα ν αγξνηηθφο πιεζπζκφο ηεο πεξηνρήο λα κπνξεί λα ηελ πξνζεγγίζεη. Ζ επίδεημε απηήο ηεο ζηξαηεγηθήο είρε ζεηηθά απνηειέζκαηα ζηελ αληηκεηψπηζε ηεο ηνπηθήο δηνίθεζεο ηεο πεξηνρήο. 40

42 αλ κνληέιν αλάπηπμεο πξνζέθεξε πάξα πνιιά ζρεηηθά κε ηελ θαηλνηνκία, ην ζηξαηεγηθφ ζρεδηαζκφ θαη ηελ ζσζηή εθαξκνγή ηνπ, ην αίζζεκα ζπκκεηνρήο θαη ζπλεξγαζίαο, θαζψο θαη ηεο αλαδσνγφλεζεο ηνπ ηφπνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα (OECD,2001:19-20): Γεκηνχξγεζε κηα ηζρπξή αίζζεζε ηεο ηαπηφηεηαο ηεο πεξηνρήο, έλα μεθάζαξν φξακα θαη ηε γλήζηα ηνπηθή ζπκκεηνρή. Έζεζε σο βάζε απνδνηηθέο δνκέο ζπλεξγαζίαο, θαζνδεγνχκελεο κε ηε ινγηθή "win-win" βαζηδφκελεο ζην δηαρσξηζκφ ησλ αξκνδηνηήησλ ζε επηθεθαιείο νκάδεο, πνπ ζα νινθιεξψζνπλ ηα project πνπ ηνπο αλαηίζεληαη αιιά θαη νκάδεο δξάζεηο έηνηκεο λα επέκβνπλ πξνζθέξνληαο ηε βνήζεηά ηνπο αλά πάζα ζηηγκή. Αλέπηπμε ζηξαηεγηθέο πνπ αθνξνχλ ηελ αγνξά, ρξεζηκνπνηψληαο πνιινχο ηνκείο θαη δηαζηάζεηο ηεο αγνξάο. Σα θνλδχιηα πνπ αμηνπνηνχληαη είλαη ζηνρεχνπλ ζε καθξνρξφληεο δξάζεηο πνπ ζα βειηηψζνπλ ηελ πνηφηεηα δσήο φζσλ έρνπλ αλάγθε. ηελ ίδηα θαηεχζπλζε θηλείηαη θαη ε ινγηθή ησλ ελεξγεηψλ ειαθξηάο ππνζηήξημεο ησλ επηρεηξήζεσλ. 41

43 5.4 Ελλϊδα, πόλη Ανϊβρα. Εικόνα 4 πηγή: Ζ πεξίπησζε ηεο θνηλφηεηαο ηεο Αλάβξαο ζηελ Πεξηθέξεηα Θεζζαιίαο, έρεη λα θάλεη κε κηα πεξηνρή κε γεξαζκέλν πιεζπζκφ, κεδεληθέο παξαγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη κε ηθαλνπνηεηηθέο ζπλζήθεο δηαβίσζεο. Ζ θνηλφηεηα απηή, ππέζηε θαηαζηξνθέο 3 θνξέο κέζα ζε 40 ρξφληα. Απηφ είρε σο απνηέιεζκα, απφ ηελ ηειεπηαία θαηαζηξνθή ην 1980 κέρξη ην 1990, λα απνηειεί έλαλ νηθηζκφ 300 θαηνίθσλ, εγθαηαιειεηκκέλν θαη απνθνκκέλν απφ ηα γχξσ αζηηθά θέληξα. H εηθφλα πνπ παξνπζίαδε ν νηθηζκφο ήηαλ αλχπαξθηε νδνπνηία, ρσκαηφδξνκνη, απνπζία δεκφζησλ ρψξσλ, ζπκβίσζε ησλ αλζξψπσλ καδί κε ηα δψα, ειιείςεηο ζε ειεθηξηθφηειεπηθνηλσληαθφ δίθηπν θαη απνπζία ζπζηήκαηνο απνθνκηδήο ζθνππηδηψλ. (Γηνξληαλνβα, Καξαραιηνπ, Ραρησηεο, 2011:10) Ζ αλαζηξνθή ηεο ππαλάπηπμεο δξνκνινγήζεθε απφ κηα νκαδηθή πξνζπάζεηα αλζξψπσλ πνπ ζπληάρζεθαλ κε έλαλ πξσηνπνξηαθφ πξφεδξν θνηλφηεηαο πνπ εθιεγφηαλ γηα πνιιαπιέο ηεηξαεηίεο. Ζ επηζηξνθή ζηε γελέηεηξά ηνπο απφ ηελ πξσηεχνπζα (Αζήλα), ε επαλάθηεζε ηεο εκπηζηνζχλεο ηεο θνηλφηεηαο θαη ε ζπλερήο ζπλεξγαζία κε ηνπο θαηνίθνπο κεηέηξεςε ζηαδηαθά ηνλ νηθηζκφ ζε βηψζηκν πφιν αλάπηπμεο. Ζ αλάπηπμε έγηλε αθελφο κε ηελ θηελνηξνθία θαη αθεηέξνπ κε ηελ πξσηνπνξηαθή αμηνπνίεζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πεγψλ (άλεκνο, χδαηα) ψζηε λα παξάγνπλ έλα πξφηππν αεηθφξνπ αλάπηπμεο κε ηαπηφρξνλε δεκνγξαθηθή αλαδσνγφλεζε ηνπ πιεζπζκνχ. (Γηνξληαλνβα, Καξαραιηνπ, Ραρησηεο, 2011:10-11) Με ηελ είζνδν ηεο Διιάδαο ζηε Δ.Δ. θαη ιφγσ ησλ επηδνηήζεσλ ζηελ θηελνηξνθία, ε Αλάβξα θαηάθεξε λα αλαθάκςεη. Ηδηαίηεξα κεηά ην 1990 ν νηθηζκφο παξνπζηάδεη κηα ζπλερή εμέιημε θαη αλάπηπμε ζε φινπο ηνπο ηνκείο (νηθνλνκία, θνηλσληθή πξφλνηα, εθπαίδεπζε, αλαπηπμηαθά έξγα, έξγα πνιηηηζκνχ θ.α..), ηέηνηα πνπ λα θαζηζηνχλ ηελ Αλάβξα ρσξηφ θαηλφκελν γηα ηελ ειιεληθή χπαηζξν. ήκεξα ν πιεζπζκφο ηεο θνηλφηεηαο αλέξρεηαη ζηνπο 500 κφληκνπο θαηνίθνπο νη νπνίνη 42