Κοινυνική αλληλεπίδπαζη και κοινυνικέρ ζσέζειρ ζηο ζσολείο. Ο πόλορ ηος εκπαιδεςηικού ζηην ενζυμάηυζη ηυν μαθηηών Ειζαγυγή

Transcript

1 Κοινυνική αλληλεπίδπαζη και κοινυνικέρ ζσέζειρ ζηο ζσολείο. Ο πόλορ ηος εκπαιδεςηικού ζηην ενζυμάηυζη ηυν μαθηηών Χξήζηνο Ν. Σζηξώλεο ΔΠΠΑ, Οδεγόο Επηκόξθσζεο. Δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη αγσγή, Θεζζαινλίθε Ειζαγυγή Ο ζχγρξνλνο θφζκνο αλαπηχζζεηαη σο κηα πξαγκαηηθφηεηα πνιχρξσκε, πινπξαιηζηηθή θαη πνιππνιηηηζκηθή. Τπφ απηέο ηηο ζπλζήθεο ε θαηαλφεζε ηεο πνιηηηζκηθήο εηεξφηεηαο θαη ε αλάπηπμε ησλ ηθαλνηήησλ πνπ επηηξέπνπλ ζε εθπαηδεπηηθνχο θαη καζεηέο λα νξγαλψζνπλ ηελ θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ηνπο κε φξνπο ζπλαίλεζεο, ζπλεξγαζίαο θαη αιιεινζεβαζκνχ απνηεινχλ ζεκαληηθέο πξνθιήζεηο γηα ην ζχγρξνλν ειιεληθφ ζρνιείν. Ζ νξγάλσζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ πνπ ιακβάλεη ππφςε ηηο παξαπάλσ παξαηεξήζεηο ζηνρεχεη ζηε δεκηνπξγία ζπλζεθψλ πνπ επηηξέπνπλ ηελ ελδπλάκσζε ησλ καζεηψλ, ηελ έθθξαζε θαη θαηαλφεζε ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, ηελ ελζάξξπλζε ηεο ζρνιηθήο ζπκκεηνρήο, ηελ επαηζζεηνπνίεζε θαη ηελ αλάπηπμε ηεο ελζπλαίζζεζεο κεηαμχ ησλ καζεηψλ/ηξησλ (ζην εμήο: καζεηψλ) αιιά θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Ο ξφινο ηνπ/ηεο εθπαηδεπηηθνχ (ζην εμήο: ηνπ εθπαηδεπηηθνχ) ζε απηήλ ηε δηαδηθαζία είλαη θαίξηνο θαη πξνυπνζέηεη ηφζν ηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ησλ ηξφπσλ θαη ησλ κεζφδσλ θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο ζην ζρνιείν φζν θαη ηελ νπζηαζηηθή ελδπλάκσζε ηεο απηναληίιεςεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ σο δπλακηθνχ κνρινχ αιιαγήο ηνπ ζρνιηθνχ βίνπ. 1. Η κοινυνική αλληλεπίδπαζη ζηη ζσολική ηάξη Ζ ζρνιηθή ηάμε είλαη έλα ζαθέο, νξηζκέλν θαη νξγαλσκέλν πιαίζην θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο. Ζ (ζπλ)αληίιεςε ησλ επηκέξνπο ξφισλ, ε ιεηηνπξγία ηνπο κέζα ζηελ ηάμε, νη ηξφπνη αλάπηπμεο θαη εκβάζπλζεο ηεο αιιειεπίδξαζεο επηδξνχλ θαζνξηζηηθά ηφζν ζηε δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθήο ηαπηφηεηαο ησλ καζεηψλ φζν θαη ζηε γεληθφηεξε ιεηηνπξγία ηεο ηάμεο. Ζ εηθφλα ελφο αζιεηηθνχ αγψλα κπνξεί λα απνδψζεη παξαζηαηηθά ηελ νξγαληθή αιιειεμάξηεζε κεηαμχ ησλ ξφισλ, ηνπ ζπζηήκαηνο θαλφλσλ, ηνπ εχξνπο ηεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο θαη ηεο εξκελεπηηθήο πξνζέγγηζεο ηεο κεηαμχ ηνπο ζπζρέηηζεο. ε έλαλ αζιεηηθφ αγψλα ινηπφλ θάζε παίρηεο μερσξηζηά έρεη ην δηθφ ηνπ ξφιν θαη ζέζε ζην γήπεδν θαη κπνξεί λα είλαη σθέιηκνο γηα ηελ νκάδα ζηελ νπνία αλήθεη, εθφζνλ γλσξίδεη ηνπο ξφινπο ησλ άιισλ παηθηψλ θαη εθπιεξψλεη ηηο δηθέο ηνπ ππνρξεψζεηο κε βάζε ηε γλψζε ησλ θαλφλσλ ηνπ παηρληδηνχ. Ζ δξάζε ηνπ επνκέλσο πξνζδηνξίδεηαη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ απφ ηε γεληθή ζθνπηά ηεο νκάδαο θαη απφ ηηο πξνζδνθίεο πνπ έρνπλ απφ απηφλ ηα ππφινηπα κέιε ηεο. Μέζα απφ ηηο ακνηβαίεο πξνζδνθίεο, ηελ άζθεζε ξφισλ θαη ηελ θαζεκεξηλή αιιειεπίδξαζε λνεκαηνδνηείηαη ε ζρνιηθή θνίηεζε, εξκελεχεηαη ε θαηαλνκή ξφισλ θαη πξνζαξκφδεηαη ε ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ. Σν πιέγκα ηεο δξάζεο θαη ηεο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ καζεηψλ αιιά θαη ησλ καζεηψλ κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ θαζνξίδεηαη ηφζν απφ ηα επηκέξνπο πξνζσπηθά ραξαθηεξηζηηθά φζν θαη απφ ηνλ επξχηεξν θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ νξίδνληα αλαθνξάο ησλ θνηλσληθψλ ππνθεηκέλσλ. Πνηνο είλαη φκσο απηφο ν νξίδνληαο αλαθνξάο ζην ζχγρξνλν ειιεληθφ ζρνιείν; Παξά ηηο δξακαηηθέο αιιαγέο πνπ ζπληειέζηεθαλ ζηελ ειιεληθή θνηλσλία ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ε εθηίκεζε ηεο θαηάζηαζεο θαη ησλ αλαγθψλ ηεο ζρνιηθήο ηάμεο βαζίδεηαη ζε κεγάιν αθφκε βαζκφ ζε θνηλσληθέο αλαπαξαζηάζεηο ηνπ παξειζφληνο. Ο πνιηηηζκηθφο πινπξαιηζκφο είλαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα έλα

2 θαηλφκελν παιαηφ. ε αληίζεζε φκσο κε ην παξειζφλ πνπ επηδηψθνληαλ ε αθνκνίσζε ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ζην θπξίαξρν πνιηηηζκηθφ κνληέιν, ζην ζχγρξνλν θφζκν ν ζεβαζκφο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο θαη ηνπ δηθαηψκαηνο φισλ ησλ παηδηψλ ζηελ εθπαίδεπζε αλαδεηθλχεηαη σο βαζηθφ θνηλσληθφ- εθπαηδεπηηθφ πξφηαγκα. Ζ πξαγκαηηθφηεηα ζήκεξα ππνρξεψλεη ηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ηεο έλλνηαο ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηελ θαηαλφεζε ηεο πξνζσπηθήο ηαπηφηεηαο κε βάζε πνιχ πην δπλακηθά εξκελεπηηθά ζρήκαηα. Τπφ ην θσο ησλ λέσλ εμειίμεσλ ν πνιηηηζκφο κνηάδεη λα είλαη πεξηζζφηεξν έλα ζχλζεην πεδίν πνπ ζπληίζεηαη απφ ζηνηρεία ηνπ ηξφπνπ δσήο, ησλ αμηψλ, ησλ αξρψλ θαηαλφεζεο θαη εξκελείαο ηνπ θνηλσληθνχ γίγλεζζαη παξά έλα ςεθηδσηφ παγησκέλσλ ζηε δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ πνιηηηζκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ. Δπηπιένλ, ε ηαπηφηεηα ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ δελ κπνξεί λα πεξηγξάθεηαη πηα σο έλα ζηαηηθφ πιαίζην αξρψλ, επηινγψλ θαη ραξαθηεξηζηηθψλ, αιιά σο κηα δπλακηθή γεσκεηξία απφ αιιειν-επηθαιππηφκελα νξάκαηα, θηινδνμίεο, απνγνεηεχζεηο, θφβνπο, ελδηαθέξνληα, επηινγέο θ.ιπ. Ζ ηαπηφηεηα δειαδή είλαη έλα ζχλνιν πνπ ππεξβαίλεη ηα κέξε πνπ ην ζπλαπνηεινχλ, δηακνξθψλεηαη απφ ηνλ βηφθνζκν ηνπ ππνθεηκέλνπ, αιιά θαη ηνλ δηακνξθψλεη. Γελ είλαη επίζεο έλα ζχλνιν πνπ νξηζηηθά πξνζδηνξίδεηαη ζε θάπνηα ρξνληθή ζηηγκή, αιιά κηα δπλακηθή πνπ αλαπηχζζεηαη κέζα ζην ρξφλν θαη βξίζθεη δηαχινπο αλαηξνθνδφηεζεο ζε έλα ζπλερέο εθπαίδεπζεο, φπνπ ε ηππηθή, κε ηππηθή αιιά θαη ε άηππε εθπαίδεπζε πξνζθέξνπλ δηαξθψο δνκηθά ζηνηρεία δηακφξθσζεο ηεο ηαπηφηεηαο. Τπφ απηέο ηηο ζπλζήθεο ε ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα είλαη εμαηξεηηθά ζχλζεηε θαη ε εηθφλα ηεο ζρνιηθήο ηάμεο κνηάδεη κάιινλ κε έλα παγφβνπλν (CoE- EC 2000:18-20): έλα κηθξφ θνκκάηη είλαη κφλν νξαηφ, ελψ ε πιαηηά ηνπ βάζε παξακέλεη αφξαηε θάησ απφ ηελ επηθάλεηα ηεο ζάιαζζαο. Λίγα ινηπφλ ζηνηρεία ηεο πξνζσπηθήο ηαπηφηεηαο είλαη νξαηά ζην αξρηθφ ζηάδην ηεο ζρνιηθήο θνίηεζεο. Όζα ζπλζέηνπλ ηελ πξνζσπηθφηεηα ησλ καζεηψλ ζρεκαηνπνηνχλ κηα κεγάιε βάζε, ε αλαθάιπςε θαη θαηαλφεζε ηεο νπνίαο απαηηεί ηδηαίηεξε πξνζπάζεηα. Ζ θαηάζηαζε απηή αλαδεηθλχεη ην ξφιν αιιά θαη ηελ επζχλε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, ζέηεη ζε ακθηζβήηεζε πξνθαηαιήςεηο θαη ζηεξεφηππα θαη απνηειεί κηα πξνζσπηθή θαη θνηλσληθή πξφθιεζε επηθνηλσλίαο. Μια ππόηαζη για μελέηη πεπίπηυζηρ Ζ ηζηνξία ηεο Α. Μ. Γελλήζεθε ζηελ Διιάδα. Ο παηέξαο ηεο θαηάγεηαη απφ ηελ Κέλπα, ελψ ε κεηέξα ηεο απφ ηε Γεξκαλία. Γλσξίζηεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ ηνπο ζηελ Διιάδα, παληξεχηεθαλ θαη εγθαηαζηάζεθαλ ζε πφιε ηεο Β. Διιάδαο. Ζ Α. δελ έρεη πάεη πνηέ ζηελ Κέλπα θαη ε Γεξκαλία είλαη «ηφζν θνληά θαη ηφζν καθξηά». Δμσηεξηθά κνηάδεη κε κηα κέζε Κελπάηηζζα έθεβε. Σν ηακπεξακέλην, νη ζπλήζεηεο θαη ν ηξφπνο δσήο ηεο είλαη αλάινγα κε απηά κηαο κέζεο Διιελίδαο έθεβεο. Μηιάεη ειιεληθά θαη αγγιηθά θαη θαηαλνεί απιέο εθθξάζεηο ζηα γεξκαληθά θαη ζηε Swahili. Δίλαη ρξηζηηαλή (πεξίπνπ ην 80% ηνπ πιεζπζκνχ ηφζν ζηε Γεξκαλία φζν θαη ζηελ Κέλπα αλήθεη ζε ρξηζηηαληθέο νκνινγίεο), νη θίινη ηεο είλαη φινη Έιιελεο θαη ζέιεη λα ζπνπδάζεη λνκηθά. Πηζηεχεηε φηη έηπρε ξαηζηζηηθήο ζπκπεξηθνξάο ζην ζρνιείν; Πψο λνκίδεηε φηη ηεο ζπκπεξηθέξνληαη νη ζπκκαζεηέο ηεο θαη πσο νη θαζεγεηέο ζην ζρνιείν; Ση λνκίδεηε φηη πξνζδηνξίδεη ηελ εηεξφηεηά ηεο; (Ζ εμσηεξηθή ηεο εκθάληζε, ε γιψζζα, ε πνιηηηζκηθή λνεκαηνδφηεζε ηεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο, άιια ζηνηρεία ή φια απηά καδί;)

3 Ζ αιιειεπίδξαζε ζηε ζρνιηθή ηάμε δελ πεξηνξίδεηαη ζην πιαίζην θαζνξηζκέλσλ ζηφρσλ θαη ξφισλ (εθπαηδεπηηθφο- καζεηήο). Απηφ πξαθηηθά ζεκαίλεη φηη ε αληηκεηψπηζε ησλ πξνθιήζεσλ ηεο δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο ζην ζρνιείν δελ είλαη κφλν δήηεκα βειηίσζεο ηεο επαγγεικαηηθήο απφδνζεο θαη ιεηηνπξγίαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Ο εθπαηδεπηηθφο «δηδάζθεη» θαζεκεξηλά κε ην παξάδεηγκα θαη ηηο αμίεο ηνπ, ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν εθηηκά ηα δεδνκέλα θαη αληηδξά ζε δηάθνξεο πεξηζηάζεηο, θαζψο επίζεο θαη κε ηε ζηάζε ηνπ απέλαληη ζηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ βίνπ ησλ καζεηψλ ηνπ (ςπρνδπλακηθφ θνξηίν εθεβείαο, πξνζσπηθέο εκπεηξίεο, αλάγθεο, ηαιέληα). Μέζα ζε απηήλ ηελ πξννπηηθή αλαδεηθλχεηαη ε ζεκαζία ησλ εηδηθψλ εθπαηδεπηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ απνζθνπνχλ ζηελ αλάπηπμε επθαηξηψλ ζεηηθήο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο ζρνιηθήο ηάμεο. Οη δξαζηεξηφηεηεο κε βησκαηηθφ θαη νκαδνζπλεξγαηηθφ ραξαθηήξα ζπλδένληαη κε ην ζεσξεηηθφ πιαίζην ζεκαληηθψλ παηδαγσγηθψλ θαη δηδαθηηθψλ πξνηάζεσλ (J. Dewey κάζεζε κέζα απφ ηελ εκπεηξία - J. Bruner κάζεζε κέζσ αλαθάιπςεο θ.ιπ) θαη κπνξνχλ λα ζηεξηρζνχλ ζε πεξηβάιινλ ηππηθήο αιιά θαη κε ηππηθήο εθπαίδεπζεο. Πξνζθέξνπλ ζηνπο καζεηέο ηε δπλαηφηεηα λα θαηαλνήζνπλ κε πξνζσπηθφ θαη δσληαλφ ηξφπν ηα δεηήκαηα πνπ εξεπλνχλ, λα αλαπηχμνπλ ηελ ηθαλφηεηα απνηειεζκαηηθήο ζπλεξγαζίαο, λα δνθηκάζνπλ λέεο ζηξαηεγηθέο αλάιπζεο θαη ρεηξηζκνχ ηνπ θνηλσληθνχ δπλακηθνχ ηεο νκάδαο ζηελ νπνία αλήθνπλ, θαη δεκηνπξγνχλ ηέινο ζπλζήθεο ελζπλαίζζεζεο, αλαζηνραζκνχ θαη απηνγλσζίαο. Μεξηθά παξαδείγκαηα εθπαηδεπηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ (CoE-Educational Pack 2004, OHCHR 2004) πνπ επλννχλ ηελ αλάπηπμε δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο είλαη: α) ηα παηρλίδηα ξφισλ (νη καζεηέο ππνδχνληαη ραξαθηήξεο θαη αιιειεπηδξνχλ απηνζρεδηάδνληαο κε βάζε ηελ πξνζσπηθή ηνπο εκπεηξία), β) νη αγψλεο επηρεηξεκαηνινγίαο (ε νκάδα ρσξίδεηαη κε βάζε ηε ζηάζε ή ηε ζεψξεζε ησλ καζεηψλ απέλαληη ζε έλα ζθνπίκσο ακθηιεγφκελν δήηεκα θαη γίλεηαη πξνβνιή θαη αληηπαξάζεζε επηρεηξεκάησλ), θαη γ) νη πξνζνκνηψζεηο (νη καζεηέο αλαιακβάλνπλ ξφινπο κε ζθνπφ λα βηψζνπλ φζν γίλεηαη πην ξεαιηζηηθά κηα θαηάζηαζε. Βι. γηα παξάδεηγκα ηηο βησκαηηθέο αζθήζεηο «Ο πξφζθπγαο» θαη «Έλα Βήκα Δκπξφο» CoE 2004 ζ. 151 θαη CoE 2002 ζ.217 αληίζηνηρα). Ο ζηηγκαηηζκφο, ε ζηεξενηππηθή αληηκεηψπηζε, νη πξνθαηαιήςεηο θαη ε ελδεήο θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε ζε κηα θνηλσληθή νκάδα είλαη πνιχ ζπρλά απνηέιεζκα ειιηπνχο γλψζεο θαη ελεκέξσζεο γηα ηα ραξαθηεξηζηηθά εθείλα πνπ ζπλζέηνπλ ηελ εηεξφηεηα. Καζψο φκσο ε αλζξψπηλε δσή ππεξβαίλεη ηελ πεξηγξαθή ηεο θαη ε κνλαδηθφηεηα ηνπ αλζξψπηλνπ πξνζψπνπ είλαη αλεπαλάιεπηε, είλαη αλαγθαίν λα απνθεχγνληαη νη γεληθέο πεξηγξαθέο θαη νη αθαηξεηηθέο αλαιχζεηο πνπ δεκηνπξγνχλ ηππνπνηεκέλα ζρήκαηα αλαθνξάο αθφκε θαη φηαλ ππάξρεη θαιή πξφζεζε. ηε ζέζε ηνπο ε αλάιπζε ηνπ πιαηζίνπ ηεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο θαη ε πξνζπάζεηα θαηαλφεζεο θαη εξκελείαο ησλ γεγνλφησλ ή ησλ ζπκπεξηθνξψλ κέζα ζηε ζπλάθεηα ηεο ζρνιηθήο πξαγκαηηθφηεηαο κπνξνχλ λα απνζαθελίζνπλ πξνβιεκαηηθέο θαηαζηάζεηο θαη λα δηαπγάζνπλ πηζαλέο ιχζεηο ηνπο. Σηιγμαηιζμόρ: Μηα δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία ζηνηρεία ηεο ζπκπεξηθνξάο, ηεο πξνζσπηθήο ή ζπιινγηθήο ηαπηφηεηαο θ.α. ππφθεηληαη ζε θνηλσληθή απαμίσζε. Ζ δηαδηθαζία απηή έρεη ζπρλά σο απνηέιεζκα ηε δπζρεξή δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθήο ηαπηφηεηαο, ηνλ απνθιεηζκφ απφ ηελ θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε θ.ιπ. (Bilton et al. 1996; Loesel 1975:20) Σηεπεόηςπα: είλαη εηθφλεο θαη θξίζεηο κεησηηθέο γηα άιινπο αλζξψπνπο πνπ δελ βαζίδνληαη ζηε ινγηθή, αιιά ζηελ άδηθε θαη κε εκπεηξηθή γελίθεπζε.

4 Πποκαηαλήτειρ: ε δηαηήξεζε θαη ππνζηήξημε «πξνθαηαζθεπαζκέλσλ» ηδεψλ ζπλήζσο αξλεηηθψλ- γηα έλα άηνκν ή κηα νκάδα αλζξψπσλ, πνπ πξνέξρνληαη απφ ζηεξεφηππεο πεπνηζήζεηο θαη ηείλνπλ λα παξακείλνπλ ηζρπξέο αθφκε θαη ππφ ην θσο λέσλ πιεξνθνξηψλ. (Giddens 1997) 2. Ο πόλορ ηος εκπαιδεςηικού ζε πολςπολιηιζμικέρ ηάξειρ Όιεο νη πξνζπάζεηεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ έξγνπ απνζθνπνχλ ζηελ πιεξφηεηα θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο ηνπ ζπλφινπ ησλ καζεηψλ. Ο εθπαηδεπηηθφο δελ είλαη βέβαηα έλαο παζεηηθφο παξαηεξεηήο ηεο θπζηθήο σξίκαλζεο ησλ καζεηψλ ή ησλ ηπραίσλ κνξθψλ άηππεο εθπαίδεπζεο. Αληίζεηα, νξγαλψλεη κε επηκέιεηα ηνπο παξάγνληεο, ηνπο ηξφπνπο θαη ηα κέζα πνπ εκπιέθνληαη ζηε δηαδηθαζία απηή θαη πξνζπαζεί λα ελεξγνπνηήζεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ηεο ηάμεο κε νθέιε ηφζν ζε αηνκηθφ φζν θαη ζε ζπιινγηθφ επίπεδν. Ο θξαγκφο ηεο γιψζζαο είλαη κία κφλν πηπρή απηήο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, θαζψο δηαθνξεηηθέο ζεσξήζεηο γηα ηε ζρνιηθή θνίηεζε, δηαθνξεηηθέο πξνζδνθίεο θαη δπλαηφηεηεο θαη δηαθνξεηηθέο ζπλζήθεο δσήο πξνζδηνξίδνπλ πνηθηινηξφπσο ηηο ζπλζήθεο θαη ηε δηαδηθαζία κάζεζεο ζηε ζρνιηθή ηάμε. Ζ δηαδηθαζία κάζεζεο ελζσκαηώλεη ηξεηο ηαπηόρξνλεο δηαζηάζεηο: ηε γνωστική, [ε δηάζηαζε ηνπ πεξηερνκέλνπ κάζεζεο, πνπ κπνξεί λα πεξηγξαθεί σο γλώζε ή δεμηόηεηεο θαη πνπ εληζρύεη ηελ θαηαλόεζε θαη ηηο δπλαηόηεηεο ηνπ καζεηή], ηε συναισθηματικήψυχοδυναμική, [ε δηάζηαζε πνπ θαιύπηεη ηε δηαλνεηηθή ελέξγεηα, ηα ζπλαηζζήκαηα θαη ηα θίλεηξα] θαη κηα κοινωνική διάσταση [ε δηάζηαζε ηεο εμσηεξηθήο αιιειεπίδξαζεο, όπσο ε ζπκκεηνρή, ε επηθνηλσλία θαη ε ζπλεξγαζία] (Illeris 2002). Ζ ζρνιηθή ηάμε είλαη κηα «ιεηηνπξγηθή θνηλσληθή νκάδα» κε θαηαλνκή ξφισλ, αλάινγεο πξνζδνθίεο θαη θαλφλεο ακνηβαίαο αιιειεπίδξαζεο. Ζ δνκή ηεο πξνζδηνξίδεηαη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ απφ εμσηεξηθνχο παξάγνληεο (ηππηθή δνκή ζρνιηθήο ηάμεο), φπσο είλαη ε ειηθία θαη άιιεο εθπαηδεπηηθέο πξνδηαγξαθέο. Σαπηφρξνλα φκσο ε εζσηεξηθή δηάξζξσζε ηεο ηάμεο επεξεάδεηαη ζεκαληηθά απφ πξνζσπηθέο επηινγέο, εζσηεξηθέο νκαδνπνηήζεηο, απφ ηηο πξνυπνζέζεηο αιιά θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο πνηφηεηαο θαη ηνπ εχξνπο ηεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο (Μπίθνο 2004). Ο εθπαηδεπηηθφο θαηέρεη κηα ηδηαίηεξε ζέζε κέζα ζηελ νκάδα. Δίλαη κέινο ηεο, επεξεάδεηαη απφ ηε δπλακηθή ηεο ζε επίπεδν ζπκπεξηθνξάο θαη επαγγεικαηηθήο ιεηηνπξγίαο. Σαπηφρξνλα φκσο πξνζδηνξίδεη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηνπο ζηφρνπο ηεο νκάδαο, ηα κέζα, ηα φξηα αθφκε θαη ηελ πνηφηεηα ηεο επηθνηλσλίαο, ηεο αιιειεπίδξαζεο θαη ηεο κάζεζεο. Οη ζρέζεηο ησλ καζεηψλ κε ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπο είλαη νξηδφληηεο θαη (πξέπεη λα) βαζίδνληαη ζηελ απνδνρή θαη ηελ ακνηβαηφηεηα. Ζ ζρέζε κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ είλαη θάζεηε/ αζχκκεηξε εθηφο ίζσο απφ εθείλεο ηηο πεξηπηψζεηο πνπ γηα παηδαγσγηθνχο ιφγνπο ν εθπαηδεπηηθφο απνθαζίδεη λα ζπκκεηάζρεη σο ηζφθπξν κέινο ηεο νκάδαο ζε θάπνηα δξαζηεξηφηεηα. Ζ θάζεηε/ αζχκκεηξε ζρέζε δελ ραξαθηεξίδεηαη απνθιεηζηηθά απφ ηελ κνλνδηάζηαηα δηαθνξεηηθή θνηλσληθή ηζρχ ησλ αλαγλσξηζκέλσλ ξφισλ ζηελ ηάμε. ηελ πξαγκαηηθφηεηα ε ζρέζε απηή είλαη ζρέζε επζχλεο. Τπφ ην πξίζκα απηφ ν εθπαηδεπηηθφο ελεξγεί θαη παξεκβαίλεη πνιπζρηδψο ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία θαζψο ειέγρεη θαη επαλαθαηεπζχλεη ηελ αηνκηθή πνξεία κάζεζεο. Αθφκε, ελδπλακψλεη ηε ζπλεξγαηηθή δηεξεχλεζε θαη αλάπηπμε γλψζεσλ, ηθαλνηήησλ, αμηψλ. Σέινο, επηδξά ζηελ πνξεία αλάπηπμεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο ησλ καζεηψλ ηνπ σο παηδαγσγφο ππεξβαίλνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηε κνλνδηάζηαηε πξννπηηθή ηνπ επαγγεικαηία-

5 δηεθπεξαησηή ηνπ Αλαιπηηθνχ Πξνγξάκκαηνο. Ο εθπαηδεπηηθφο- παηδαγσγφο γίλεηαη κε απηφλ ηνλ ηξφπν εγγπεηήο ηεο ηζφηηκεο θαη ρσξίο δηαθξίζεηο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο κε φξνπο ακνηβαηφηεηαο θαη ζπλδηαβνχιεπζεο γηα φινπο ηνπο καζεηέο ζηε ζρνιηθή ηάμε. Έλα εξώηεκα αλαζηνραζκνύ: Πηζηεύεηε όηη όια ηα καζήκαηα κε θαηάιιειε πξνεηνηκαζία κπνξνύλ λα ππεξεηήζνπλ απηνύο ηνπο ζηόρνπο ή απαηηείηαη ν ζρεδηαζκόο ηδηαίηεξσλ εθπαηδεπηηθώλ δξαζηεξηνηήησλ; Έρεηε μεθηλήζεη πνηέ ην ζρεδηαζκό ελόο καζήκαηνο ζέηνληαο σο ζηόρν ηελ αλάπηπμε ηζόηηκεο αιιειεπίδξαζεο; Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ εθείλεο νη έξεπλεο ηεο εμειηθηηθήο ςπρνινγίαο πνπ αλαδεηθλχνπλ ηελ ηδηαίηεξε ζεκαζία ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν εξκελεχνπλ νη καζεηέο ηα αίηηα ηεο απνηπρίαο θαη ηα πεξηζψξηα βειηίσζεο ησλ ζρνιηθψλ επηδφζεψλ ηνπο. χκθσλα κε απηήλ ηε ζεψξεζε φηαλ έλαο καζεηήο (ή κηα καζήηξηα) πηζηέςεη φηη ε απνηπρία ηνπ είλαη αλππέξβιεηε, ε επίδνζή ηνπ ρεηξνηεξεχεη. Μπνξεί αθφκε λα κελ δχλαηαη πιένλ λα αληεπεμέιζεη ζε θαηαζηάζεηο πνπ πξηλ ηελ απνηπρία δελ ηνπ δεκηνπξγνχζαλ πξνβιήκαηα. Ο φξνο ινηπφλ "επίθηεηε αλεπάξθεηα" (C. Dweck 1992) ρξεζηκνπνηείηαη γηα εθείλεο ηηο πεξηπηψζεηο πνπ ε ζεψξεζε ηεο απνηπρίαο σο αλππέξβιεηεο απφ ην καζεηή γίλεηαη κε ηνλ θαηξφ βαζηά πίζηε θαη πεπνίζεζε θαη γη απηφλ ην ιφγν απηζρλάηαη βαζκηαία θάζε πξνζπάζεηα βειηίσζεο. Ζ θνηλσληθή θαη παηδαγσγηθή έξεπλα έρεη δείμεη ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο φηη ππάξρεη θάπνηα ζπζρέηηζε αλάκεζα ζηε ζπκπεξηθνξά ή ηηο πξνζδνθίεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη ηελ επίδνζε ησλ καζεηψλ. Ζ απηνεθπιεξνχκελε πξνθεηεία (R. Rosenthal L. Jacobson 1968) κπνξεί λα είλαη ζεηηθή, νπφηε λα βειηηψζεη ηελ επίδνζε ηνπ καζεηή, ή αξλεηηθή θαη έηζη λα ζηαζεξνπνηήζεη ην ζηίγκα, λα ελαξκνλίζεη ηελ απηνεηθφλα ηνπ καζεηή κε ηελ εηθφλα πνπ έρεη γηα απηφλ ην πεξηβάιινλ πνπ ηνλ ζηηγκαηίδεη θαη ηειηθά λα πξνθαιέζεη ηελ παγίσζε ηεο πεξηζσξηνπνίεζεο κε ηελ πξφθιεζε αλάινγεο ζπκπεξηθνξάο. Ζ εξκελεπηηθή θαηαλφεζε ηνπ ηξφπνπ κε ηνλ νπνίν δηακνξθψλεηαη ε αξλεηηθή απηναληίιεςε ηνπ καζεηή κέζα απφ ηε ζρνιηθή αιιειεπίδξαζε κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ απνηειεί βαζηθή πξνυπφζεζε ππέξβαζεο ηνπ θαηλνκέλνπ. ηε δηαδηθαζία ινηπφλ ηεο απηνεθπιεξνχκελεο πξνθεηείαο είλαη δπλαηφ λα εληνπηζηνχλ ηα αθφινπζα ζηάδηα (Σζηξψλεο 2003): Α) Ο εθπαηδεπηηθφο ζρεκαηίδεη απφ ηελ αξρή ζρεδφλ ηεο ρξνληάο κηα γεληθή εηθφλα γηα ηνπο καζεηέο ηνπ ηδηαίηεξα γηα ηνπο πην απείζαξρνπο ζηε βάζε αθαηξεηηθψλ θαηεγνξηνπνηήζεσλ κε πξνζσπηθφ ραξαθηήξα (θαιφο καζεηήο, επηκειήο, απείζαξρνο θ.ιπ.) [γηα ηε ζρεηηθή έξεπλα ζηελ Διιάδα βι.: Μπαζέηαο 1999]. Β) Οη καζεηέο ππφ νξηζκέλεο ζπλζήθεο παξνπζηάδνπλ κηα ηάζε λα ελζσκαηψζνπλ ζηελ εηθφλα πνπ έρνπλ γηα ηνλ εαπηφ ηνπο ηα ζηνηρεία εθείλα πνπ εθπνξεχνληαη απφ ηε κνξθή ζπκπεξηθνξάο θαη αμηνιφγεζεο ησλ άιισλ. Γ) Ο εθπαηδεπηηθφο αλαπηχζζεη κηα ζεηξά απφ ζπγθεθξηκέλεο πξνζδνθίεο γηα ηνπο καζεηέο ηνπ θαη ε ζπκπεξηθνξά ηνπ ηείλεη λα ελαξκνληζηεί κε απηέο (Koblitz 1981). Γ) Οη καζεηέο εθιακβάλνπλ σο πξαγκαηηθά θαη παγησκέλα ηα δείγκαηα απφ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη αληηδξνχλ κε ηξφπν πνπ επηβεβαηψλεη ηε γεληθή εηθφλα πνπ έρεη ν ηειεπηαίνο. Θα πξέπεη αθφκε λα ζεκεησζεί φηη νη επηινγέο αληίδξαζεο γηα νξηζκέλνπο καζεηέο πνπ πξνέξρνληαη απφ θησρφ θνηλσληθννηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ είλαη πεξηνξηζκέλεο, αθνχ δελ έρνπλ αλαπηχμεη

6 εθιεπηπζκέλεο δεμηφηεηεο δηαρείξηζεο πξνβιεκάησλ. Γη απηφλ ην ιφγν, ε αληίδξαζή ηνπο ζπρλά είλαη ε επηδείλσζε ηεο ζπκπεξηθνξάο πνπ πξνθαιεί ηε δπζθνξία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Δ) ην ηειεπηαίν ζηάδην έρνπλ πιήξσο παγησζεί νη κνξθέο ζπκπεξηθνξάο θαη εηθφλαο εθαηέξσζελ (απφ ηε κηα «θαθφο» καζεηήο, απφ ηελ άιιε «θαζεγεηήο ρσξίο θαηαλφεζε»). Καη απηφλ ηνλ ηξφπν νη ζρνιηθέο επηδφζεηο ησλ καζεηψλ γίλνληαη φιν θαη ρεηξφηεξεο ελψ νη εθπαηδεπηηθνί απνκαθξχλνληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν απφ ηα αίηηα ηνπ πξνβιήκαηνο θαη ηα κέζα επίιπζήο ηνπ. ε φ,ηη αθνξά ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ, ε έιιεηςε επθαηξηψλ ζεηηθήο αιιειεπίδξαζεο θαη ζπκκεηνρήο, ε απνπζία παηδαγσγηθψλ ζηξαηεγηθψλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο αλνκνηνγέλεηαο πνιηηηζκηθνχ θαη θνηλσληθνχ θεθαιαίνπ, ε εμππεξέηεζε γλσζηηθψλ ζηφρσλ πνπ δελ αληαπνθξίλνληαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, ηηο δπλαηφηεηεο θαη ηηο αλάγθεο ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ θάζε ηάμεο ζπκβάιινπλ ζεκαληηθά ζηνλ απνθιεηζκφ ησλ καζεηψλ απφ ηε ζρνιηθή θνίηεζε. Απφ ηελ άιιε κεξηά είλαη δπλαηφλ έζησ θαη ζρεκαηηθά- λα πεξηγξαθνχλ νη ελέξγεηεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ ελζσκάησζε θαη ζηελ παξνρή ίζσλ επθαηξηψλ πξνο ηνπο καζεηέο (θπξίσο πξνο απηνχο κε «δηαθνξεηηθφ» πνιηηηζκηθφ νξίδνληα αλαθνξάο θαη πξνο φζνπο ρξήδνπλ αληηζηαζκηζηηθψλ εθπαηδεπηηθψλ πξσηνβνπιηψλ): Οη εθπαηδεπηηθνί ινηπφλ πνπ επηδηψθνπλ ηε δηαζθάιηζε ζπλζεθψλ ελζσκάησζεο γηα φινπο ηνπο καζεηέο: Γηεξεπλνχλ θαη πξνζπαζνχλ λα θαηαλνήζνπλ ηελ θνηλσληθή/ πνιηηηζκηθή πξαγκαηηθφηεηα όισλ ησλ καζεηψλ. Γίδνπλ αθφκε επθαηξίεο απηνγλσζίαο θαη εκβάζπλζεο ηεο πξνζσπηθήο ηαπηφηεηαο, θαζψο δηδάζθνληεο θαη καζεηέο πνπ γλσξίδνπλ ηελ ηαπηφηεηά ηνπο δξνπλ θαη επηθνηλσλνχλ ρσξίο λα δηαηεξνχλ θνβηθή ζηάζε. Πξνζαξκφδνπλ ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ζηηο αλάγθεο, ηα ηαιέληα, θαη ηηο δεμηφηεηεο ησλ καζεηψλ ζε αηνκηθφ θαη ζπιινγηθφ επίπεδν. Αληαπνθξίλνληαη ζηηο πξνθιήζεηο πνπ ζέηεη ε θνηλσλία ζηελ εθπαίδεπζε (π.ρ. θαηαλφεζε ηνπ δηαθνξεηηθνχ θαη δπλαηφηεηα ζπλεξγαζίαο ζε ζπλζήθεο πνιηηηζκηθνχ πινπξαιηζκνχ). Δκπινπηίδνπλ ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, ην γλσζηηθφ θαη αμηαθφ νξίδνληα αλαθνξάο ησλ καζεηψλ κέζα απφ ηελ ηαπηφρξνλε αλάδεημε ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο θαη ησλ παλαλζξψπηλσλ αξρψλ, αλαγθψλ, ραξαθηεξηζηηθψλ. Δπλννχλ ηελ αλάπηπμε ηνπ δηαιφγνπ θαη ηεο αιιειεπίδξαζεο ησλ καζεηψλ κε ζηφρν ηε δηεχξπλζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ (αληαιιαγή πιεξνθνξηψλ, πξνζέγγηζε ησλ επηκέξνπο εκπεηξηψλ κε ελζπλαίζζεζε) θαη ηελ θξηηηθή θαηαλφεζε ησλ θνηλσληθψλ θαη παγθφζκησλ ζπλζεθψλ, κέζα ζηηο νπνίεο εληάζζεηαη ε εκπεηξία ηνπο. Καιιηεξγνχλ ην ζεβαζκφ θαη ην ελδηαθέξνλ πξνο ηελ αλζξψπηλε δσή θαη ζέηνπλ ζε θξηηηθή δηεξεχλεζε ζηεξεφηππα, πξνθαηαιήςεηο θαη άιινπο αξλεηηθνχο γηα ηελ θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε παξάγνληεο. 3. Απσέρ και ζηπαηηγικέρ κοινυνικήρ αλληλεπίδπαζηρ: Η ενζυμάηυζη ζηη ζσολική ηάξη Όπσο έρεη ήδε δηαθαλεί, ε θχζε θαη ε πνηφηεηα ηεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ εθπαηδεπηηθνχ θαη καζεηή θαη επηπιένλ νη αξρέο θαη νη κέζνδνη κε ηηο νπνίεο δηακνξθψλεηαη ην επηθνηλσληαθφ πιαίζην ηεο ζρέζεο απηήο είλαη απνθαζηζηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ ελζσκάησζε ησλ καζεηψλ (-ηξησλ) ζηε ζρνιηθή ηάμε. Οη αξρέο ηεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο κπνξεί λα είλαη απνηέιεζκα

7 ηφζν ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ πνπ ηελ πεξηβάιιεη θαη ηελ θαζνξίδεη φζν θαη πξντφλ ζπλδηαβνχιεπζεο ησλ καζεηψλ κεηαμχ ηνπο θαη κε ηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Δλψ νη ηππηθέο ππνρξεψζεηο ησλ καζεηψλ θαη νη πξνζδνθίεο ηνπ ξφινπ ηνπο πξνζδηνξίδνληαη ζε κεγάιν βαζκφ «εμσγελψο», νη αξρέο επηθνηλσλίαο, δηαιφγνπ θαη ζπλεξγαζίαο κπνξνχλ λα αλαπηπρζνχλ πιεξέζηεξα κε ζςνδιαβούλεςζη φισλ ησλ κειψλ ηεο ζρνιηθήο νκάδαο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ν εθπαηδεπηηθφο κπνξεί λα ζπκβάιεη ζηε δεκηνπξγία ζπλζεθψλ αιιειεπίδξαζεο ρσξίο δηαθξίζεηο πνπ ζπληείλνπλ ζηε γλσζηηθή, ςπρνδπλακηθή θαη θνηλσληθή σξίκαλζε ησλ καζεηψλ. Οη καζεηέο απφ ηε κεξηά ηνπο κνηξάδνληαη ηελ επζχλε ηήξεζεο ησλ αξρψλ απηψλ, θαζψο ζπκκεηέρνπλ ζηε δεκηνπξγία ελφο ηδηφηππνπ ζπκβνιαίνπ ηεο ηάμεο κε δηθαηψκαηα θαη ππνρξεψζεηο (Γηα ην ζπκβφιαην νκάδαο βι.: ηεξίδνκαη ζηα πφδηα κνπ 1996). Πην ζπγθεθξηκέλα, αξρέο επηθνηλσλίαο θαη αιιειεπίδξαζεο πνπ κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ ηελ πξψηε χιε δηαιφγνπ θαη ζπλδηαβνχιεπζεο γηα ηε δεκηνπξγία πκβνιαίνπ ηεο Σάμεο είλαη: 1) Η ειεπζεξία θαη ε ηζνηηκία έθθξαζεο. Ο δίθαηνο επηκεξηζκφο έξγνπ, ξφισλ θαη επηδνθηκαζίαο εθ κέξνπο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ κπνξεί λα ζπκβάιεη νπζηαζηηθά ζηελ έκπξαθηε εθαξκνγή ηεο αξρήο απηήο. 2) Η αξρή όηη επηηξέπεηαη ν αληίινγνο θαη ε δηαθσλία κε επηρεηξήκαηα απέλαληη ζε δηαθνξεηηθέο απόςεηο, ζε θακηά πεξίπησζε όκσο δελ επηηξέπεηαη ε εζηθή απαμίσζε ηνπ πξνζώπνπ πνπ ηηο εθθξάδεη. Ζ έκπξαθηε ππνζηήξημε ηεο αξρήο απηήο πξνυπνζέηεη ηελ αλάπηπμε ηθαλνηήησλ δηαιφγνπ, γλψζεσλ γηα ηε ζεκαζία θαη ηα φξηα ηεο δηαθσλίαο, θαζψο θαη εκβάζπλζε ζηηο δεκνθξαηηθέο δηαδηθαζίεο ιήςεο απνθάζεσλ. Οη καζεηέο δειαδή ζα πξέπεη λα βηψλνπλ ζε φιν ην θάζκα ηεο ζρνιηθήο ηνπο δσήο ηε δπλαηφηεηα λα δηαθσλνχλ κε άιινπο αλζξψπνπο, αιιά θαη λα θαηαλννχλ φηη ην γεγνλφο απηφ δελ ηνπο δίλεη ην δηθαίσκα λα απαμηψλνπλ ηνπο αλζξψπνπο πνπ έρνπλ δηαθνξεηηθέο αληηιήςεηο. 3) Η απαγόξεπζε νπνηαζδήπνηε κνξθήο ιεθηηθήο ή θπζηθήο βίαο. Ζ ελζάξξπλζε ηεο ζπιινγηθφηεηαο θαη ηεο αιιεινβνήζεηαο κεηαμχ ησλ καζεηψλ, ε δηεξεχλεζε ηεο αιιειεμάξηεζεο κεηαμχ ησλ κειψλ θάζε νκάδαο (επνκέλσο θαη ηεο ζρνιηθήο ηάμεο), ε αλάδεημε θνηλψλ ζηφρσλ θαη ε ζεηηθή ζηήξημε θαηά ηελ αμηνιφγεζε είλαη κεξηθά απφ ηα ζηνηρεία εθείλα πνπ κπνξνχλ λα αλαδείμνπλ ελαιιαθηηθνχο σο πξνο ηε βία ηξφπνπο δηαρείξηζεο ηεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο. 4) Η αλαγλώξηζε θαη εθηίκεζε ησλ δηαθνξεηηθώλ ηξόπσλ κε ηνπο νπνίνπο κπνξνύλ λα ζπλεηζθέξνπλ ζην δηάινγν ή ζηε ζπλεξγαζία όια ηα κέιε ηεο νκάδαο. Ζ εθαξκνγή ηεο αξρήο απηήο πξνυπνζέηεη φιεο ηηο πξνεγνχκελεο θαζψο απαηηεί ηελ αλάπηπμε ηθαλνηήησλ ζπλεξγαζίαο, θξηηηθήο ζθέςεο θαη απνδφκεζεο ζηεξενηχπσλ. Πνιχ πεξηζζφηεξν, απαηηεί ζε πξνζσπηθφ επίπεδν κηα ζηαδηαθή πξφνδν απφ ηελ αλεθηηθφηεηα ζηελ αλαγλψξηζε φισλ ησλ δηθαησκάησλ γηα φινπο ηνπο αλζξψπνπο. Γελ ζα πξέπεη λα δηαθεχγεη ηεο πξνζνρήο ην γεγνλφο φηη νη καζεηέο έρνπλ ζρεκαηίζεη ηδέεο θαη εηθφλεο γηα ηελ εηεξφηεηα πξηλ λα εληαρζνχλ ζηε ζρνιηθή ηάμε, πξάγκα ην νπνίν ζεκαίλεη φηη ε θξηηηθή απνδφκεζε ησλ ζηεξενηχπσλ θαη ησλ πξνθαηαιήςεσλ δελ κπνξεί λα επηηεπρζεί νχηε ζε ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα νχηε κε απιέο δηαιέμεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Ζ δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία δελ είλαη κηα ηερληθή, αιιά κηα ζπλζήθε, ε νπνία πξέπεη ζπλερψο λα θαιιηεξγείηαη θαη λα επαλαβεβαηψλεηαη. Ζ αλάπηπμε ησλ καζεηψλ ινηπφλ δελ επηηπγράλεηαη κφλν κέζα απφ ηε ιεηηνπξγία έκθπησλ λνεηηθψλ δηαδηθαζηψλ αιιά θαη κέζα απφ ηε δηακεζνιάβεζε ησλ θνηλσληθψλ γεγνλφησλ θαη ηεο εζσηεξίθεπζήο ηνπο. Δπηπιένλ, νη καζεηέο έρνπλ

8 θνηλσληθά θίλεηξα κάζεζεο θαη εληάζζνπλ ηηο ζηξαηεγηθέο αιιειεπίδξαζήο ηνπο ζε κηα ζπλνιηθφηεξε εηθφλα γηα ηελ ηαπηφηεηά ηνπο αιιά θαη ηηο θνηλσληθέο νκάδεο, ησλ νπνίσλ απνηεινχλ κέιε. Ο,ηηδήπνηε ζπλζέηεη ηελ θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα ηνπ ζρνιείνπ κεηαμχ άιισλ ε ζηάζε θαη ε επηθνηλσλία ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξνο ηνπο καζεηέο, νη δπλαηφηεηεο πξνζσπηθψλ επηινγψλ ζπκκεηνρήο (Παπαλανχκ 1989; Ed. Huddleston-Ang.Garabagiu 2005), ηα φξηα ηνπ δηαιφγνπ, ε πνηφηεηα ηεο αιιειεπίδξαζεο- επεξεάδνπλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη καζεηέο αληηιακβάλνληαη ηνλ εαπηφ ηνπο, ηε ζπλεηζθνξά ηνπο ζηε ζρνιηθή ηάμε θαη ηε ζρνιηθή ηνπο θνίηεζε. Έλα αθόκε εξώηεκα αλαζηνραζκνύ: Πόηε ήηαλ ε ηειεπηαία θνξά πνπ ν Δ ηνπ ζρνιείνπ ζαο ζπδήηεζε ην δήηεκα ηεο ζπκκεηνρήο ησλ καζεηώλ/ηξησλ ζηε ζρνιηθή δσή; Πνηα ήηαλ ηα απνηειέζκαηα ηεο παηδαγσγηθήο απηήο ζπλεδξίαζεο; Ο εθπαηδεπηηθφο ινηπφλ κε ηελ παξνπζία ηνπ θαη ην έξγν ηνπ κέζα ζηελ ηάμε επηβεβαηψλεη ή δηαςεχδεη ην θχξνο ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ. Με άιια ιφγηα ε ειιηπήο ζρνιηθή ελζσκάησζε απνηειεί ζπρλά απνηέιεζκα ηεο έιιεηςεο ζηξαηεγηθψλ δηαθνξνπνηεκέλεο ππνζηήξημεο ησλ αλαγθψλ φισλ ησλ καζεηψλ, ζε νξηζκέλεο κάιηζηα πεξηπηψζεηο είλαη επηβεβαίσζε ησλ πξνθαηαιήςεσλ θαη απνηέιεζκα δηαθξίζεσλ θαη δπζαλεμίαο. Δπηπξφζζεηα, ζα πξέπεη λα ππνγξακκηζηεί φηη ε απάζεηα ή ε αλαζηνιή πξσηνβνπιηψλ ππνζηήξημεο ησλ καζεηψλ πξνθαινχλ ηειηθψο ηα ίδηα απνηειέζκαηα κε ελεξγέο πξαθηηθέο δηαθξίζεσλ. Τπφ απηφ ην πλεχκα νη εθπαηδεπηηθνί πξνσζνχλ ηελ ελζσκάησζε (φισλ) ησλ καζεηψλ ηνπο, φηαλ πξνζθέξνπλ παξαδείγκαηα θαη θαζνδήγεζε θαηά ηε δηάξθεηα ζπλεξγαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, ελδπλακψλνπλ πνηθίιεο ζηξαηεγηθέο κάζεζεο θαη επίιπζεο πξνβιεκάησλ, εζηηάδνπλ ζηα αίηηα ησλ ζθαικάησλ θαη ζηεξίδνπλ ηελ ππέξβαζή ηνπο (Vosniadou 2002). Ζ ζεηηθή αλαπιαηζίσζε κηαο πξνβιεκαηηθήο θαηάζηαζεο κπνξεί λα βνεζήζεη ηνλ εθπαηδεπηηθφ λα αληαπνθξηζεί κε κεγαιχηεξε επηηπρία θαη παηδαγσγηθή επάξθεηα ζηηο θαζεκεξηλέο πξνθιήζεηο ηεο δηδαζθαιίαο θαη ηεο αιιειεπίδξαζεο. Με ηνλ φξν ζεηηθή αλαπιαηζίσζε ελλνείηαη ε πξνζπάζεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ (καδί κε ηνπο καζεηέο ηνπ) λα πξνζεγγίζεη έλα πξφβιεκα απφ κηα δηαθνξεηηθή νπηηθή γσλία. Μέζα ινηπφλ ζε έλα δηαθνξεηηθφ πιαίζην πξνζέγγηζεο κπνξεί λα δνζεί ζεηηθή ρξνηά ζε κηα θαηάζηαζε πνπ πξνθαιεί ακεραλία. Ζ αιιαγή ελφο αξλεηηθνχ κελχκαηνο ζε ζεηηθφ επλνεί ηε γφληκε αιιειεπίδξαζε ζηελ ηάμε θαη ηελ απηνπεπνίζεζε ησλ καζεηψλ. Όηαλ γηα παξάδεηγκα ν εθπαηδεπηηθφο αλαθέξεηαη ζε έλαλ καζεηή πνπ δελ κηιά θαιά ειιεληθά, κπνξεί λα παξνπζηάζεη θάπνην απφ ηα ηαιέληα ηνπ ή ην πιενλέθηεκα κηαο δεχηεξεο γιψζζαο (π.ρ. «Ο Σ. κηιά και γεσξγηαλά. Γελ είλαη ζεκαληηθφ ην γεγνλφο φηη ζε ιίγν θαηξφ ζα γλσξίδεη ηφζν ηε γεσξγηαλή φζν θαη ηελ ειιεληθή γιψζζα;»). θνπφο βέβαηα ηεο ζεηηθήο αλαπιαηζίσζεο είλαη λα εζηηάζεη ζηηο ζεηηθέο πξννπηηθέο κηαο θαηάζηαζεο θαη λα ελζαξξχλεη ηνπο καζεηέο λα πηζηέςνπλ ζηνλ εαπηφ ηνπο. Ζ αλαπιαηζίσζε δίλεη αθφκε ηελ επθαηξία ζηνπο καζεηέο λα θαηαλνήζνπλ φηη ππάξρνπλ πεξηζζφηεξεο απφ κία δπλαηέο εξκελείεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο πνπ ηνπο πεξηβάιιεη. Ζ νηθεηφηεηα, ην ρηνχκνξ θαη πάλσ απ φια ην εηιηθξηλέο ελδηαθέξνλ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ γηα ηνπο καζεηέο ηνπ είλαη βαζηθά ζηνηρεία ζηε δηαδηθαζία ζεηηθήο αλαπιαηζίσζεο θαη κπνξνχλ λα πείζνπλ γηα ηελ αμία πνπ έρεη ε απνδνρή ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο. Μηα ελέξγεηα ζεηηθήο επηξξνήο ζηελ ζρνιηθή θνίηεζε είλαη λα δνζεί ε επθαηξία ζε καζεηέο πνπ ζεσξνχληαη φηη θηλνχληαη ζηελ «πεξηθέξεηα» ηεο ζρνιηθήο αιιειεπίδξαζεο, φηη είλαη απνκνλσκέλνη, ή φηη έρνπλ αξλεηηθή ζπκπεξηθνξά λα

9 ζπλεξγαζηνχλ κε καζεηέο ηεο ηάμεο πνπ έρνπλ δηαθνξεηηθή ζεψξεζε γηα ην ζρνιείν ή αθφκε θαη δηαθνξεηηθφ status ζηελ νκάδα ηεο ηάμεο. Δίλαη δπλαηφλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ πνηθίιεο κέζνδνη ηφζν ζην πιαίζην ηεο «εηαηξηθήο ζπλεξγαζίαο» φζν θαη ζε απηφ ηεο εξγαζίαο κε νκάδεο. ηελ πξψηε πεξίπησζε ζρεκαηίδνληαη δπάδεο «θξνληηζηεξηαθνχ ηχπνπ» πνπ απνηεινχληαη απφ έλαλ πξνρσξεκέλν θαη έλαλ αδχλακν καζεηή ή δπάδεο «αιιεινβνήζεηαο», φπνπ νη ξφινη ηεο επεμεξγαζίαο εξσηεκάησλ, ππνζηήξημεο θαη ειέγρνπ ελαιιάζζνληαη. Δίλαη αθφκε δπλαηφλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ κέζνδνη εξγαζίαο κε νκάδεο ψζηε λα απμεζνχλ νη δπλαηφηεηεο ζεηηθήο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ καζεηψλ πνπ αλαιακβάλνπλ έλα θνηλφ εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα (project). Ο εθπαηδεπηηθφο ζε απηήλ ηελ πεξίπησζε είλαη θαιφ λα ρξεζηκνπνηήζεη εθπαηδεπηηθέο κεζφδνπο δεκηνπξγίαο νκάδσλ κε θξηηήξηα δηαθνξεηηθά απφ απηά ησλ θηιηθψλ ζρέζεσλ. Σν παξάδεηγκα ησλ αγψλσλ επηρεηξεκαηνινγίαο είλαη ραξαθηεξηζηηθφ: Ο εθπαηδεπηηθφο ζέηεη κηα ζεηξά απφ ακθηιεγφκελα δεηήκαηα πξνο ζπδήηεζε θαη δεηά ηελ αληίδξαζε ησλ καζεηψλ, νη νπνίνη ζα πξέπεη λα επηιέμνπλ κεηαμχ ησλ απαληήζεσλ: α) «ζπκθσλψ», β) «κάιινλ ζπκθσλψ γ) «κάιινλ δηαθσλψ» θαη δ) «δηαθσλψ». Μεηά ηελ αηηηνιφγεζε ησλ απαληήζεσλ ζρεκαηίδνληαη ηέζζεξηο νκάδεο κε καζεηέο πνπ έρνπλ θνηλέο αληηιήςεηο (ζρεηηθφ είλαη ην παξάδεηγκα ηεο βησκαηηθήο άζθεζεο «Πνχ ζηέθεζαη;» CoE 2002). Οη νκάδεο απηέο κπνξνχλ λα αλαιάβνπλ ζηε ζπλέρεηα ηε δηεξεχλεζε θαη παξνπζίαζε κηαο ζεκαηηθήο θνηλνχ ελδηαθέξνληνο. εκαληηθνί παξάγνληεο ζηε ζεηηθή θηλεηνπνίεζε ησλ καζεηψλ είλαη ε πξνβνιή ηεο αμίαο πνπ απνδίδεηαη ζην έξγν ηνπο θαη ε αλαγλψξηζε ηεο πξνζπάζεηάο ηνπο. Δίλαη αλαγθαίν δειαδή ην έξγν πνπ θαινχληαη λα επηηειέζνπλ νη καζεηέο λα ζρεηίδεηαη κε ηα ελδηαθέξνληά ηνπο θαη λα αλνίγεη ηα πεξηζψξηα αλαγλψξηζεο ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο θαη ησλ ηαιέλησλ ηνπο. Σν project σο έλα κηθξφ εθπαηδεπηηθφ πξφγξακκα ή κηα δεκηνπξγηθή εξγαζία έξεπλαο, αλάιπζεο, ζχλζεζεο θαη παξνπζίαζεο επηηειείηαη απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο θαη απνηειεί κηα πνιχ θαιή επθαηξία ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο ζε έλα πιαίζην δηεξεχλεζεο πνπ εγγίδεη ηα ελδηαθέξνληα ησλ ζπκκεηερφλησλ. Βαζηθά ζηάδηα ζηελ νινθιήξσζε ελφο εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο-project είλαη: α) ν νξηζκφο ηνπ ζέκαηνο: πξνβιεκαηηζκφο, δηεξεχλεζε, επηινγή ζέκαηνο, β) ν πξνγξακκαηηζκφο δηδαθηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ: ρξνληθφο πξνγξακκαηηζκφο θαη ζπγθξφηεζε ησλ νκάδσλ κε θνηλή απφθαζε καζεηψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ. Ζ δεκηνπξγία νκάδσλ βαζίδεηαη ζε θνηλά ελδηαθέξνληα θαη κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί κε κεζφδνπο ηεο κε ηππηθήο εθπαίδεπζεο ψζηε λα είλαη επράξηζηε, δίθαηε θαη δεκηνπξγηθή δηαδηθαζία (Cohen 1994; CoE- EU:2002), γ) ε ζπκκεηνρηθή πινπνίεζε δηεμαγσγή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνγξάκκαηνο θαη δ) ε παξνπζίαζε θαη αμηνιφγεζε ησλ απνηειεζκάησλ. Δπηπξφζζεηα, ε νξγάλσζε Ζκέξαο Αλνηρηψλ Θπξψλ κπνξεί λα δψζεη ηελ επθαηξία ζπκκεηνρήο φισλ ησλ παηδηψλ ζηε ζρνιηθή δσή θαη λα αλαδείμεη ηνλ πινχην θαη ηελ πνηθηινκνξθία ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο. Καηά ηελ πξσηνβνπιία απηή ην ζρνιείν αλνίγεη ηηο πφξηεο ηνπ ζηελ ηνπηθή θνηλσλία (θαηά πξνηίκεζε ζε αξγία ή αββαηνθχξηαθν, ψζηε λα κπνξνχλ νη εξγαδφκελνη γνλείο λα πξνζέιζνπλ). ηε δηάξθεηα απηήο ηεο εκέξαο παξνπζηάδνληαη εξγαζίεο, δεκηνπξγήκαηα πνιηηηζηηθψλ νκάδσλ, αζιεηηθνί αγψλεο θαη θαιιηηερληθέο εθδειψζεηο ησλ καζεηψλ θαη γίλεηαη αλαθνξά ζηελ πνιπεπίπεδε δπλακηθή θαη ηνλ πνιπζπιιεθηηθφ- πεξηεθηηθφ ραξαθηήξα ηνπ πνιηηηζκηθνχ θαη θνηλσληθνχ θεθαιαίνπ ηνπ ζρνιείνπ. Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζε απηήλ ηελ πεξίπησζε είλαη απηφο ηνπ εκςπρσηή θαη ηνπ δηεπθνιπληή ηεο κάζεζεο κέζα απφ ηνλ εκπινπηηζκφ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πεξηβάιινληνο, ηελ ελζάξξπλζε θαη ηελ ππνζηήξημε ησλ καζεηψλ.

10 Ππόηαζη ςλοποίηζηρ ενόρ project με θέμα: Η Ιζηοπία ηος ζσολείος μαρ είμαζηε εμείρ! Οη καζεηέο θαινχληαη λα γξάςνπλ ηελ ηζηνξία ηνπ ζρνιείνπ ηνπο μεθηλψληαο απφ ην παξειζφλ θαη θζάλνληαο ζηε δηθή ηνπο ζπκκεηνρή. Πφηε ιεηηνχξγεζε ην ζρνιείν ηνπο; Άιιαμε ε καζεηηθή ζχλζεζε κέζα ζηα ρξφληα; Πνην ήηαλ ην ηαμίδη πνπ έθαλαλ νη νηθνγέλεηέο ηνπο γηα λα θζάζνπλ νη καζεηέο/ηξηεο ζε απηφ ην ζρνιείν; Σαμίδεςαλ απφ δηάθνξα κέξε ηεο Διιάδνο ή θαη απφ άιιεο ρψξεο; Έθεξαλ καδί ηνπο ηδηαίηεξα έζηκα, αλακλήζεηο, ζπλήζεηεο; Πιεξνθνξίεο γηα φια απηά ηα ζηνηρεία καδί κε βαζηθέο πιεξνθνξίεο γηα ηνλ ηφπν θαηαγσγήο, ζπιιέγνληαη, ζπληίζεληαη θαη παξνπζηάδνληαη σο ην ςεθηδσηφ ηεο ζρνιηθήο δσήο κε ηε κνξθή έθζεζεο ή ηελ νξγάλσζε Εσληαλήο Βηβιηνζήθεο (βι. Ζι. Πεγέο) θαηά ηελ Ζκέξα Αλνηρηψλ Θπξψλ. Ζ Εσληαλή Βηβιηνζήθε είλαη κηα δξαζηεξηφηεηα- εθδήισζε, θαηά ηελ νπνία άλζξσπνη πνπ είλαη δηαηεζεηκέλνη λα κνηξαζηνχλ κε άιινπο ηελ πξνζσπηθή ηνπο ηζηνξία αλαιακβάλνπλ ην ξφιν ελφο «δσληαλνχ βηβιίνπ» πνπ δηεγείηαη, απαληά ζε εξσηήζεηο θ.ιπ. ε φ,ηη αθνξά ηηο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο είλαη δπλαηφλ λα εληνπηζηνχλ ζπγθεθξηκέλεο πξαθηηθέο πνπ επλννχλ ηε κάζεζε θαη ηε δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία. Ζ δηαρείξηζε ηεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο ζηελ ηάμε κε ζπλερείο πξνθιήζεηο, εξσηήζεηο θαη επαλαδηαηχπσζε ζεκαληηθψλ φξσλ απμάλεη ηε ζπκκεηνρή θαη ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ. Ζ παξνπζίαζε ησλ λέσλ πιεξνθνξηψλ κε ζαθήλεηα, ε εμήγεζε ησλ ζηφρσλ ζηνπο καζεηέο (ηη δειαδή αθξηβψο πξέπεη λα κάζνπλ, κε πνηνλ ηξφπν θαη γηα πνηνλ ιφγν) θαη ε ζσζηή εθηίκεζε ηνπ ρξφλνπ πνπ απαηηείηαη θάζε θνξά γηα απηήλ ηελ δηαδηθαζία, ε αλάπηπμε κε άιια ιφγηα ζηξαηεγηθψλ δηαθνξνπνηεκέλεο δηδαζθαιίαο ζηε ζρνιηθή ηάμε κε ζηφρν λα αληαπνθξηζεί ε δηδαζθαιία ζηηο αλάγθεο ησλ καζεηψλ ζπκβάιιεη ζηε δεκηνπξγία θιίκαηνο δεκηνπξγηθήο θαη ελεξγνχο κάζεζεο. Οη ζηξαηεγηθέο απηέο απνζθνπνχλ ζηελ ελδπλάκσζε ηνπ καζεηή ψζηε λα λνεκαηνδνηήζεη ν ίδηνο ηε δηαδηθαζία κάζεζεο θαζψο θαη ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζην ζρνιείν. Ζ θηλεηνπνίεζε ηεο απηελέξγεηαο ησλ καζεηψλ θαη ηεο ζπλεξγαζίαο, νη αλαθνξέο ζηε δηθή ηνπο πξαγκαηηθφηεηα, ε ζχλδεζε ηεο γλψζεο κε ηελ θνηλσλία πνπ πεξηβάιιεη ην ζρνιείν, ε αμίσζε ηεο πξνζθνξάο ησλ καζεηψλ ζηε δηδαθηηθή δηαδηθαζία, ε δηεξεχλεζε ησλ κεζφδσλ κάζεζεο (καζαίλσ πψο λα καζαίλσ) είλαη κεξηθέο κφλν απφ ηηο αξρέο πνπ κπνξνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ έλα πινχζην πεξηβάιινλ κάζεζεο ζηε ζρνιηθή ηάμε. Ζ ρξήζε επίθαηξσλ θεηκέλσλ (εκεξήζηνο ηχπνο, ε χκβαζε γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Παηδηνχ θ.ιπ), ηα project, ε έξεπλα ησλ καζεηψλ είλαη ιίγα κφλν παξαδείγκαηα δηδαθηηθψλ επηινγψλ κε άκεζε αλαθνξά ζηηο παξαπάλσ αξρέο. Οη πξαθηηθέο απηέο κπνξνχλ λα θαηεγνξηνπνηεζνχλ ζε πξσηνβνπιίεο αξρηθήο έληαμεο θαη ζπλερνχο ελζσκάησζεο. Οη πξσηνβνπιίεο αξρηθήο έληαμεο αλαθέξνληαη ζε φιεο εθείλεο ηηο παηδαγσγηθέο ελέξγεηεο πνπ απνζθνπνχλ λα ζηεξίμνπλ ηελ παξνπζία ελφο δηαθνξεηηθνχ πνιηηηζκηθά καζεηή ζηηο πξψηεο ηνπ εβδνκάδεο ζηε ζρνιηθή ηάμε. Οη πξσηνβνπιίεο ζπλερνχο ελζσκάησζεο αλαθέξνληαη αληίζηνηρα ζηηο παηδαγσγηθέο εθείλεο ελέξγεηεο πνπ ζα ζπλνδεχζνπλ ην δηδαθηηθφ έξγν θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο ψζηε λα απνθεπρζεί ε θνηλσληθή απνκφλσζε, ν απνθιεηζκφο θαη ε πξφσξε εγθαηάιεηςε ηνπ ζρνιείνπ θαη λα ελδπλακσζεί ε νπζηαζηηθή ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ ζηε ζρνιηθή δσή. Α) Πξσηνβνπιίεο αξρηθήο έληαμεο: Καηαξρήλ είλαη απαξαίηεην ν εθπαηδεπηηθφο λα εθηηκήζεη φζν ην δπλαηφλ πην γξήγνξα ην εθπαηδεπηηθφ ππφβαζξν ηνπ καζεηή (αλάγθεο, επίπεδν γισζζνκάζεηαο θ.ιπ). Ζ ζπιινγή πιεξνθνξηψλ ζα πξέπεη αθφκε

11 λα εζηηάζεη ζηελ χπαξμε πηζαλψλ πνιηηηζκηθψλ ή ζξεζθεπηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ κπνξεί λα επεξεάδνπλ ζεκαληηθά ηε ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ ζηηο ζρνιηθέο δξαζηεξηφηεηεο (αλ κπνξνχλ γηα παξάδεηγκα λα ζπκκεηέρνπλ ζε νκαδηθέο δξαζηεξηφηεηεο, πνηα είλαη ηα φξηα επηθνηλσλίαο ζηνλ πνιηηηζκφ θαηαγσγήο θ.ιπ). Ζ ζπιινγή απηψλ ησλ πιεξνθνξηψλ ζα βνεζήζεη νπζηαζηηθά ζηελ ακνηβαία επηθνηλσλία θαη ηελ ππέξβαζε παξεμεγήζεσλ. Δίλαη γλσζηφ γηα παξάδεηγκα φηη ηα παηδηά ROM (ελδερνκέλσο θαη παηδηά κε άιιεο πνιηηηζκηθέο αλαθνξέο) απεπζχλνληαη ζηνπο ελειίθνπο ρξεζηκνπνηψληαο ηνλ εληθφ θαη κνξθέο ιεθηηθήο νηθεηφηεηαο πνπ ππφ νξηζκέλεο ζπλζήθεο κπνξεί λα πξνθαιέζνπλ ακεραλία ζηνλ εθπαηδεπηηθφ. Δάλ ν ηειεπηαίνο δελ είλαη ελήκεξνο γηα απηήλ ηελ πξαγκαηηθφηεηα κπνξεί λα απνθσδηθνπνηήζεη ιαλζαζκέλα ηελ θαηάζηαζε σο έιιεηςε ζεβαζκνχ, πξνζσπηθή πξνζβνιή ηνπ θχξνπο ηνπ θαη λα αληηδξάζεη κε ηξφπν πνπ λα αδηθεί ηε δπλαηφηεηα επηθνηλσλίαο κε ηνπο καζεηέο ηνπ. Σηο πξψηεο εβδνκάδεο κπνξνχλ λα νξγαλσζνχλ εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ δίδνπλ ηελ επθαηξία ζηνπο καζεηέο λα γλσξηζηνχλ θαιχηεξα κεηαμχ ηνπο θαη λα αλαθαιχςνπλ ζηνηρεία πνπ αλαδεηθλχνπλ ηφζν ηελ αηνκηθή ηδηαηηεξφηεηα φζν θαη ηηο παλαλζξψπηλεο αλαθνξέο ηεο δσήο ησλ λέσλ. Μηα δξαζηεξηφηεηα πνπ κπνξεί λα επλνήζεη ηελ αιιειεπίδξαζε θαη ηε γλσξηκία κεηαμχ ησλ καζεηψλ είλαη ε βησκαηηθή άζθεζε «Πνηνη είκαη;» (CoΔ 2002, βι θαη ειεθηξνληθή δηεχζπλζε ηνπ Compass). εκαληηθά είλαη αθφκε νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά θαζεκεξηλήο ζπκπεξηθνξάο, φπσο: ε γλψζε απιψλ ιέμεσλ ή θξάζεσλ ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ησλ καζεηψλ ή ε αλάξηεζε ζηε ζρνιηθή ηάμε πίλαθα κε ραηξεηηζκνχο ζε δηάθνξεο γιψζζεο (έλαο ηέηνηνο πίλαθαο θηηάρηεθε απφ ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο γηα ηελ 27/09 Δπξσπατθή Ζκέξα ησλ Γισζζψλ θαη κπνξεί λα βξεζεί ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε ν εκπινπηηζκφο ηεο ζρνιηθήο βηβιηνζήθεο κε βηβιία ζηε κεηξηθή γιψζζα φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξσλ καζεηψλ, ε ζσζηή πξνθνξά ηνπ νλφκαηνο ησλ καζεηψλ θαη ε απνθπγή ζπληφκεπζεο ή παξνλφκαηνο πνπ κπνξεί λα δηεπθνιχλεη ηνλ εθπαηδεπηηθφ αιιά δελ πξνζθέξεη απηνπεπνίζεζε ζηνπο καζεηέο. Β) Πξσηνβνπιίεο ζπλερνχο ελζσκάησζεο: Όπσο είλαη απηνλφεην ε εξγαζία ζε νκάδεο, ε θξηηηθή δηεξεχλεζε ζχγρξνλσλ δεηεκάησλ θαη ν δηάινγνο δηεπξχλνπλ ηηο δπλαηφηεηεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη γηα απηφλ ην ιφγν είλαη αλαγθαίν λα απνηεινχλ κέξνο ησλ βαζηθψλ επηινγψλ ηνπ ζπλνιηθφηεξνπ εθπαηδεπηηθνχ ζρεδηαζκνχ. Ζ εξγαζία ζε νκάδεο βέβαηα δελ κπνξεί λα εγγπεζεί ηε ζπλεξγαζία, ηελ νκαδνζπλεξγαηηθή κάζεζε θαζψο θαη ηελ αλάπηπμε ησλ επηδησθφκελσλ γλψζεσλ/ ηθαλνηήησλ/ αμηψλ ρσξίο ηελ αλάινγε παηδαγσγηθή θξνληίδα. Πνηεο φκσο βαζηθέο αξρέο νθείιεη λα ηεξεί ν/ε εθπαηδεπηηθφο ζηηο θαζεκεξηλέο παξαδφζεηο καζεκάησλ, ψζηε λα δηαζθαιηζηεί ε δπλαηφηεηα φισλ ησλ καζεηψλ λα επσθειεζνχλ απφ ηε δηδαζθαιία; Τασύηηηα Ομιλίαρ: ε πξνζαξκνγή ηεο ηαρχηεηαο νκηιίαο ζηηο επηθνηλσληαθέο αλάγθεο ηεο νκάδαο, ε κεηάδνζε δειαδή ηνπ κελχκαηνο κε πην αξγφ ξπζκφ, ζα πξνζθέξεη ζηνπο καζεηέο ηελ επθαηξία λα ην θαηαλνήζνπλ πιεξέζηεξα. Ιδιυμαηιζμοί- Άπθπυζη: Ζ θαιή άξζξσζε θαη ρξήζε ηεο γιψζζαο εθ κέξνπο ησλ εθπαηδεπηηθψλ βνεζνχλ ζηελ θαηαλφεζε ηνπ κελχκαηνο απφ καζεηέο πνπ έρνπλ κεηξηθή γιψζζα άιιε απφ ηελ ειιεληθή. Σν γεγνλφο απηφ βέβαηα δελ κπνξεί λα νδεγεί ζηελ εμάιεηςε ησλ γισζζηθψλ ηδηαηηεξνηήησλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, ηνλίδεη φκσο ηελ αλάγθε λα ππάξρεη ηδηαίηεξε θξνληίδα ψζηε λα επαλαιακβάλνληαη ή λα εμεγνχληαη θξάζεηο πνπ πεξηέρνπλ ηνπηθνχο ηδησκαηηζκνχο.

12 Επιβεβαίυζη Επανάλητη: Ζ επηβεβαίσζε φηη ην κήλπκα έγηλε θαηαλνεηφ απφ ηνπο καζεηέο κπνξεί λα γίλεη κε πνηθίινπο ηξφπνπο. Ζ επαλάιεςε ησλ θεληξηθψλ ελλνηψλ κε ρξήζε ζπλσλχκσλ, κε ελαιιαθηηθέο πξνηάζεηο θαη ηε ρξήζε επνπηηθψλ κέζσλ βνεζά ζεκαληηθά. ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο κάιηζηα κπνξεί θάπνηνο απφ ηνπο καζεηέο λα ιεηηνπξγήζεη σο «δηαπνιηηηζκηθφο δηακεζνιαβεηήο» θαη λα κεηαθέξεη ζηε κεηξηθή γιψζζα μελφγισζζσλ καζεηψλ νξηζκέλνπο φξνπο ή αθφκε θαη ηελ πεξίιεςε ηνπ καζήκαηνο. Δπίζεο, ε ζχλδεζε ηνπ καζήκαηνο κε ηηο πξνζσπηθέο εκπεηξίεο ησλ καζεηψλ θηλεηνπνηεί ηε ζπκκεηνρή ηνπο θαη δηεπθνιχλεη ηε δηαδηθαζία κάζεζεο. Αποθςγή ησλ γεληθψλ ραξαθηεξηζκψλ θαη ησλ άζηνρσλ ηαπηνπνηήζεσλ. Υαξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα απφ ηε ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα, φπσο π.ρ «νη Γεξκαλνί είλαη...» ή «νη Άξαβεο είλαη κνπζνπικάλνη...», ππνδειψλνπλ ηε γελίθεπζε θαη ηελ αζηνρία ηεο πιεξνθνξίαο. ηελ πξψηε πεξίπησζε απνδίδεηαη έλαο ραξαθηεξηζκφο ζην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ, ελψ ζηε δεχηεξε παξαβιέπεηαη ε ζεκαληηθή ηζηνξία ησλ κε κνπζνπικάλσλ Αξάβσλ, Ανάπηςξη γισζζηθήο επαηζζεζίαο ζηνπο καζεηέο: Γηα παξάδεηγκα ρξεζηκνπνηνχκε ηνλ φξν ζηειερψλσ αληί ηνπ επαλδξψλσ ή απνθεχγνπκε εξσηήζεηο, φπσο «πνην είλαη ην βαθηηζηηθφ ζνπ;» ζε ηάμεηο κηθηνχ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ, φπνπ ε νλνκαηνδνζία ησλ καζεηψλ ππφθεηηαη ζε πνηθίινπο πνιηηηζκηθνχο ή ζξεζθεπηηθνχο θαλφλεο. Απνθεχγνπκε αθφκε απεξίζθεπηεο εθθξάζεηο πνπ αθπξψλνπλ ην ιφγν θαη ηελ πξφζεζή καο (π.ρ. «είζαη θαιφο, αλλά...» ή «αθνχ εζχ δελ είζαη ζαλ ηνπο άιινπο Έιιελεο/ Αιβαλνχο/ Πφληηνπο θ.ιπ»). Ζ ζεηηθή αλαπιαηζίσζε ηεο επηθνηλσλίαο πξνθξίλεη ηελ αληηθαηάζηαζε θξάζεσλ φπσο «ηακάηα λα είζαη...είζαη ηφζν...δελ ζέισ λα ζε...» κε θξάζεηο φπσο «είκαη ζίγνπξνο/ε φηη αλ... ζε αθνχσ, εμήγεζέ κνπ ηη ελλνείο...δελ ζπκθσλψ δηφηη...». Πξνο ηελ ίδηα θαηεχζπλζε ζεκαληηθά κπνξεί λα ζπκβάιεη ε ππέξβαζε ηεο αξλεηηθήο πεξηγξαθήο ηεο ηαπηφηεηαο (π.ρ. «δελ είκαη φπσο νη.., δελ αλήθσ ζηνπο...δελ είκαη κε...) κε ζηφρν νη καζεηέο λα κάζνπλ λα πεξηγξάθνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο αλαθέξνληαο πνηνη είλαη θαη φρη πνηνη δελ είλαη ζε αθαηξεηηθή αληηπαξάζεζε κε «άιινπο». Αποθςγή αλαθνξάο ζηελ εζληθή θαηαγσγή, φηαλ δελ είλαη απαξαίηεην (ζηελ πεξίπησζε γηα παξάδεηγκα κηαο αηαμίαο ε θξάζε «ηα ίδηα θάλεηε όινη εζείο νη Ρώζνη...» ζηεξίδεηαη ζε ζηεξεφηππα θαη πξνθαηαιήςεηο θαη φρη ζε πξαγκαηηθά δεδνκέλα). Δίλαη αιήζεηα βέβαηα φηη δελ κπνξεί νχηε λα πξνβιεθζεί νχηε λα απνηξαπεί πάληνηε θάπνην ξαηζηζηηθφ ή επηζεηηθφ ζρφιην κέζα ζηελ ηάμε. ε απηήλ ηελ πεξίπησζε ν εθπαηδεπηηθφο νθείιεη κε άκεζε παξέκβαζε λα δειψζεη ηελ αληίζεζή ηνπ κε φ,ηη αθνχζηεθε, λα αηηηνινγήζεη ηε ζηάζε ηνπ θαη λα αξλεζεί θάζε κνξθή ιεθηηθήο ή θπζηθήο βίαο. Αθφκε, ε αληίδξαζε πξέπεη λα είλαη κεηξηνπαζήο, δίθαηε θαη ςχρξαηκε ψζηε απφ ηε κηα λα κελ νμχλεη ηελ έληαζε θαη απφ ηελ άιιε λα επηθεληξψλεηαη ζηελ άπνςε πνπ πξνθάιεζε ηελ αληίδξαζε, φρη ζηελ απαμίσζε ηνπ πξνζψπνπ πνπ ηελ εμέθξαζε. Ζ αλάπηπμε θαηά ηε ζρνιηθή θνίηεζε γλψζεσλ, ηθαλνηήησλ θαη αμηψλ πνπ επηηξέπνπλ ηελ θαηαλφεζε, ηε ζπλεξγαζία θαη ην δηάινγν κε ην δηαθνξεηηθφ ζε έλα ζχγρξνλν θαη πινπξαιηζηηθφ θφζκν απαηηεί ρξφλν θαη πξνγξακκαηηζκέλεο εθπαηδεπηηθέο ελέξγεηεο. Απηφ πνπ ηειηθά κπνξεί λα ζπκπιεξψζεη θαζνξηζηηθά ηελ νινθιήξσζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ησλ καζεηψλ είλαη ε ζπλεηδεηνπνίεζε φηη ε θνίηεζε ζην ζρνιείν είλαη ζεκειηψδεο δηθαίσκα φισλ ησλ παηδηψλ θαη εθήβσλ θαη φρη κηα πξαθηηθή ειεήκνλνο αλνρήο εθ κέξνπο ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο.

13 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ - Bilton T. et al., Introductory Sociology, London: Macmillan 3, 1996, ζ Loesel F., Prozesse der Stigmatisierung in der Schule, ζην: M. Brusten J. Hohmeier (Hrsg), Stigmatisierung 2. Zur Produktion gesellschaftlicher Randgruppen Neuwied und Darmstadt: : Luchterhand 1975, ζ 7-32 [εδψ 20] - Giddens A., Sociology, London: Polity Press, 1997, ζ Council of Europe-European Commission, T-KIT intercultural learning 4, Strasbourg: Council of Europe publishing, Council of Europe, Educational Pack, Strasbourg: Council of Europe publishing Council of Europe, Compass. A Manual on Human Rights Education with Young People, Council of Europe, May Council of Europe - European Commission, T-KIT on training essentials, Strasbourg: Council of Europe publishing, OHCHR, ABC: Teaching Human Rights. Practical activities for primary and secondary schools, N. York:UN, Illeris K., The Three Dimensions of Learning, Gylling DK: Roskilde University Press, 2002, ζ [εδψ 24-25] -Μπίθνο Κ., Αιιειεπίδξαζε θαη θνηλσληθέο ζρέζεηο ζηε ζρνιηθή ηάμε, Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα, Dweck C., Δπίθηεηε αλεπάξθεηα θαη αξλεηηθή αμηνιφγεζε, ζην:. Βνζληάδνπ (επ.), Κνηλσληθή αλάπηπμε. Κείκελα εμειηθηηθήο ςπρνινγίαο, η. Γ, Αζήλα: Gutenberg, 1992, ζ Rosenthal R. Jacobson L., Pygmalion in the Classroom. Teacher Expectation and Pupil' s Intellectual Development, New York: Rinehart-Winston, Σζηξψλεο Υ., Κνηλσληθόο απνθιεηζκόο θαη εθπαίδεπζε ζηελ Ύζηεξε Νεσηεξηθόηεηα, Θεζζαινλίθε: Βάληαο, Μπαζέηαο Κ., Οη αξλεηηθέο πξνζδνθίεο ηνπ δαζθάινπ γηα ηηο ηθαλφηεηεο ησλ καζεηψλ ηνπ σο αηηία ζρνιηθήο απνηπρίαο θαη Κνηλσληθνχ Απνθιεηζκνχ, ζην: Υ. Κσλζηαληίλνπ- Γ. Πιεηφο, ρνιηθή απνηπρία θαη θνηλσληθόο απνθιεηζκόο. Αηηίεο, ζπλέπεηεο θαη αληηκεηώπηζε (Πξαθηηθά ηνπ Η' Δηεζλνύο Επηζηεκνληθνύ πλεδξίνπ), Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα 1999, ζ Koblitz J., Leistungserwartungen von Lehrern und die Lehrer- Schüler Interaktion. Eine empirische Untersuchung aus der Sicht sozial- kognitiver Lerntheorien, Frankfurt am Main ηεξίδνκαη ζηα πφδηα κνπ: εθπαηδεπηηθφ πιηθφ αγσγήο πγείαο γηα ηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε, (8 ηφκνη), Αζήλα: ΔΠΗΦΤ, Παπαλανχκ Ε., Πνιηηηθή θνηλσληθνπνίεζε θαη ζρνιείν. Κξηηηθή ζεψξεζε θαη εκπεηξηθή έξεπλα, Θεζζαινλίθε: Κπξηαθίδε, 1989, ζ Huddleston Ed.-Garabagiu An (Ed.), Tool on teacher training for education for democratic citizenship and human rights education, Strasbourg: Council of Europe publishing, Vosniadou S., How children learn, Educational Practice Series, The International Academy of Education (IAE) and the International Bureau of Education, UNESCO Cohen E. G., Designing groupwork: strategies for the heterogeneous classroom, N. York: TCP, Columbia University, 1994 Ηλεκηπονικέρ Πηγέρ Ηζηνζειίδα ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο πνπ πεξηέρεη ζε ειεθηξνληθή κνξθή νιφθιεξν ην Compass, έλα εγρεηξίδην θαη νδεγφο εθπαίδεπζεο λέσλ ζηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα

14 Ζ ηζηνζειίδα ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο γηα ηελ εθπαίδεπζε. Πεξηέρεη πινχζην πιηθφ γηα ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε l.pdf Οδεγφο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο γηα ηελ νξγάλσζε κηαο Εσληαλήο Βηβιηνζήθεο Γηθηπαθή πχιε ηεο UNESCO κε πινχζην ππνζηεξηθηηθφ-παηδαγσγηθφ πιηθφ. de=48 Γεληθή Γξακκαηεία Νέαο Γεληάο: Σα δηθαηψκαηα ηνπ παηδηνχ. εηξά καζεκάησλ γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Παηδηνχ ζε παηδηά Δθπαηδεπηηθή Πχιε Τπ.Δ.Π.Θ κε πινχζην πιηθφ θαη ζπλδέζεηο ζε άιινπο ηζηνρψξνπο Ζ ηζηνζειίδα ηεο UNICEF (ε θαηάιεμε.gr νδεγεί ζηνλ ειιεληθφ ηζηνρψξν)