ΠΡΑΚΣΙΚΗ ΕΝΑΡΜΟΝΙΗ ΚΑΣΑ ΣΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΩΝ ΤΝΣΑΓΜΑΣΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΣΩΝ

Transcript

1 2008 ΡΕΟΠΟΤΛΟΤ ΕΡΑΣΩ ΑΜ: ΣΗΛ : ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗ ΠΡΑΚΣΙΚΗ ΕΝΑΡΜΟΝΙΗ ΚΑΣΑ ΣΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΩΝ ΤΝΣΑΓΜΑΣΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΣΩΝ ΜΑΘΗΜΑ:ΕΦΑΡΜΟΓΕ ΔΗΜΟΙΟΤ ΔΙΚΑΙΟΤ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΣΕ ΚΑΘΗΓΗΣΕ : Α. ΔΗΜΗΣΡΟΠΟΤΛΟ Ζ. ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΤ ΑΘΗΝΑ 2008

2 Π Δ Ρ Ι Δ Υ Ο Μ Δ Ν Α ΚΔΦΑΛΑΙΟ I Παξνπζίαζε ηνπ ζέκαηνο ΚΔΦΑΛΑΙΟ II 2.1 Έλλνηα ζπληαγκαηηθνχ δηθαηψκαηνο 2.2 Γηαθξίζεηο θαηά ηελ παξαδνζηαθή ζεσξία 2.3 Μεηαβνιή ηεο έλλνκεο ηάμεο: Μεηάβαζε απφ ηνλ αηνκηθηζκφ ζηνλ θνηλσληθφ αλζξσπηζκφ 2.4 Γηαθξίζεηο θαηά ηελ ζχγρξνλε ζεσξία ΚΔΦΑΛΑΙΟ III Δθαξκνγή ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ 3.1 Έλλνηα εθαξκνγήο 3.2 Γηαθξίζεηο πεδίσλ εθαξκνγήο α. Γεληθφ πεδίν β. Δηδηθφ πεδίν ΚΔΦΑΛΑΙΟ IV χγθξνπζε ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ 4.1 Έλλνηα αληηλνκίαο ζην Γίθαην 4.2 Αληηλνκίεο ζην εζσηεξηθφ ηνπ πληάγκαηνο Έλλνηα ζχγθξνπζεο 4.3 χγθξνπζε ππφ λνκηθή έλλνηα θαη πξαγκαηηθή ζχγθξνπζε 4.4 ρέζε ζχγθξνπζεο δηθαησκάησλ θαη έλλνκεο ηάμεο 4.5 Δλδεηθηηθά παξαδείγκαηα ζχγθξνπζεο ΚΔΦΑΛΑΙΟ V Μέζνδνη δηθαητθήο άξζεο ηεο ζχγθξνπζεο 5.1 Αξρή ηεο ηππηθήο ηζνδπλακίαο ησλ δηαηάμεσλ ηνπ πληάγκαηνο θαη θαηεπζπληήξηα αξρή ηεο ζχγρξνλεο έλλνκεο ηάμεο 5.2 Αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο θαη ζηάζκηζε ζπκθεξφλησλ 5.3 Αξρή ηεο πξαθηηθήο ελαξκφληζεο ή πξαθηηθήο αξκνλίαο

3 α. ρέζε αξρήο πξαθηηθήο ελαξκφληζεο θαη αξρήο αλαινγηθφηεηαο β. Η πξαθηηθή ελαξκφληζε ζηε γεξκαληθή ζεσξία ΚΔΦΑΛΑΙΟ VI Αληηκεηψπηζε ησλ ζπγθξνχζεσλ κέζσ ηεο ζεζκηθήο εθαξκνγήο 6.1 Μέζνδνο ζεζκηθήο εθαξκνγήο 6.2 Παξάδεηγκα εθαξκνγήο ηεο κεζφδνπ ΚΔΦΑΛΑΙΟ VII πκπέξαζκα Δπίινγνο ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (ΔΝΣΤΠΗ-ΗΛΔΚΣΡΟΝΙΚΗ) ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΠΔΡΙΛΗΦΗ ΛΗΜΜΑΣΑ ΑΠΟΦΑΔΙ

4 ΚΔΦΑΛΑΙΟ Ι ΣΟ ΘΔΜΑ Με ηελ παξνχζα εξγαζία γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα πξνζέγγηζεο ηνπ ρψξνπ ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ θαη ηδηαίηεξα κηα πξνζπάζεηα κειέηεο ηεο έλλνηαο ηεο πξαθηηθήο ελαξκφληζεο θαηά ηελ άζθεζε θαη εθαξκνγή ηνπο. ην πξψην κέξνο, επηρεηξείηαη κηα ζχληνκε παξνπζίαζε ηεο έλλνηαο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ θαη ηεο δηάθξηζήο ηνπο ππφ ην πξίζκα ηεο αηνκηθηζηηθήο θαη θνηλσληθήο αλζξσπηζηηθήο έλλνκεο ηάμεο. Αθνχ γίλεη κηα κηθξή αλαθνξά ζηα πεδία εθαξκνγήο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ, ην δεχηεξν κέξνο είλαη αθηεξσκέλν ζην λνκηθφ θαηλφκελν ηεο ζχγθξνπζεο, σο απαξαίηεην ζηνηρείν γηα ηελ πξνζέγγηζε ηνπ εξεπλψκελνπ ζέκαηνο. Σν δήηεκα ηεο ζχγθξνπζεο ζα εμεηαζζεί ζην πιαίζην ηεο παξαδνζηαθήο λνκηθήο ζεσξίαο αιιά θαη ηνπνζεηνχκελν ζηελ ζχγρξνλε ζπληαγκαηηθνπνιηηηθή πξαγκαηηθφηεηα. Θα γίλεη δηάθξηζε κεηαμχ πξαγκαηηθήο θαη λνκηθήο ζχγθξνπζεο θαη ζα δηαπηζησζεί ε πιαζηφηεηα ηεο δεχηεξεο ζην πιαίζην ηεο έλλνκεο ηάμεο ηνπ θνηλσληθνχ αλζξσπηζκνχ. ηε ζπλέρεηα, ζα αλαιπζνχλ νη κέζνδνη πνπ ε ειιεληθή θαη γεξκαληθή ζεσξία θαηά θαηξνχο έρνπλ αλαπηχμεη γηα ηελ πξνζπάζεηα δηθαηηθήο άξζεο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο ζχγθξνπζεο. Σφζν ε ζεσξία ηεο ζηάζκηζεο ζπκθεξφλησλ φζν θαη ε ζεσξία ηεο αξρήο ηεο πξαθηηθήο ελαξκφληζεο ή πξαθηηθήο αξκνλίαο θαηέρνπλ ηηο ζεκαληηθφηεξεο ζέζεηο. Πξηλ ε παξνχζα εξγαζία θηάζεη ζην ηέινο ηεο θξίλεηαη αλαγθαία κηα ζχληνκε αλάιπζε ηεο κεζφδνπ ηεο ζεζκηθήο εθαξκνγήο, κηαο κεζφδνπ πνπ ππεξληθά ηα εκπφδηα ζηα νπνία πξνζθξνχνπλ νη πξναλαθεξζείζεο ζεσξίεο, ηθαλήο λα αλαρζεί ζε γεληθφηεξε κέζνδν πνπ νθείιεη λα αθνινπζεί ν εθαξκνζηήο ηνπ δηθαίνπ πξνθεηκέλνπ λα θαηαιήμεη ζε νξζέο ιχζεηο πξνο απνθαηάζηαζε ηεο αξκνλίαο ηεο θνηλσληθήο ζπκβίσζεο.

5 ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΙΙ 2.1 ΔΝΝΟΙΑ ΤΝΣΑΓΜΑΣΙΚΟΤ ΓΙΚΑΙΧΜΑΣΟ Γηθαίσκα είλαη ε απφ ην δίθαην απνλεκφκελε ζηα πξφζσπα εμνπζία γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ζπκθέξνληνο 1. Απνηειείηαη απφ δχν (2) επί κέξνπο ζηνηρεία: α. Σν νληνινγηθφ, ήηνη εμνπζία σο λνκηθά αλαγλσξηζκέλε ηθαλφηεηα επηβνιήο ζειήζεσο β. ην ιεηηνπξγηθφ, ήηνη ε ηθαλνπνίεζε ζπκθέξνληνο κέζα ζην πιαίζην ηεο έλλνκεο ηάμεο. πληαγκαηηθφ δηθαίσκα είλαη ην δηθαίσκα πνπ αλαγλσξίδεηαη απφ ην ζχζηεκα ησλ θαλφλσλ δηθαίνπ πνπ ηνπνζεηείηαη ζηελ θνξπθή ηεο ηεξαξρίαο ηεο έλλνκεο ηάμεο, ην χληαγκα. Σν χληαγκα, σο ζεκειηψδεο λφκνο ζέηεη φξηα ζηελ άζθεζε ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο απνλέκνληαο νξηζκέλα δηθαηψκαηα ζηα πξφζσπα πνπ ππφθεηληαη ζ απηή ψζηε λα κπνξνχλ λα δηεθδηθήζνπλ ην πνζνζηφ ηεο ειεπζεξίαο πνπ ηνπο έρεη αλαγλσξηζζεί. Απηά ηα δηθαηψκαηα πνπ ηείλνπλ λα απνθιείζνπλ ή λα πεξηνξίζνπλ ηηο επεκβάζεηο ηνπ Κξάηνπο νλνκάδνληαη α η ν κ η θ ά δ η θ α η ψ κ α η α γηαηί παξέρνληαη ζηα άηνκα κε ηελ έλλνηα ηεο απηεμνπζίαο θαη ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ. ηελ Διιάδα εθηφο απφ ηνλ παξαπάλσ φξν ρξεζηκνπνηνχληαη θαη άιινη φξνη ελλνηνινγηθά ηαπηφζεκνη φπσο «α η ν κ η θ έ ο ε ι ε π ζ ε ξ ί ε ο», «ζ ε κ ε ι η ψ δ ε δ η θ α η ψ κ α η α», «δ η θ α η ψ κ α η α η ν π α λ ζ ξ ψ π ν π», «δ ε κ φ ζ η ε ο ε ι ε π ζ ε ξ ί ε ο» ΓΙΑΚΡΙΔΙ ΚΑΣΑ ΣΗΝ ΠΑΡΑΓΟΙΑΚΗ ΘΔΧΡΙΑ Καηά ηελ παξαδνζηαθή λνκηθή ζεσξία, ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα δηαθξίλνληαη ζε ηξεηο (3) θαηεγνξίεο, βαζηδφκελεο ζηελ θιαζηθή ηξηπιή δηάθξηζε ησλ δεκνζίσλ δηθαησκάησλ ηνπ G. Jellinek 3. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηελ πξψηε θαηεγνξία αλήθνπλ ηα αηνκηθά δηθαηψκαηα πνπ ζπλάγνληαη απφ ηελ αξλεηηθή θαηάζηαζε ή θαηάζηαζε ειεπζεξίαο (s t a t u s n e g a t i v u s ή s t a t u s l i b e r t a t i s). Σν πεξηερφκελφ ηνπο ζπλίζηαηαη ζηελ αμίσζε γηα απνρή (non facere) ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο απφ επεκβάζεηο ζηε ζθαίξα ηεο ειεχζεξεο δξάζεο ησλ αηφκσλ. Σα δηθαηψκαηα απηά ζπλέζεζαλ ηνλ θιαζηθφ θαηάινγν έηζη φπσο δηακνξθψζεθε κε ηελ γαιιηθή δηαθήξπμε ηνπ 1789 θαη ην γαιιηθφ χληαγκα ηνπ 1791 θαη είλαη ηα εμήο : 1 βι. Γεκεηξφπνπινο Α. πληαγκαηηθά Γηθαηψκαηα, Γεληθφ Μέξνο, ζει. 93 : Ο Windscheid πξνζδηφξηζε ην δηθαίσκα σο ηελ εμνπζία πνπ απνλέκεη ην δίθαην ζηα πξφζσπα. Αξγφηεξα ν Jehring, ηνλίδνληαο ην ηεινινγηθφ ζηνηρείν, φξηζε ην δηθαίσκα σο ην ζπκθέξνλ, πνπ πξνζηαηεχεηαη απφ ην δίθαην. Ο Regelsberger ζπλέλσζε ηνπο δχν νξηζκνχο θαη φξηζε ην δηθαίσκα σο εμήο: Γηθαίσκα είλαη ε εμνπζία πνπ απνλέκεηαη απφ ην δίθην γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ζπκθέξνληνο. 2 βι. Μάλεζεο Αξηζη., πληαγκαηηθά Γηθαηψκαηα α αηνκηθέο ειεπζεξίεο, ζει. 12 έσο 17 3 βι. Ράτθνο Αζ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, ηφκνο ΙΙ, Θεκειηψδε Γηθαηψκαηα, ζει. 37 έσο 40

6 α. πξνζσπηθή αζθάιεηα θαη ειεπζεξία β. ην άζπιν ηεο θαηνηθίαο γ. ειεπζεξία έθθξαζεο ζηνραζκψλ θαη ηχπνπ δ. ζξεζθεπηηθή ειεπζεξία ε. ειεπζεξία εθπαίδεπζεο ζη. ην απφξξεην ησλ επηζηνιψλ δ. ειεπζεξία ηνπ ζπλέξρεζζαη ε. ην δηθαίσκα ηνπ αλαθέξεζζαη πξνο ηηο αξρέο ζ. ην απαξαβίαζην ηεο ηδηνθηεζίαο η. νηθνλνκηθή ειεπζεξία ηα. ηζφηεηα Αξγφηεξα πξνζηέζεθε θαη ην δηθαίσκα ηνπ ζπλεηαηξίδεζζαη. ηε δεχηεξε θαηεγνξία αλήθνπλ ηα πνιηηηθά δηθαηψκαηα πνπ ζπλάγνληαη απφ ηελ ελεξγεηηθή θαηάζηαζε (s t a t u s a c t i v u s) θαη είλαη ηα δηθαηψκαηα ζπκκεηνρήο ησλ αηφκσλ ζηελ άζθεζε ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο. Σα δηθαηψκαηα απηά αλαγλσξίδνληαη κφλν ζηνλ πνιίηε. ηελ ηξίηε θαηεγνξία αλήθνπλ ηα θνηλσληθά δηθαηψκαηα σο δηθαηψκαηα κε πεξηερφκελν ζεηηθφ (s t a t u s p o s i t i v u s). Οη θνξείο ηνπο απαηηνχλ απφ ην Κξάηνο νξηζκέλεο παξνρέο νηθνλνκηθήο θπξίσο θχζεσο θαη ε ζεκειίσζή ηνπο είλαη απφξξνηα ηεο κεηαηξνπήο ηνπ θηιειεχζεξνπ θξάηνπο δηθαίνπ ζε θνηλσληθφ θξάηνο. Σα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα δηαπιάζηεθαλ ζηε κεηά ηε γαιιηθή επαλάζηαζε θιαζηθή λνκηθή ζεσξία σο δεκφζηα δηθαηψκαηα κε απνθιεηζηηθά αληηθξαηηθή θαηεχζπλζε. Θεσξνχληαλ σο αλαιινίσηεο θαη απαξάγξαπηεο αξρέο ηνπ ζπλφινπ ηεο έλλνκεο ηάμεο ησλ νπνίσλ ην πεξηερφκελν δελ πεξηνξηδφηαλ ζηε ξχζκηζε ησλ ζρέζεσλ θξάηνπο-πνιηηψλ. Απνηεινχζαλ θπζηθφ δίθαην αιιά ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ε ζεψξεζε απηή απνηέιεζε πξντφλ ησλ ηζηνξηθνπνιηηηθψλ ζπλζεθψλ ηεο επνρήο ηεο δηακφξθσζεο ηεο θιαζηθήο λνκηθήο ζεσξίαο. 2.3 ΜΔΣΑΒΟΛΗ ΣΗ ΔΝΝΟΜΗ ΣΑΞΗ: ΜΔΣΑΒΑΗ ΑΠΟ ΣΟΝ ΑΣΟΜΙΚΙΜΟ ΣΟΝ ΚΟΙΝΧΝΙΚΟ ΑΝΘΡΧΠΙΜΟ Η ζχγρξνλε λνκηθή επηζηήκε δηαθξίλεη αλάκεζα ζε ηξεηο (3) βαζηθέο κνξθέο λνκηθήο ηδενινγίαο θαη θαηά ζπλέπεηα αλάκεζα ζε ηξία (3) ζπζηήκαηα Γηθαίνπ 4 : ηνλ αηνκηθηζκφ, ηνλ εηαηηζκφ θαη ηνλ θνηλσληθφ αλζξσπηζκφ. Κάζε έλα απφ ηα παξαπάλσ βαζίδεηαη ζηηο αληίζηνηρεο θαηαζηαηηθέο αξρέο, θαηεπζπληήξηνη νδεγνί ηνπ ζπληαθηηθνχ λνκνζέηε, ηνπ θνηλνχ λνκνζέηε θαη ηνπ εθαξκνζηή ηνπ δηθαίνπ (ηελ αηνκηθηζηηθή, ηελ εηαηηθή ή νινθιεξσηηθή θαη ηελ αξρή ηνπ θνηλσληθνχ αλζξσπηζκνχ). Σν δήηεκα ηεο πξνζηαζίαο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ δηαθνξνπνηείηαη ζηνπο θφιπνπο θαζελφο απφ ηα παξαπάλσ δηθαηηθά ζπζηήκαηα. Βι. Γεκεηξφπνπινο Α., Γεληθή πληαγκαηηθή Θεσξία, ηφκνο Α, ζει. 11 έσο 12

7 4 Η αηνκηθηζηηθή αξρή, ζαλ θαηαζηαηηθή αξρή ηεο παιαηάο έλλνκεο ηάμεο πξνζδηφξηζε ηε κνξθή ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο. Σν παιαηάο κνξθήο θξάηνο δηθαίνπ ήηαλ ην θηιειεχζεξν θξάηνο απνρήο πνπ αλέιαβε ηελ ζπληαγκαηηθή ππνρξέσζε λα κελ παξαβηάδεη ην ίδην ηα αηνκηθά δηθαηψκαηα (κε πξνζηαηεπηηθφ-παξεκβαηηθφ). Η δηάθξηζε ηνπ θξάηνπο απφ ηελ θνηλσλία λαη κελ πξνζηάηεπε ην άηνκν απφ ην θξάηνο, ην άθελε φκσο έθζεην ζηηο απεηιέο ηεο ηδησηηθήο εμνπζίαο. Σν παξαπάλσ ζχζηεκα βαζηζκέλν ζην δπαδηζκφ θξάηνπο-θνηλσλίαο θαη θαη επέθηαζε ζην δπαδηζκφ ηνπ δηθαίνπ ζε δεκφζην θαη ηδησηηθφ άθελε πεδίν ειεχζεξν γηα ηελ πξνζβνιή ησλ δηθαησκάησλ ησλ άιισλ, ηελ πξνζβνιή ηεο αλζξψπηλεο αμίαο. Απηή ηελ έιιεηςε πξνζηαζίαο αληηθαηφπηξηδε ν δεκφζηνο ραξαθηήξαο ησλ αηνκηθψλ ειεπζεξηψλ. Σα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα δελ αλέπηπζζαλ ηζρχ erga omnes, δελ είραλ απφιπην ραξαθηήξα δεδνκέλνπ φηη κπνξνχζαλ λα πξνζβιεζνχλ απφ ηνπο θνξείο ηεο ηδησηηθήο εμνπζίαο. ηελ θιαζηθή έλλνκε ηάμε ην ζπληαγκαηηθφ πξφηππν ήηαλ εθείλν ηνπ κεκνλσκέλνπ πνιίηε πνπ δελ ήηαλ ππνρξεσκέλνο λα ζέβεηαη ηα δηθαηψκαηα ησλ άιισλ. Δπηθξαηέζηαην ηελ πεξίνδν απηή είλαη ην αμίσκα ηεο απηνλνκίαο ηεο ηδησηηθήο ζειήζεσο 5, ε δπλαηφηεηα επηβνιήο ηεο ζέιεζεο ηνπ ηζρπξφηεξνπ. Σα αηνκηθά δηθαηψκαηα δελ είλαη ζηελ θπξηνιεμία ηνπ φξνπ αηνκηθά αιιά αηνκηθηζηηθά, λνκηθά φπια ησλ ηζρπξψλ θαηά ησλ αδπλάησλ, εμνπζία βνπιήζεσο γηα ηελ ηθαλνπνίεζε πξνζσπηθψλ ζπκθεξφλησλ. Η δηάθξηζε δηθαίνπ ζε δεκφζην θαη ηδησηηθφ, πξντφλ ηεο δπαδηζηηθήο έλλνκεο ηάμεο, νδεγεί ζηελ άξλεζε ηεο ακπληηθήο ζπληαγκαηηθήο ελέξγεηαο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ, ε νπνία απνθξνχεη ηηο πξνζβνιέο ηεο αλζξψπηλεο αμίαο (δει. ηεο ηξηηελέξγεηαο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ) θαη πεξηνξίδεη ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα ζην ρψξν ηνπ δεκνζίνπ δηθαίνπ. Σα φζα εθηέζεθαλ παξαπάλσ δελ κπνξνχλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηελ ζχγρξνλε ζπληαγκαηηθνπνιηηηθή πξαγκαηηθφηεηα. Η δεκνθξαηηθνπνίεζε ηνπ θξάηνπο, ε ηζηνξηθνπνιηηηθή εμέιημε θαη ε κεηαβνιή ησλ θνηλσληθννηθνλνκηθψλ ζπλζεθψλ είραλ αληίθηππν θαη ζηελ λνκηθή επηζηήκε. Μέζα απφ ηζηνξηθή πνξεία δηαθνζίσλ (200) ρξφλσλ, ε έλλνκε ηάμε πεξλά ζ έλα λέν ζηάδην, πνηνηηθά δηαθνξνπνηεκέλν, κε ζπληαγκαηηθφ πξφηππν εθείλν ηνπ θνηλσληθνχ αλζξψπνπ. Η θνηλσληθνπνίεζε ηνπ θξάηνπο ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηνπ λνκνζεηηθνχ πξνζηαηεπηηθνχ παξεκβαηηζκνχ 6. Ο λνκνζέηεο επεκβαίλεη θαη ξπζκίδεη ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ηδησηψλ εμαζθαιίδνληαο φξνπο εηξεληθήο ζπκβίσζεο. Η ακπληηθή ελέξγεηα ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ επεθηείλεηαη θαη ζηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο. Με ηελ πνηνηηθή κεηαβνιή ηεο έλλνκεο ηάμεο αλαπξνζδηνξίδεηαη θαη ε θαηαζηαηηθή αξρή ε νπνία απεθδχεηαη ηνλ αηνκηθηζηηθφ ηεο ραξαθηήξα θαη ιακβάλεη ραξαθηήξα θνηλσληθφ. Η αξρή ηνπ απαξαβηάζηνπ ηεο αλζξψπηλεο αμίαο είλαη ε αλψηαηε δηθαηνπνιηηηθή αξρή. Η έλλνκε ηάμε βαζίδεηαη ζηελ ελφηεηα δεκνζίνπ θαη ηδησηηθνχ δηθαίνπ θαη ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα δελ πξνζηαηεχνπλ κφλν απφ ηελ θξαηηθή αιιά θαη απφ ηελ ηδησηηθή εμνπζία. βι. Γεκεηξφπνπινο Α., Σα ακπληηθά δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ θαη ε κεηαβνιή ηεο έλλνκεο ηάμεο, ζει. 61 επ.

8 βι. Γεκεηξφπνπινο Α., Σα ακπληηθά δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ θαη ε κεηαβνιή ηεο έλλνκεο ηάμεο, ζει. 81 Η δεκνζηνπνίεζε ηνπ ηδησηηθνχ δηθαίνπ θαη παξάιιεια ε ηδησηηθνπνίεζε ηνπ δεκνζίνπ δηθαίνπ σο λνκηθά θαηλφκελα κε θαηεπζπληήξηα αξρή ηελ αλζξψπηλε αμία ζπληζηνχλ δχν κεξηθφηεξεο εθθάλζεηο ηνπ εμαλζξσπηζκνχ ηνπ δηθαίνπ. Η κεηάβαζε απφ ηνλ αηνκηθηζκφ ζηνλ θνηλσληθφ αλζξσπηζκφ ζεκαίλεη ηαπηφρξνλα θαη κεηαβνιή ηεο λνκηθήο ππφζηαζεο ηεο έλλνηαο ηνπ δηθαηψκαηνο. Η θιαζηθή ηξηκεξήο δηάθξηζε δελ αληαπνθξίλεηαη πιένλ ζην ζχγρξνλν πεξηερφκελφ ηνπο. Η δηάθξηζε ησλ θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ απφ ηα άιια ζεκειηψδε δηθαηψκαηα ηνπ status negativus θαη status activus νθείινληαη ζηελ επίδξαζε ηεο αηνκηθηζηηθήο λνκηθήο ζεσξίαο. Δλψ ηα δηθαηψκαηα ηεο αηνκηθηζηηθή έλλνκεο ηάμεο ήηαλ δηθαηψκαηα αηνκ(ηθηζη)ηθά, ηα δηθαηψκαηα ηεο ζχγρξνλεο έλλνκεο ηάμεο είλαη θνηλσληθά θαη παξέρνπλ ζην άηνκν ηελ εμνπζία ηθαλνπνίεζεο ζπκθεξφλησλ ζηα πιαίζηα ηνπ γεληθνχ ζπκθέξνληνο. ΤΓΥΡΟΝΗ ΘΔΧΡΙΑ Η θιαζηθή λνκηθή ζεσξία αδπλαηεί λα εμεγήζεη κε πιεξφηεηα θαη αθξίβεηα ηελ θχζε θαη ηε ιεηηνπξγία ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ζηε ζχγρξνλε έλλνκε ηάμε. Οη ζχγρξνλνη λνκηθνί δηαπηζηψλνπλ ηε κεηαβνιή ηεο ίδηαο ηεο θχζεο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ σο ηκήκα ηεο γεληθφηεξεο κεηαβνιήο ηεο έλλνκεο ηάμεο. ηε ζχγρξνλε εληαία θνηλσληθή αλζξσπηζηηθή έλλνκε ηάμε ηα δηθαηψκαηα δελ λννχληαη κφλν σο δίθαην εμ ππνθεηκέλνπ αιιά αλάγνληαη ζε αληηθεηκεληθνχο θαλφλεο δηθαίνπ, ζε αμηψκαηα ηεο ζπλνιηθήο έλλνκεο ηάμεο. Με θαηεπζπληήξηα αξρή ηελ αξρή ηνπ απαξαβηάζηνπ ηεο αλζξψπηλεο αμίαο (αξ. 2, παξ. 1), ηα ζχγρξνλα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα δελ έρνπλ κφλν αξλεηηθή-ακπληηθή δηάζηαζε αιιά θαη πξνζηαηεπηηθή θαη εμαζθαιηζηηθή-δηεθδηθεηηθή 7. πληζηνχλ ζπληαγκαηηθέο εμεηδηθεχζεηο ηεο αλζξψπηλεο αμίαο, κεξηθφηεξεο εθθάλζεηο ηεο αλζξψπηλεο ππφζηαζεο θαη δξαζηεξηφηεηαο, Με ηελ θαηνρχξσζή ηνπο παξέρνληαη εμνπζίεο ζε απηά ηα ίδηα ηα άηνκα, ηθαλφηεηα δξάζεο ηνπο ζηνλ επξχηεξν θνηλσληθφ ρψξν θαη ζπκκεηνρήο ηνπο ζηελ θνηλσληθή, πνιηηηθή, νηθνλνκηθή δσή ηεο ρψξαο. Σν α κ π λ η η θ φ πεξηερφκελν ζηξέθεηαη ελάληηα ζε θάζε απεηιή πξνεξρφκελε είηε απφ ηελ θξαηηθή είηε απφ ηελ ηδησηηθή εμνπζία. Η θαηά ηνπ θξάηνπο θαηεχζπλζε ηνπ ακπληηθνχ δηθαηψκαηνο πξνθχπηεη απφ ηελ ππνρξέσζε ζεβαζκνχ ηνπ δηθαηψκαηνο. Ο ζπληαθηηθφο λνκνζέηεο ππνρξεψλεη ηελ λνκνζεηηθή, εθηειεζηηθή, δηθαζηηθή εμνπζία λα ζέβεηαη, δειαδή λα κελ παξαβηάδεη ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα. Σν ακπληηθφ πεξηερφκελν φκσο αλαπηχζζεηαη erga omnes πξνζηαηεχεη δειαδή ηνλ θνξέα απφ επηζεηηθέο ελέξγεηεο θαη ησλ ηδησηψλ βι. Γεκεηξφπνπινο Α., πληαγκαηηθά Γηθαηψκαηα, Γεληθφ Μέξνο, ζει. 137 επ. βι. Άξζξν 25, παξ. 1, εδάθην γ : Σα δηθαηψκαηα απηά ηζρχνπλ θαη ζηηο ζρέζεηο κεηαμχ ηδησηψλ ζηηο νπνίεο πξνζηδηάδνπλ.

9 Σν π ξ ν ζ η α η ε π η η θ φ πεξηερφκελν ζηξέθεηαη -φρη θαηά- αιιά πξνο ην θξάηνο θαη αμηψλεη ηελ παξνρή βνήζεηαο θαη ηε ιήςε φισλ ησλ αλαγθαίσλ κέηξσλ γηα ηελ απφθξνπζε απεηιψλ πξνεξρφκελσλ απφ επηζεηηθέο ελέξγεηεο ζπλαλζξψπσλ ή γηα ηελ απνθαηάζηαζε βιάβεο πνπ ππέζηε κε ηελ πξνζβνιή. Αληίζεηα, νη ηδηψηεο ππνρξενχληαη απφ ην χληαγκα λα ζέβνληαη ηα δηθαηψκαηα ησλ άιισλ φρη φκσο θαη λα ηα πξνζηαηεχνπλ. Σν ε μ α ζ θ α ι η ζ η η θ φ πεξηερφκελν πνπ αλαγλσξίδεηαη απφ ην χληαγκα ζε εηδηθέο πεξηπηψζεηο ζηξέθεηαη απνθιεηζηηθά θαηά ηνπ θξάηνπο θαη αμηψλεη ηελ παξνρή πιηθψλ κέζσλ θαη ππεξεζηψλ απαξαίηεησλ γηα ηελ άζθεζε ησλ δηθαησκάησλ. Η εμαζθαιηζηηθή δηάζηαζε είλαη λέα δηάζηαζε θαη δηακνξθψλεηαη παξάιιεια πξνο ηελ εμέιημε ηνπ θνηλσληθνχ πξνζηαηεπηηθνχ θξάηνπο ζε θνηλσληθφ εμαζθαιηζηηθφ θξάηνο. Παξαηεξνχκε ελ ηέιεη ηελ θνηλσληθνπνίεζε ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ σο απνηέιεζκα ηεο κεηαβνιήο ηεο λνκηθήο ηνπο ππφζηαζεο, ηεο έλλνηαο θαη ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπο, δειαδή αλαγλσξίδνπκε ηνλ θνηλσληθφ ηνπο ραξαθηήξα ππέξ ηνπ αλζξψπνπ σο αηφκνπ θαη σο κέινπο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ (αξ. 25, παξ. 1). ην ζεκείν απηφ νθείινπκε λα επηζεκάλνπκε ηελ δηπιή λνκηθή ππφζηαζε πνπ απνθηνχλ ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα σο απφξξνηα ηεο κεηαβνιήο ηεο λνκηθήο ηνπο θχζεο. ηηο δηαπξνζσπηθέο έλλνκεο ζρέζεηο ην χληαγκα ησλ δηθαησκάησλ ζε αληηδηαζηνιή κε ην χληαγκα ησλ εμνπζηψλ ιεηηνπξγεί σο ζεκέιην ηεο νξγαλσκέλεο θνηλσλίαο πνπ ελζσκαηψλεη αμίεο ζεκειηψδεηο ηεο θνηλσληθήο ζπκβίσζεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην δηθαίσκα δηαηεξεί ηελ ππνθεηκεληθή ηνπ ππφζηαζε απνθηά φκσο θαη αληηθεηκεληθή δηάζηαζε (θαλφλεο ή αξρέο αληηθεηκεληθνχ δηθαίνπ πνπ θαζνδεγνχλ ηε δξάζε ηνπ Κξάηνπο). Με απηή ηε κνξθή νη ζπληαγκαηηθέο ειεπζεξίεο ελεξγνχλ σο αμίεο κε βάζε ηηο νπνίεο γίλνληαη αμηνινγήζεηο θαη ζηαζκίζεηο θξαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηδησηηθψλ ζπκπεξηθνξψλ 9. Με ιίγα ιφγηα ε αληηθεηκεληθνπνίεζε ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ αλάγεη ηα ηειεπηαία ζε βαζηθά αμηψκαηα ηεο ζπλνιηθήο έλλνκεο ηάμεο. 9 βι. Μαληηάθεο, Κξάηνπο Γηθαίνπ θαη Γηθαζηηθφο έιεγρνο πληαγκαηηθφηεηαο, ζει. 422.

10 ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ ΔΦΑΡΜΟΓΗ ΣΧΝ ΤΝΣΑΓΜΑΣΙΚΧΝ ΓΙΚΑΙΧΜΑΣΧΝ Πξηλ εηζέιζνπκε ζην θεληξηθφ ζέκα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, εθείλν ηεο ζχγθξνπζεο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ θαη ησλ κεζφδσλ δηθαηηθήο άξζεο ηνπο θαη πξνθεηκέλνπ λα θαηαζηνχλ ζαθέζηεξεο νη πξνζπάζεηεο ιχζεο ηνπ θαηλνκέλνπ, θξίζεθε αλαγθαίν λα παξνπζηαζηνχλ κε ζχληνκν ηξφπν ηα κεξηθφηεξα πεδία εθαξκνγήο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ. 3.1 ΟΡΙΜΟ ΔΦΑΡΜΟΓΗ Δθαξκνγή ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ είλαη ε πινπνίεζε ηνπ θαλνληζηηθνχ ηνπο πεξηερνκέλνπ ηφζν ζηηο ζρέζεηο θξάηνπο-πνιίηε φζν θαη ζηηο ζρέζεηο ησλ πνιηηψλ κεηαμχ ηνπο 10. Με ηε κεηάβαζε απφ ηελ δπαδηζηηθήαηνκηθηζηηθή έλλνκε ηάμε ζηελ έλλνκε ηάμε ηνπ θνηλσληθνχ αλζξσπηζκνχ δελ λνείηαη δηάθξηζε κεηαμχ ηδησηηθνχ θαη δεκνζίνπ δηθαίνπ. Η ζχγρξνλε έλλνκε ηάμε είλαη εληαία γεγνλφο πνπ έρεη αληίθηππν θαη ζην ρψξν ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ. Η εθαξκνγή ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ λνείηαη θαη σο εθαξκνγή ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο ζηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, ζηηο έλλνκεο ζρέζεηο θαη ζεζκνχο ηνπ ηδησηηθνχ δηθαίνπ (ηξηηελέξγεηα ή δηαπξνζσπηθή ελέξγεηα).σν χληαγκά καο κε ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001, θαηνρπξψλεη expressis verbis ηελ δηαπξνζσπηθή ελέξγεηα ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ ζην αξ. 25, παξ. 1, εδάθην γ. 3.2 ΓΙΑΚΡΙΗ: ΓΔΝΙΚΟ-ΔΙΓΙΚΟ ΠΔΓΙΟ ΔΦΑΡΜΟΓΗ 11 Ήδε ε θιαζηθή λνκηθή ζεσξία πξνρσξεί ζηελ δηάθξηζε κεηαμχ δχν (2) πεδίσλ εθαξκνγήο, ην γεληθφ θαη ην εηδηθφ, δηαθεξχζζεη φκσο πσο ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα εθαξκφδνληαη κφλν ζηελ γεληθή θπξηαξρηθή ζρέζε δει. ζηελ γεληθή ζρέζε θξάηνπο-πνιηηψλ (εθαξκνγή δεκνζίνπ δηθαίνπ ). Οη ηζηνξηθνλνκηθέο εμειίμεηο, σζηφζν, δελ ζα ήηαλ δπλαηφλ λα κελ επεξεάζνπλ θαη ηελ έθηαζε εθαξκνγήο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ. Καη πξάγκαηη, κε ηελ εμέιημε θαη ηελ πνηνηηθή κεηαβνιή ηεο έλλνκεο ηάμεο παξαηεξείηαη δηεχξπλζε ηεο γεληθήο ζρέζεο κε ηελ δεκηνπξγία ηεο γεληθήο δηαπξνζσπηθήο ζρέζεο θαζψο θαη επέθηαζή ηνπο ζην εηδηθφ πεδίν, ζηηο εηδηθέο θπξηαξρηθέο ζρέζεηο θαη ζηηο ζρέζεηο κεηαμχ ηδησηψλ (ζεζκηθή/εηδηθή εθαξκνγή). Η δηάθξηζε θαη ε δηαθνξνπνίεζή ηνπο επηρεηξείηαη κε βάζε ηξία (3) θξηηήξηα. Καη αξρήλ, σο πξνο ηνλ θνξέα ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ ε γεληθή ζρέζε αλαθέξεηαη ζε φινπο ή ζε αφξηζην αξηζκφ θνξέσλ ζε αληίζεζε κε ηελ εηδηθή ζρέζε πνπ αλαθέξεηαη ζηνπο θνξείο εθείλνπο πνπ εκπιέθνληαη ζ έλα ζπγθεθξηκέλν ζεζκφ. 10 βι. Γεκεηξφπνπινο Α., πληαγκαηηθά Γηθαηψκαηα, Γεληθφ Μέξνο, ζει. 209.

11 11 βι. Γεκεηξφπνπινο Α., πληαγκαηηθά Γηθαηψκαηα, Γεληθφ Μέξνο, ζει. 48 έσο 66 ε έλα δεχηεξν επίπεδν, εμεηάδεηαη ν ρξφλνο δηάξθεηαο ηεο εθαξκνγήο. Δηδηθφηεξα, ε γεληθή ζρέζε είλαη κηα ζρέζε δηαξθήο, κφληκε, ελ αληηζέζεη κε ηελ εηδηθή ζρέζε πνπ ηελ δηαθξίλεη ν παξνδηθφο θαη έθηαθηνο ραξαθηήξαο ηεο. ε έλα ηειεπηαίν επίπεδν, αλαθνξηθφ πξνο ην εχξνο ηεο έθηαζήο ηνπο, ε γεληθή ζρέζε είλαη επξεία θαη απνηειεί ηνλ θαλφλα ελψ νη εηδηθέο ζρέζεηο ραξαθηεξίδνληαη απφ ζηελφηεηα δεδνκέλνπ φηη αθνξνχλ κεξηθφηεξα επίπεδα δσήο ηνπ αλζξψπνπ. Με ην αξ. 25 παξ.1 εδ. γ ν ζπληαθηηθφο λνκνζέηεο δηαθεξχζζεη ηελ αξρή ηεο βαζηθήο ηζρχνο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ πξνρσξψληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ζηελ θαζνιηθνπνίεζε ηνπο. χκθσλα κε ηελ αξρή απηή, φια θαη αξρήλ ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα εθαξκφδνληαη ζε φιεο ηηο έλλνκεο ζρέζεηο θαη σο πξνο φιν ην πεξηερφκελφ ηνπο. α. Γεληθφ πεδίν Κάζε ζεκειηψδεο δηθαίσκα έρεη γεληθφ πεξηερφκελν θαη εθαξκφδεηαη ζηελ γεληθή θπξηαξρηθή ζρέζε θξάηνπο-πνιίηε. Όπσο κεηαμχ θξάηνπο πνιίηε ππάξρεη θπξηαξρηθή ζρέζε θαηά ηνλ ίδην ηξφπν ππάξρεη γεληθή ζρέζε θάζε πνιίηε θαη ησλ άιισλ θνξέσλ ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ (γεληθή δηαπξνζσπηθή ζρέζε), Η αηνκηθηζηηθή λνκηθή ζεσξία αλαγλσξίδεη ηελ εθαξκνγή ησλ δηθαησκάησλ κφλν ζην επίπεδν ηεο γεληθήο θπξηαξρηθήο ζρέζεο, απνθνκκέλε πιήξσο απφ ην ζεζκηθφ πεξηβάιινλ, εθείλν ησλ κεξηθφηεξσλ έλλνκσλ ζρέζεσλ. Απφξξνηα ηεο ζεψξεζεο απηήο είλαη ε αθφκε θαη ζήκεξα αλαθνξά ζην γεληθφ πεξηερφκελν ησλ δηθαησκάησλ φηαλ γίλεηαη ιφγνο γηα εθαξκνγή ηνπο, νξηνζέηεζε ή πεξηνξηζκφ ηνπο. β. Δηδηθφ πεδίν Δθείλν πνπ παξέιεηςε ε παξαδνζηαθή ζεσξία είλαη ην γεγνλφο πσο ε δσή ηνπ αλζξψπνπ δελ κπνξεί λα πεξηνξηζηεί ζην πιαίζην ηεο γεληθήο θπξηαξρηθήο ζρέζεο. Σν άηνκν, σο νλ θνηλσληθφ απφ ηε θχζε ηνπ εκπιέθεηαη ζε κεξηθφηεξεο έλλνκεο ζρέζεηο θαη αθηεξψλεη έλα κεγάιν κέξνο ηεο δσήο ηνπ ζε ζεζκνχο (ζρνιείν, έλνπιεο δπλάκεηο, δεκνζηνυπαιιειηθή ζρέζε αιιά θαη νηθνγέλεηα, ζσκαηεία). Θ ε ζ κ η θ ή ε θ α ξ κ ν γ ή ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ είλαη ε εθαξκνγή ηνπο ζην επίπεδν κεξηθφηεξεο έλλνκεο ζρέζεο ή ζεζκνχ, είηε σο πξνο ην γεληθφ, είηε σο πξνο ην ζεζκηθφ ηνπο πεξηερφκελν, φπσο πξνζδηνξίδεηαη απφ ηελ ζρέζε αηηηψδνπο ζπλάθεηαο. Σν ζπληαγκαηηθφ δηθαίσκα, αλαγλσξηδφκελν θαη σο αληηθεηκεληθή αξρή αιιά θαη σο ππνθεηκεληθφ δηθαίσκα πξέπεη λα αζθείηαη θαηά ηξφπν πνπ λα επηηπγράλεηαη ε αξκνληθή εθαξκνγή ηνπ δηπινχ πεξηερνκέλνπ ηνπ. Γη απηφ θαη αζθνχκελν κέζα ζηνπο ζεζκνχο, πξνζαξκνδφκελν ζεζκηθά, ρξσκαηίδεηαη, απμνκεηψλεηαη, ζπζηέιιεηαη. Σν εηδηθφ πεδίν εθαξκνγήο δηαθξίλεη δχν (2) είδε ζρέζεσλ πνπ ε θαζεκία εληάζζεηαη ζηνλ ηδησηηθφ θαη δεκφζην ρψξν. Καη απηφ ηνλ ηξφπν, δηαθξίλνπκε ηελ εηδηθή θπξηαξρηθή ζρέζε, σο εηδηθή ζρέζε εμνπζίαο κε

12 βαζηθφηεξε ηελ πνηληθή ζρέζε θαη αθνινπζεί ε ζηξαηησηηθή ζεηεία, ε θήξπμε ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρήο ζε θαηάζηαζε πνιηνξθίαο. Όινη νη πνιίηεο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ βίνπ ηνπο εηζέξρνληαη ζε κία ή πεξηζζφηεξεο εηδηθέο θπξηαξρηθέο ζρέζεηο ζηηο νπνίεο εληάζζνληαη γηα κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα θαη απνθηνχλ απμεκέλεο έλαληη ηνπ θξάηνπο ππνρξεψζεηο. ην ρψξν ηνπ ηδησηηθνχ δηθαίνπ, ην ζπληαγκαηηθφ δηθαίσκα εθαξκφδεηαη ζην πιαίζην ησλ εηδηθψλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ (ηξηηελέξγεηα). Η παξαπάλσ δηάθξηζε είλαη ηδηαίηεξε ζεκαληηθή αλ ηελ ζπλδέζνπκε κε ην δήηεκα πεξηνξηζκψλ ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ. Καη πξάγκαηη, ζην πιαίζην ηεο γεληθήο θπξηαξρηθήο ζρέζεο απαγνξεχεηαη νπνηνζδήπνηε πεξηνξηζκφο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ σο αληηθείκελνο ζηελ ειεχζεξε δεκνθξαηηθή αξρή. Δπηηξεπηέο ζην πιαίζην απηφ είλαη κφλν νξηνζεηήζεηο κε ηηο νπνίεο ν ζπληαθηηθφο λνκνζέηεο δελ πεξηνξίδεη αιιά ραξάζζεη ην αλψηαην φξην ειεπζεξίαο. Αληίζεηα, ζην εηδηθφ πεδίν εθαξκνγήο, νη πεξηνξηζκνί είλαη επηηξεπηνί.

13 ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΙV ΤΓΚΡΟΤΗ ΣΧΝ ΤΝΣΑΓΜΑΣΙΚΧΝ ΓΙΚΑΙΧΜΑΣΧΝ 4.1 ΔΝΝΟΙΑ ΑΝΣΙΝΟΜΙΑ ΣΟ ΓΙΚΑΙΟ Αληηλνκία ζην δίθαην αλαθχπηεη κεηαμχ δπν δηαηάμεσλ ηεο θείκελεο λνκνζεζίαο, εθ πξψηεο φςεσο εθαξκνζηέσλ, φηαλ ζε θάπνηνλ ηχπν βηνηηθψλ ζρέζεσλ είλαη αδχλαηνλ λα εθαξκνζηνχλ ηαπηφρξνλα θαη νη δχν, επεηδή ην θαλνληζηηθφ πεξηερφκελν ηεο κηαο δελ εκπίπηεη ή θαη αληηβαίλεη πξνο εθείλν ηεο άιιεο 12. Οη αληηλνκίεο ζηελ έλλνκε ηάμε δελ απνξξένπλ απαξαηηήησο απφ αβιεςίεο ηνπ λνκνζέηε. Πεγάδνπλ ζπλήζσο απφ ην γεγνλφο φηη ε ξχζκηζε ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ επηθαιχπηεηαη απφ δηάθνξεο δηαηάμεηο ηεο λνκνζεζίαο θαη ηνπ πληάγκαηνο κεηαμχ ησλ νπνίσλ ε ελαξκφληζε είλαη δπζδηάθξηηε. Αληηλνκίεο αλαθχπηνπλ, πξψηνλ, γηαηί ζηνπο θφιπνπο ηεο έλλνκεο ηάμεο εθδειψλνληαη ζπγθξνχζεηο ζπκθεξφλησλ σο απνηέιεζκα ηεο ίδηαο ηεο αληηλνκηθήο ζπγθξφηεζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπ θνηλσληθνχ πεδίνπ αλαθνξάο ηνπ δηθαίνπ. Καηά δεχηεξνλ, δηφηη κεγάινο αξηζκφο ζρέζεσλ ππάγεηαη ζην πξαγκαηηθφ κέξνο πεξηζζφηεξσλ δηαηάμεσλ θαη αξρψλ ηνπ δηθαίνπ φρη πάληνηε επρεξψο ελαξκνλίζηκσλ. 4.2 ΑΝΣΙΝΟΜΙΔ ΣΟ ΔΧΣΔΡΙΚΟ ΣΟΤ ΤΝΣΑΓΜΑΣΟ - ΤΓΚΡΟΤΗ ΓΙΚΑΙΧΜΑΣΧΝ Καίξηεο αληηλνκίεο κεηαμχ θαλφλσλ θαη αξρψλ ηεο έλλνκεο ηάμεο είλαη απφξξνηα ηνπ γεγνλφηνο φηη έλα λνκηθφ ζχζηεκα δελ ζεζπίδεηαη κε εληαία θαη νινθιεξσκέλε κνξθή εμαξρήο. Γηακνξθψλεηαη ζηαδηαθά ελψ ηξνπνπνηείηαη ζπλερψο. Δηδηθφηεξα ην χληαγκα, σο θαλνληζηηθφ ζεκέιην κηαο ζχλζεηεο έλλνκεο ηάμεο θαζηεξψλεη θηιειεχζεξεο αξρέο θαη πηνζεηεί ηαπηφρξνλα θαη ζηνηρεία ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο αληαπνθξηλφκελν ζηηο ζχγρξνλεο θνηλσληθέο θαη λνκηθνπνιηηηθέο αλάγθεο. ην κέηξν πνπ ν πνιηηηθφο θηιειεπζεξηζκφο θαη ην θνηλσληθφ θξάηνο ζπλαληψληαη ζε νξηζκέλε έλλνκε ηάμε αλαπηχζζεηαη κηα ζρέζε έληαζεο δεκηνπξγψληαο ζχλζεηα θαη δπζεπίιπηα -ζπρλά- δεηήκαηα. Απφξξνηα ηεο ζχδεπμεο απηήο είλαη ην λνκηθφ θαηλφκελν ηεο ζχγθξνπζεο δηθαησκάησλ. χγθξνπζε ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ζπληξέρεη φηαλ ε άζθεζε ελφο ζεκειηψδνπο δηθαηψκαηνο ελφο πξνζψπνπ απνθιείεη αλαγθαία κεξηθά ή νιηθά ηελ ζχγρξνλε άζθεζε ηνπ ίδηνπ ή άιινπ ζεκειηψδνπο δηθαηψκαηνο άιιν ή άιισλ πξνζψπσλ βι. ηακάηεο Κ., Η ζεκειίσζε ησλ λνκηθψλ θξίζεσλ βι. Ράτθνο Αζ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, ηφκνο ΙΙ, Θεκειηψδε Γηθαηψκαηα, ζει. 233.

14 Γεδνκέλεο ηεο πνιππινθφηεηαο ησλ αλζξσπίλσλ ζρέζεσλ θαζψο θαη ηεο εθαξκνγήο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ζε φιν ην κήθνο θαη ην πιάηνο ηεο έλλνκεο ηάμεο ην θαηλφκελν ηεο ζχγθξνπζεο θαζίζηαηαη δήηεκα χςηζηεο ζεσξεηηθήο θαη πξαθηηθήο ζεκαζίαο. Λακβαλνκέλσλ ππ φςηλ ησλ δηαθφξσλ νξηζκψλ πνπ θαηά θαηξνχο έρνπλ δηαηππσζεί απφ Έιιελεο ζπληαγκαηνιφγνπο, ε ειιεληθή λνκηθή ζεσξία ηείλεη λα θαηαιήμεη ζηελ παξαδνρή ηεο χπαξμεο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο ζχγθξνπζεο θαη ηεο νξηνζέηεζήο ηνπ θαηά ηνλ ηξφπν πνπ δηαηππψζεθε κε ηνλ παξαπάλσ νξηζκφ. 4.3 ΤΓΚΡΟΤΗ ΤΠΟ ΝΟΜΙΚΗ ΔΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΣΙΚΗ ΤΓΚΡΟΤΗ Απαξαίηεηε θξίλεηαη ζην ζεκείν απηφ ε παξνπζίαζε ηεο επηζηεκνληθήο άπνςεο ηνπ ζπληαγκαηνιφγνπ θ. Α. Γεκεηξφπνπινπ πνπ κε ζαθή ηξφπν δηαθνξνπνηείηαη απφ ηελ θξαηνχζα ζηελ ειιεληθή ζπληαγκαηηθή ζεσξία άπνςε αξλνχκελνο ηελ χπαξμε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο ζχγθξνπζεο σο απφξξνηα ηεο κεηαβνιήο ηεο έλλνκεο ηάμεο θαη πξνρσξεί ζηε δηάθξηζε κεηαμχ ζχγθξνπζεο ππφ λνκηθή έλλνηα θαη πξαγκαηηθήο ζχγθξνπζεο. Δηδηθφηεξα, ζχγθξνπζε ππφ λνκηθή έλλνηα θαηά ηνλ θ. Α. Γεκεηξφπνπιν 14 είλαη ε ηαπηφρξνλε αλαγλψξηζε θαη λνκηθή άζθεζε ησλ δηθαησκάησλ πεξηζζφηεξσλ θνξέσλ θαηά ηξφπν ψζηε ε λφκηκε άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ ελφο λα πεξηνξίδεη ηελ επίζεο λφκηκε άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ άιινπ. Χο έλλνηα ε λνκηθή ζχγθξνπζε εκπεξηέρεη κηα αληίθαζε. Παξ φιν πνπ ε άζθεζε φισλ ησλ δηθαησκάησλ απφ φινπο ηνπο θνξείο είλαη λφκηκε, θάπνην ζεκειηψδεο δηθαίσκα ζίγεηαη. Πξαγκαηηθή ζχγθξνπζε είλαη ε απνδνθηκαδφκελε απφ ην δίθαην παξαβίαζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ άιινπ. Καηά ηελ πξαγκαηηθή ζχγθξνπζε έλαο απφ ηνπο δχν θνξείο ππεξβαίλεη ηα επηηξεπφκελα απφ ην δηθαηηθφ πιαίζην φξηα θαη παξαβηάδεη ην ζπληαγκαηηθφ δηθαίσκα ηνπ άιινπ θαηά ηξφπν αληίζεην ζηηο επηηαγέο ηνπ δηθαίνπ. Σέηνηνπ είδνπο ζπγθξνχζεηο ζπλαληνχκε θαζεκεξηλά, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα φκσο δελ πξφθεηηαη θαηά θπξηνιεμία γηα ζχγθξνπζε αιιά γηα παξαβίαζε, γηα πξνζβνιή ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ άιινπ. 4.4 ΥΔΗ ΤΓΚΡΟΤΗ ΓΙΚΑΙΧΜΑΣΧΝ ΚΑΙ ΔΝΝΟΜΗ ΣΑΞΗ Σν δήηεκα ηεο ζχγθξνπζεο ησλ δηθαησκάησλ κπνξεί λα ηεζεί κφλν ζην πιαίζην ηεο αηνκηθηζηηθήο έλλνκεο ηάμεο ε νπνία βαζίδεηαη ζηελ ζεκειηψδε λνκηθή έλλνηα ηνπ δηθαηψκαηνο. Καηά ηα παιαηά αηνκηθηζηηθά πξφηππα φπσο εθείλν ηνπ απνκνλσκέλνπ αηφκνπ, είλαη επηηξεπηή ε παξαβίαζε ησλ δηθαησκάησλ ησλ άιισλ, ε πξνζβνιή απφ ηνλ ηζρπξφ ησλ δηθαησκάησλ ηνπ ιηγφηεξν ηζρπξνχ. Γη απηέο φκσο ηηο de facto ζπγθξνχζεηο ην δίθαην αδηαθνξεί. ην θηιειεχζεξν δηθαηηθφ ζχζηεκα, νη ζπληαγκαηηθνί θαλφλεο δηαπιάζζνληαη σο δηθαηψκαηα πιήξσο απνμελσκέλα απφ ηνλ θνηλσληθφ, πξνζηαηεπηηθφ ραξαθηήξα ηνπο. βι. Γεκεηξφπνπινο, πληαγκαηηθά Γηθαηψκαηα, Γεληθφ Μέξνο, ζει. 219 έσο 224.

15 14 Σν αηνκηθφ ζπκθέξνλ απνηειεί ην ηζρπξφηεξν θίλεηξν ηεο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηαο θαη πξνο ηθαλνπνίεζή ηνπ αθήλεηαη ειεχζεξν ην πεδίν γηα πξνζβνιή ησλ δηθαησκάησλ ηνπ άιινπ. ηνλ αληίπνδα ζηε ζχγρξνλε έλλνκε ηάμε ηα δηθαηψκαηα απνβάιινπλ ηνλ αηνκηθηζηηθφ ηνπο ραξαθηήξα θαη πξνζαλαηνιηζκέλα θνηλσληθά εξείδνληαη ζην ζπληαγκαηηθφ πξφηππν ηνπ θνηλσληθνχ αλζξψπνπ. Χο θνξέαο ηνπο αλαγλσξίδεηαη φρη έλα κνλαρηθφ άηνκν, μεθνκκέλν απφ θνηλσληθνχο δεζκνχο αιιά ν άλζξσπνο ζηελ αλαπηπγκέλε θνηλσληθή ηνπ χπαξμε σο κέινο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ, σο ππεχζπλν πξφζσπν, ηθαλφ λα κεξηκλά γηα ην θνηλφ θαιφ. Η αξρή ηνπ απαξαβηάζηνπ ηεο αλζξψπηλεο αμίαο απνηειεί ηελ θαηεπζπληήξηα αξρή πνπ νδεγεί ζηελ ελφηεηα ηεο έλλνκεο ηάμεο ελψ ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα απνηεινχλ εμεηδηθεχζεηο απηήο. ην πιαίζην ηεο έλλνκεο ηάμεο ηνπ θνηλσληθνχ αλζξσπηζκνχ δελ είλαη λνεηή ε λνκηθή ζχγθξνπζε ελ φςεη ηεο θαλνληζηηθήο πιεξφηεηαο ηνπ πληάγκαηνο. Η λφκηκε άζθεζε δελ νδεγεί ζε ζχγθξνπζε θαη ην δίθαην δελ είλαη δπλαηφλ λα επηηξέπεη θαη λα απαγνξεχεη ηαπηφρξνλα ηελ ίδηα ζπκπεξηθνξά. ηελ πξαγκαηηθφηεηα ν έλαο απφ ηνπο δχν θνξείο ππεξέβε ηα φξηα θαη έζημε ην δηθαίσκα ηνπ άιινπ. Οη πνηθηιφκνξθεο ζπκπεξηθνξέο είλαη απνηέιεζκα πξαγκαηηθψλ ζπγθξνχζεσλ ηηο νπνίεο ην δίθαην θαιείηαη λα άξεη πξνθεηκέλνπ λα απνθαηαζηήζεη ηελ αξκνλία ηεο θνηλσληθήο ζπκβίσζεο. Παξαηεξνχκε ζπκπεξαζκαηηθά πσο ην πξφβιεκα ηεο ζχγθξνπζεο δεκηνπξγείηαη κφλν φηαλ εμεηάδεηαη ππφ ην πξίζκα ηνπ αηνκηθηζκνχ. 4.5 ΔΝΓΔΙΚΣΙΚΑ ΠΑΡΑΓΔΙΓΜΑΣΑ Σνλίζακε παξαπάλσ ηε κεγάιε πξαθηηθή ζεκαζία θαη ηε ζπρλφηεηα εκθάληζεο θαηλνκέλσλ ζχγθξνπζεο ζηε θαζεκεξηλή θνηλσληθή ζπκβίσζε. Η παξάζεζε ζπγθεθξηκέλσλ παξαδεηγκάησλ θξίλεηαη αλαγθαία ζην ζεκείν απηφ γηα ηελ θαιχηεξε ζχιιεςε θαη θαηαλφεζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο ζχγθξνπζεο. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην παξάδεηγκα ηνπ απνθιεηζκνχ θεληξηθψλ θπθινθνξηαθψλ αξηεξηψλ ησλ κεγαινππφιεσλ απφ δηαδεισηέο φπνπ θαίλεηαη λα θαζίζηαηαη αλέθηθηε ε εθαξκνγή ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο ειεχζεξεο αλάπηπμεο πξνζσπηθφηεηαο (αξ. 5, παξ. 1) ρσξίο ηνλ αληίζηνηρν πεξηνξηζκφ ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ ζπλέξρεζζαη (αξ. 11, παξ. 1). Άιιν ελδεηθηηθφ παξάδεηγκα είλαη ε ιεηηνπξγία κεγάθσλσλ ζε λαφ θαηά ηελ ψξα ηνπ εθθιεζηαζκνχ πνπ εκπνδίδεη ηε ιεθηηθή επηθνηλσλία ησλ θαηνίθσλ. Καη ζηελ πεξίπησζε απηή ηίζεηαη δήηεκα ζχγθξνπζεο αθ ελφο ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο ζξεζθεπηηθήο ειεπζεξίαο (αξ. 13, παξ. 1 & 2) θαη αθ εηέξνπ ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο πξνζσπηθφηεηαο (αξ. 5, παξ. 1). Οκνίσο σο δήηεκα αληαπνθξηλφκελν ζηηο ζχγρξνλεο ζπλζήθεο ε επεμεξγαζία δεδνκέλσλ πξνζσπηθνχ ραξαθηήξα πνπ πξαγκαηνπνηείηαη απνθιεηζηηθψο γηα δεκνζηνγξαθηθνχο ζθνπνχο πξέπεη λα ζπκβηβάδεηαη κε ηνπο θαλφλεο πνπ δηέπνπλ ηελ ειεπζεξία έθθξαζεο θαη πιεξνθφξεζεο βι. άξζξν 9, Οδεγίαο 95/46/ΔΚ βι. άξζξν 10 ΔΓΑ βι. λ 2472/97

16 Σέινο ηδηαίηεξα ελδηαθέξνπζα είλαη ε λνκνινγία ηνπ ηδ γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Με ην ζεζκφ ηεο αλαγθαζηηθήο απαιινηξίσζεο ην δηθαίσκα ηεο αηνκηθήο ηδηνθηεζίαο (αξ. 17, παξ. 1 & 2) πθίζηαηαη πεξηνξηζκνχο ελφςεη ηεο πξνζηαζίαο ηνπ θπζηθνχ θαη πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο ( αξ. 24 ). Καζαξά πξφζθαηε θαη επίθαηξε είλαη ε λνκνινγία ηνπ ηδ γηα ηελ ππφζεζε εθηξνπήο ηνπ Αρειψνπ πνηακνχ πνπ αμηψλεη ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε λα είλαη βηψζηκε θαη θηιηθή πξνο ην πεξηβάιινλ, νη δε πνιίηεο λα επηδεηθλχνπλ πλεχκα θνηλσληθήο αιιειεγγχεο βι. ηδ 2760/94 θαη ηδ (Οινκέιεηα) 3478/2000

17 ΚΔΦΑΛΑΙΟ V ΜΔΘΟΓΟΙ ΓΙΚΑΙΙΚΗ ΑΡΗ ΣΗ ΤΓΚΡΟΤΗ Αθνινπζψληαο ηελ θξαηνχζα άπνςε, εθείλε δειαδή πνπ παξαδέρεηαη ηελ χπαξμε ηεο ζχγθξνπζεο κεηαμχ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ, ζα πξνρσξήζνπκε ζηελ εμέηαζε ησλ κεζφδσλ πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί πξνθεηκέλνπ ν εθαξκνζηήο ηνπ δηθαίνπ λα δίλεη ιχζεηο θαη λα άξεη ηηο αληηλνκίεο πνπ αλαπφθεπθηα εκθαλίδνληαη ζηνπο θφιπνπο ηεο έλλνκεο ηάμεο πξνο απνθαηάζηαζε ηεο θνηλσληθήο αξκνλίαο. 5.1 ΑΡΥΗ ΣΗ ΣΤΠΙΚΗ ΙΟΓΤΝΑΜΙΑ ΣΧΝ ΓΙΑΣΑΞΔΧΝ ΣΟΤ ΤΝΣΑΓΜΑΣΟ ΚΑΙ ΚΑΣΔΤΘΤΝΣΗΡΙΑ ΑΡΥΗ ΣΗ ΤΓΥΡΟΝΗ ΔΝΝΟΜΗ ΣΑΞΗ Σα θξαηηθά φξγαλα νθείινπλ λα αίξνπλ ηηο ζπγθξνχζεηο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ. Η ππνρξέσζε απηή ζπλάγεηαη θαη απφ ην άξζξν 25 παξάγξαθνο 1 εδάθην β ζχκθσλα κε ην νπνίν φια ηα θξαηηθά φξγαλα ππνρξενχληαη λα δηαζθαιίδνπλ ηελ αλεκπφδηζηε θαη απνηειεζκαηηθή άζθεζή ηνπο. απηφ ην ζεκείν νθείινπκε λα ππνγξακκίζνπκε πσο εθ ησλ πξνηέξσλ απνθιείεηαη νπνηαδήπνηε ηεξάξρεζε ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ. Κάζε πξνζπάζεηα άξζεο ηεο ζχγθξνπζεο ζα πξέπεη λα έρεη σο γλψκνλα ηελ αξρή ηεο ηππηθήο ηζνδπλακίαο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηαηάμεσλ. Όια ηα ζπληαγκαηηθψο θαηνρπξσκέλα αηνκηθά δηθαηψκαηα έρνπλ ηελ ίδηα ηππηθή ηζρχ (δελ ππάξρνπλ δειαδή ππεξέρνληα θαη ππνδεέζηεξα απφ λνκηθήο άπνςεο) θαη επνκέλσο ε ηπρφλ ζχγθξνπζε δελ κπνξεί λα ιπζεί κε ηελ αλαθνξά ζε ηεξαξρηθή θιίκαθα ηζρχνο. (Αθφκε ιηγφηεξν ζεκηηή είλαη ε αφξηζηε επίθιεζε ηνπ γεληθνχ ή δεκφζηνπ ζπκθέξνληνο ). Οχηε είλαη ζεκηηή ε αθεξεκέλε ζηάζκηζε ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ αλεμάξηεηα θαη πέξα απφ ηελ ζπληαγκαηηθή αιιεινπρία ηνπο 17. Όια ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα είλαη ηζφηηκα θαη φια απνηεινχλ εμεηδηθεχζεηο ηεο θαηαζηαηηθήο αξρήο ηεο έλλνκεο ηάμεο, ηεο αξρήο ηνπ απαξαβηάζηνπ ηεο αλζξψπηλεο αμίαο (αξ. 2, παξ. 1). Η δηάθξηζε ζηελ νπνία πξνβαίλεη ην ίδην ην χληαγκα ζην άξζξν 110 κεηαμχ αλαζεσξήζηκσλ θαη κε αλαζεσξήζηκσλ δηαηάμεσλ δελ κπνξεί λα κεηαθεξζεί ζην πεδίν ηεο ζχγθξνπζεο αιιά πξέπεη λα παξακείλεη απνθιεηζηηθά ζην πεδίν ηεο δηαδηθαζίαο ηεο αλαζεψξεζεο 18. Σν ίδην γίλεηαη δεθηφ θαη γηα ην άξζξν 48, παξάγξαθνο 1 ηνπ πληάγκαηνο (θαηάζηαζε πνιηνξθίαο) κε ηελ εθαξκνγή ηνπ νπνίνπ αλαζηέιιεηαη ε άζθεζε νξηζκέλσλ δηθαησκάησλ βι. Γαγηφγινπ Π., πληαγκαηηθφ Γίθαην, Αηνκηθά Γηθαηψκαηα Α, ζει. 132 βι. Ράτθνο Αζ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, ηφκνο ΙΙ, ζει. 234 έσο 236.

18 Η επίθιεζε ηεο αξρήο ρξεζηκεχεη σο φξην ή πεξηνξηζκφο ζηελ άζθεζε ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ θαη ζπιινγηθψλ ειεπζεξηψλ. Η απηνλνκία ηεο ηδησηηθήο βνχιεζεο, ε ειεπζεξία ησλ ζπκβάζεσλ ή ηεο έξεπλαο θαη ηεο επηζηήκεο βξίζθνπλ φξηα ζην ζεβαζκφ ηεο αμίαο ηνπ αλζξψπνπ. Η ζπληαγκαηηθή ππνρξέσζε ηνπ ζεβαζκνχ ηεο ιεηηνπξγεί θαη σο θξηηήξην αμηνιφγεζεο ζπκπεξηθνξψλ δηαδξακαηίδνληαο ηνλ ξφιν ηνπ θαλφλα-κέηξνπ θαηά ηε ζηάζκηζε δηθαησκάησλ, αγαζψλ ή αμηψλ πνπ εκπιέθνληαη ή ζπγθξνχνληαη ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ππφζεζε ή ζε κηα επίδηθε δηαθνξά. Η κφληκε ζχγθξνπζε ζπκθεξφλησλ θαη αμηψλ ρξεηάδεηαη κηα βαζκίδα δηαηηεζίαο, έλα ζηάδην επίιπζεο ησλ ζπγθξνχζεσλ θαη ησλ άξζεσλ ησλ αδπλακηψλ ζηε βάζε ελφο θαλφλα κέηξνπ γεληθά απνδεθηνχ κε ξεπζηφ θαη εχπιαζην πεξηερφκελν, αληηθεηκεληθφ πνπ λα αλαιάβεη ην ξφιν ηνπ κεζνιαβεηή. Ο κεηξηαζηηθφο θαη εμηζνξξνπεηηθφο ξφινο ηεο αξρήο ηνπ απαξαβηάζηνπ ηεο αλζξψπηλεο αμίαο είλαη θαζνξηζηηθφο γηα ηελ ηειηθή αμηνιφγεζε ηεο ζπληαγκαηηθφηεηαο ησλ θξαηηθψλ πξάμεσλ ΑΡΥΗ ΣΗ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΣΗΣΑ ΚΑΙ ΣΑΘΜΙΗ ΤΜΦΔΡΟΝΣΧΝ Έλα ζεκειηψδεο δηθαίσκα θάησ απφ ζπγθεθξηκέλεο πεξηζηάζεηο θαη θαηά ηελ εθαξκνγή ηνπ ζηηο εηδηθφηεξεο έλλνκεο ζρέζεηο θαη ζεζκνχο είλαη δπλαηφλ λα θξηζεί επηθξαηέζηεξν απφ θάπνην άιιν θαη θαη επέθηαζε αμηφηεξν έλλνκεο πξνζηαζίαο. Καιείηαη κε άιια ιφγηα ν εξκελεπηήο θαη εθαξκνζηήο ηνπ δηθαίνπ λα πξνβεί ζε κία ζηάζκηζε δειαδή ζε έλα δχγηζκα ησλ εκπιεθνκέλσλ ελλφκσλ αγαζψλ θαη λα δψζεη πξνηεξαηφηεηα ζε εθείλν πνπ ζεσξεί επηθξαηέζηεξν. Η ζεσξία ηεο ζηάζκηζεο ζπκθεξφλησλ, πνπ ζα αλαπηπρζεί ιίγν παξαθάησ ππνζηεξίδεηαη απφ ηελ θξαηνχζα ζηε γεξκαληθή ζεσξία γλψκε θαη απφ ηελ πάγηα λνκνινγία ηνπ ΓΟΓ. ηε πξαγκαηηθφηεηα πξνηείλεη κηα ζρέζε ad hoc πξνηίκεζεο αλάκεζα ζηα ζπγθξνπφκελα δηθαηψκαηα κε γλψκνλα ηελ βέιηηζηε δπλαηή έθβαζε ζηε ζχγθξνπζε ησλ δηαθπβεπφκελσλ δηθαησκάησλ θαη ελλφκσλ αγαζψλ 20. Ο εθαξκνζηήο ηνπ δηθαίνπ αθνινπζψληαο κηα εξκελεία ζπζηεκαηηθή θαη ηεινινγηθή νθείιεη λα πξνζδηνξίζεη θαη λα αηηηνινγήζεη ηνπο φξνπο πξνηεξαηφηεηαο θαζψο θαη λα εξείδεηαη ζηελ εθηίκεζε πνην απφ ηα δηαθπβεπφκελα ζπκθέξνληα θξίλεηαη πεξηζζφηεξν γεληθεχζηκν. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην παξάδεηγκα ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ αλάγεηαη απφ ην άξζξν 24 ηνπ πληάγκαηνο ζε ζπκθέξνλ θαζνιηθφ. Γελ θζάλεη φκσο ε ζηάζκηζε θαη ε εμαθξίβσζε ηεο πξνηεξαηφηεηαο ηνπ ελφο δηθαηψκαηνο έλαληη ηνπ άιινπ. Ο εξκελεπηήο ηνπ δηθαίνπ νθείιεη λα επηιέμεη θαη κέηξα αλαγθαία, πξφζθνξα θαη αλάινγα πξνο ηνλ επηδησθφκελν ζθνπφ κε ηνλ ηξφπν πνπ επηηάζζεη ε αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο. Γηαπηζηψλνπκε επνκέλσο πσο ε αξρή ηεο ζηάζκηζεο ησλ αγαζψλ ζπλδέεηαη θαηά ηξφπν άκεζν κε ηελ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο δεδνκέλνπ φηη ε πξνζπάζεηα ζπγθεξαζκνχ ησλ δχν δηθαησκάησλ επηβάιιεη ηνλ αλάινγν πεξηνξηζκφ ηνπο βι. Μαληηάθεο, Κξάηνο Γηθαίνπ θαη Γηθαζηηθφο έιεγρνο ζπληαγκαηηθφηεηαο, ζει. 411 έσο 414. βι. ηακάηεο Κ., Η ζεκειίσζε ησλ λνκηθψλ θξίζεσλ, ζει. 345

19 Η αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο (Grundsatz der verhaltnismassigheit, principle of proportionality, principe de portionalite) έρεη θαηαγσγή ηελ γεξκαληθή ζεσξία θαη ην γαιιηθφ αζηπλνκηθφ δίθαην. ην ειιεληθφ χληαγκα θαηνρπξψζεθε κε ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001 ζην άξζξν 25, παξάγξαθνο 1, εδάθην δ. Παξάιιεια ηελ εθαξκφδεη θαη ην ΓΔΚ, ελψ θαζηεξψλεηαη ξεηά ζηα άξζξα 8 έσο 11 ηεο ΔΓΑ θαη εθαξκφδεηαη ζηε λνκνινγία ηνπ ΔΓΓΑ. Ο φξνο αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο εθιακβάλεηαη άιινηε κε ηελ ζηελή θαη άιινηε κε ηελ επξεία έλλνηα πεξηιακβάλνληαο θαη ηελ αξρή ηεο πξνζθνξφηεηαο, ηεο αλαγθαηφηεηαο θαη ηεο αλαινγηθφηεηαο ππφ ζηελή έλλνηα. Η νξνινγία απηή αθνινπζείηαη θαηά θχξην ιφγν απφ ην ΓΟΓ. ηελ ειιεληθή επηζηήκε επηθξαηεί ε νξνινγία ηεο lato θαη stricto sensu αλαινγηθφηεηαο ηεο γεξκαληθήο ζπληαγκαηηθήο λνκνινγίαο 21. Η αξρή απηή απνζθνπεί λα νξγαλψζεη ηε δηαδηθαζία κε ηελ νπνία ζα ελαξκνληζζνχλ νη ζπγθξνπφκελνη θαλφλεο ή αξρέο ηνπ δηθαίνπ, πεξηέρεη σζηφζν κφλν ππφδεημε πξνο ηνλ εξκελεπηή θαη εθαξκνζηή ηνπ δηθαίνπ σο πξνο ηνλ ηξφπν ζηάζκηζεο. Θεκειηψδε κεγέζε ηεο αξρήο είλαη νη φξνη κέζν - ζθνπφο ή ιακβαλφκελν κέηξν επηδησθφκελνο ζθνπφο ή ιφγνο επεκβάζεσο ζθνπφο επεκβάζεσο 22. Δπηδησθφκελνο ζθνπφο ηνπ λνκνζέηε θαη ρξεζηκνπνηνχκελν κέζν απνηεινχλ ηνπο δχν άμνλεο ηεο αξρήο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε αξρή ηεο πξνζθνξφηεηαο επηβάιιεη ζηνλ εξκελεπηή ηνπ δηθαίνπ λα επηιέμεη ην κέηξν εθείλν πνπ θξίλεη θαηάιιειν γηα ηελ πξαγκάησζε ηνπ επηδησθφκελνπ ζθνπνχ. Η κεξηθφηεξε αξρή ηεο πξνζθνξφηεηαο πιεξνχηαη φηαλ ην ιακβαλφκελν κέηξν έζησ θαη ελ κέξεη ζπκβάιιεη ζηελ επίηεπμε ηνπ ζθνπνχ. Καηά ηελ αξρή ηεο αλαγθαηφηεηαο, ην επηιεγφκελν κέηξν ζα πξέπεη λα είλαη αλαγθαίν γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζθνπνχ. Καηά ηελ λνκνινγία ηνπ ηδ, κηα πξάμε ραξαθηεξίδεηαη αλαγθαία εθ φζνλ είλαη κελ ηθαλή λα επηηχρεη ηνλ επηδησθφκελν ζθνπφ, ζεσξείηαη δε θαη σο ε ιηγφηεξν επαρζήο γηα ηνλ ζηγφκελν ηδηψηε. Καη αλαινγία, ε λνκνινγία ηνπ ΓΟΓ θξίλεη φηη έλα κέηξν είλαη αλαγθαίν φηαλ δελ κπνξνχζε λα επηιεγεί θάπνην άιιν εμ ίζνπ απνηειεζκαηηθφ ιηγφηεξν φκσο πεξηνξηζηηθφ ηνπ αηνκηθνχ δηθαηψκαηνο. ηελ αλαινγηθφηεηα ππφ ζηελή έλλνηα εληάζζεηαη ε ζηάζκηζε ησλ ζπκθεξφλησλ 23 ε νπνία αξρηθά ζεσξήζεθε απηνηειήο κέζνδνο ηεο γεξκαληθήο ζεσξίαο. Η ζεσξία ηεο ζηάζκηζεο αληηθαηνπηξίδεη ηε ζρέζε κεηαμχ βαξχηεηαο ηεο πξνζβνιήο ηνπ ζπληαγκαηηθνχ δηθαηψκαηνο θαη ηεο δηθαηνινγεηηθήο ηεο βάζεο, ηε ζηάζκηζε θφζηνπο-νθέινπο. Η ζηάζκηζε νθείιεη λα αλαδεηήζεη ηελ φζνλ ην δπλαηφλ απνηειεζκαηηθφηεξε πξνζηαζία ησλ ζπγθξνπφκελσλ δηθαησκάησλ πεξηπησζηνινγηθά ηνπηέζηηλ ζε θάζε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε. Μηα ηέηνηα, σζηφζν, κέζνδνο εγθπκνλεί θηλδχλνπο δεδνκέλνπ φηη δηεπξχλεη ππέξκεηξα ηελ δηαθξηηηθή επρέξεηα ηνπ δηθαζηή θαη δεκηνπξγεί ειεχζεξν ην πεδίν εηζρψξεζεο ππνθεηκεληθψλ θξίζεσλ ηνπ πνιηηεηαθνχ νξγάλνπ βι. Γαιαθνχξαο Θ., Αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο θαη κέηξα δηθνλνκηθνχ θαηαλαγθαζκνχ, ζει. 91 βι. Όςεηο ηνπ Κξάηνπο Γηθαίνπ, ζει. 314 βι. Γεκεηξφπνπινο Α., πληαγκαηηθά Γηθαηψκαηα, Γεληθφ Μέξνο, ζει. 229 έσο 230

20 Αλαθνξηθά κε ηελ αμηνπνίεζε ηεο αξρήο απφ ηελ ειιεληθή λνκνινγία, δηαπηζηψλεηαη φηη ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο ιεηηνπξγεί σο κηα κνξθή νξηαθνχ ζπληαγκαηηθνχ ειέγρνπ πνπ δελ επεθηείλεηαη ζηελ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο stricto sensu 24. Γη απηφ θαη ε πξφζθαηε expressis verbis ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζή ηεο απνζθνπεί ζηελ εληαηηθφηεξε πιεξέζηεξε θαη εληαία εθαξκνγή ηεο απφ ηελ δηθαζηηθή, λνκνζεηηθή, εθηειεζηηθή εμνπζία. Αληίζεηα θαηά ηελ λνκνινγία ηνπ ΓΟΓ, ν έιεγρνο ηήξεζεο ηεο αξρήο ππεηζέξρεηαη θαη ζηελ απνηίκεζε ηεο ζρέζεο κεηαμχ βαξχηεηαο ηεο πξνζβνιήο ζεκειηψδνπο δηθαηψκαηνο θαη ηεο έληαζεο ησλ δηθαηνινγεηηθψλ βάζεσλ. πκπεξαζκαηηθά, ε αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο δελ απειεπζεξψλεη ηνλ Έιιελα εθαξκνζηή ηνπ δηθαίνπ αιιά επηηάζζεη ηελ απζηεξφηεξε ζεκειίσζε ησλ δηθαζηηθψλ απνθάζεσλ θαηά ηελ εθαξκνγή ηνπο ππνηάζζνληαο ηελ δηαδηθαζία ζηάζκηζεο ζε κηα ζπζηεκαηηθή θαη νξζνινγηθή επηρεηξεκαηνινγία. 5.3 Η ΑΡΥΗ ΣΗ ΠΡΑΚΣΙΚΗ ΔΝΑΡΜΟΝΙΗ (Ή ΠΡΑΚΣΙΚΗ ΑΡΜΟΝΙΑ) Η αξρή ηεο πξαθηηθήο ελαξκφληζεο είλαη κηα κέζνδνο πνπ αλαπηχρζεθε ζηε Γεξκαλία απφ ηνλ K. Hesse. ηφρνο ήηαλ λα εμεπξεζεί κηα κέζνδνο δηα κέζνπ ηεο νπνίαο είλαη δπλαηφλ λα επηηεπρζεί ε απνηειεζκαηηθφηεξε πξνζηαζία θαηά ηε ζχγθξνπζε ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ. Βάζεη ηεο αξρήο απηήο νη δηαηάμεηο ηνπ πληάγκαηνο πξέπεη λα εθαξκφδνληαη κε ηε κεγαιχηεξε δπλαηή πξαγκάησζε ηνπ θαλνληζηηθνχ ηνπο πεξηερνκέλνπ θαη φρη κε ηελ απιή επηθξάηεζε ηεο κίαο ή ηεο άιιεο 25. Παξαηεξνχκε επνκέλσο πσο δηαθνξνπνηείηαη ζεκαληηθά απφ ηε κέζνδν ηεο ζηάζκηζεο ζπκθεξφλησλ. Με ηελ ηειεπηαία, φπσο αλαπηχρζεθε παξαπάλσ, ν εθαξκνζηήο ηνπ δηθαίνπ νθείιεη λα πξνβεί ζ έλα δχγηαζκα ησλ ζπγθξνπφκελσλ ελλφκσλ αγαζψλ θαη λα πξνηηκήζεη εθείλν απφ ηα δχν πνπ θξίλεη σο αμηφηεξν πξνζηαζίαο. Η αξρή ηεο πξαθηηθήο ελαξκφληζεο, απνξξένπζα απφ ηελ αξρή ηεο ελφηεηαο ηνπ πληάγκαηνο επηβάιιεη ηελ αλαδήηεζε ηεο θαηά ην δπλαηφλ απνηειεζκαηηθφηεξεο πξνζηαζίαο ησλ in concreto ζπγθξνπφκελσλ ζπληαγκαηηθψλ αγαζψλ ψζηε λα κελ ζπζηάδεηαη θαλέλα απφ απηά γηα ράξε ηνπ άιινπ 26. Απηφ ζεκαίλεη πσο ν δηθαζηήο νθείιεη λα είλαη πξνζεθηηθφο θαη λα απνθεχγεη ηε βηαζηηθή ζηάζκηζε ησλ εθαηέξσζελ ζπληαγκαηηθά αλαγλσξηζκέλσλ αγαζψλ θαη κηα δεκνςεθηζκαηηθνχ ηχπνπ επηινγή κε πιήξε παξακεξηζκφ ηνπ άιινπ 27. Αληίζεηα, θαζήθνλ ηνπ είλαη λα επηδηψθεη ηελ ελαξκφληζή ηνπο ψζηε ην θαζέλα απ απηά λα πξνζηαηεχεηαη ζην κέηξν ηνπ ακνηβαία δπλαηνχ. Η ακνηβαία νξηνζέηεζή ηνπο νδεγεί ζηελ θαιχηεξε πξαθηηθή εθαξκνγή θαη ησλ δχν αγαζψλ βι. Κνληηάδεο Ξ., Ο λένο πληαγκαηηζκφο θαη ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα κεηά ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001, ζει. 236 έσο 241 βι. F. Muller, Juristische Methodik, ζει. 175 έσο 176 βι. Γαιαθνχξαο Θ., Αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο θαη κέηξα δηθνλνκηθνχ θαηαλαγθαζκνχ, ζει. 134 βι. Υξπζφγνλνο Κ., Αηνκηθά θαη Κνηλσληθά Γηθαηψκαηα, ζει. 104 έσο 105

21 Ο εξκελεπηήο πξέπεη λα αλαδεηά ηε λνεκαηηθή ελφηεηα ηνπ πληάγκαηνο αθνχ ην ζπληαγκαηηθφ θείκελν δελ είλαη άζξνηζκα αιιά ζχζηεκα θαλφλσλ δηθαίνπ. Μφλν ζηελ πεξίπησζε πνπ ε πξνεγνχκελε εξκελεπηηθή πξνζπάζεηα γηα ελαξκφληζε ησλ αγαζψλ απνδεηρζεί αηειέζθνξε, ν εθαξκνζηήο ηνπ δηθαίνπ δηθαηνχηαη λα ζηαζκίζεη θαη λα επηιέμεη ην έλα δηθαίσκα ζε βάξνο ηνπ άιινπ. Η κέζνδνο κπνξεί λα θαηαζηεί θαηαλνεηή κε ηελ παξάζεζε ελφο παξαδείγκαηνο ζχγθξνπζεο δηθαησκάησλ κε ηελ νπνία βξηζθφκαζηε αληηκέησπνη θαζεκεξηλά ζηε δσή καο ζηηο κεγαινππφιεηο. Έηζη ζηελ πεξίπησζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ ζπλέξρεζζαη ζηνπο δεκφζηνπο ρψξνπο πνπ εκπνδίδεη ηελ θπθινθνξία πεδψλ θαη νρεκάησλ θαζψο θαη ηε ιεηηνπξγία ησλ θαηαζηεκάησλ (ειεχζεξε αλάπηπμε πξνζσπηθφηεηαο θαη επαγγεικαηηθή ειεπζεξία), ην θξαηηθφ φξγαλν νθείιεη λα άξεη ηε ζχγθξνπζε κε ηνλ αλάινγν πεξηνξηζκφ ηνπ ρξφλνπ ή ηνπ ηφπνπ πξαγκαηνπνηήζεσο ηεο ζπλάζξνηζεο θαη λα επηηχρεη ηε κηθξφηεξε δπλαηή πξνζβνιή ησλ πξναλαθεξφκελσλ δηθαησκάησλ. πλεπψο ζηε ζπλάζξνηζε παξνδηθνχ ραξαθηήξα ν πεξηνξηζκφο ηεο ειεπζεξίαο ηεο νδηθήο θπθινθνξίαο είλαη ζεκηηφο. Αληηζέησο, αλ νη ζπγθεληξσκέλνη, θαηαρξψκελνη ηνλ ρψξν θαη ηνλ ρξφλν θαηαιάβνπλ επί εηθνζαήκεξν ην νδφζηξσκα ηεο εζληθήο νδνχ πξνθεηκέλνπ λα παξαιχζνπλ ηελ νηθνλνκηθή δσή ηεο ρψξαο θαη λα επηβάιινπλ ηηο απφςεηο ηνπο ζηελ πνιηηεία ηφηε πξνθαλψο ππεξβαίλνπλ ηα φξηα άζθεζεο ηνπ δηθαηψκαηφο ηνπο. α. τέζε αρτής ηες πραθηηθής ελαρκόληζες θαη αρτής αλαιογηθόηεηας Καηά ηνλ Ράτθν 28 ε αξρή ηεο πξαθηηθήο αξκνλίαο απνηειεί παξαπέξα αλάπηπμε ηεο αξρήο ηεο αλαινγηθφηεηαο. Πξάγκαηη, ηφζν ε αξρή ηεο πξαθηηθήο αξκνλίαο φζν θαη ε αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο επηβάιινπλ φκνηεο δηαδηθαζηηθέο αξρέο αθ ελφο γηα λα επηηεπρζεί ε πξαθηηθή αξκνλία, αθ εηέξνπ γηα λα επηηεπρζεί ε εχινγε ζρέζε κεηαμχ ησλ ζπγθξνπφκελσλ δηθαησκάησλ 29. Δλ ηνχηνηο, νθείινπκε λα παξαηεξήζνπκε πσο δελ ζπγθιίλνπλ σο πξνο ηελ ηαπηφηεηα ηνπ απνηειέζκαηνο ηεο δηαδηθαζίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε αμηνιφγεζε ζην πιαίζην ηεο αλαινγηθφηεηαο δελ επηδεηεί ηε κεγαιχηεξε δπλαηή ηθαλνπνίεζε ησλ ζπγθξνπφκελσλ ζπκθεξφλησλ, ηε βέιηηζηε ζρέζε θαη ιχζε αιιά απιψο κηα εχινγε ζρέζε, κηα αλαινγηθή ιχζε δίλνληαο ζηελ αξρή απηή ζηελφηεξν πεξηερφκελν. Η παξαπάλσ δηαθνξνπνίεζε είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζεί ν θίλδπλνο ηαχηηζεο ησλ δχν αξρψλ θαη κεηάζεζεο ησλ νξίσλ ειέγρνπ ηεο αλαινγηθφηεηαο ζην ζηάδην ηεο ζηαζκίζεσο. Άμηα ιφγνπ είλαη θαη ε δηαθνξνπνίεζε ηεο έλλνηαο ηεο ζηάζκηζεο σο εηδηθφηεξν ζηάδην εθαξκνγήο ησλ δχν αξρψλ. Δηδηθφηεξα, σο πξνο ηα ζηαζκηδφκελα κεγέζε, ε ηπρφλ ηαχηηζε ηνπ θξηηεξίνπ ηεο αλαινγηθφηεηαο κε ην θξηηήξην ηεο πξαθηηθήο αξκνλίαο κεηαηξέπεη ηνλ έιεγρν ηεο αλαινγηθφηεηαο απφ έιεγρν ζπλάθεηαο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ αλαγθαίνπ 28 βι. Ράτθνο Αζ., πληαγκαηηθφ Γίθαην, ηφκνο ΙΙ, ζει. 237

22 29 βι. Γαιαθνχξαο Θ., Αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο θαη κέηξα δηθνλνκηθνχ θαηαλαγθαζκνχ, ζει. 134 έσο 139 κέηξνπ πξνο ηνλ επηδησθφκελν ζθνπφ ζε έιεγρν ελαιιαθηηθψλ ιχζεσλ γηα ηε δηαθξίβσζε ηεο βέιηηζηεο ζρέζεο. Η επηινγή φκσο ηεο βέιηηζηεο ζρέζεο πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε θαη ηελ εμέηαζε πέξα απφ ηηο ζρέζεηο ηνπ πξφζθνξνπ θαη αλαγθαίνπ κέηξνπ πξνο ηνλ ζθνπφ θαη άιισλ ζρέζεσλ π.ρ. κεηαμχ ιηγφηεξν πξφζθνξσλ κέζσλ θαη ζθνπνχ. Η εμέηαζε σζηφζν ελαιιαθηηθψλ ιχζεσλ θαηά ηε δηαδηθαζία δηαθξίβσζεο ηεο αλαινγηθφηεηαο ελφο κέηξνπ ζα κεηέηξεπε ηνλ δηθαζηηθφ έιεγρν ηεο αλαινγηθφηεηαο ζε έιεγρν ζθνπηκφηεηαο θαη ν δηθαζηήο ζα είρε ηελ επρέξεηα λα αληηηείλεη ζε θάζε θξαηηθή ελέξγεηα κηα άιιε ελαιιαθηηθή πνπ ζα έζηγε ζε κηθξφηεξν βαζκφ ην αηνκηθφ ζπκθέξνλ. Μηα ηέηνηα πξννπηηθή ζα νδεγνχζε ζε θξίζε ησλ πνιηηηθψλ επηινγψλ ηνπ λνκνζέηε ή ηεο Γηνίθεζεο θαη ελ ηέιεη ζε κε πινπνίεζή ηνπο. Πξνβιεκαηηθή θαζίζηαηαη ε ηπρφλ ηαχηηζε ηεο πξαθηηθήο αξκνλίαο θαη ηεο αξρήο ηεο αλαινγηθφηεηαο θαη ζην ζηάδην ηεο δηαθξίβσζεο ηεο αλαγθαηφηεηαο ηνπ κέηξνπ γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ηνπ επηδησθφκελνπ ζθνπνχ. ην ζηάδην απηφ, φπσο παξαπάλσ αλαπηχρζεθε, απνζθνπείηαη ε επηινγή ηνπ επηφηεξνπ κέηξνπ απφ ηα εμ ίζνπ πξφζθνξα. Αληίζεηα φκσο ε ηείλνπζα ζηελ πξαθηηθή αξκνλία εμέηαζε κπνξεί λα ζπκπεξηιάβεη θαη ιηγφηεξν πξφζθνξεο ελαιιαθηηθέο ιχζεηο αξθεί νη ηειεπηαίεο λα νδεγνχλ ζηελ ελαξκφληζε ησλ αληηηηζέκελσλ ζπκθεξφλησλ. πκπεξαζκαηηθά, ε αξρή ηεο πξαθηηθήο ελαξκφληζεο σο θαηεπζπληήξηα αξρή ηνπ εθαξκνζηή θαη εξκελεπηή ηνπ δηθαίνπ δελ κπνξεί λα αλαρζεί ζε θξηηήξην απνθάλζεσο δεδνκέλνπ φηη δηεπξχλεη ζε κεγάιν βαζκφ ηα φξηα ειέγρνπ ηνπ δηθαζηεξίνπ θαη πεξηθιείεη ηνλ θίλδπλν πνιηηηθψλ αμηνινγήζεσλ ησλ επηινγψλ ησλ θξαηηθψλ νξγάλσλ. β. Πραθηηθή ελαρκόληζε ζηε γερκαληθή ζεφρία Η γεξκαληθή λνκηθή επηζηήκε θαζψο θαη ε λνκνινγία ηνπ ΓΟΓ δηαθξίλεη δχν πξφηππα επίιπζεο δηαθνξψλ πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε ζχγθξνπζε δηθαησκάησλ ζην πεδίν ζρέζεσλ θξάηνπο πνιηηψλ. Κξηηήξην ηεο δηάθξηζεο απηήο είλαη ε κεζνιάβεζε επηθχιαμεο λφκνπ. Απφ ηε κία εθαξκφδεη ηε κέζνδν πνπ βαζίδεηαη ζηελ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο γηα ηνλ πεξηνξηζκφ δηθαησκάησλ κε επηθχιαμε λφκνπ θαη απφ ηελ άιιε ηελ πξαθηηθή ελαξκφληζε (praktische konkordanz) γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ αλεπηθχιαθησλ δηθαησκάησλ. Πξφθεηηαη γηα κέζνδν ζπγθεθξηκελνπνίεζεο ηνπ θαλνληζηηθνχ πεξηερνκέλνπ ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηαηάμεσλ θαη ζθνπφ έρεη ηελ άξζε ησλ αληηλνκηψλ ζηηο πεξηπηψζεηο εθείλεο πνπ δελ πξνβιέπεηαη επηθχιαμε ππέξ ηνπ λφκνπ 30. Με ηελ πξαθηηθή ελαξκφληζε επηδηψθεηαη ε εμαζθάιηζε εθαξκνγήο φισλ ησλ δηαηάμεσλ ψζηε λα πξνθχςεη δίθαηε εμηζνξξφπεζε ζην πιαίζην ηεο ζπγθεθξηκέλεο πεξίπησζεο. Η παξαπάλσ ζεσξία ππνδεηθλχεη φηη ε ζπζηεκαηηθή εξκελεία ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηαηάμεσλ νδεγεί ζηνπο πεξηνξηζκνχο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ, σζηφζν ε θξηζηκφηεηά ηεο εθηείλεηαη θαη ζηηο πεξηπηψζεηο ησλ δηθαησκάησλ κε επηθχιαμε λφκνπ. 30 βι. Γεκεηξφπνπινο Α., πληαγκαηηθά Γηθαηψκαηα, Γεληθφ Μέξνο, ζει. 230 έσο 231

23 Γη απηφ θαη ε θαηά ηε γεξκαληθή ζεσξία κεζνδνινγηθή δηάθξηζε αλάκεζα ζηελ αλαινγηθφηεηα θαη ηελ πξαθηηθή ελαξκφληζε κε θξηηήξην ηελ χπαξμε επηθχιαμεο ππέξ ηνπ λφκνπ δελ είλαη απνηειεζκαηηθή.

24 ΚΔΦΑΛΑΙΟ VI ΑΝΣΙΜΔΣΧΠΙΗ ΣΧΝ ΤΓΚΡΟΤΔΧΝ ΜΔΧ ΣΗ ΘΔΜΙΚΗ ΔΦΑΡΜΟΓΗ Οη κέζνδνη δηθαηηθήο άξζεο πνπ αλαπηχρζεθαλ ζην πξνεγνχκελν θεθάιαην ζέηνπλ σο αθεηεξία ηελ χπαξμε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο ζχγθξνπζεο ησλ δηθαησκάησλ. ηελ αηνκηθηζηηθή έλλνκε ηάμε δελ ππάξρνπλ ζπγθξνχζεηο απφ λνκηθή άπνςε δηφηη αλαγλσξίδνληαη κφλν ζηηο ζρέζεηο δεκνζίνπ δηθαίνπ, ζηηο ζρέζεηο δειαδή φπνπ κφλν ην άηνκν είλαη θνξέαο δηθαησκάησλ ελψ ην θξάηνο δελ είλαη. Τπάξρνπλ φκσο de facto ζπγθξνχζεηο θαη παξαβηάζεηο δηθαησκάησλ ησλ αδπλάησλ γηα ηηο νπνίεο ην δίθαην αδηαθνξεί θαη ην θξάηνο απέρεη. ηελ έλλνκε ηάμε ηνπ θνηλσληθνχ αλζξσπηζκνχ δελ ππάξρνπλ ζπγθξνχζεηο απφ λνκηθή άπνςε δηφηη αλαγλσξίδνληαη κφλν θνηλσληθά δηθαηψκαηα. Η αλζξσπηζηηθή αξρή νξηνζεηεί ηα δηθαηψκαηα θάζε θνξέα θαζψο θαη ηα δηθαηψκαηα άιισλ θνξέσλ. ηε ζχγρξνλε έλλνκε ηάμε αλαγλσξίδεηαη κφλν ε εμνπζία ηνπ αλζξψπνπ ζην άηνκφ ηνπ θαη φρη ε εμνπζία ηνπ αηφκνπ πάλσ ζε άιια άηνκα. Γη απηφ δελ κπνξεί λα γίλεη ιφγνο γηα λνκηθή ζχγθξνπζε αιιά κφλν γηα πξνζβνιή δηθαηψκαηνο 31 θαηά ηελ νπνία επηηηζέκελνο είλαη εθείλνο ν νπνίνο πξνζβάιιεη ηα δηθαηψκαηα ηνπ άιινπ θαη ακπλφκελνο εθείλνο ηνπ νπνίνπ πξνζβάιινληαη ηα δηθαηψκαηα. ην ζεκείν απηφ θαιείηαη ην δίθαην λα άξεη ηελ πξνζβνιή, ηελ πξαγκαηηθή αληίζεζε επηηηζέκελνπ θαη ακπλφκελνπ πξνθεηκέλνπ λα πξνζηαηεχζεη ηνλ αδχλαην απφ ηνλ ηζρπξφ θαη λα απνθαηαζηήζεη ηελ αξκνληθή ζπκβίσζε. Η κφλε κέζνδνο πνπ κπνξεί απνηειεζκαηηθά λα άξεη ηηο δηαπξνζσπηθέο αληηζέζεηο είλαη ε κέζνδνο ηεο ζεζκηθήο εθαξκνγήο (πξνζαξκνγήο). 6.1 Η ΘΔΜΙΚΗ ΔΦΑΡΜΟΓΗ Η ζεζκηθή εθαξκνγή είλαη κηα κέζνδνο εθαξκνγήο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ εληαία πνπ ζηνρεχεη ζηελ άξζε ησλ δηάθνξσλ αληηζέζεσλ είηε πξφθεηηαη γηα αληηζέζεηο κεηαμχ θξάηνπο πνιηηψλ είηε γηα αληηζέζεηο πνιηηψλ κεηαμχ ηνπο 32. Θεκέιην ηεο είλαη ε αλαγσγή ηεο πξαγκαηηθήο αληίζεζεο ζε λνκηθή αληηπαξάζεζε λνκηθψλ κεγεζψλ θαη κάιηζηα ζεζκηθή αληηπαξάζεζε. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε ζεζκηθή εθαξκνγή επηηάζζεη ηελ πξνζαξκνγή ηνπ ζπληαγκαηηθνχ δηθαηψκαηνο ζην ζεζκηθφ ηνπ πεξηβάιινλ κε κέηξν ηελ αξρή ηεο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο πνπ ππάξρεη αλάκεζα ζην πεξηνξηδφκελν δηθαίσκα θαη ζην ζεζκφ κέζα ζηνλ νπνίν αζθείηαη. Βαζίδεηαη ζηελ αξρή ηεο ηαπηφρξνλεο θαηνρχξσζεο δηθαησκάησλ θαη ζεζκψλ. Σα δηθαηψκαηα εθαξκφδνληαη κέρξη εθείλν ην ζεκείν πνπ δελ θαηαξγείηαη ν ζεζκφο θαη ν ζεζκφο ιεηηνπξγεί κέρξη ην ζεκείν πνπ δελ πθίζηαηαη πξνζβνιή ην δηθαίσκα φ.παξ. 4.3 βι. Γεκεηξφπνπινο Α., πληαγκαηηθά Γηθαηψκαηα, Γεληθφ Μέξνο, ζει. 233

25 ην πιαίζην ηεο ζχγρξνλεο λνκηθήο ζεσξίαο ππνθεηκεληζκφο (αληηπαξάζεζε αηφκνπ πξνο άηνκν) θαη αληηθεηκεληζκφο (αληηπαξάζεζε δηθαηψκαηνο πξνο δηθαίσκα θαη ζπκθέξνληνο πξνο ζπκθέξνλ) έρεη θαηαιπηηθή ζεκαζία γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο κεζφδνπ αιιά θαη γηα ηελ απνηειεζκαηηθή εθαξκνγή ηεο. Πξηλ πξνρσξήζνπκε φκσο ζηα επί κέξνπο ζηάδηα νθείινπκε λα ππελζπκίζνπκε ηελ δηάθξηζε πνπ αλαιπηηθά αλαπηχρζεθε ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην 33. Η εθαξκνγή ελφο δηθαηψκαηνο ζε έλα ζεζκφ κπνξεί λα γίλεη θαηά δχν ηξφπνπο: σο εθαξκνγή φινπ ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ ζην πιαίζην ηεο γεληθήο ζρέζεο (γεληθή θπξίαξρε θαη γεληθή δηαπξνζσπηθή ζρέζε) θαη σο εθαξκνγή ζην κεξηθφηεξν πιαίζην θάπνηαο εηδηθήο έλλνκεο ζρέζεο ή ζεζκνχ (εηδηθή θπξηαξρηθή θαη εηδηθή δηαπξνζσπηθή ζρέζε) ζην νπνίν πξαγκαηνπνηείηαη εηδηθή εθαξκνγή. Σα πεξηζζφηεξα πξνβιήκαηα εκθαλίδνληαη θαηά ηελ εηδηθή εθαξκνγή αλ ιεθζεί ππφςε φηη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ αλαπηχζζεηαη ζην πιαίζην ησλ κεξηθφηεξσλ ελλφκσλ ζρέζεσλ. Η κέζνδνο ηεο ζεζκηθήο εθαξκνγήο δηαθξίλεηαη ζε ηξία (3) κεξηθφηεξα ζηάδηα 34. Καηά ην πξψην ζηάδην εληνπίδεηαη ε παξεκπνδηδφκελε δξάζε, αλαδεηείηαη δειαδή πην είλαη ην πεξηνξηδφκελν δηθαίσκα. ηε θάζε απηή δελ καο ελδηαθέξεη αλ πξφθεηηαη γηα απιφ πεξηνξηζκφ ή γηα πξνζβνιή δηθαηψκαηνο θαζψο θαη αλ πξνέξρεηαη απφ ηελ θξαηηθή εμνπζία. Καηά ην δεχηεξν ζηάδην εμεηάδεηαη ην πιαίζην ηεο ζρέζεο ζηελ νπνία εθαξκφδεηαη ην δηθαίσκα. Δηδηθφηεξα αλ πξφθεηηαη γηα γεληθή ζρέζε απιφο πεξηνξηζκφο δελ λνείηαη θαζψο πξνζθξνχεη ζηελ ειεχζεξε δεκνθξαηηθή ηάμε 35. Πξφθεηηαη επνκέλσο γηα πξνζβνιή ηνπ δηθαηψκαηνο θαη ε έξεπλα ζηακαηά ζην ζεκείν απηφ. Αλ πξφθεηηαη γηα εηδηθή ζρέζε ε επηβνιή πεξηνξηζκνχ είλαη δπλαηή θαη ην επφκελν βήκα είλαη ε εμέηαζε ηεο λνκηκφηεηαο θαη ηεο έθηαζήο ηνπ. ην ηξίην θαη ηειεπηαίν ζηάδην ην ζηάδην ηεο ζεζκηθήο πξνζαξκνγήο πξνρσξνχκε ζηελ έξεπλα ηεο λνκηκφηεηαο ηνπ πεξηνξηζκνχ. Γηαθξίλνπκε ζε ξεηνχο θαη κε ξεηνχο πεξηνξηζκνχο. Δάλ ινηπφλ ην χληαγκα πξνβιέπεη ξεηνχο πεξηνξηζκνχο εμεηάδεηαη αλ ν ζπγθεθξηκέλνο εκπίπηεη ζην ξπζκηζηηθφ πεδίν ηνπ πξνβιεπφκελνπ απφ ηνλ ζπληαθηηθφ λνκνζέηε. Δάλ ε απάληεζε είλαη ζεηηθή θαη ν πεξηνξηζκφο βξίζθεηαη ζε ζπκθσλία κε ηηο ζπληαγκαηηθέο ξπζκίζεηο ηφηε ν πεξηνξηζκφο είλαη ζεκηηφο, ελψ αλ βξίζθεηαη ζε αληίζεζε κε απηέο πξφθεηηαη γηα πξνζβνιή ηνπ δηθαηψκαηνο. Δάλ πάιη δελ εκπίπηεη ζην ξπζκηζηηθφ πεδίν ηεο δηάηαμεο εξεπλάηαη ε πεξίπησζε πξφβιεςεο ηνπ πεξηνξηζκνχ απφ ηνλ λφκν θαη ε ζπκθσλία ηνπ κε ηηο ζπληαγκαηηθέο επηηαγέο. Δάλ ην χληαγκα δελ πξνβιέπεη ξεηνχο πεξηνξηζκνχο ή αλ ν πεξηνξηζκφο δελ ππάγεηαη ζην ξπζκηζηηθφ πεξηερφκελν ησλ πξνβιεπφκελσλ εξεπλάηαη ε χπαξμε κε ξεηψλ πνπ πξνθχπηνπλ απφ άιιεο δηαηάμεηο ηνπ πληάγκαηνο. ην ζεκείν απηφ ε αξρή ηεο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο 36 δίλεη ηε ιχζε. 33 φ. παξ βι. Γεκεηξφπνπινο Α., πληαγκαηηθά Γηθαηψκαηα, Γεληθφ Μέξνο, ζει. 234 έσο Καηά ηελ ΔΓΑ νη πεξηνξηζκνί ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ αληίθεηληαη ζηελ ειεχζεξε δεκνθξαηηθή ηάμε 36 Καηά ηνλ Γεκεηξφπνπιν, ν φξνο Αξρή αλαινγηθφηεηαο έρεη αλαγθαία επξχηεξν πεξηερφκελν θαη είλαη ζπλψλπκνο ηνπ φξνπ Αξρή ηεο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο