ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΣΧΝ ΤΝΣΑΓΜΑΣΗΚΧΝ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΧΝ

Transcript

1 Δζληθφ θαη Καπνδηζηξηαθφ Παλεπηζηήκην Αζελψλ ρνιή Ννκηθψλ, Οηθνλνκηθψλ θαη Πνιηηηθψλ Δπηζηεκψλ Σκήκα Ννκηθήο, Σνκέαο Γεκνζίνπ Γηθαίνπ Μάζεκα: «Αηνκηθά θαη Κνηλσληθά Γηθαηψκαηα», Γηδάζθσλ: Καζεγεηήο Α. Γεκεηξφπνπινο. ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΣΧΝ ΤΝΣΑΓΜΑΣΗΚΧΝ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΧΝ ΚΑΣΡΑΚΑΕΖ ΜΑΡΗΑΝΝΑ (αξ. κεηξψνπ )

2 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ 1) Δηζαγσγή 2) Γεληθφ Μέξνο : Ηζηνξηθή εμέιημε 3) >> : Αληηθείκελν ζηε χγρξνλε Έλλνκε Σάμε 4) Δηδηθφ Μέξνο : Μεηξηθά Θεκειηψδε Γηθαηψκαηα i. Ζ Αλζξψπηλε Αμία ii. Ζ Ηζφηεηα iii. Ζ Διεπζεξία 5) >> : Ζ Φπζηθή Τπφζηαζε ηνπ Αλζξψπνπ i. Ζ Εσή ii. Ζ Τγεία iii. Ζ Πξνζσπηθή Αζθάιεηα iv. Ζ Κνηλσληθή Αζθάιηζε v. Σν Πεξηβάιινλ vi. Ο Αζιεηηζκφο 6) >> : Ζ Πλεπκαηηθή Τπφζηαζε ηνπ Αλζξψπνπ i. Οη Ηδέεο θαη ε ειεχζεξε έθθξαζή ηνπο ii. Ζ Παηδεία iii. Ζ Σέρλε iv. Ζ Θξεζθεία 7) πκπέξαζκα 8) Βηβιηνγξαθία

3 ΔΗΑΓΧΓΖ Σα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα απνηεινχλ αλακθίβνια έλαλ απφ ηνπο πην επαίζζεηνπο ηνκείο ηεο ζχγρξνλεο πνιηηηθήο δσήο. Ζ νλνκαζία ηνπο απηή νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ηα δηθαηψκαηα απηά πξνζηαηεχνληαη απεπζείαο απφ ην χληαγκα, ην νπνίν θαη ηνπο πξνζδίδεη απμεκέλε λνκηθή ηζρχ. Απηφ ζεκαίλεη πσο δελ κπνξνχλ λα θαηαξγεζνχλ ή λα ηξνπνπνηεζνχλ κε ηελ ζπλήζε δηαδηθαζία πνπ ηζρχεη γηα ηνπο θνηλνχο λφκνπο, ελψ παξέρνπλ ηαπηφρξνλα θαη επηπιένλ εγγπήζεηο ζηνπο πνιίηεο. 1 Απνηεινχλ πιήξε δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ, είλαη θείκελα δεζκεπηηθά γηα φινπο (πνιίηεο θαη θξάηνο) θαη απνηεινχλ αγψγηκεο θαη εμαλαγθαζηέο έλλνκεο αμηψζεηο (ν πνιίηεο δειαδή κπνξεί λα απαηηήζεη ην ζεβαζκφ ηνπο). ηε ζχγρξνλε έλλνκε ηάμε ε θαηνρχξσζε ησλ ζεκειησδψλ (ζπληαγκαηηθψλ) δηθαησκάησλ ζεκαίλεη ηαπηφρξνλα θαη θαηνρχξσζε ζεζκψλ. Σαπηφρξνλα ε θαηνρχξσζε ζεζκψλ εμαζθαιίδεη θαη ηελ ειεπζεξία ηνπ αλζξψπνπ. Άιισζηε ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα απνηεινχλ ζπζηαηηθά ζηνηρεία ησλ ζεζκψλ θαη ηεο ειεχζεξεο δεκνθξαηηθήο ηάμεο 2. Ρπζκίδνληαη ζηα άξζξα 4-25 ηνπ πληάγκαηνο θαη δηαθξίλνληαη ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: ζηα κεηξηθά ζεκειηψδε δηθαηψκαηα, ζηε θπζηθή ππφζηαζε ηνπ αλζξψπνπ, θαη ζηε πλεπκαηηθή ππφζηαζε ηνπ αλζξψπνπ. ηνλ φξν απηφ ησλ πληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ ζπκππθλψλνληαη πεξηζζφηεξνη πεξαηηέξσ παξαπιήζηνη φξνη(αηνκηθά, αλζξψπηλα, ζεκειηψδε δηθαηψκαηα)πνπ απνηεινχλ εμεηδηθεχζεηο ηεο εληαίαο πξνζηαζίαο πνπ παξέρνπλ ηα πληαγκαηηθά δηθαηψκαηα.. ε γεληθέο γξακκέο, αληηθείκελν ησλ πληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ είλαη ε πξνζηαζία βαζηθψλ εθθάλζεσλ ηεο αλζξψπηλεο δσήο. Με δηαθνξεηηθά ιφγηα, βαζηθφο ππξήλαο ηνπ αληηθεηκέλνπ είλαη ε ειεπζεξία ηνπ αλζξψπνπ, ε νπνία έγθεηηαη ζηε δπλαηφηεηα αλεκπφδηζηεο, ηδίσο απφ ηελ θξαηηθή εμνπζία, αλάπηπμεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο, δειαδή απηνθαζνξηζκνχ 3.Ωζηφζν δελ ήηαλ απφ ηελ αξρή ηεο ζέζπηζήο ηνπο παγησκέλν ην πεξηερφκελν ηνπ αληηθεηκέλνπ ηνπο αιιά πέξαζε απφ πνιιά ζηάδηα εμέιημεο αλάινγα κε ηηο εθάζηνηε θνηλσληθέο ζπλζήθεο.

4 1,2.Αλδξέαο Γ. Γεκεηξφπνπινο, πληαγκαηηθά δηθαηψκαηα, Σφκνο Γ,Β έθδνζε, εθδ Αλη.Ν.αθθ. Αζήλα-Θεζζαινλίθε,ζει 95, Αξηζηφβνπινο Μάλεζεο, Σφκνο Α, Αηνκηθέο ειεπζεξίεο, Παλεπηζηεκηαθέο παξαδφζεηο, Γ έθδνζε,1982, εθδ άθθνπιαο- Θεζζαινλίθε, ζει 10

5 Γ Δ Ν Η Κ Ο Μ Δ Ρ Ο ΗΣΟΡΗΚΖ ΔΞΔΛΗΞΖ Σα πληαγκαηηθά δηθαηψκαηα ζπλαληψληαη-αλ θαη φρη πάληα κε ην ίδην ξπζκηζηηθφ πεξηερφκελν-πνιινχο αηψλεο πξηλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηελ αξραία Αζήλα εκθαλίδνληαη γηα πξψηε θνξά κε ηε κνξθή ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ(εθφζνλ δελ θαηνρπξψλνληαη απφ θάπνηνλ αλψηεξν λφκν, ην χληαγκα),θαζνξίδνληαο ηε λνκηθή ππφζηαζε, ην status ησλ αλζξψπσλ. Έρνληαο σο βάζε ηελ απαξαβίαζηε αξρή ηεο ειεπζεξίαο θαη ηεο ηζφηεηαο, φινη νη έιιελεο πνιίηεο είραλ έλα πεδίν ειεχζεξεο δξάζεο θαη χπαξμεο ζεβφκελνη θαη ηηο επηηαγέο ηνπ λφκνπ πνπ ήηαλ ε ππέξηαηε αξρή. Βέβαηα πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη ηελ ηδηφηεηα ηνπ έιιελα πνιίηε ηελ είρε κφλν ην κηζφ ηνπ ειεχζεξνπ πιεζπζκνχ, γηαηί νη γπλαίθεο απνθιείνληαλ απφ ηα θνηλά, ελψ αθφκα θαη νη ειεχζεξνη άλζξσπνη απνηεινχζαλ κία κεηνλφηεηα ζε ζρέζε κε ην ζπλνιηθφ πιεζπζκφ δεδνκέλνπ φηη ππήξρε θαη έλαο κεγάινο αξηζκφο δνχισλ θαη άιισλ αλειεχζεξσλ αλζξψπσλ. Τπφ ην πξίζκα απηφ ζα κπνξνχζε θαλείο λα πεη φηη ε πξνζσπηθή ειεπζεξία ησλ πνιηηψλ θαη ε θξαηηθή ππεξνρή δελ απνηεινχλ δχν αληίζεηεο θαηεπζχλζεηο αιιά βξίζθνληαη ζε ζρέζε αιιειεμάξηεζεο. Γη απηφ ινηπφλ θαη ζηελ αξραία ειιεληθή δεκνθξαηία, φπνπ ην πνιίηεπκα δελ ήηαλ απηαξρηθφ, ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα δελ ραξαθηεξίδνληαλ απφ έληνλν αληηθξαηηζκφ, ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη δελ έζεηαλ θξαγκνχο ζηελ θξαηηθή εμνπζία 1. ηε ζπλέρεηα, παξαηεξψληαο ηελ εμέιημε ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ απφ ηνλ 13 ν αηψλα έσο ζήκεξα δηαπηζηψλεηαη πσο απηή ζπλνδεχεηαη απφ ηε πξνζπάζεηα ησλ ιαψλ λα απνθηήζνπλ ειεπζεξία θαη δηθαηνζχλε έλαληη ζηελ αζχδνηε θπξηαξρία ηεο εμνπζίαο. Αληηπξνζσπεπηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ε γαιιηθή επαλάζηαζε, απφξξνηα ηνπ έληνλνπ θξαηηθνχ απνιπηαξρηζκνχ πνπ ππήξρε. Ζ ρσξίο φξηα θαη θξαγκνχο άζθεζε ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο είρε σο απνηέιεζκα ηελ θνηλσληθννηθνλνκηθή θαηαπίεζε ησλ αλζξψπσλ, ππφ ην βάξνο ηνπ θξαηηθνχ κεραληζκνχ. Σν 1789 εθδίδεηαη ε «Γηαθήξπμε ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ θαη ηνπ πνιίηε», φπνπ θαηνρπξψλνληαη ηα αηνκηθά δηθαηψκαηα γηα πξψηε θνξά κε λνκηθή ηζρχ. Σφηε ρξεζηκνπνηήζεθε γηα πξψηε θνξά ν φξνο αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, αθνχ ζχκθσλα κε ηελ ηδενινγία ηνπ αζηηθνχ θηιειεπζεξηζκνχ ηα δηθαηψκαηα απηά είλαη «θπζηθά» θαη γηα απηφ «απαξαβίαζηα», «ηεξά», «απαξάγξαπηα» θαη

6 «αλαπαιινηξίσηα» 2. Ζ γαιιηθή δηαθήξπμε ηνπ 1789 θαη ην γαιιηθφ χληαγκα ηνπ 1791 εγθαηλίαζαλ ηελ πεξίνδν ησλ θιαζηθψλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ. Σα δηθαηψκαηα απηά ζεσξήζεθαλ σο ακπληηθνί θαλφλεο δηθαίνπ κε απνθιεηζηηθά αληηθξαηηθή θαηεχζπλζε εθφζνλ πξνζηάηεπαλ ην άηνκν κφλν απφ ηελ θξαηηθή θαη φρη απφ ηελ ηδησηηθή εμνπζία. Απηφ βέβαηα δηθαηνινγείηαη φπσο είπακε θαη πξνεγνπκέλσο απφ ην γεγνλφο φηη ην θξάηνο εθείλε ηελ επνρή ήηαλ ε κεγαιχηεξε απεηιή ηεο ειεπζεξίαο ηνπ αλζξψπνπ θαη εκθαληδφηαλ πεξηζζφηεξν επηηαθηηθή ε αλάγθε γηα πεξηνξηζκφ ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο. Γηα απηφ ινηπφλ θαη θαηά ηε θιαζηθή λνκηθή ζεσξεία ην χληαγκα είλαη δεκφζην δίθαην θαη ξπζκίδεη φρη ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο αιιά ηηο ζρέζεηο θξάηνπο θαη πνιηηψλ 3.Πξέπεη επίζεο λα επηζεκαλζεί πσο ε εμαγγειία ησλ θιαζηθψλ «θαηαιφγσλ» αηνκηθψλ δηθαησκάησλ ζπκπίπηεη ρξνληθά κε ηελ νηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή ηζρπξνπνίεζε ηεο αζηηθήο ηάμεο θαη κε ηε βαζκηαία επηθξάηεζε ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ηξφπνπ παξαγσγήο θαη ηεο «νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο». Δπνκέλσο ν ηδηαίηεξνο απηφο ραξαθηήξαο ησλ θιαζηθψλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ εμππεξεηεί θαη ηελ θαηλνχξγηα απηή ηάζε θηιειεπζεξηζκνχ πνπ επηθξαηεί ζηηο ζπλαιιαγέο(laissez faire, laissez passer)αθνχ ε ειεπζεξία ηνπ εκπνξίνπ ηαπηίδεηαη κε ηελ ειεπζεξία θίλεζεο ηνπ αηφκνπ. Δπηπιένλ, γηα λα ιεηηνπξγήζεη απηφ ην ζχζηεκα πξέπεη φζνη κπνξνχλ λα εξγαζηνχλ λα είλαη ειεχζεξνη, δειαδή απαιιαγκέλνη απφ θαηαλαγθαζκνχο εθ κέξνπο ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο, λα δηαπξαγκαηεπηνχλ ηελ εξγαηηθή ηνπο δχλακε ζηελ «αγνξά» θαη λα ηελ εθκηζζψζνπλ ζηνπο ηδηνθηήηεο ησλ κέζσλ παξαγσγήο. Έηζη παξαηεξείηαη πσο ην ξπζκηζηηθφ πεδίν γχξσ απφ ην νπνίν θηλνχληαη ηα θιαζηθά αηνκηθά δηθαηψκαηα απνηειεί ην ηξίπηπρν πξνζσπηθή ειεπζεξία-ηζφηεηα-ηδηνθηεζία 4, ελψ παξαηεξνχληαη δχν παξάιιειεο θαη αιιεινζπκπιεξνχκελεο ηάζεηο: αθελφο ε δέζκεπζε ηνπ θξάηνπο θαη αθεηέξνπ ε απνδέζκεπζε ηνπ αηφκνπ. Ωζηφζν, ε απφιπηε απηή απνρή ηνπ θξάηνπο απφ ηελ δξάζε θαη ηελ αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ ζηα πιαίζηα ηεο θνηλσλίαο νδήγεζε ζηνλ αηνκηθηζηηθφ ραξαθηήξα ησλ δηθαησκάησλ. Ζ ηζρπξνπνίεζε ηεο αζηηθήο ηάμεο σο απηνδεκηνχξγεηε θνηλσληθή νκάδα νδήγεζε ζηε γεληθφηεξε αληίιεςε φηη ην άηνκν σο απζχπαξθηε κνλάδα κπνξεί κφλν ηνπ λα ηθαλνπνηήζεη ηηο αλάγθεο ηνπ. Απηφ ζεκαίλεη φηη ηα αηνκηθά δηθαηψκαηα πξνζηάηεπαλ ηνλ άλζξσπν κφλν απφ ηελ θξαηηθή εμνπζία, ελψ νη πεξαηηέξσ δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ πνιηηψλ απνηεινχζαλ «ηδησηηθή ππφζεζε» πνπ παξέκελαλ έμσ απφ ην ξπζκηζηηθφ πεδίν

7 ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ. Με απηφ ηνλ ηξφπν ν αηνκηθηζκφο έδσζε ην κεγαιχηεξν βάξνο ζην άηνκν ππνβαζκίδνληαο ηε ζεκαζία ηνπ θνηλσληθνχ παξάγνληα. Γηα ηνπο παξαπάλσ ιφγνπο ν θηιειεπζεξηζκφο θαη ν αηνκηθηζκφο θαηέιεμαλ λα ζεσξνχληαη φξνη ηαπηφζεκνη 5. Αξθεηά ρξφληα αξγφηεξα, ηδηαίηεξα ζηα ρξφληα ηνπ Μεζνπνιέκνπ θαη ηεο κεγάιεο νηθνλνκηθήο χθεζεο(θξαρ) πνπ μέζπαζε ζηε Νέα Τφξθε ην 1929 θαη έπιεμε ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία, απνδείρηεθε φηη ε ηθαλφηεηα απηνξξχζκηζεο ηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο δελ είλαη απεξηφξηζηε. Απηφ νδήγεζε-απφ ηελ Ζ.Π.Α θαη ην New Deal ηνπ πξνέδξνπ F.D.Roosevelt 6 -ζε καδηθήο θιίκαθαο δηνξζσηηθέο επεκβάζεηο ηνπ θξάηνπο ζηελ νηθνλνκία. Με απηφ ηνλ ηξφπν ηα θιαζηθά αηνκηθά δηθαηψκαηα απνθηνχλ κία πεξηζζφηεξν αληηθεηκεληθή δηάζηαζε ζηελ νπνία επηβάιιεηαη ε ελεξγεηηθή παξέκβαζε ηνπ θξάηνπο γηα ηε ξχζκηζε θαη πξνζηαζία ηεο ειεπζεξίαο. Με ηε κεηαβνιή απηή ηα δηθαηψκαηα απηά δελ θαζηεξψλνληαη κφλν ππέξ ηνπ εγσηζηηθνχ «αηφκνπ» ηεο θιαζηθήο θηιειεχζεξεο αληίιεςεο αιιά θαη ππέξ ηνπ αηφκνπ ζηε θνηλσληθή δηάζηαζή ηνπ, σο κέινπο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ. Μάλιστα η κπατική εξουσία ουείλει να μεπιμνά ώστε η ειεπζεξία ηελ νπνία εγγπάηαη λα κελ παξακείλεη απιψο ηππηθή ειεπζεξία θαη λα κελ κεηαηξαπεί πξνλφκην γηα ηνπο θνηλσληθά ηζρπξνχο. Ζ δηεχξπλζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο επηηξέπεη ηνλ φξν «πληαγκαηηθά δηθαηψκαηα» αθνχ δελ ζπκπεξηιακβάλνληαη κφλν ηα αηνκηθά δηθαηψκαηα ηνπ θιαζηθνχ θαηαιφγνπ αιιά θαη ηα πνιηηηθά θαη ηα θνηλσληθά. Ζ αλαγσγή απηή ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ ζε «πληαγκαηηθά» εθθξάδεη ηε γεληθφηεξε κεηαηξνπή ηεο έλλνκεο ηάμεο απφ αηνκηθηζηηθή ζε θνηλσληθή αλζξσπηζηηθή θαη ηε δεκνθξαηηθά ζηεξηγκέλε κνξθνπνίεζε ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο δηθαίνπ. Πιένλ ε ζχγρξνλε έλλνκε ηάμε είλαη εληαία θαη αληηθεηκεληθή, πξνζθέξεη κηα εληαία θαη πνιπδηάζηαηε πξνζηαζία πνπ ζηξέθεηαη ελαληίσλ φισλ φζσλ ππνζθάπηνπλ ηελ ειεπζεξία ησλ αλζξψπσλ. πλνςίδνληαο, κε ην πέξαζκα ησλ αηψλσλ παξαηεξείηαη κηα ζηαδηαθή δηεχξπλζε ηνπ αληηθεηκέλνπ ησλ πληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ αθνχ απφ ην αξρηθφ ζηάδηφ ηεο αλππαξμίαο ηνπο θαηέιεμαλ λα ξπζκίδνπλ φιεο ηηο εθθάλζεηο ηεο αλζξψπηλεο δσήο.

8 1,3,5.Αλδξέαο Γ. Γεκεηξφπνπινο, πληαγκαηηθά δηθαηψκαηα, Σφκνο Γ,Β έθδνζε, εθδ Αλη.Ν.αθθ. Αζήλα-Θεζζαινλίθε 2008,ζει 4,27,30. 2.Αξηζηφβνπινο Μάλεζεο, Σφκνο Α, Αηνκηθέο ειεπζεξίεο, Παλεπηζηεκηαθέο παξαδφζεηο, Γ έθδνζε,1982, εθδ άθθνπιαο- Θεζζαινλίθε, ζει 15. 4,6.Κψζηαο Υ. Υξπζφγνλνο ΑΣΟΜΗΚΑ ΚΑΗ ΚΟΗΝΩΝΗΚΑ ΓΗΚΑΗΩΜΑΣΑ, εθδ Αλη. Ν. άθθνπια 1998, ζει 34,35. ΣΟ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΟ ΣΖ ΤΓΥΡΟΝΖ ΔΝΝΟΜΖ ΣΑΞΖ Σα πληαγκαηηθά δηθαηψκαηα απνηεινχλ έλα εληαίν ζχζηεκα πνπ βαζίδεηαη ζηελ αλζξψπηλε αμία. Σα ζχγρξνλα αηνκηθά δηθαηψκαηα είλαη δηθαηψκαηα «θνηλσληθά». Θεκειηψλνπλ αμίσζε απέλαληη ησλ αζθνχλησλ ηελ εμνπζία θαη αληίζηνηρε δηθή ηνπο ππνρξέσζε- λα κελ επεκβαίλνπλ ζε απηφ ην ρψξν ειεχζεξεο χπαξμεο θαη δξάζεο ησλ θπβεξλσκέλσλ ή λα επέκβνπλ κφλν ππφ ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο, κε πξνθαζνξηζκέλεο δηαδηθαζίεο θαη κέρξη νξηζκέλσλ νξίσλ. Γίλνπλ ηελ επρέξεηα ζην δηθαηνχρν είηε απηφο ν ίδηνο λα πξάμεη ή φρη θάηη είηε λα απαηηήζεη απφ ηελ θξαηηθή εμνπζία λα πξνβεί απηή ζε πξάμε ή παξάιεηςε, πξνζηαηεπηηθή ηεο ειεπζεξίαο ηνπ 1. Μηιψληαο γεληθά γηα ην αληηθείκελν ηνπ ζπλφινπ ησλ πληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ ηεο ζχγρξνλεο έλλνκεο ηάμεο ζα πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη αληηθείκελφ ηνπο απνηειεί ην θάζε άπιν θαη πιηθφ αγαζφ πνπ αθνξά ηελ αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα. Άιισζηε κέζσ ηνπ πξνζηαηεπνκέλνπ αγαζνχ απνθηά θαη ην ζπληαγκαηηθφ δηθαίσκα νπζηαζηηθφ πεξηερφκελν. ηφρνο ηνπ αληηθεηκέλνπ είλαη αθελφο ε πξνζηαζία ησλ βαζηθφηεξσλ εθθάλζεσλ ηεο αλζξψπηλεο δσήο θαη αθεηέξνπ ε κεηαβνιή ηνπ αλζξψπνπ απφ απιφ αληηθείκελν δηθαίνπ ζε ππνθείκελν δηθαίνπ: ηνπ αλαγλσξίδνληαη δηθαηψκαηα θαη ππνρξεψλεηαη ην θξάηνο ζε ζεβαζκφ ηνπο αθήλνληαο πεξηζψξηα

9 δξάζεο θαη ειεχζεξεο αλάπηπμεο ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ. Δπνκέλσο ην αληηθείκελν ησλ πληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ κνξθνπνηεί ην ζπληαγκαηηθφ πξφηππν ηνπ πνιίηε θαη γεληθφηεξα ηνπ αλζξψπνπ 2, θαη κε απηφ ηνλ ηξφπν απνηξέπεηαη ε απνξξφθεζή ηνπ ζε έλα νινθιεξσηηθφ θξάηνο, δειαδή ζε έλα θξάηνο ρσξίο ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ. Απηή βαζηθά είλαη θαη ε ζεκαζία ηνπ «θξάηνπο δηθαίνπ»-ε πξνζηαζία απφ ηε θξαηηθή απζαηξεζία θαη αλνκία-πνπ απνηειεί ζεκειηψδεο επίηεπγκα ηνπ ζπληαγκαηηθνχ πνιηηεχκαηνο: ε αλαγλψξηζε θαη πξνζηαζία ησλ αηνκηθψλ ειεπζεξηψλ σο κνξθέο απηνπεξηνξηζκνχ θαη απηνδέζκεπζεο ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο 3. Απηφ ζεκαίλεη φηη ε εγγχεζε ησλ δηθαησκάησλ απφ ην θξάηνο δελ εμαληιείηαη ζε κηα απιή ππνρξέσζε απνρήο αιιά εθηείλεηαη θαη ζε ππνρξέσζε φισλ ησλ νξγάλσλ ηνπ «λα δηαζθαιίδνπλ ηελ αλεκπφδηζηε άζθεζή ηνπο.» Οθείιεη λα κεξηκλά, ψζηε ε ειεπζεξία ηελ νπνία εγγπάηαη λα κελ παξακείλεη απιψο ηππηθή ειεπζεξία θαη λα κελ κεηαηξαπεί ζε πξνλφκην γηα ηνπο θνηλσληθά ηζρπξνχο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ηεο ηάζεο γηα ηελ «αληηθεηκεληθνπνίεζε» ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ απνηειεί ε απφθαζε ηεο Οινκέιεηαο ηνπ Αξείνπ Πάγνπ γηα ην άξζξν 2 1 ηνπ πληάγκαηνο 4. χκθσλα κε ηελ αξρή ηεο βαζηθήο ηζρχνο-απνηέιεζκα ηεο αλαγσγήο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ ζε ζπληαγκαηηθέο αξρέο- φια ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα εθαξκφδνληαη ζε φιεο ηηο έλλνκεο ζρέζεηο θαη σο πξνο φιν ην πεξηερφκελφ ηνπο, είηε είλαη δεκνζίνπ είηε ηδησηηθνχ δηθαίνπ. Απηφ ζεκαίλεη πσο ην αληηθείκελν ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ έρεη δηπιή θχζε: ηελ αληηθεηκεληθή θαη ηελ ππνθεηκεληθή. Απφ ηηο γεληθέο θαη αληηθεηκεληθά παξαδεδεγκέλεο αξρέο (πρ ηελ αξρή ηεο ηζφηεηαο) απνξξένπλ ππνθεηκεληθά δίθαηα ηνπ θάζε θνξέα ζεκειηψδνπο δηθαηψκαηνο. Έηζη εθαξκφδεηαη ηαπηφρξνλα ην γεληθφ πεξηερφκελν ησλ δηθαησκάησλ θαη ησλ επηκέξνπο δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ. Ζ εθαξκνγή απηή θαη ησλ δχν θχζεσλ ηνπ αληηθεηκέλνπ νλνκάδεηαη ζεζκηθή εθαξκνγή θαη βαζίδεηαη ζηελ αιιεινζχλδεζε δηθαηψκαηνο θαη ζεζκνχ 5. Μία πεξαηηέξσ δηάθξηζε ηνπ αληηθεηκέλνπ είλαη απηή ζε γεληθφ θαη εηδηθφ πεξηερφκελν. Απφ ηε κηα πιεπξά ζην γεληθφ πεδίν ξπζκίδνληαη νη ζρέζεηο θξάηνπο θαη πνιίηε θαη νη γεληθέο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο πνιίηε πξνο πνιίηε. Απφ ηελ άιιε πιεπξά ζην εηδηθφ πεδίν ξπζκίδνληαη νη εηδηθέο δηαπξνζσπηθέο θαη θπξηαξρηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ πνιηηψλ (ηξηηελέξγεηα) 6. Οη εηδηθέο απηέο ζρέζεηο δεκηνπξγνχληαη θάησ απφ ηνλ άμνλα ηεο απμεκέλεο πξνζηαζίαο θάπνηνπ ζπληαγκαηηθνχ αγαζνχ. Καηά ην γεληθφ κέξνο

10 ην αληηθείκελν δεζκεχεη φινπο ηνπο πνιίηεο θαη ε δέζκεπζε απηή έρεη δηάξθεηα. Αληηζέησο θαηά ην εηδηθφ κέξνο δεζκεχεη νξηζκέλεο κφλν θαηεγνξίεο αλζξψπσλ θαη γηα έλα ζπγθεθξηκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα. Δπηπιένλ ε γεληθή ζρέζε είλαη κία κε επξχ θαη εληαίν ραξαθηήξα ελψ ε εηδηθέο ζρέζεηο είλαη πνιπάξηζκεο κε πεξηνξηζκέλν ξπζκηζηηθφ πεδίν. Όζνλ αθνξά ηνπο πεξηνξηζκνχο, απηνί είλαη δπλαηφλ λα επηβιεζνχλ κφλν ζηηο εηδηθέο ζρέζεηο ελψ ζηε γεληθή ζρέζε γίλεηαη ιφγνο γηα νξηνζέηεζε. Απφ ηα πξναλαθεξζέληα δηαθαίλεηαη κε ελάξγεηα πσο ην κέγεζνο ηνπ δηθαηψκαηνο θαη επαθφινπζα ηνπ αληηθεηκέλνπ ηνπ είλαη κεηαβιεηφ θαη πξνζαξκφδεηαη θαηά ηελ εθαξκνγή ηνπ ζηνπο ζεζκνχο θαη ζηηο δηάθνξεο έλλνκεο ζρέζεηο. Σν δηθαίσκα, εθηφο απφ έλα ακεηάβιεην ζεκαζηνινγηθφ ππξήλα έρεη θαη ζεκαζηνινγηθή πεξηθέξεηα ε νπνία ζπζηέιιεηαη θαη δηαζηέιιεηαη αλάινγα κε ην ζεζκηθφ λνκηθφ πεξηβάιινλ ζην νπνίν εληάζζεηαη 7. Αληηζέησο, δελ είλαη δπλαηή ε αιινίσζε ηνπ ππξήλα ηνπ δηθαηψκαηνο, ν νπνίνο ζπλίζηαηαη ζηελ θηήζε ηνπ δηθαηψκαηνο(ζηε ζχλδεζε ππνθεηκέλνπ πξνο αληηθείκελν). Πέξα απφ απηή ηε δηκεξή δηάθξηζε ππάξρνπλ θαη άιιεο θαηεγνξίεο ζηηο νπνίεο εμεηδηθεχεηαη ην αληηθείκελν ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ. Πην ζπγθεθξηκέλα γίλεηαη ιφγνο γηα αηνκηθά(status negativus), πνιηηηθά(status activus) θαη θνηλσληθά(status socialis) δηθαηψκαηα. ηνλ status negativus αλήθνπλ φια ηα απνζεηηθά, αξλεηηθά ή ακπληηθά δηθαηψκαηα. Πξφθεηηαη γηα ηηο αμηψζεηο ειεπζεξίαο ηνπ αηφκνπ έλαληη ηνπ θξάηνπο 8. Ζ αμίσζε απηή είλαη απνζεηηθή, γηαηί απαηηεί ην θξάηνο λα κελ ελεξγεί δεηψληαο ηελ απνρή ηνπ. ηνλ status socialis αλήθνπλ φια ηα θνηλσληθά ή ζεηηθά δηθαηψκαηα, παξέρνληαο ζηνλ ηδηψηε αμίσζε βνήζεηαο θαη πξνζηαζίαο απφ ην θξάηνο. Σν αγαζφ πνπ ππεξεηνχλ είλαη ε θνηλσληθή δηθαηνζχλε θαη απνηεινχλ έθθξαζε ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο. ηνλ status activus αλήθνπλ φια ηα πνιηηηθά δηθαηψκαηα. Σα θνηλσληθά θαη ηα πνιηηηθά δηθαηψκαηα δελ ζηξέθνληαη θαηά ηνπ θξάηνπο αιιά πξνο ην θξάηνο. Απηέο νη θαηεγνξίεο δελ δηαρσξίδνπλ ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα αιιά αληίζεηα ελππάξρνπλ ζε θάζε έλα απφ απηά θαη απνηεινχλ κεξηθφηεξεο δηαζηάζεηο ηνπ. ηε ζπλέρεηα παξαηεξνχκε φηη ην αληηθείκελν ηνπ ζπληαγκαηηθνχ δηθαηψκαηνο έρεη θαη θάπνηεο άιιεο επηπιένλ δηαζηάζεηο, πνπ δηαθξίλνπλ ην πεξηερφκελν ηνπ ζε ακπληηθφ, πξνζηαηεπηηθφ θαη δηεθδηθεηηθφ. Κξηηήξην ηεο δηάθξηζεο εδψ είλαη ε πεγή απφ ηελ νπνία πξνέξρεηαη ν θίλδπλνο. ην ακπληηθφ πεξηερφκελν πεγή θηλδχλνπ είλαη ν ίδηνο ν άλζξσπνο θαη ην

11 δηθαίσκα πξνζηαηεχεη απφ επηζεηηθέο ελέξγεηεο ησλ ζπλαλζξψπσλ. Σα ακπληηθά δηθαηψκαηα είλαη απφιπηα(erga omnes) 9 θαη απνηεινχλ ηε πξψηε κνξθή πληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ κε ηε κνξθή ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ θαηά ηελ παξαδνζηαθή έλλνηα ηνπ φξνπ. Σν πξνζηαηεπηηθφ πεξηερφκελν έρεη σο πεγή θηλδχλνπ ηηο επηζεηηθέο ελέξγεηεο ησλ ζπλαλζξψπσλφπσο θαη ζην ακπληηθφ-θαη πεξηέρεη αμίσζε πνπ ζηξέθεηαη πξνο ην θξάηνο γηα απφθξνπζε θηλδχλνπ θαη παξνρή πξνζηαζίαο ζηνλ ακπλφκελν. Σα δηθαηψκαηα απηά είλαη απφξξνηα ηεο αλάπηπμεο ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ ζηε ζχγρξνλε έλλνκε ηάμε ην νπνίν ππνρξενχηαη λα πξνζηαηεχεη ηα πληαγκαηηθά δηθαηψκαηα απφ επηζεηηθέο ελέξγεηεο ησλ ζπλαλζξψπσλ. Σέινο, ην δηεθδηθεηηθφ πεξηερφκελν έρεη σο πεγή θηλδχλνπ άιινπο πνπ βξίζθνληαη έμσ απφ ηε ζθαίξα ησλ αλζξσπίλσλ ελεξγεηψλ πξνθπιάζζνληαο ηνπο αλζξψπνπο απφ απηνχο θαζψο θαη παξέρεη αμηψζεηο γηα ηε βειηίσζε ηεο ζέζεο ηνπ αλζξψπνπ ζηε θνηλσληθνπνιηηηθή θνλίζηξα. Ζ δηεθδηθεηηθή δηάζηαζε ηνπ δηθαηψκαηνο απνθαιχπηεη πεξίηξαλα ηελ εμέιημε ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ ζηα πιαίζηα ηνπ δεκνθξαηηθνχ θαζεζηψηνο. Ωζηφζν δελ ζα πξέπεη λα ιεζκνλνχκε φηη ην αληηθείκελν ησλ πληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ είλαη έλα θαη εληαίν θαη φηη νη παξαπάλσ θαηεγνξίεο απνηεινχλ εμεηδηθεχζεηο θαη επηκέξνπο δηαζηάζεηο ηνπ, νη νπνίεο κάιηζηα βξίζθνληαη θαη ζε ζηελή αιιειεμάξηεζε κεηαμχ ηνπο, κε απνηέιεζκα λα γίλεηαη ιφγνο ζηε ζεσξία γηα «παξαπιεξσκαηηθφηεηα» ή γηα «status mixtus 10». Πην ζπγθεθξηκέλα νη θαηεγνξίεο ησλ απνζεηηθψλ, ζεηηθψλ θαη αξλεηηθψλ δηθαησκάησλ δελ είλαη απνκνλσκέλεο ε κία απφ ηελ άιιε αιιά αληίζεηα ε κία απνηειεί πξνυπφζεζε γηα ηελ πξαγκάησζε ηεο άιιεο. Γηα παξάδεηγκα, ε ειεπζεξία έθθξαζεο θαη δηάδνζεο ηεο γλψκεο(status negativus) είλαη ζπγρξφλσο θαη πνιηηηθφ δηθαίσκα(status activus), ζηνηρείν ζπζηαηηθφ ηεο δεκνθξαηίαο. Γείρλεη ηελ αιιειεμάξηεζε ειεπζεξίαο θαη δεκνθξαηίαο αθνχ ε κία δελ κπνξεί λα πθίζηαηαη νπζηαζηηθά ρσξίο ηελ χπαξμε ηεο άιιεο 11. πκπιεξσκαηηθά, ζα πξέπεη λα επηζεκαλζεί πσο ην αληηθείκελν ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ, παξά ηελ απμεκέλε λνκηθή ηζρχ πνπ ην πεξηβάιιεη θαη ην επξχ ξπζκηζηηθφ ηνπ πεδίν, έρεη θαη θάπνηα φξηα ηα νπνία δελ κπνξεί λα ππεξβεί. Πην ζπγθεθξηκέλα, θάζε ζεκειηψδεο δηθαίσκα ελαξκνλίδεηαη θαη είλαη ζχκθσλν κε ην χληαγκα αιιά θαη κε φιεο ηηο δηαηάμεηο ηνπ θνηλνχ δηθαίνπ. Έηζη ηίζεηαη εμ νξηζκνχ απφ ην λφκν έλα πιαίζην κέζα ζην νπνίν θηλείηαη ην αληηθείκελν ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ. Δθηφο απφ ην λφκν, ππάξρεη θαη ν θνηλσληθφο παξάγνληαο πνπ

12 νξηνζεηεί ην αληηθείκελν, σο απνηέιεζκα ηεο αληηθεηκεληθνπνίεζεο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ θαη ηεο αλάπηπμεο ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ. Ο ζχγρξνλνο άλζξσπνο νθείιεη λα ζπκκνξθψζεη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ θαη ηνλ ηξφπν δσήο ηνπ αλάινγα κε ηα θνηλσληθά πιαίζηα ζηα νπνία δεη, αθνχ θαη ηα δηθαηψκαηα ζηα νπνία αλαθεξφκαζηε είλαη ζέζεη θαη φρη θχζεη 12,δειαδή είλαη πξντφλ ηνπ ηζρχνληνο θαη ξπζκίδνπλ ηηο εθάζηνηε ππάξρνπζεο θνηλσληθέο ζπλζήθεο. Ζ θνηλσληθή απηή νξηνζέηεζε δελ πεξηνξίδεη θάπνηα πξνυπάξρνπζα ειεπζεξία-αθνχ ειεπζεξία δελ λνείηαη έμσ απφ ηα πιαίζηα ηεο θνηλσλίαο- αιιά ηε κνξθνπνηεί αλάινγα κε ηηο εθάζηνηε ζπλζήθεο πνπ αιιάδνπλ απφ επνρή ζε επνρή. Δδψ αλήθνπλ ηα δηθαηψκαηα ησλ άιισλ, ηα ρξεζηά ήζε, ε απαγφξεπζε ηεο θαηάρξεζεο δηθαηψκαηνο, θαη ζε γεληθέο γξακκέο ην γεληθφ ζπκθέξνλ. Ζ πξψηε κέξηκλα ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο γηα ηελ απηνπξνζηαζία ηεο εθθξάδεηαη βαζηθά θαη ζρεκαηηθά κε ηνπο φξνπο «δεκφζηα ηάμε θαη αζθάιεηα», νη νπνίνη ππεξηζρχνπλ θαη ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα ππνρσξνχλ ζηηο πεξηπηψζεηο φπνπ ε εμηζνξξφπεζε θαη ν ζπλδπαζκφο απηψλ ησλ δχν δελ είλαη εθηθηφο. Ο θνηλσληθφο άλζξσπνο νθείιεη λα επηδηψθεη ηα ζπκθέξνληά ηνπ θαηά ηξφπν ζπκβαηφ κε ην γεληθφ ζπκθέξνλ, κέζα ζην νπνίν εκπεξηέρεηαη θαη ην δεκφζην θαη ην ηδησηηθφ, δηαθνξεηηθά βξίζθεηαη έμσ απφ ην πιαίζην ηεο λνκηκφηεηαο. 1,3,12.Αξηζηφβνπινο Μάλεζεο, Σφκνο Α, Αηνκηθέο ειεπζεξίεο, Παλεπηζηεκηαθέο παξαδφζεηο, Γ έθδνζε,1982, εθδ άθθνπιαο- Θεζζαινλίθε, ζει 12,57, Κψζηαο Υ. Υξπζφγνλνο, Αηνκηθά θαη Κνηλσληθά δηθαηψκαηα, εθδ Αλη. Ν. άθθνπια, 1998, ζει ,11.Π. Γ. Γαγηφγινπ, πληαγκαηηθφ δίθαην, Αηνκηθά δηθαηψκαηα, Σφκνο Α, Γεχηεξε αλαζεσξεκέλε έθδνζε, εθδ Αλη. Ν. άθθνπια, Αζήλα-Κνκνηελή 2005, ζει 67, Γ. Σζάηζνο, πληαγκαηηθφ Γίθαην, ηφκνο Γ, 1988, 216.

13 Δ Η Γ Η Κ Ο Μ Δ Ρ Ο ΜΖΣΡΗΚΑ ΘΔΜΔΛΗΧΓΖ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΑ Ζ ΑΝΘΡΧΠΗΝΖ ΑΞΗΑ Ζ αλζξψπηλε αμία (άξζξν 2 1 ηνπ πληάγκαηνο) απνηειεί ηνλ αθξνγσληαίν ιίζν ηεο έλλνκεο ηάμεο εθφζνλ ην δίθαην ζην ζχλνιφ ηνπ δελ είλαη ηίπνηε άιιν παξά κέζν γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο αλζξψπηλεο αμίαο ζε φιεο ηηο εθθάλζεηο ηεο. Πξφθεηηαη γηα κία δηάηαμε κε πιήξε λνκηθή δέζκεπζε ε νπνία ιφγσ ηεο γεληθφηεηάο ηεο εθαξκφδεηαη «επηθνπξηθά» θαη ζε εηδηθφηεξεο δηαηάμεηο ρξσκαηίδνληάο ηεο κε ην ξπζκηζηηθφ πεξηερφκελφ ηεο. Ζ δηάηαμε απηή βέβαηα δελ ζεκειηψλεηαη εμ νινθιήξνπ απφ κφλε ηεο αιιά πξνυπνηίζεηαη θαη ε πξσηαξρηθή ππνρξέσζε ηεο πνιηηείαο λα ζέβεηαη θαη λα πξνζηαηεχεη ηελ αμία ηνπ αλζξψπνπ 1. Ζ ζεκαληηθή απηή ζέζε πνπ θαηέρεη ην δηθαίσκα ηεο αλζξψπηλεο αμίαο ζηε ζχγρξνλε θαη αλζξσπηζηηθή έλλνκε ηάμε έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη ην δηθαίσκα απηφ ηαπηίδεηαη κε ηελ αλζξψπηλε χπαξμε, κε ηνλ δσληαλφ νξγαληζκφ πνπ δεη ζηα πιαίζηα κηαο ζπζηεκαηηθά νξγαλσκέλεο θνηλσλίαο 2. Ζ αξρή ηεο αλζξψπηλεο αμίαο είλαη δηζππφζηαηε(φπσο φια ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα) θαη δηαθξίλεηαη ζε αληηθεηκεληθή θαη ππνθεηκεληθή. Ζ πξψηε ηεο ππφζηαζε είλαη ε γεληθή θαη αλαιινίσηε πνπ θαηνρπξψλεηαη ζπληαγκαηηθά, ελψ ε δεχηεξε εμεηδηθεχεηαη θαη πξνζαξκφδεηαη ζηνλ θάζε άλζξσπν αηνκηθά, ε νπνία βέβαηα πεγάδεη απφ ην αληηθεηκεληθφ πεξηερφκελν ηνπ δηθαηψκαηνο. Με ηνλ φξν

14 αλζξψπηλε αμία πεξηθιείνληαη ηα πιηθά, πλεπκαηηθά θαη θνηλσληθά γλσξίζκαηα ηνπ αλζξψπηλνπ γέλνπο πνπ ην δηαθξίλνπλ αθελφο απφ ηα άινγα φληα θαη αθεηέξνπ απφ ηα αληηθείκελα ηνπ δηθαίνπ. Αληηθείκελν ηνπ δηθαηψκαηνο είλαη ην αγαζφ πνπ απνθηάηαη απφ ηελ εθ ηνπ λφκνπ απνξξένπζα εμνπζία, δειαδή ην αγαζφ ηεο αλζξψπηλεο αμίαο πνπ ζπλίζηαηαη ζην ζχλνιν ηεο πλεπκαηηθήο θαη θνηλσληθήο ππφζηαζεο ηνπ αλζξψπνπ. Ζ αλζξψπηλε νληφηεηα - ην αληηθείκελν ηεο αλζξψπηλεο αμίαο- ρσξίδεηαη ζε πιηθή (corpus), ζε πλεπκαηηθή (animus), θαη ζε θνηλσληθή, εθφζνλ ν ζχγρξνλνο άλζξσπνο δεη θαη επηβηψλεη ζηα πιαίζηα κηαο θνηλσλίαο. ηε ζσκαηηθή ππφζηαζε ηνπ αλζξψπνπ πεξηιακβάλεηαη ε θπζηθή ηνπ θαηάζηαζε, δειαδή φια ηα κέιε ηνπ αλζξψπηλνπ ζψκαηνο, έηζη ψζηε νπνηαδήπνηε παξαβίαζή ηνπο λα αληίθεηηαη ζηελ αξρή ηεο αλζξψπηλεο αμίαο. Ζ πλεπκαηηθή ππφζηαζε πεξηθιείεη ην «αλζξψπηλν πλεχκα» κε ηε κνξθή ηεο θαληαζίαο, ηεο ινγηθήο, θαη ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο ιεηηνπξγίαο. Σν animus εδψ ζηνρεχεη ζηε πξνζηαζία ησλ λνεηηθψλ εθείλσλ δπλαηνηήησλ πνπ κέζσ κηαο ζπγθεθξηκέλεο δηεξγαζίαο κπνξνχλ λα παξάγνπλ έλα πξντφλ πλεπκαηηθνχ πεξηερνκέλνπ, ρσξίο λα πξνζηαηεχεηαη βέβαηα ην πξντφλ ηεο πλεπκαηηθήο ππφζηαζεο απφ απηή ηε δηάηαμε 3. Έηζη ινηπφλ θαη αλαινγία ηεο δηάηαμεο απηήο έρεη απαγνξεπηεί ε πξνζσπνθξάηεζε γηα ρξέε ππεξειίθσλ πξνζψπσλ «θαζ φζνλ απηή πξνζιακβάλεη ην ραξαθηήξα ζθιεξφηεηαο».(πξγεθαζ 219/16 ΓΦΝ 51,891) 4. Ζ απαγφξεπζε απηή πξνζηαηεχεη ην corpus ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δηθαηψκαηνο αλζξψπηλεο αμίαο πνπ είλαη ηα ππεξήιηθα πξφζσπα θαη ε θαηαπφλεζε ηεο ήδε επηβαξπκέλεο ηνπο ζσκαηηθήο θαηάζηαζεο.

15 Ζ ΗΟΣΖΣΑ Ζ ηζφηεηα είλαη ε βαζηθφηεξε ζπληαγκαηηθή αξρή ηεο νπνίαο ην πεξηερφκελν ζεκειηψλεηαη ζε φιν ην ζχληαγκα. Με ηελ αξρή ηεο ηζφηεηαο εμαζθαιίδεηαη ε ίζε κεηαρείξηζε ησλ αλζξψπσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα είλαη ε θαηάζηαζε θαηά ηελ νπνία πεξηζζφηεξα ππνθείκελα δηαζέηνπλ ηα ίδηα πνιηηηθά δηθαηψκαηα θαη ηπγράλνπλ ηεο ίδηαο αλαινγηθά κεηαρείξηζεο, αθφκα θαη φηαλ ππάξρνπλ δηαθνξέο κεηαμχ ηνπο 5. Σν πεξηερφκελν ηεο ηζφηεηαο ζεκειηψλεηαη έρνληαο σο ζεκείν αλαθνξάο ηε ζχγθξηζε ζρεηηθά κε ηε θαηάζηαζε άιισλ ππνθεηκέλσλ δηαθνξεηηθψλ απφ απηφ ζην νπνίν αλαθέξεηαη. Ρπζκίδεηαη ζην άξζξν 4 ηνπ πληάγκαηνο θαη ην αληηθείκελφ ηνπ δηαθξίλεηαη ζε corpus θαη animus. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην corpus δελ παξακέλεη ζηαζεξφ αιιά πξνζαξκφδεηαη ζπλερψο ζηηο δηάθνξεο κνξθέο πνπ παίξλεη ε γεληθή αξρή ηεο ηζφηεηαο φηαλ εθαξκφδεηαη ζε επηκέξνπο ζρέζεηο. Αληίζεηα, ην animus απνηειεί ηνλ ππξήλα ηνπ αληηθεηκέλνπ ν νπνίνο δελ αιιάδεη, αιιά απνηειεί ξχζκηζε ε νπνία εθαξκφδεηαη αλαιινίσηε ζε φκνηεο πεξηπηψζεηο. ην άξζξν 4 ηνπ πληάγκαηνο ην corpus ηνπ αληηθεηκέλνπ παίξλεη πεξηζζφηεξεο κνξθέο θαη εμεηδηθεχεηαη ζε νηθνλνκηθή( 5), θνηλσληθή θαη πνιηηηθή ηζφηεηα. Μία έθθαλζε ηεο ηζφηεηαο ζηνλ ηνκέα ηεο θνηλσληθήο ζέζεο είλαη απηή ησλ θχισλ πνπ πξνβιέπεηαη ζην άξζξν 4 2 ηνπ πληάγκαηνο. Με απφθαζε κάιηζηα ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο (ηδ 2435/97 ΔΓΓΓ 41, 539) 6 θαηνρπξψλεηαη ε παξνρή ίζσλ επθαηξηψλ θαη ζηα δχν θχια ελψ απαγνξεχεηαη ε δηαθνξνπνίεζε ηνπ λνκηθνχ θαζεζηψηνο ησλ πνιηηψλ κε βάζε ην θχιν. Δδψ ινηπφλ ην corpus είλαη ε ίζε κεηαρείξηζε ησλ θχισλ σο πξνο ηελ πνιηηηθή θαη ηελ θνηλσληθή ηνπο δηάζηαζε, θαη ην animus είλαη ε γεληθή αξρή ηεο ηζφηεηαο πνπ παξακέλεη απηνχζηα. πκπιεξσκαηηθά, έρεη δηαηππσζεί (ηδ 824-5, 2005,3473,3567,4394/77,2121/78) 7 πσο παξάβαζε ηεο ηζφηεηαο λνείηαη κφλν ζε λφκηκεο πξάμεηο ηεο Γηνίθεζεο θαη φρη ζε παξάλνκεο, κε απνηέιεζκα ην corpus ηνπ αληηθεηκέλνπ λα εθηείλεηαη κφλν ζην θάζκα ηεο λνκηκφηεηαο.

16 Ζ ΔΛΔΤΘΔΡΗΑ Ζ αξρή ηεο πξνζσπηθήο ειεπζεξίαο βξίζθεηαη ζε πνιχ ζηελή ζρέζε κε ηελ αξρή ηεο αλζξψπηλεο αμίαο θαη ηεο ηζφηεηαο. Γηα ηελ αθξίβεηα, ε ειεπζεξία θαη ε ηζφηεηα απνηεινχλ εμεηδηθεχζεηο ηεο αλζξψπηλεο αμίαο. Ζ αλζξψπηλε αμία πξνυπνζέηεη ηελ χπαξμε ηεο ειεπζεξίαο θαη ην αληίζηξνθν, αθνχ απφ ηε κία ε ειεπζεξία απνηειεί ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα ηεο αλζξψπηλεο θχζεο ελψ ε αλζξψπηλε αμία δελ είλαη δπλαηφλ λα ζεκειησζεί ζηελ αλειεπζεξία ησλ αλζξψπσλ. Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηεο ειεπζεξίαο θαλεξψλεη ηε δεκνθξαηηθφηεηα θαη ηνλ αλζξσπηζηηθφ ραξαθηήξα ηεο έλλνκεο ηάμεο, δεδνκέλνπ φηη ζηα νινθιεξσηηθά θαζεζηψηα φπνπ δελ θαηνρπξψλεηαη ε αξρή απηή ν άλζξσπνο αληηκεησπίδεηαη ζαλ απιφ αληηθείκελν ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο θαη φρη ζαλ ππνθείκελν δηθαίνπ. ηα πιαίζηα ινηπφλ ηνπ αλζξσπηζηηθνχ ηεο ραξαθηήξα, ε πνιηηεία νθείιεη φρη κφλν λα δηαθεξχζζεη ηελ ειεπζεξία αφξηζηα αιιά θαη λα επεκβαίλεη φπνπ ρξεηάδεηαη εμαζθαιίδνληαο ηελ εθαξκνγή ηεο ζε φινπο. Ζ αξρή ηεο ειεπζεξίαο ξπζκίδεηαη ζην άξζξν 5 ηνπ πληάγκαηνο ην νπνίν έρεη θαη επηκέξνπο δηαηάμεηο πνπ εμεηδηθεχνπλ ην πεξηερφκελν ηεο (πρ 1-αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο, 4-θίλεζε θαη εγθαηάζηαζε). Ωο δηθαίσκα απηνδηάζεζεο θαη απηνπξνζδηνξηζκνχ, ε ειεπζεξία έρεη αληηθείκελν ηνλ ίδην ηνλ άλζξσπν, ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ, κε απνηέιεζκα ην ππνθείκελν θαη ην αληηθείκελν ηνπ δηθαηψκαηνο λα ζπκπίπηνπλ. Γηαθξίλεηαη ζε πιηθή (corpus) θαη ζε πλεπκαηηθή (animus) ειεπζεξία φπνπ ε θάζε κία απφ απηέο έρεη δηαθνξεηηθφ πξνζηαηεπφκελν αγαζφ. Ζ πιηθή ειεπζεξία είλαη ην ζχλνιν ηεο πιηθήο δξάζεο ηνπ αηφκνπ θαη πξνζηαηεχεη νπνηνδήπνηε ζεκείν ηνπ ζψκαηνο ηνπ αλζξψπνπ, κε απνηέιεζκα θάζε επέκβαζε πάλσ ζην ζψκα ηνπ λα απνηειεί πξνζβνιή ηνπ δηθαηψκαηνο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απηήο ηεο θαηεγνξίαο είλαη ε ειεπζεξία θίλεζεο (άξζξν 5 4 πλη.) Ωζηφζν ππάξρνπλ θαη θάπνηνη πεξηνξηζκνί ζην corpus ηεο ειεπζεξίαο. Έρεη απνθαζηζηεί (Δ 2313/76) 8 φηη ηα άξζξα 9 θαη 10 ηνπ λ. 2097/1952 θαη νη εμνπζηνδνηεκέλεο θαλνληζηηθέο ππνπξγηθέο απνθάζεηο πνπ απαγνξεχνπλ ηε κεηάβαζε ζην εμσηεξηθφ ζε νθεηιέηεο ηνπ Γεκνζίνπ δελ αληίθεηηαη ζην άξζξν 5 4 ηνπ πληάγκαηνο πεξί ειεπζεξίαο θηλήζεσο, αθνχ φινη νη έιιελεο αδηαθξίησο έρνπλ ππνρξέσζε λα ζπλεηζθέξνπλ ζηα δεκφζηα βάξε(άξζξν 4 5 πλη.)

17 Σν animus ηεο ειεπζεξίαο πξνζηαηεχεη ην ζχλνιν ηεο πλεπκαηηθήο δξάζεο ηνπ αλζξψπνπ, δειαδή ην αλζξψπηλν πλεχκα θαη νπνηαδήπνηε έθθαλζή ηνπ ηθαλή λα αμηνπνηεζεί θαη λα παξάγεη έλα πξντφλ πλεπκαηηθνχ πεξηερνκέλνπ. Ζ πλεπκαηηθή ειεπζεξία εμεηδηθεχεηαη αθφκα πεξηζζφηεξν ζε πνιηηηθή, θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή θαη ε θαζεκία απφ απηέο εμαζθαιίδεη ηε ζπκκεηνρή ηνπ αλζξψπνπ ζηε πνιηηηθή, θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή δσή ηεο ρψξαο αληίζηνηρα (άξζξν 5 1 πλη.), εθφζνλ ε ειεπζεξία είλαη έλα δηθαίσκα πνπ πξνζηαηεχεη φιεο ηηο πηπρέο ηεο αλζξψπηλεο δσήο. Σν animus κπνξεί λα κεηνπζησζεί θαη ζε επαγγεικαηηθή ειεπζεξία, ε νπνία απνηειεί έθθξαζε ηεο ειεπζεξίαο αλάπηπμεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο. χκθσλα κε ην πκβνχιην ηεο Δπηθξαηείαο (Δ 4036/79, Δ 712/80) 9 θάζε άλζξσπνο έρεη δηθαίσκα επηινγήο ηνπ επαγγέικαηνο πνπ ζα αθνινπζήζεη, σο ζηνηρείν δηακφξθσζεο ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ, κε ηελ επηβνιή βέβαηα νξηζκέλσλ πεξηνξηζκψλ πνπ απνζθνπνχλ ζε ιφγνπο δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο. πκπιεξσκαηηθά αμίδεη λα ζεκεησζεί πσο ζηα πιαίζηα κηαο θνηλσλίαο ην αληηθείκελν ηεο ειεπζεξίαο δελ είλαη απεξηφξηζην αιιά έρεη θάπνηα φξηα. Ζ αλζξψπηλε αμία είλαη απηή πνπ πξνζδίδεη θνηλσληθφ πεξηερφκελν ζηελ ειεπζεξία θαη ηελ νξηνζεηεί, εθφζνλ ν άλζξσπνο δελ δεη κφλνο ηνπ αιιά καδί κε άιινπο, νθείιεη λα ζέβεηαη ηα δηθαηψκαηα ησλ ζπλαλζξψπσλ ηνπ. Με άιια ιφγηα, ε ειεπζεξία ηνπ ελφο ζηακαηά εθεί πνπ μεθηλάλε ηα δηθαηψκαηα ηνπ άιινπ. 1.Π.Γ.Γαγηφγινπ, πληαγκαηηθφ δίθαην, Αηνκηθά Γηθαηψκαηα, Β, Γεχηεξε αλαζεσξεκέλε έθδνζε, εθδ Αλη.Ν.άθθνπια, Αζήλα- Κνκνηελή 2005, ζει ,3,5.Αλδξέαο Γ. Γεκεηξφπνπινο, πληαγκαηηθά Γηθαηψκαηα, Σφκνο Γ, Β έθδνζε, εθδ Αλη. Ν. άθθνπια, Αζήλα-Θεζζαινλίθε 2008, ζει 268,270,300 4,6.Δπηζεψξεζε Ννκνινγίαο, λνκνινγία-λνκνζεζία-επηζηήκε, 1997, λνκηθή βηβιηνζήθε, ζει 299,303.

18 7,8,9.Πέηξνο.Η.Παξαξάο, πάξεδξνο ηνπ ηδ χληαγκα Corpus Σ.1.Ννκνινγία ηδ, παξαηεξήζεηο θαη άξζξνλ, Ννκνζεζία, εθδ Αλη.Ν.άθθνπια, Αζήλα-Κνκνηελή 1982, ζει 4,157,124. Ζ ΦΤΗΚΖ ΤΠΟΣΑΖ ΣΟΤ ΑΝΘΡΧΠΟΤ Ζ ΕΧΖ Σν δηθαίσκα ηεο δσήο απνηειεί ηε θνξσλίδα ηνπ αλζξσπνθεληξηθνχ ραξαθηήξα ηεο ζχγρξνλεο έλλνκεο ηάμεο. Πάλσ ζε απηφ βαζίδνληαη φια ηα ππφινηπα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα θαη πεξηζζφηεξν απηφ ηεο αλζξψπηλεο αμίαο, δεδνκέλνπ φηη ην δηθαίσκα ζηε δσή είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλν κε ηελ αλζξψπηλε χπαξμε. Γηα απηφ αθξηβψο ην ιφγν ην δηθαίσκα ηεο δσήο νλνκάδεηαη θαη «κεηξηθφ δηθαίσκα» 1, αθνχ απηφ είλαη ν ιφγνο γέλλεζεο φισλ ησλ άιισλ πνπ εμεηδηθεχνπλ ηελ αλζξψπηλε δξάζε. Ολνκάδεηαη επίζεο θαη «δηθαίσκα ππφζηαζεο» επεηδή

19 κέζα ηνπ πεξηθιείεη ηελ απφιπηε θαη απεξηφξηζηε ειεπζεξία ηεο αλζξψπηλεο χπαξμεο έρνληαο σο θξηηήξην πξνζηαζίαο κφλν απηφ θαη θακία άιιε δηάθξηζε. Ο απφιπηνο θαη παλαλζξψπηλνο ραξαθηήξαο ηνπ δηθαηψκαηνο απνθιείεη θάζε εμαίξεζε βάζεη εζληθφηεηαο, θπιήο, γιψζζαο θαη ζξεζθεπηηθψλ ή πνιηηηθψλ πεπνηζήζεσλ. Ρπζκίδεηαη ζην χληαγκα ζην άξζξν 5 2 θαη έρεη θαη απηφ σο ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλν δηθαίσκα δηπιή ππφζηαζε, ηελ αληηθεηκεληθή κε ηελ νπνία πξνζηαηεχεηαη γεληθά ε αλζξψπηλε δσή θαη ηελ ππνθεηκεληθή ε νπνία απνξξέεη απφ ηελ αληηθεηκεληθή θαη πξνζηαηεχεη θάζε άλζξσπν αηνκηθά. Αληηθείκελν απηνχ ηνπ δηθαηψκαηνο είλαη ε αλζξψπηλε δσή ε νπνία πξνζηαηεχεηαη κφλν σο πξνο ην βηνινγηθφ πεξηερφκελφ ηεο πνπ απνηειεί θαη ην πιένλ απηνχζην θπζηθφ αγαζφ ηνπ θάζε αλζξψπνπ πνπ απνθηά απφ ηε ζηηγκή ηεο γέλλεζήο ηνπ έσο θαη ηνλ ζάλαηφ ηνπ. Έηζη κε ην πεξίβιεκα ηεο απμεκέλεο λνκηθήο ηζρχνο ην θπζηθφ απηφ αγαζφ αλάγεηαη ζε ζπληαγκαηηθφ πνπ επηβάιιεη ην ζεβαζκφ φισλ, ηφζν ηεο δεκφζηαο φζν θαη ηεο ηδησηηθήο εμνπζίαο. Αμηνζεκείσην είλαη ην γεγνλφο φηη ην ξπζκηζηηθφ πεδίν απηήο ηεο δηάηαμεο εθηείλεηαη φρη κφλν ζηελ «πιήξε» αιιά ζε θάζε κνξθή ηεο αλζξψπηλεο δσήο (πρ nasciturus) 3. Ζ δνκή ηεο αλζξψπηλεο δσήο ρσξίδεηαη ζε χιε (corpus) θαη πλεχκα (animus), φπσο άιισζηε θαη θάζε άλζξσπνο απνηειείηαη απφ ζάξθα θαη ςπρή αληίζηνηρα. Σν δηθαίσκα ηεο δσήο έρεη απφιπην ραξαθηήξα θαη ζηξέθεηαη θαηά θάζε εμνπζίαο, δεκφζηαο ή ηδησηηθήο, ηθαλήο λα ζέζεη ζε θίλδπλν ηε δσή θάπνηνπ. Πνιχ πεξηζζφηεξν δε ε δεκφζηα εμνπζία έρεη θαη ππνρξέσζε λα πξνζηαηεχεη ην δηθαίσκα απηφ παξέρνληαο φια ηα αλαγθαία κέηξα (πξνζηαηεπηηθφο ραξαθηήξαο δηθαηψκαηνο 2 ). Παξάδεηγκα ηεο κέξηκλαο απηήο ηνπ θξάηνπο απνηειεί ν πνηληθφο θψδηθαο ν νπνίνο ξπζκίδεη ηελ αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά πνπ ζέηεη ζε θίλδπλν ηηο δσέο άιισλ αλζξψπσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα ζέηεη ηα φξηα θαη ζπκκνξθψλεη φζνπο ππνζθάπηνπλ ην δηθαίσκα ηεο δσήο άιισλείηε κε ηε κνξθή ηνπ animus είηε ηνπ corpus- κε ηελ επηβνιή πνηλψλ θαη ηε ιήςε ησλ αλαγθαίσλ κέηξσλ. Γηα παξάδεηγκα ζην άξζξν 299 1( ΠΚ) νξίδεηαη φηη απηφο πνπ ηειεί ην έγθιεκα ηεο αλζξσπνθηνλίαο (απηφο δειαδή πνπ παξαβηάδεη ην corpus) ηηκσξείηαη κε ηζφβηα θάζεηξμε.

20 Ζ ΤΓΔΗΑ Σν δηθαίσκα ηεο πγείαο είλαη ην δεχηεξν πην ζεκαληηθφ ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλν δηθαίσκα κεηά ηε δσή. Απηφ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ε πγεία σο νπζηψδεο ραξαθηεξηζηηθφ ησλ αλζξψπσλ απνηειεί πξνυπφζεζε γηα ηελ άζθεζε φισλ ησλ άιισλ δηθαησκάησλ (δηθαίσκα ππφζηαζεο). Παξνπζηάδεη αξθεηέο νκνηφηεηεο κε ην δηθαίσκα ηεο δσήο, δεδνκέλνπ φηη ε πγεία είλαη κηα έθθαλζε ηεο δσήο, θαη έρνπλ παξφκνην ξπζκηζηηθφ πεξηερφκελν. Όπσο ε δσή, έηζη θαη ε πγεία έρεη ζηελή ζρέζε κε ην δηθαίσκα ηεο αλζξψπηλεο αμίαο, απνηειψληαο ζπζηαηηθφ ηνπ ζηνηρείν. Δπίζεο έρεη θαη απηφ ην δηθαίσκα αλαινγηθά πξνζηαηεπηηθφ θαη ακπληηθφ πεξηερφκελν πνπ ζηξέθεηαη θαηά παληφο θαη πεξηέρεη αμίσζε ζσκαηηθήο θαη ςπρηθήο αθεξαηφηεηαο, πεξηπηψζεηο πνπ απνηεινχλ εμεηδίθεπζε ηεο γεληθήο απαγφξεπζεο πξνζβνιήο ηεο πξνζσπηθφηεηαο. Ρπζκίδεηαη απφ ην χληαγκα ζην άξζξν 5 5 ην νπνίν θαηνρπξψλεη αληηθεηκεληθφ θαλφλα δηθαίνπ απφ ηνλ νπνίν απνξξένπλ ππνθεηκεληθνί θαλφλεο γηα ηνλ θαζέλα απφ ηνπο αλζξψπνπο αηνκηθά. Τπάξρνπλ θαη άιιεο ζπλαθείο δηαηάμεηο κε ην ίδην πξνζηαηεπφκελν αγαζφ (5 2, 7 2, 21 3) 4. Αληηθείκελν ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο πγείαο είλαη ε πγεία ηνπ αλζξψπνπ σο θπζηθφ αγαζφ, επί ηνπ νπνίνπ αζθείηαη ε απφ ην δηθαίσκα απνξξένπζα εμνπζία. Απφ θπζηθφ αγαζφ ην δηθαίσκα ηεο πγείαο κε ηε ζπληαγκαηηθή ηνπ θαηνρχξσζε αλάγεηαη ζε ζπληαγκαηηθφ αγαζφ. Έρεη δηπιή ππφζηαζε, ηελ πιηθή (corpus) πνπ πεξηιακβάλεη ηελ ζσκαηηθή πγεία, θαη ηελ πλεπκαηηθή (animus) πνπ πεξηιακβάλεη ηελ πλεπκαηηθή πγεία. Σν θξάηνο νθείιεη λα ιάβεη κέηξα γηα ηε κέξηκλα ηφζν ηνπ corpus φζν θαη ηνπ animus ηεο πγείαο θαη λα ηελ εμαζθαιίζεη γηα θάζε έλαλ απφ ηνπο πνιίηεο ηνπ. χκθσλα κε απφθαζε πνπ είρε εθδνζεί (Σξηκ. Γηνηθ. Πξση. Αζελψλ 17124/87), γηα νπνηαδήπνηε ζεξαπεία ζην εμσηεξηθφ έπξεπε λα απνδνζνχλ νη δαπάλεο εμσζσκαηηθήο γνληκνπνίεζεο. Ζ απφθαζε απηή αθπξψζεθε απφ ηνλ Τπνπξγφ ηνπ ΤΠΚΑ πνπ ηελ έθξηλε αξλεηηθά παξά ηελ αληίζεηε απφθαζε ηνπ Γ.. ηνπ Σακείνπ. Έηζη ην δηθαζηήξην έθξηλε πσο δηθαηνινγνχληαη νη δαπάλεο πνπ απνζθνπνχλ ζηελ απνθαηάζηαζε

21 ηεο θπζηνινγηθήο, θαηά πξννξηζκφ, ιεηηνπξγίαο ηνπ γπλαηθείνπ νξγαληζκνχ (πξβι ηδ 2967/1987). Απηή ινηπφλ ε απφθαζε δείρλεη πεξίηξαλα ηελ πξνζηαζία ηνπ corpus ηεο πγείαο θαη ηελ πξνψζεζή ηνπ απφ ηε θξαηηθή εμνπζία. Δπηπιένλ ην θξάηνο επηβάιιεη ζε φινπο ηνπο πνιίηεο ηνλ εθνδηαζκφ ηνπο κε βηβιηάξην πγείαο ην νπνίν ηνπο παξέρεη θαηά έλα κέξνο δσξεάλ ζεξαπεία θαη θαηαγξάθεη ην ηζηνξηθφ ησλ αζζελεηψλ ηνπ θαζελφο. Έρεη κάιηζηα νξηζηεί (λ 1077/80, άξζξν 3 αλ 2520/40) φηη φινη φζνη πξνζιακβάλνληαη ζε δαραξνπιαζηεία, εζηηαηφξηα θαη άιιεο επηρεηξήζεηο πγεηνλνκηθνχ ελδηαθέξνληνο είλαη ππνρξεσκέλνη λα έρνπλ βηβιηάξην πγείαο. ε πεξίπησζε πνπ δελ έρνπλ, ε εξγαζηαθή ζχκβαζε είλαη άθπξε σο αληίζεηε ζε απαγνξεπηηθή δηάηαμε λφκνπ (ΜΠξΚαξδίηζαο 214/82 ΑξρΝ 1994/386, ΑΠ 1022/93, ΔΑΔΓ 1994/456, ΔθΑζ 8195/92, ΔΔΑΓ 1994,744) 5. ΠΡΟΧΠΗΚΖ ΑΦΑΛΔΗΑ χκθσλα κε ην άξζξν 6 ηνπ πληάγκαηνο, ε πξνζσπηθή αζθάιεηα θαηνρπξψλεη εγγπήζεηο πνπ πξνζηαηεχνπλ ην άηνκν απφ απζαίξεηεο ζπιιήςεηο θαη πνηληθέο δηψμεηο θαη ηζρχνπλ γηα θάζε ζηέξεζε ηεο πξνζσπηθήο ειεπζεξίαο. Βέβαηα απηή είλαη κφλν κηα απφ ηηο δηαζηάζεηο πνπ έρεη ην δηθαίσκα απηφ, θαζψο ε ζέζπηζε απηνχ ηνπ άξζξνπ πξνζηαηεχεη γεληθά ηε δσή ηνπ αλζξψπνπ θαη ην δηθαίσκά ηνπ λα δηάγεη αζθαιή βίν ρσξίο θηλδχλνπο πνπ πεγάδνπλ είηε απφ ηελ ηδησηηθή είηε απφ ηε δεκφζηα εμνπζία. Λφγσ ινηπφλ ηνπ γεληθνχ ξπζκηζηηθνχ ηνπ πεδίνπ ε πξνζηαζία ηεο πξνζσπηθήο αζθάιεηαο δελ ξπζκίδεηαη ζε θάπνην άξζξν κφλε ηεο απηφλνκα αιιά δηαρέεηαη ζε φιεο ηηο δηαηάμεηο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ είηε κε έκκεζε είηε κε άκεζε αλαθνξά, απνηειψληαο κε απηφ ηνλ ηξφπν κία γεληθή αξρή. Έηζη σο γεληθή αξρή ελαξκνλίδεηαη θαη ζπλεθαξκφδεηαη κε ηηο επηκέξνπο εηδηθέο δηαηάμεηο πνπ αθνξνχλ κηα ζπγθεθξηκέλε έλλνκε ζρέζε. Βέβαηα ην δηθαίσκα ηεο πξνζσπηθήο αζθάιεηαο δηαθέξεη απφ ηα άιια δηθαηψκαηα ζην γεγνλφο φηη απηφ απνηειεί πξνιεπηηθφ δηθαίσκα. Γελ αλαθέξεηαη ζε θίλδπλν νξαηφ θαη επηθείκελν πνπ απεηιεί

22 άκεζα ην εθάζηνηε πξνζηαηεπφκελν αγαζφ αιιά ζε θίλδπλν πηζαλφ θαη αφξηζην πνπ δελ έρεη αθφκα εθδεισζεί. Γηα απηφ ινηπφλ ην ιφγν ν φξνο ηεο αζθάιεηαο πεξηθιείεη κέζα ηνπ ηελ έλλνηα ηεο πξφιεςεο, δεδνκέλνπ φηη ιακβάλνληαη φια ηα αλαγθαία κέηξα γηα ηελ πξνζηαζία ελφο δηθαηψκαηνο θαη κφλν κε ηελ πηζαλνιφγεζε ηνπ θηλδχλνπ. Αληηθείκελν ηνπ δηθαηψκαηνο είλαη ε αζθάιεηα ηνπ πξνζψπνπ, ην νπνίν πξφζδσζε θαη ηελ νλνκαζία ηνπ ζην ίδην ην δηθαίσκα. Απνηππψλεη κία πξαγκαηηθή θαηάζηαζε πνπ ράξε ζηε πξνζηαζία ηνπ δηθαηψκαηνο δεκηνπξγεί έλα αζθαιέο πεξηβάιινλ γηα ηελ άζθεζε ησλ δηθαησκάησλ. Ζ αζθάιεηα απηή αλαθέξεηαη ζηε ζσκαηηθή θαη πλεπκαηηθή ππφζηαζε ηνπ αλζξψπνπ, δειαδή ζην «είλαη» 6. Γηαθξίλεηαη ζε corpus θαη animus φπνπ ην θαζέλα πεξηέρεη ηηο πιηθέο θαη πλεπκαηηθέο ελέξγεηεο αληίζηνηρα πνπ ρξεηάδνληαη γηα λα εμαζθαιίζνπλ ηελ αζθάιεηα. Σν αληηθείκελν πξνζηαηεχεη ηνλ άλζξσπν απφ πηζαλνχο θηλδχλνπο πνπ πξνέξρνληαη ηφζν απφ άιινπο αλζξψπνπο φζν θαη απφ ηελ θξαηηθή εμνπζία. Μάιηζηα ιφγσ ηνπ πξνζηαηεπηηθνχ ηνπ ραξαθηήξα ην αληηθείκελν πεξηέρεη αμίσζε πνπ ζηξέθεηαη πξνο ην θξάηνο γηα ηε ιήςε φισλ ησλ απαξαίηεησλ κέηξσλ πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ αζθάιεηα ησλ πνιηηψλ. Μία κνξθή ηέηνηαο πξφλνηαο εθ κέξνπο ηνπ θξάηνπο παξαηεξείηαη ζην ζέκα ηεο ηξνκνθξαηίαο, έλα θαηλφκελν αξθεηά πξνζθηιέο ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηα πιαίζηα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο έρνπλ ηεζεί χζηεξα απφ απφθαζε ηεο επηηξνπήο [ΚΑΝΟΝΗΜΟ (ΔΚ) αξηζκ. 301/2005 ηεο Δπηηξνπήο ηεο 23 εο Φεβξνπαξίνπ 2005] θαλνληζκνί κε ηνπο νπνίνπο επηβάιινληαη ζπγθεθξηκέλα πεξηνξηζηηθά κέηξα θαηά νξηζκέλσλ πξνζψπσλ θαη νληνηήησλ πνπ ζπλδένληαη κε ηνλ Usama bin Laden, ην δίθηπν ηεο Al-Qaida θαη ηνπο Taliban, κε ζθνπφ λα πξνζηαηέςνπλ ηνπο επξσπαίνπο πνιίηεο απφ πηζαλέο ηξνκνθξαηηθέο ελέξγεηεο ζην κέιινλ. ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΑΦΑΛΗΖ

23 Σν δηθαίσκα απηφ πξνζηαηεχεη ηελ πγεία θαη ηε δσή ησλ αλζξψπσλ απφ δηάθνξνπο επηθίλδπλνπο θαη επηβιαβείο παξάγνληεο. Ρπζκίδεηαη ζην άξζξν 22 5 ηνπ πληάγκαηνο (ην νπνίν πξνβιέπεη ηελ αζθαιηζηηθή θάιπςε κφλν ησλ εξγαδνκέλσλ) θαη αλάγεηαη ζε ζπληαγκαηηθφ αγαζφ κε δηπιή ππφζηαζε: ηελ ζεζκηθή-αληηθεηκεληθή πνπ ζέηεη γεληθά ηνλ θαλφλα θαη ηελ ππνθεηκεληθή πνπ εμαζθαιίδεη ην δηθαίσκα ηεο θνηλσληθήο αμίσζεο γηα θάζε έλαλ μερσξηζηά. Ζ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε απηνχ ηνπ δηθαηψκαηνο έρεη πνιχ κεγάιε ζεκαζία αθνχ εμαζθαιίδεη θαη ηελ αλεκπφδηζηε άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο πγείαο θαη θαη επέθηαζε θαη φισλ ησλ άιισλ. Αληηθείκελν ηνπ δηθαηψκαηνο είλαη ε θνηλσληθή αζθάιηζε ην νπνίν πξφζδσζε ην φλνκά ηνπ θαη ζην δηθαίσκα. Σν ξπζκηζηηθφ ηνπ πεδίν είλαη ζπγθεθξηκέλν, εθφζνλ θαιχπηεη κφλν ηνπο εξγαδφκελνπο νη νπνίνη έρνπλ θαηαβάιιεη θάπνηα αζθαιηζηηθή εηζθνξά πξψηα έηζη ψζηε λα ππάξρεη αλαινγία κεηαμχ εηζθνξψλ θαη εηζνδήκαηνο. Βέβαηα ππάξρνπλ θαη δηαθνξεηηθέο απφςεηο, θαη ζχκθσλα κε κία απφ απηέο ε ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηνλίδεη αληίζηνηρα ηελ ππνρξέσζε ηεο πνιηηείαο πξνο πξνζηαζία ησλ αλέξγσλ θαη φρη κφλν ησλ εξγαδνκέλσλ 8. Ο ππξήλαο ηνπ θαιχπηεη ηελ πξφβιεςε νξηζκέλσλ θηλδχλσλ θαη πξνυπνζέζεσλ έηζη ψζηε ε άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο λα είλαη εθηθηή, ελψ φιεο νη άιιεο επηκέξνπο ιεπηνκέξεηεο (πρ ηξφπνο νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο θνηλσληθήο αζθάιηζεο) δελ ξπζκίδνληαη απεπζείαο απφ ην χληαγκα. Έρεη ακπληηθφ πεξηερφκελν, πνπ ζεκαίλεη φηη πξνζηαηεχεη ην δηθαίσκα απφ θηλδχλνπο πνπ ην ζέηνπλ ζε απεηιή, θαη πξνζηαηεπηηθφ πεξηερφκελν πνπ ζεκειηψλεη ηελ αμίσζε ησλ εξγαδνκέλσλ πξνο ην θξάηνο γηα κέξηκλαο αζθαιηζηηθήο θάιπςεο. Έηζη ινηπφλ ην αληηθείκελν ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο γελλά ηφζν δηθαηψκαηα γηα ηνπο εξγαδφκελνπο φζν θαη ππνρξεψζεηο γηα ην θξάηνο, κε απνηέιεζκα λα έρεη ραξαθηεξηζηεί σο έλλνκε ζρέζε 9. Ζ ππνρξέσζε απηή ηνπ θξάηνπο γίλεηαη αθφκα πην εκθαλήο απφ ηηο δηάθνξεο απνθάζεηο ησλ δηθαζηεξίσλ πνπ νξίδνπλ ηα θαζήθνληα ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο γηα θάζε κία μερσξηζηή πεξίπησζε θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Μία απφ απηέο ηηο πεξηπηψζεηο απνηειεί ε ζχληαμε ιφγσ αλαπεξίαο [ηδ 2402/1994 (Σκ. Ά)]. Έρεη απνθαζηζηεί φηη ν αζθαιηζκέλνο ζην ΗΚΑ δηθαηνχηαη ζχληαμεο ιφγσ αλαπεξίαο απφ αηχρεκα, φρη κφλν φηαλ ην αηχρεκα πξνθάιεζε ζπληάμηκν πνζνζηφ αλαπεξίαο αιιά θαη φηαλ ην αηχρεκα επέθεξε απηφ ην απνηέιεζκα ιφγσ ηεο πξνεγνχκελεο θαηάζηαζεο πγείαο ηνπ αζθαιηζκέλνπ ε νπνία κέρξη ηφηε δελ εκπφδηδε λα εξγάδεηαη.

24 ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ ηηο ζχγρξνλεο κεγάιεο θνηλσλίεο φπνπ ην πξφβιεκα ηεο κφιπλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο είλαη πην ηεηακέλν, ε ζπληαγκαηηθή ηνπ πξνζηαζία θαζίζηαηαη αλαγθαία θαζψο ην πεξηβάιινλ ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ ππφζηαζε ηνπ αλζξψπνπ ηφζν ηελ πιηθή (ζσκαηηθή επεμία) φζν θαη ηελ πλεπκαηηθή. Ρπζκίδεηαη ζην άξζξν 24 θαη σο ζπληαγκαηηθφο θαλφλαο δηθαίνπ έρεη πιήξε δεζκεπηηθή δχλακε πνπ ζηξέθεηαη πξνο ηελ ηδησηηθή θαη ηε δεκφζηα εμνπζία. Σν αληηθείκελν ηνπ δηθαηψκαηνο είλαη ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο θαη πεξηθιείεη φιεο εθείλεο ηηο ελέξγεηεο πνπ έρνπλ ζηφρν ηελ απνθαηάζηαζε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηε βειηίσζή ηνπ 10. ηελ έλλνηα ηνπ πεξηβάιινληνο λνείηαη νηηδήπνηε πεξηβάιιεη ηνλ άλζξσπν, δειαδή ηφζν ην θπζηθφ φζν θαη ην πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ πνπ δεκηνχξγεζε ν ίδηνο. Ωο ζπληαγκαηηθφ δηθαίσκα έρεη θαη απηφ πιηθή (corpus) θαη πλεπκαηηθή (animus) δηάζηαζε ε νπνία απνθξνχεη θάζε επηζεηηθή ελέξγεηα απφ νπνηνλδήπνηε παξάγνληα θαη αλ πξνέξρεηαη (ακπληηθφ πεξηερφκελν). Δπηπιένλ ην αληηθείκελν έρεη θαη πξνζηαηεπηηθφ πεξηερφκελν ην νπνίν πεξηέρεη αμίσζε πξνο ην θξάηνο φρη γηα απνρή ηνπ αιιά κέξηκλα θαη πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο απφ θάζε θίλδπλν. χκθσλα κε κία απφθαζε ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο πνπ αθνξά ηηο δαζηθέο εθηάζεηο (Δ 3754/81), απαγνξεχεη ηελ κεηαβνιή ηνπ πξννξηζκνχ ησλ δεκνζίσλ δαζψλ θαη γεληθά δαζηθψλ εθηάζεσλ, εθηφο αλ πξνβιέπεηαη θάηη δηαθνξεηηθφ απφ ηελ Δζληθή Οηθνλνκία γηα ηελ αγξνηηθή ηνπο εθκεηάιιεπζε ή γηα άιινπο ιφγνπο δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο.

25 ΑΘΛΖΣΗΜΟ Ο αζιεηηζκφο επεξεάδεη θαηά έλα κεγάιν βαζκφ ηε δσή ηνπ αλζξψπνπ θαζψο ζπκβάιιεη ηφζν ζηε ζσκαηηθή φζν θαη ζηελ πλεπκαηηθή αλάηαζε ηεο ππφζηαζεο ηνπ. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ηνπ αζιεηηθνχ κεγαιείνπ απνηεινχλ νη Οιπκπηαθνί αγψλεο, πνπ εθηφο απφ ηε ζεκαζία ηνπ πλεπκαηηθνχ ηνπο πεξηερνκέλνπ έρνπλ θαη ηδηαίηεξε ζεκαζία ζε δηαθξαηηθφ επίπεδν αθνχ- σο έλα γεγνλφο παγθφζκηαο εκβέιεηαοζπκβάιινπλ ζηελ επηθνηλσλία ησλ θξαηψλ. Σν δηθαίσκα ηνπ αζιεηηζκνχ ξπζκίδεηαη ζην άξζξν 16 9 ηνπ πληάγκαηνο θαη απνηειεί ζεζκηθφ-αληηθεηκεληθφ θαλφλα δηθαίνπ κε πιήξε λνκηθή δεζκεπηηθφηεηα, απφ ηνλ νπνίν απνξξένπλ ππνθεηκεληθά δηθαηψκαηα γηα ηνλ θάζε άλζξσπν αηνκηθά. Αληηθείκελν ηνπ δηθαηψκαηνο απηνχ είλαη ν αζιεηηζκφο πνπ πεξηθιείεη ην ζχλνιν ησλ ελεξγεηψλ πνπ ζηνρεχνπλ ζηε θαιιηέξγεηα ηνπ ζψκαηνο θαη ηνπ πλεχκαηνο ηνπ αλζξψπνπ. Έρεη πιηθφ (corpus) θαη πλεπκαηηθφ (animus) πεξηερφκελν. ην corpus αλήθνπλ φιεο εθείλεο νη πιηθέο ελέξγεηεο πνπ απαηηνχληαη γηα λα επδνθηκήζεη ν ζεζκφο ηνπ αζιεηηζκνχ (πρ αζιεηηθέο εγθαηαζηάζεηο). ην animus αλήθεη ν πλεπκαηηθφο δεζκφο πνπ ελψλεη φινπο φζνπο αζρνινχληαη κε ηνλ αζιεηηζκφ ζε δηαθξαηηθφ επίπεδν, δειαδή ην ζπλαίζζεκα αζιεηηθήο ζπλείδεζεο, ζπλεξγαζίαο θαη αιιειεγγχεο. Έηζη ην αληηθείκελν ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ αζιεηηζκνχ παξέρεη ζηνλ δηθαηνχρν ηελ εμνπζία λα ζπκκεηέρεη ή φρη ζε νπνηνδήπνηε άζιεκα ζέιεη χζηεξα απφ δηθή ηνπ ειεχζεξε επηινγή. Σν δηθαίσκα απηφ έρεη ακπληηθφ πεξηερφκελν (απνθξνχνληαο νπνηαδήπνηε επηζεηηθή ελέξγεηα) θαη πξνζηαηεπηηθφ (ππνρξέσζε ηνπ θξάηνπο γηα πξνψζεζε θαη πξνζηαζία ηεο αζιεηηθήο ειεπζεξίαο). χκθσλα κε απφθαζε ηνπ δηθαζηεξίνπ (ηδ 5802/96) ΔιΓ 38,1220) 11 πνπ ξπζκίδεη ην corpus ηνπ δηθαηψκαηνο νξίδεη φηη ην Κξάηνο νθείιεη λα ηδξχεη κε δηθέο ηνπ δαπάλεο ζρνιέο πξνπνλεηψλ ελ φςεη ηνπ άξζξνπ 16 5 ηνπ πληάγκαηνο. Δπίζεο αμηνζεκείσηε είλαη ε παξέκβαζε ηνπ Κξάηνπο ζε αζιήκαηα φρη θαηά ηελ θιαζηθή έλλνηα 12 πνπ απνθέξνπλ ζεκαληηθά θέξδε ιφγσ ηεο δεκνηηθφηεηάο ηνπο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ην

26 πνδφζθαηξν γηα ην νπνίν έρεη απνθαζηζηεί (Δ 2944/80) 13 φηη επηηξέπεηαη ε παξέκβαζε ηνπ λνκνζέηε ζηηο έλλνκεο ζρέζεηο θαη ε επηβνιή πεξηνξηζκψλ ζηα ζπκβαιιφκελα κέξε. 1,2,4,6,9,10,12.Αλδξέαο Γ. Γεκεηξφπνπινο, πληαγκαηηθά Γηθαηψκαηα, Σφκνο Γ, Β έθδνζε, εθδ Αλη. Ν. άθθνπια, Αζήλα- Θεζζαινλίθε 2008, ζει 387,392,409,438,465,485, Π.Γ.Γαγηφγινπ, πληαγκαηηθφ δίθαην, Αηνκηθά Γηθαηψκαηα, Α, Γεχηεξε αλαζεσξεκέλε έθδνζε, εθδ Αλη.Ν.άθθνπια, Αζήλα- Κνκνηελή 2005, ζει ,11.Δπηζεψξεζε Ννκνινγίαο, λνκνινγία-λνκνζεζία-επηζηήκε, 1994, λνκηθή βηβιηνζήθε, ζει 1985,81. 7.www google.com, ΝΟΜΟΛΟΓΗΑ γηα ΑΜΔΑ, επηδφκαηα θαη δηθαηνχρνη, χληαμε αλαπεξίαο. 8,13. Πέηξνο Η. Παξαξάο, πάξεδξνο ηνπ ηδ χληαγκα Corpus Σ.1.Ννκνινγία ηδ, παξαηεξήζεηο θαη άξζξνλ,

27 Ννκνζεζία, εθδ Αλη. Ν. άθθνπια, Αζήλα-Κνκνηελή 1982, ζει 22,16. Ζ ΠΝΔΤΜΑΣΗΚΖ ΤΠΟΣΑΖ ΣΟΤ ΑΝΡΧΠΟΤ ΟΗ ΗΓΔΔ ΚΑΗ Ζ ΔΛΔΤΘΔΡΖ ΔΚΦΡΑΖ ΣΟΤ Ζ ειεπζεξία ησλ ηδεψλ ζπλδέεηαη άξξεθηα κε ηελ αλζξψπηλε ππφζηαζε θαη ην δηθαίσκα ηεο αλζξψπηλεο αμίαο. Οη ηδέεο είλαη πλεπκαηηθά «πξντφληα» ηεο πλεπκαηηθήο ππφζηαζεο ηνπ αλζξψπνπ, ηα νπνία γηα λα παξαρζνχλ απαηηνχλ ηελ αλεκπφδηζηε άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο αλζξψπηλεο αμίαο (αξζξ 2 πλη.), κε απνηέιεζκα λα δεκηνπξγείηαη κία αιπζίδα δηθαησκάησλ φπνπ ην έλα εμαξηάηαη απφ ην άιιν. Έηζη ε ειεπζεξία ησλ ηδεψλ θαη ηεο γλψκεο είλαη ε θαη εμνρήλ εθδήισζε ηεο αλζξψπηλεο πξνζσπηθφηεηαο θαη θάζε πεξηνξηζκφο ηεο πξψηεο ζίγεη απηφκαηα θαη ηελ δεχηεξε. Δθηφο απφ απηφ, ε ειεπζεξία ησλ ηδεψλ απνηειεί ζπζηαηηθφ ζηνηρείν (conditio sine qua non) 1 ηνπ δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο. Ζ νπζία ηεο δεκνθξαηίαο βαζίδεηαη ζε απηφ αθξηβψο ην δηθαίσκα ησλ πνιηηψλ λα εθθξάδνπλ αλεκπφδηζηα ηηο απφςεηο ηνπο θαη λα απνξξίπηνπλ ή λα απνδέρνληαη κία ηδέα φρη ππφ ηελ πίεζε θάπνηνπ αλψηεξνπ παξάγνληα αιιά ζχκθσλα κε ηε δηθή ηνπο θξίζε. Γηα απηφ άιισζηε θαη φια ηα αληηθπβεξλεηηθά θαζεζηψηα πεξηνξίδνπλ έσο θαη απαγνξεχνπλ ηελ ειεπζεξία ηεο γλψκεο επηβάιινληαο κνλφπιεπξεο ηδενινγηθέο θαηεπζχλζεηο πνπ είλαη επλντθέο πξνο απηά. Αληηζέησο ζηε δεκνθξαηία ε επηθξάηεζε κηαο ηδέαο πξνθχπηεη σο απνηέιεζκα ειεχζεξεο δηαδηθαζίαο -θαη φρη επηβνιήο- ζηελ νπνία παξαηίζεληαη πνιιέο θαη δηαθνξεηηθέο απφςεηο. Ο πινπξαιηζκφο ησλ ηδεψλ είλαη ζηελ νπζία ν ππξήλαο ηεο δεκνθξαηίαο θαη αλάγθε κεγαιχηεξεο πξνζηαζίαο έρεη εθείλνο

28 πνπ δηαθσλεί κε ηελ επηθξαηνχζα άπνςε, ρσξίο βέβαηα απηφ λα ζεκαίλεη φηη ε ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία ησλ δηαθσλνχλησλ πξνο ηελ θείκελε έλλνκε ηάμε ζέηεη ζε θίλδπλν ηελ δεκφζηα ηάμε 2. Ρπζκίδεηαη ζην άξζξν 14 1 ηνπ πληάγκαηνο, έρεη πιήξε δεζκεπηηθή ηζρχ πνπ πεγάδεη απεπζείαο απφ ην χληαγκα, δελ ππφθεηηαη ζε αλαζεψξεζε θαη είλαη ηππηθά ηζνδχλακε κε ηηο άιιεο ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο κε ηηο νπνίεο βξίζθεηαη ζε απφιπηε αξκνλία. Με ηελ ζπληαγκαηηθή θαηνρχξσζε ην πλεπκαηηθφ αγαζφ ηεο ηδέαο αλάγεηαη ζε ζπληαγκαηηθφ απφ ην νπνίν πξνθχπηεη θαη ππνθεηκεληθά ην δηθαίσκα ζε θάζε άλζξσπν μερσξηζηά λα δηακνξθψλεη ειεχζεξα ηε πλεπκαηηθή ηνπ ππφζηαζε. Αληηθείκελν ηνπ δηθαηψκαηνο είλαη ε «ηδέα» ε νπνία εκπεξηέρεη νπνηαδήπνηε έθθαλζε ηνπ αλζξψπηλνπ πλεχκαηνο θαη γηα απηφ ην ιφγν έρεη αξθεηά επξχ ξπζκηζηηθφ πεδίν. Ζ ηδέα σο πλεπκαηηθφ θαη σο ζπληαγκαηηθφ αγαζφ έρεη πιηθή (corpus) θαη πλεπκαηηθή (animus) δηάζηαζε. Σν animus είλαη ην πεξηερφκελν ηεο ηδέαο, ην νπνίν δεκηνπξγείηαη έπεηηα απφ κηα εζσηεξηθή θαη πλεπκαηηθή δηαδηθαζία, αληηζέησο ην corpus είλαη ε κεηαθνξά ησλ ηδεψλ ζηνλ αηζζεηφ θφζκν, ε πινπνίεζή ηνπο πνπ έρεη σο ζηφρν ηελ εμσηεξίθεπζή ηνπο. Ζ εμσηεξίθεπζε απηή κπνξεί λα γίλεη κε πνιινχο ηξφπνπο : κέζσ ελφο βηβιίνπ, ελφο ηξαγνπδηνχ, ελφο άξζξνπ θιπ. χκθσλα κε άιιεο απφςεηο 3, ην αληηθείκελν ηεο ηδέαο απνηειείηαη απφ ηξεηο ελφηεηεο, φπνπ ε κηα πξνεγείηαη ρξνληθά ηεο άιιεο. Πξψην ζηάδην είλαη απηφ θαηά ην νπνίν δηακνξθψλεηαη ε ηδέα (ειεπζεξία ζθέςεο), ην δεχηεξν είλαη απηφ ηεο αλεκπφδηζηεο θαη ειεχζεξεο έθθξαζεο ηεο ηδέαο (ειεπζεξία ζπλείδεζεο), δειαδή ηεο εμσηεξίθεπζήο ηεο ζηνλ αηζζεηφ θφζκν. Σξίην θαη ηειεπηαίν ζηάδην είλαη ε ειεπζεξία δηάδνζεο ηεο ηδέαο, θαηά ην νπνίν ν άλζξσπνο πξνζπαζεί λα κεηαιακπαδεχζεη ηελ ηδέα πνπ ν ίδηνο απνδέρηεθε θαη ζε άιινπο αλζξψπνπο. πκπιεξσκαηηθά, φπσο φια ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα θαη ην δηθαίσκα ηεο ειεπζεξίαο ησλ ηδεψλ έρεη ακπληηθφ πεξηερφκελν ην νπνίν ζηξέθεηαη ελάληηα θάζε επηζεηηθήο ελέξγεηαο, θαζψο έρεη θαη πξνζηαηεπηηθφ πεξηερφκελν ην νπνίν πεξηέρεη ζεηηθή αμίσζε πξνο ην θξάηνο λα ιάβεη φια ηα απαξαίηεηα κέηξα γηα ηελ αλεκπφδηζηε δεκηνπξγία θαη θπθινθνξία ησλ ηδεψλ. Μηα κνξθή ηνπ δηθαηψκαηνο απηνχ είλαη ε ειεπζεξία ηνπ ηχπνπ. Έρεη εθδνζεί κάιηζηα θαη απφθαζε (Δ 2209/77) 4 ζχκθσλα κε ηελ νπνία δελ πξέπεη λα γίλεηαη θακία δηάθξηζε ζηα έληππα απφ άπνςε ηδενινγηθνχ πεξηερνκέλνπ θαη λα θπθινθνξνχλ φια ειεχζεξα. Γηα απηφ θαη ε πξνκήζεηα θαη ε θπθινθνξία ησλ «θνκκνπληζηηθψλ» εθεκεξίδσλ «Ρηδνζπάζηεο» θαη «Απγή» δελ είλαη παξάλνκε θαηά ην άξζξν 14 1 ηνπ

29 πληάγκαηνο. Δδψ πξνζηαηεχεηαη ην corpus ηνπ αληηθεηκέλνπ ην νπνίν πεξηέρεη ηελ έθθξαζε ηεο ηδέαο ζηνλ αηζζεηφ θφζκν. Ωζηφζν κεξηθέο θνξέο κπνξεί λα πεξηνξίδεηαη ην εχξνο ηνπ αληηθεηκέλνπ γηα ιφγνπο δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο. Έλαο απφ απηνχο ηνπο ιφγνπο πξνβιέπεηαη ζε κία δηθαζηηθή απφθαζε (Δ 2209/77, Σν 3 (1977),ζει 636) 5 θαηά ηελ νπνία ζε φινπο ηνπο δεκφζηνπο ιεηηνπξγνχο κε κεγαιχηεξε έκθαζε ζηνπο ζηξαηησηηθνχο- πξέπεη λα επηβάιινληαη νξηζκέλνη πεξηνξηζκνί σο πξνο ην δηθαίσκα ηεο ειεχζεξεο έθθξαζεο ησλ ηδεψλ ηνπο (θπξίσο εδψ ησλ πνιηηηθψλ πεπνηζήζεσλ) γηαηί ππάξρεη θίλδπλνο λα επεξεάζνπλ άιινπο αλζξψπνπο εθκεηαιιεπφκελνη ηελ θνηλσληθή ζέζε πνπ θαηέρνπλ, θαη ζέηνληαο έηζη ζε θίλδπλν ην δεκνθξαηηθφ πνιίηεπκα. ΠΑΗΓΔΗΑ Ζ παηδεία απνηειεί αλαπφζπαζην ζηνηρείν ηεο αλζξψπηλεο ππφζηαζεο θαζψο απηή επζχλεηαη γηα ηελ πλεπκαηηθή θαιιηέξγεηα ηνπ αλζξψπνπ. Δίλαη βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ ελάζθεζε ησλ δηθαησκάησλ ηνπ πλεπκαηηθνχ ρψξνπ θαη γηα απηφ σο ειεπζεξία ζπλδέεηαη ζηελά κε ηελ ειεπζεξία ησλ ηδεψλ. Ρπζκίδεηαη ζην άξζξν 16 ηνπ πληάγκαηνο σο αληηθεηκεληθή ζπληαγκαηηθή αξρή απφ ηελ νπνία απνξξένπλ αηνκηθά δηθαηψκαηα γηα ηνλ θάζε άλζξσπν. Αληηθείκελν ηεο παηδείαο είλαη ην αγαζφ επί ηνπ νπνίνπ αζθείηαη ε απφ ην δηθαίσκα πξνεξρφκελε εμνπζία. Ζ παηδεία σο αγαζφ έρεη δηπιή θχζε : απφ ηε κία πεξηθιείεη ηελ ηππηθή δηαδηθαζία κέζα απφ ηελ νπνία παξέρεηαη ε νπζηαζηηθή παηδεία, ε κεηαθνξά ησλ γλψζεσλ, δειαδή ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα (corpus). Απφ ηελ άιιε παηδεία λνείηαη σο πξνο ην νπζηαζηηθφ πεξηερφκελφ ηεο ε πλεπκαηηθή θαιιηέξγεηα ηνπ αλζξψπηλνπ πλεχκαηνο, ε εθπαηδεπηηθή χιε. Ζ παηδεία σο πξνο ην ηππηθφ πεξηερφκελφ ηεο ρσξίδεηαη ζε θαηψηεξε, αλψηεξε ( 3,4,7,8) φπνπ κπνξεί λα ζπλππάξμεη ν ηδησηηθφο θαη ν δεκφζηνο παξάγνληαο, θαη αλψηαηε ( 5,6) φπνπ έρεη ην κνλνπψιην ν θξαηηθφο θνξέαο κε ηε κνξθή λνκηθνχ πξνζψπνπ δεκνζίνπ δηθαίνπ κε πιήξε δηνηθεηηθή απηνηέιεηα. Σν αληηθείκελν ηεο ειεπζεξίαο ηεο παηδείαο είλαη ηφζν επξχ ψζηε επηηξέπεη ηφζν ηε ζπκκεηνρή φζν θαη ηελ απνρή απφ απηή, κε κφλε πεξηνξηζηηθή ξήηξα απηή πνπ πξνβιέπεη ηελ