GRAAD 11 NOVEMBER 2013 LEWENSWETENSKAPPE V1

Transcript

1 NSIONLE SENIOR SERTIFIKT GR 11 NOVEMER 2013 LEWENSWETENSKPPE V1 PUNTE: 150 TY: 2½ uur Hierdie vraestel bestaan uit 14 bladsye.

2 2 LEWENSWETENSKPPE V1 (NOVEMER 2013) INSTRUKSIES EN INLIGTING Lees die volgende instruksies versigtig voor die beantwoording van die vrae. 1. eantwoord LLE vrae. 2. Skryf L die antwoorde in jou NTWOOREOEK. 3. Nommer die antwoorde korrek volgens die nommeringstelsel wat in hierdie vraestel gebruik is. 4. Verskaf jou antwoorde volgens die instruksies van elke vraag. 5. oen LLE diagramme in potlood en die byskrifte in blou of swart ink. 6. Teken diagramme en vloeidiagramme slegs wanneer jy versoek word om dit te doen. 7. ie diagramme in hierdie vraestel is NIE noodwendig volgens skaal geteken NIE. 8. MOENIE grafiekpapier gebruik nie. 9. Jy mag ʼn nieprogammeerbare sakrekenaar, gradeboog en passer gebruik. 10. Skryf netjies en leesbaar.

3 (NOVEMER 2013) LEWENSWETENSKPPE V1 3 FELING VRG Verskeie moontlikhede word as antwoorde vir die volgende vrae gegee. Kies die korrekte antwoord en skryf slegs die letter ( ) langs die vraagnommer ( ) in die NTWOOREOEK neer, byvoorbeeld Plante absorbeer suurstof deurlopend. slegs gedurende die dag. slegs gedurende die nag. slegs gedurende fotosintese Sellulêre respirasie vind by ʼn groen plant plaas slegs gedurende die dag. deurlopend. slegs gedurende die nag. slegs in weefsel sonder chlorofil Watter van die volgende stowwe kan sonder verdere vertering direk deur die bloed geabsorbeer word? Proteïene Stysel Glukose Vette Watter van die volgende stowwe se konsentrasie is normaalweg hoër in die lewerpoortaar as in die meeste ander are in die menslike liggaam? Suurstof Glukose Ureum Koolstofdioksied Watter van die volgende vind nie tydens inaseming by die mens plaas nie? ie druk in die borsholte neem toe ie longe vergroot ie diafragma trek saam ie druk in die abdominale holte neem toe

4 4 LEWENSWETENSKPPE V1 (NOVEMER 2013) ie asemhalingstempo word hoofsaaklik deur die medulla oblongata... beheer. onder willekeurige kontrole volgens die suurstofvlak in die bloed volgens die bloeddruk volgens die koolstofdioksiedvlak in die bloed Watter van die volgende is die korrekte volgorde van die aktiwiteite van nierfunksionering? drukfiltrasie uitskeiding herabsorpsie herabsorpsie drukfiltrasie uitskeiding uitskeiding drukfiltrasie herabsorpsie drukfiltrasie herabsorpsie uitskeiding Watter van die volgende is deel van die sirkulasie-sisteem van die bloed? Glomerulus Gekronkelde buise oog van Henle Kapsel van owman Watter van die volgende is ʼn digtheid-afhanklike faktor? roogte Temperatuur Predasie Vuur (9 x 2) (18) 1.2 Verskaf die korrekte biologiese term vir elk van die volgende beskrywings. Skryf slegs die term langs die vraagnommer ( ) in die NTWOOREOEK neer ie eenrigting-uitbeweeg van individue van ʼn bevolking uit ʼn afgebakende area ie tipe kompetisie wanneer individue van dieselfde spesie wat in dieselfde area leef om dieselfde voedselbronne kompeteer ie reagens wat gebruik word om vir die teenwoordigheid van stysel te toets ie foto-chemiese splitsing van water tydens fotosintese ie proses waartydens glukose tot piro-druiwesuur afgebreek word ie fase van respirasie waartydens die meeste TP gevorm word ie dubbele membraan wat die buitenste oppervlakte van die longe bedek ie uitwerping van soliede afval uit die liggaam (8 x 1) (8)

5 (NOVEMER 2013) LEWENSWETENSKPPE V ui aan of die stellings in KOLOM I van toepassing is op slegs, slegs, beide en, of geeneen van die items in KOLOM II. Skryf slegs, slegs, beide en of geeneen langs die vraagnommers ( ) in die NTWOOREOEK. KOLOM Ι KOLOM ΙΙ ie kraakbeenstruktuur wat die rongus stembande huisves Larinks ʼn Limfvat in die villus van die Lakteaal dunderm Limfnode ie struktuur wat verhoed dat Epiglottis voedseldeeltjies in die longe in Glottis gaan loed wat die nier verlaat bevat minosure meer van hierdie stof as die bloed Koolstofdioksied wat die nier binnegaan Osmoregulering in die niere H Natrium-ione vormige kraakbeenringe Oesofagus rongiole Spierwand wat die borsholte van Interne interkostale spiere die abdominale holte skei Uitwendige interkostale spiere ie algemene energiedraer in die TP selle van lewende organismes NP Setel van glukolise Ribosome Leukoplas (9 x 2) (18)

6 6 LEWENSWETENSKPPE V1 (NOVEMER 2013) 1.4 estudeer die onderstaande ouderdom- en geslagpiramiedes van een van die Oos-Kaapse munisipaliteite en uitsland en beantwoord die daaropvolgende vrae. Grafiek 1 Grafiek 2

7 (NOVEMER 2013) LEWENSWETENSKPPE V Watter grafiek verteenwoordig: (a) ʼn Groeiende bevolking? Verskaf ʼn rede. (2) (b) ʼn fnemende bevolking? Verskaf ʼn rede. (2) Wat is die hoofbelangrikheid van hierdie tipe van grafiese voorstelling van ʼn bevolking? (2) TOTL FELING : 50

8 8 LEWENSWETENSKPPE V1 (NOVEMER 2013) FELING VRG ie onderstaande grafiek toon die grootte van ʼn impala-bevolking, in ʼn wildreservaat tussen 1952 en estudeer die grafiek en beantwoord die vrae Verskaf ʼn toepaslike opskrif vir die bostaande grafiek. (1) Identifiseer die groei-fases en op die grafiek. (2) Verskaf enige TWEE redes vir die vorm die groei-kurwes soos verteenwoordig deur: (a) groeifase. (2) (b) groeifase. (2) Wat word deur die stippellyn F verteenwoordig? (1) Noem EEN direkte metode wat gebruik kan word om die impalabevolking te bepaal. (1)

9 (NOVEMER 2013) LEWENSWETENSKPPE V Noem enige TWEE digtheid-afhanklike faktore (behalwe predasie) wat tot die afname vanaf na kon gelei het. (2) Verskaf ʼn neiging of patroon wat daarop dui dat die impala-bevolking nie in die nabygeleë toekoms verminder of uitgewis sal word nie. (2) 2.2 ie onderstaande diagram verteenwoordig ʼn eksperiment wat plaasvind. ie afstand tussen die ligbron en die apparaat is met gereelde tussenposes verander om die hoeveelheid gasborrels wat op verskillende afstande af gegee word te bepaal. ie data wat versamel is, word in die onderstaande tabel weer gegee. estudeer die diagram en die tabel om die onderstaande vrae te beantwoord Wat is die doel van die bostaande eksperiment? (1) Wat is die funksie van die natriumbikarbonaat? (1) Noem die gas wat tydens die eksperiment vrygestel word. (1) Verduidelik ʼn eenvoudige toets wat gebruik kan word om vir die teenwoordigheid van die gas wat in VRG genoem is te toets. (2) Noem enige TWEE omgewingsfaktore, behalwe ligintensiteit, wat die chemiese proses wat in die diagram getoon word kan beïnvloed. (2)

10 10 LEWENSWETENSKPPE V1 (NOVEMER 2013) Trek ʼn lyngrafiek om die onderstaande data, wat tydens die eksperiment verkry is, te verteenwoordig. (8) Getal lugborrels wat getel is toe die afstand tussen die lamp en die apparaat met gereelde tussenposes verander is. fstand tussen die lamp en die plant in mm orrels per minuut Noem die onafhanklike faktor wat tydens hierdie eksperiment konstant gehou moet word. (1) Watter gevolgtrekking kan van die inligting wat in VRG voorsien is, gemaak word? (2) 2.3 ie onderstaande diagram verteenwoordig ʼn snit deur ʼn alveolus en ʼn omringende bloedvat in die menslike liggaam. estudeer die diagram en beantwoord die daaropvolgende vrae.

11 (NOVEMER 2013) LEWENSWETENSKPPE V Noem die tipe epiteelweefsel wat onderskeidelik 1 en 2 genommer is. (2) Identifiseer die bloedsel wat 3 genommer is. (1) Watter pigment word in die sel wat in VRG genoem is, gevind? (1) Watter tipe bloed: (a) dring die bloedkapillêr by binne? (1) (b) verlaat die bloedkapillêr by? (1) Verskaf enige RIE strukturele aanpassings van die alveoli wat hulle baie geskik vir gaswisseling maak. (3) [40]

12 12 LEWENSWETENSKPPE V1 (NOVEMER 2013) VRG Tabuleer enige RIE verskille tussen aerobiese en anaerobiese respirasie. (7) 3.2 estudeer die volgende tabel wat die vloeitempo en konsentrasie van sekere stowwe wat by streke,, en van die nefron van die menslike nier geneem is, aantoon. eel van nefron Vloeitempo (cm 3 /min) Opgeloste konsentrasie (g/100 cm 3 ) Proteïene Glukose Natriumionione mmonium- Ureum ,6 0,04 1, ,10 0,72 0 0, ,3 0 0, ,10 0,72 0 0, Noem met ʼn rede, watter dele van die nefron (,, of ) die volgende verteenwoordig: (a) fferente arteriool (2) (b) owman se kapsel (2) (c) oog van Henle (2) (d) uis van ellini/versamelbuis (2) Verduidelik die verskil in die vloeitempo tussen en. (4) Verskaf TWEE funksies van die nier, behalwe ph-regulasie, wat deur die data in die tabel ondersteun kan word. (2)

13 (NOVEMER 2013) LEWENSWETENSKPPE V In ʼn poging om die grootte van ʼn haasbevolking te bepaal is 15 hase gevang en ʼn merker is aan hul ore geheg. Twee weke later is ʼn monster van 25 hase in dieselfde area hervang. ie onderstaande diagram toon die hase wat in die tweede monster hervang is. estudeer die onderstaande diagram en beantwoord die daaropvolgende vrae ereken die grootte van die haasbevolking in die area. Toon alle berekeninge. (5) Verskaf TWEE redes waarom die geskatte grootte van die bevolking van die regte bevolkingsgrootte mag verskil. (2) Noem TWEE metodes waarop die betroubaarheid van hierdie metode verbeter kan word. (2) 3.4 efinieer die volgende biologiese terme: rakrag van die habitat (2) Ekologiese suksessie (2) 3.5 Fotosintese vind in die chloroplas van groen plante plaas. espreek enige RIE strukturele aanpassings van chloroplaste. (6) [40] TOTL FELING : 80

14 14 LEWENSWETENSKPPE V1 (NOVEMER 2013) FELING VRG Skryf ʼn kort opstel om die homeostatiese beheer van glukose in die menslike liggaam te verduidelik en beskryf kortliks die simptome en die bestuur van die gevolglike chroniese toestand wat as gevolg van ʼn wanfunksionele sisteem ontstaan. (17) Sintese (3) NOT: GEEN punte sal toegeken word vir antwoorde in die vorm van vloeidiagramme of diagramme nie. TOTL FELING : 20 GROOTTOTL: 150